605Roszko-Kirpsza I i wsp. Żywienie dzieci wiejskich w 2 i 3 roku życia

Żywienie dzieci wiejskich w 2 i 3 roku życiaNutrition of 2- and 3- year-old children living in rural areas

Izabela Roszko-Kirpsza 1/, Beata J. Olejnik 1/, Mariola Kulesza 2/, Robert Jabłoński 1/, Ewa Czerech 3/, Elżbieta Maciorkowska 1/

1/ Zakład Medycyny Wieku Rozwojowego i Pielęgniarstwa Pediatrycznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku2/ Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Łapach3/ Klinika Pediatrii, Gastroenterologii i Alergologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Introduction. Infancy is the time when future nutritional habits are formed and a proper diet is an indicator of health in children and adults.

Aim. The assessment of dietary intake of two- and three-year-old children with regard to the correlation between a diet, age and gender of children in the rural areas.

Material & methods. The study included 135 children aged 2 and 3 years, attending the district nursery. The research tool was a questionnaire concerning the principles of nutrition for the children of the age of 2 and 3 years.

Results. The recommended number of meals was consumed by 75.6% of the children (more often 2-year-olds). 80.7% ate meals regularly. As many as 93.4% of 2-year-olds and 83.7% of 3-year-olds consumed milk and dairy products every day. Eating vegetables and fruit with each meal was reported by 14.1% of the children. Whole grain products were present in the diet of 72.6% of the children. 47.5% of 2-year-olds and 37.8% of 3-year-olds had salt or sugar added to their food. The total of 75.6% of the surveyed had salty snacks before main meals and up to 87.4% – sweets. Only in 34.8% vitamin D was supplemented.

Conclusions. 1. Nutrition of two- and three-year-old children in the rural areas is inappropriate in terms of quantity and regularity of meals throughout the day. 2. Eating salty and sweetened snacks between meals and adding salt or sugar to food of children of that age is inconsistent with the current state of knowledge.

Key words: children, mode of nutrition

Wstęp. Okres dzieciństwa jest czasem, kiedy kształtują się nawyki i zachowania żywieniowe na przyszłość a właściwa dieta jest wykładnikiem stanu zdrowia dzieci i osób dorosłych.

Cel. Ocena sposobu żywienia dzieci dwu- i trzyletnich z uwzględnieniem współzależności pomiędzy żywieniem a wiekiem i płcią dzieci wiejskich.

Materiał i metody. Badaniem objęto 135 dzieci dwu- i trzyletnich uczęszczających do żłobka w ośrodku gminnym. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz zawierający pytania z zakresu zasad żywienia dzieci w wieku 2 i 3 lat.

Wyniki. Zalecaną ilość posiłków zjadało 75,6% badanych dzieci (częściej dzieci 2-letnie). Posiłki o stałych porach spożywało 80,7%. Codziennie mleko i jego produkty jadało 93,4% dwulatków i 83,7% trzylatków. Spożywanie warzyw i owoców do każdego posiłku miało miejsce jedynie u 14,1% badanych. Produkty z pełnego ziarna obecne były w diecie 72,6% badanych dzieci. 47,5% dwulatków i 37,8% trzylatków miało potrawy dosalane lub dosładzane. 75,6% badanych dzieci pojadało między posiłkami przekąski słone, a aż 87,4% dzieci słodycze. Jedynie 34,8% badanych dzieci miało suplementowaną witaminę D.

Wnioski. 1. Żywienie dzieci dwu- i trzyletnich ze środowiska wiejskiego jest niewłaściwe pod względem ilości i regularności posiłków w ciągu dnia oraz składu poszczególnych posiłków. 2. Pojadanie słonych i słodkich przekąsek między posiłkami oraz dosładzanie i dosalanie potraw u dzieci w tym wieku jest niezgodne z obowiązującym stanem wiedzy.

Słowa kluczowe: dzieci, sposób żywienia

Adres do korespondencji / Address for correspondence

dr n. med. Izabela Roszko-KirpszaZakład Medycyny Wieku Rozwojowego i Pielęgniarstwa PediatrycznegoUniwersytetu Medycznego w Białymstokuul. Szpitalna 37, 15-295 Białystoktel. 85 68 65 065, fax 85 68 65 068e-mail: izabela.roszko-kirpsza@umb.edu.pl

© Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 605-612

www.phie.pl

Nadesłano: 04.07.2012Zakwalifikowano do druku: 11.08.2012

Wstęp

Prawidłoweżywieniedziecijestczynnikiemwa-runkującym ich optymalny rozwój psychoruchowyispołecznyjakrównieżwpływanastanzdrowiaorga-nizmuwwiekudorosłym[1,2].Wokresiewczesnegodzieciństwakształtująsięnawykiizachowaniażywie-nioweawłaściwadietaodokresuwczesnodziecięcego

jestwykładnikiemstanuzdrowiacałejpopulacji.Dzie-cizdobywająpodstawywiedzyożywieniuwdomu,poprzezobserwacjęzachowańinnychdomowników,atakżedziękiinformacjomprzekazywanymwsposóbzamierzonyprzezrodziców. Prawidłowoukształtowanarodzinajestdladzie-ckatzw.grupąodniesienia,zktórąświadomieimocno

Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 605-612

606 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 605-612

dzieckosięidentyfikujejakojejczłonek,współtworzyi przyjmuje kultywowane w niej poglądy, postawyobyczajeorazwzoryzachowania[3]. Nieprawidłowezachowaniażywienioweudziecimogąpowodowaćzaburzeniaodżywianiaiskutkowaćupośledzeniemwielufunkcjiorganizmuizaburzenia-mirozwoju.Następstwemczegomożebyćniedobórmasyciałaiwzrostu,niedokrwistość,zaburzeniaod-porności, opóźnienie rozwoju psychoruchowego jakteżnadwagaiotyłość[3]. Dopodstawowychzasadżywieniadzieciwwiekużłobkowo-przedszkolnymnależąm.in.:odpowiedniailośćposiłków(4-5posiłkówdziennie,równomiernerozłożonych w czasie), urozmaicenie, nieprzekar-mianie dzieci oraz kontrola spożycia produktówwysokokalorycznych o małej wartości odżywczej tj.słodyczy, przekąsek słonych, napojów słodzonychitp.Wcodziennejdieciedziecipodrugimrokużyciapowinny znajdować się warzywa i owoce, produktyzpełnychziarenzbóż,produktymleczneozmniej-szonejzawartościtłuszczuatakżespożywanepowinnybyćryby ichudemięso.Do3rokużycianienależyograniczaćspożyciamasłaudziecka,jestonodobrymźródłemwitaminyE,AiD[4]. Przestrzeganiezasadżywieniazapewniapokryciezapotrzebowania w tym okresie życia na wszystkieskładnikipokarmowe,arównocześnieograniczaspo-życienadmiarukaloriiobecnychwcukrachzawartychw sokach i innych słodkich przekąskach, oraz soli.Wpływatonazmniejszenieryzykarozwojuchoróbdieto-zależnychwpóźniejszymokresieżycia[5,6]. Zdanychliteraturowychwynika,iżdonajczęst-szychbłędówzwiązanychzżywieniemmałychdziecinależyspożywaniewysokoprzetworzonychproduk-tów, zmniejszenie spożycia warzyw i owoców oraznawykczęstegopojadaniamiędzyposiłkami[7,8].Ze względu na wysoki odsetek, stwierdzany w róż-nychgrupachwiekowychwpolskiejpopulacjidziecizniedoboramiwitaminyD,ważnajestrównieżwtymokresieżyciadzieckawłaściwajejpodażzżywnościąlubwpreparatachfarmaceutycznych[9].

Cel pracy

Ocenasposobużywieniadziecidwu-itrzyletnichzuwzględnieniemwspółzależnościpomiędzyżywie-niemawiekiemipłciądzieciwiejskich.

Materiał i metodyka badań

Badaniami objęto 135 dzieci żłobkowychzregionu wiejsko-miejskiego, w tym 61 dwulatków(45,2%)oraz74trzylatków(54,8%).Chłopcysta-nowili49,6%,dziewczęta50,4%badanejgrupy.Ba-daniazostałyprzeprowadzonewokresieodwrześnia2010r.domarca2011r.Doanalizyrealizacjizasad

żywieniowych badanych dzieci wykorzystano kwe-stionariusz ankiety autorstwa własnego składającysię z 22 zamkniętych pytań jednokrotnego wyboruskierowanych do rodziców/opiekunów prawnychdzieci. Zebrane dane poddano analizie statystycz-nej, przy użyciu programu Statistica 10 (StatSoft).Wceluporównaniawynikówużytotestuc2oraztestUManna-Whitneya.Wobliczeniachprzyjętopoziomistotnościp=0,05jakoznamiennystatystycznie.NaprowadzeniebadańzgodęwyraziłaKomisjaBioetycz-naUMwB(NrR-I-002/326/2010).

Wyniki badań

Zalecaną ilość posiłków (4-5 na dobę) zjadało75,6%badanychdzieci;częściejbyłytodziecidwu-letnie(77,1%)niżtrzyletnie(74,3%),częściejdziew-częta niż chłopcy (83,8% vs. 67,2%) (p=0,0243).Mniejposiłkówniżzalecanezjadało3,7%,natomiast6 i więcej zjadało 20,7% (19,7% dzieci dwuletnichi21,6%trzyletnich)badanychiczęściejbylitochłop-cyniżdziewczynki(28,3%vs.13,2%). Posiłkiostałychporachspożywało80,7%wszyst-kich badanych dzieci. Aż 19,7% dzieci dwuletnichi18,9% trzyletnich nie jadało posiłków o stałychporach. Ocena spożycia różnorodnych produktów ży-wieniowychwykazała,że9,6%badanychdzieciniemiałowswojejdiecieproduktówzewszystkichpięciuuwzględnianychgrupproduktówspożywczychiczęś-ciejbyłytodziecitrzyletnie(12,2%)niżdwuletnie(6,6%), a analizując płeć badanych częściej byli tochłopcyniżdziewczynki(11,9%vs.7,3%). Ocena częstości spożycia mięsa wykazała, że90,4%badanychdziecispożywałomięsoiwędlinyco-dziennie(83,6%dwulatków,96,0%trzylatków).Dodwóchiwięcejposiłkówwciągudniamięsospożywało55,6%dzieci(50,8%dwulatków,59,5%trzylatków),do jednego posiłku dziennie spożywało je 34,8%(32,8% dwulatków, 36,5% trzylatków). Natomiast2-3razywtygodniulubrzadziejspożywałoproduktymięsne9,6%dzieci(wtym16,4%dwulatkówi4,0%trzylatków). Ryby1-2razywtygodniuspożywało66,7%bada-nychdzieci(70,5%dwulatkówi63,5%trzylatków)i częściej były to dziewczynki (75,0%) niż chłopcy(58,2%).Częstszespożycierybodnotowanou5,2%badanychdzieci.Natomiastrzadziejniżrazwtygo-dniurybyobecnebyływdiecie28,1%badanychdzieci,adotyczyłoto60,5%trzylatkówi39,5%dwulatków,zaśuwzględniającpłećbadanychdzieci,częściejbylitochłopcy(37,3%)niżdziewczynki(19,1%). Jajawdieciedziecizbadanejgrupypodawanebyłynajczęściejrazwtygodniu(54,8%)iztakaczęstościąspożywałoje62,3%dwulatkówi48,6%trzylatków.Co

607Roszko-Kirpsza I i wsp. Żywienie dzieci wiejskich w 2 i 3 roku życia

drugidzieńlubczęściejwdieciespożywałoje32,6%badanych (31,2% dwulatków i 33,8% trzylatków),natomiastrzadziejniżrazwtygodniujajapodawanebyły12,6%badanychdzieci(wtymbyło6,6%dwu-latkówi17,6%trzylatków,zaśdziewczętastanowiły8,8%achłopcy16,4%).Codziennie jaja spożywało5,9%dziewcząt,czegonieodnotowanouchłopców. Analizaspożyciamlekaiproduktówmlecznychwykazała,żebyłyonespożywaneprzez88,1%bada-nychdzieci codziennie(93,4%dwulatków i83,7%trzylatków). Większość badanych dzieci (51,1%)spożywałaje2-3razydziennie(częściejbyłytodziecidwuletnie–62,3%niżtrzyletnie–41,9%orazczęściejchłopcyniżdziewczęta:59.7%vs.42,6%).Jedynierazdzienniespożywałomleko37,0%badanych(31,2%dwulatkówi41,9%trzylatków)(p<0,05)(ryc.1).

Najczęściejspożywanymrodzajemtłuszczubyłomasłośmietankowe(42,2%badanychdzieci).Masłoroślinne spożywało 29,6% dzieci, olej rzepakowy11,9% natomiast oliwę z oliwek jedynie 12,6% ba-danych. Miękkie margaryny występowały w diecie3,7%badanych.Niestwierdzonoróżnicznamiennychstatystycznie w zależności od rodzaju spożywanegotłuszczuipłcibadanychdzieci. Posiłki dla dzieci 2- i 3-letnich najczęściej byłygotowane(87,4%),rzadziejsmażone(8,1%)czypie-czone(4,5%).Niestwierdzanoróżnicznamiennychstatystycznie w sposobie przygotowania posiłkówwzależnościodwiekuipłcibadanychdzieci. Jedynie 57,8% rodziców deklarowało, iż niedosalaaniniedosładzapotrawswoimdzieciom.Na-tomiastprawiecodrugidwulatek(47,5%)icotrzecitrzylatek (37,8%) częściej dziewczęta (47,1%) niżchłopcy(37,3%)mielipotrawydosalane/dosładzane(ryc.2).

Ryc.1. Spożywanie mleka i jego produktów z uwzględnieniem wieku dziecka

Fig. 1. Consumption of milk and dairy products by children’s age

0

10

20

30

40%

50

60

70

2-3 razy dziennie jeden raz dziennie rzadziej

2 lata

3 lata

62,3

31,2

6,5

41,9 41,9

16,2

Ztakączęstościąspożywałomlekoijegoprodukty47,1%dziewcząti26,9%chłopców.Natomiast11,9%dzieci spożywało je 2-3 razy w tygodniu i rzadziej(częściejbyłytodziecitrzyletnie16,2%niżdwuletnie–6,5%). Spożywanie przez dziecko warzyw i owocówdo każdego posiłku deklarowało jedynie 14,1% an-kietowanych rodziców (18,0% dwulatków i 10,8%trzylatków).Najczęściejjadaneonebyłydwukrotnewciągudnia(68,9%dwu-itrzylatków).Rzadziejniżdwarazydzienniewarzywaiowocespożywało17,0%badanychdzieci.Niestwierdzonoróżnicwczęstościspożywania owoców i warzyw w zależności od płcibadanychdzieci. Produktyzpełnegoziarna(grubekasze,maka-rony,razowepieczywo)obecnebyływdiecie72,6%badanychdzieci.Wtejgrupiedzieciwięcejbyłotrzy-latków(57,1%)niżdwulatków(42,9%).Niestwier-dzono różnic w spożywaniu produktów z pełnegoziarnawzależnościodpłcibadanychdzieci(chłopcy74,6%vsdziewczęta70,6%).

Ryc. 2. Dosalanie/dosładzanie potraw z uwzględnieniem wieku ba-danych dzieci

Fig. 2. Adding salt/sugar to food by children’s age

0

10

20

30

40%

50

60

70

2 lata 3 lata

tak

nie

47,5

37,8

52,5

62,2

Spośródnapojównajczęściejbadanedzieciotrzy-mywały do picia herbatę (24,4%), wodę mineralną(19,3%),słodzonesoki(14,8%),kompotniesłodzony(9,6%),sokipasteryzowanebezcukru(5,9%)orazsłodzone napoje gazowane (3,7%). Wszystkie ro-dzajezwymienionychnapojówotrzymywało22,3%badanych. Najczęściej do picia wodę mineralnąotrzymywało14,8%dwulatkówi23,0%trzylatków.Herbata stanowiła główny napój 26,3% dwulatkówi23,0%trzylatków.Niestwierdzonoróżnicznamien-nychstatystyczniewpomiędzypłciąbadanychdzieciarodzajemspożywanychnapojów. Pojadanieprzezdziecimiędzyposiłkamisłonychprzekąsek (chipsy, paluszki, krakersy) deklarowało75,6%rodziców.Codzienniesłoneprzekąskiotrzy-mywałozdecydowaniewięcejdziecidwuletnichniżtrzyletnich (52,4% vs 29,8%) i częściej pojadaniemiałomiejsceuchłopcówniżdziewcząt.Codzienniespożywałosłoneprzekąski44,8%chłopcówi35,3%

608 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 605-612

dziewcząt.Około40,2%badanychdzieciotrzymywałoje raz dziennie (39,3% dwulatków i 23,0% trzylat-ków),natomiast12,7%ażkilkarazydziennie(wtym13,1% dwulatków i 6,8% trzylatków). Jedynie razwtygodniusłodyczejadało43,2%trzylatkówi26,3%dwulatków.Wgrupiedziecinieotrzymującychprze-kąseksłonychniecowięcejbyłodziecitrzyletnichniżdwu(27,0%vs.21,3%).Pojadaniemiędzyposiłkamiwzależnościodwiekudzieckaprzedstawiaryc.3.

Mimooznajmianiaprzezdzieckouczuciasytościaż25,2%rodzicównakłaniałojedodalszegojedze-nia,niezależnieodwiekubadanegodziecka(dzieci2-letnie24,6%;3-letnie25,7%).Dokontynuowaniaposiłku mimo zgłaszania uczucia sytości namawia-ni częściej byli chłopcy niż dziewczęta (31,3% vs.19,1%). W grupie badanych dzieci żłobkowych suple-mentacjęwitaminąDotrzymywało34,8%badanych.Wbadanej grupie dzieci częściej otrzymywały jądzieci2-letniewporównaniuzgrupądzieci3-letnich(45,9% vs. 25,7%) (p=0,014) i częściej chłopcyniżdziewczęta(55,3%vs.44,7%).Napodkreśleniezasługujefakt,iżaż74,3%dzieci3-letnichnieotrzy-mywało suplementacji witaminą D pomimo okresujesienno zimowego, w którym prowadzone były ba-dania(ryc.5).

Ryc. 3. Pojadanie przekąsek słonych z uwzględnieniem wieku badanych dzieci

Fig. 3. Consumption of salty snacks by children’s age

13,1

39,3

26,3

21,3

6,8

23,0

43,2

27,0

0

5

10

15

20

25

30%

35

40

45

50

kilka razydziennie

razdziennie

razw tygodniu

wcale

2 lata

3 lata

Pojadanieprzezdziecisłodyczymiędzyposiłkami(ciastka,cukierki,batoniki)deklarowało87,4%ro-dziców.Kilkarazydzienniespożywałosłodycze8,1%badanychdzieci,zczegodziecidwuletnichbyło13,1%atrzyletnich4,0%.Razdziennietakieprzekąskipo-jadało55,6%dzieci,arazwtygodniu23,7%(18,0%2-latkówi28,4%3-latków).Spośródwszystkichdzie-ci12,6%wcaleniejadasłodyczy(14,8%dwulatkówi 10,8% trzylatków) (ryc. 4). Dziewczęta rzadziejpojadałysłodyczeniżchłopcy(codziennie60,3%vs.67,2%,natomiastrazwtygodniu27,9%vs.19,4%).

Ryc. 4. Pojadanie słodyczy między posiłkami z uwzględnieniem wieku badanych dzieci

Fig. 4. Consumption of sweetened snacks by children’s age

13,1

54,1

18,014,8

4,0

56,8

28,4

10,8

0

10

20

30

40

%

50

60

kilka razydziennie

razdziennie

razw tygodniu

wcale

2 lata

3 lata

Dyskusja

Okresponiemowlęcytoczasstopniowegoprze-chodzeniazdietyniemowlęcejdodietytzw.rodzin-nej.Częstonawykiżywieniowedorosłychczłonkówrodzinysąprzenoszonenadziecibezuwzględnianiaspecyfiki zaleceń żywieniowych dla danego wieku.Trzeba podkreślić, iż okres żłobkowo-przedszkolnyjest ważnym etapem kształtowania zwyczajów ży-wieniowych i postaw prozdrowotnych związanychzprawidłowymi wzorcami żywieniowymi powiela-nyminastępniewdorosłymżyciu.Towłaśniewtymwiekudzieckowyrabiaswojepreferencjewzakresieulubionychpotraw,smakuiapetytu[3]. Daneliteraturowewskazująnaniepokojącezja-wisko jakim są nieprawidłowe nawyki żywienioweizaburzeniaodżywianiapopulacjiwiekurozwojowegopoczynając od najmłodszego wieku. Obserwuje sięniekorzystnezjawiskozbytszybkiegoupodabnianiadietydzieckaponiżej3.rokużyciadodietydorosłych,polegające m.in. na obniżeniu energii z tłuszczów,dosalaniu itp. [9,10]. Wiele błędów żywieniowych

Ryc. 5. Suplementacja witaminy D z uwzględnieniem wieku badanych dzieci

Fig. 5. Vitamin D supplementation by children’s age

45,9

54,1

25,7

74,3

0

10

20

30

40

50%

60

70

80

tak nie

2 lata

3 lata

609Roszko-Kirpsza I i wsp. Żywienie dzieci wiejskich w 2 i 3 roku życia

wynikarównieżzestylużyciarodzicówizwyczajówżywieniowych.Szybkipowrótmatkidopracy,mniejformalneposiłkirodzinne,nerwowaatmosferawcza-sieposiłków,omawianieproblemówrodzinnychwichtrakcie,brakczasu,spożywanieposiłkówpozadomem– to wszystko nie sprzyja racjonalnemu żywieniudzieci[11]. Wżywieniudzieciokresużłobkowo-przedszkol-negoważnajestliczbaposiłkówwciągudnia,którasprowadzasiędo4-5posiłków.Przerwymiędzypo-siłkaminiepowinnybyćkrótszeniż2,5godzinyiniedłuższeniż4godziny[4].Wprzeprowadzonychba-daniachzalecanąilośćposiłków(4-5nadobę)otrzy-mywałojedynie75,6%badanychdzieci.CostanowiłoniecowiększyodsetekniżwbadaniachStankiewicziwsp. (62,3%) [12]. Natomiast większy odsetekdzieci jadał powyżej 5 posiłków dziennie (20,7%)lubzbytmałą(3,7%).Wekeriwsp.[13]obserwowali,iż wwieku poniemowlęcym i przedszkolnym dzieciraczejnieopuszczająposiłkówpozostającprzezcałyczas pod opieką dorosłych. W badaniach własnychnieznacznieczęściejzalecanąilośćposiłkówzjadałydzieci dwuletnie niż trzyletnie (77,1% vs. 74,3%),wtymniecoczęściejdziewczętaniżchłopcy(83,8%vs.67,2%). Zasadniczymelementemracjonalnegożywieniajestregularnośćposiłków,czyliopróczodpowiedniejliczbyposiłkówwciągudniaiichprawidłowerozłoże-niewczasie.Regularnejedzeniesprzyjaunormowaniuprzemiany materii i gwarantuje prawidłowy rozwójpsychomotorycznydziecka[4,13].Wnaszychbada-niachaż19,7%dziecidwuletnichi18,9%trzyletnichniejadałoposiłkówostałychporach. Bardzoważnawdieciedziecijestróżnorodnośćproduktówwcodziennejdiecie.Poszczególnegrupyproduktów charakteryzują się zróżnicowaną zawar-tościąskładnikówodżywczychijedynieurozmaiceniedietymożezapewnićodpowiedniespożyciewszyst-kichniezbędnychskładników[4]. Wnaszychbadaniachwykazano,iż9,6%dzieciniemiałowswojejdiecieproduktówzpięciupodsta-wowych grup spożywczych. Częściej były to dziecitrzyletnie–12,2%niżdwuletnie–6,6%iniecoczęś-ciejchłopcyniżdziewczynki(11,9%vs.7,3%). Źródłembiałkawdiecie2-i3-latkapowinnobyć:chudemięso,drób,nasionaroślinstrączkowychorazryby[4].Wbadaniachnaszychwykazano,żedodwóchiwięcejposiłkówwciągudniamięsospożywało55,6%dzieci(50,8%dwulatków,59,5%trzylatków).Około90,4% badanych dzieci spożywało mięso iwędlinycodziennie (83,6% dwulatków, 96,0% trzylatków).Wbadaniach ogólnopolskich przeprowadzonychwgrupiedzieci13-36miesięcznychwykazanowyższe,wodniesieniudozalecanychilości,spożyciemięsa,dro-biuorazwędlinwcałodziennejdieciedzieci[13,14].

Zalecaneprzezekspertówspożycierybwdiecierealizowanebyłoprzezrodziców66,7%dziecibada-nych.Wgrupiedziecispożywającychrybyrzadziejniż2razywtygodniudwukrotniewięcejbyłotrzylatkówniż dwulatków oraz więcej chłopców (37,3%) niżdziewcząt(19,1%). Ważnym składnikiem jadłospisu najmłodszychdzieci jestmleko iproduktymleczne,dostarczająceprzede wszystkim dobrze przyswajalnego wapnia.Wbadaniach przeprowadzonych przez Szponaraiwsp.analizastrukturypochodzeniabiałkaiwapniawcałodziennychdietachdzieciimłodzieżywskazywa-ła,iżmlekoijegoprzetworydostarczają20,8%białkawysokiejjakościorazok.60%dobrzeprzyswajalnegowapnia[15].Wbadaniachnaszychaż11,9%dzieciniespożywałomlekaiproduktówmlecznychcodzien-nie.Zalecanespożyciemlekarealizowanebyłoprzez93,4%dwulatkówajużu3-latkówtylkoprzez83,7%dzieci.WbadaniachStankiewicz[12]72,7%bada-nychdzieciprzedszkolnychjadałonabiałcodziennie.Natomiastwbadaniachzośrodkałódzkiego,ażucodrugiegodzieckawcodziennejdieciebrakowałonabia-łu[16].PodobniebadaniaWekeriwsp.[13]wykazały,iżspożyciemleka iproduktówmlecznychwgrupiedzieci13-36miesięcznychjestmniejszewodniesieniudo zalecanych norm żywieniowych. Niski poziomakceptacjidlaproduktównabiałowychobserwowanybyłrównieżwgrupiedzieciprzedszkolnychbadanychprzezKolarzykiwsp.[3]idotyczyłongłówniedzieciznieprawidłowąmasąciała(niedobórinadmiarmasyciała). Dokażdegoposiłkudzieckawtymwiekupowin-nybyćdodawanewarzywa iowoce. Są to produktyo wysokiej zawartości witamin, składników mine-ralnych, błonnika a jednocześnie o niskiej wartościenergetycznej[4].Owoceiwarzywazarównoświeże,jakisuszonemogąbyćproponowanedzieciomjakoprzekąskamiędzyposiłkami.Wbadaniachwłasnychspożywanie warzyw i owoców do każdego posiłkurealizowane było jedynie u 14,1% badanych dzieciiczęściejbyłytodzieci2-letnie(18,0%),niż3-letnie(10,8%). Mniejsze od zalecanych w codziennej dieciedziecka wwieku 2-3 lat spożycie warzyw iowocówodnotowaławswoichbadaniachrównieżWekeriwsp.[13].Stankiewicziwsp.[12]wprzeprowadzonychbadaniachwgrupiedzieciprzedszkolnychwykazali,że jedynie 6,5% badanych przedszkolaków jadałowarzywakilkarazywciągudnia.Znaczniewiększyodsetek dzieci jadał owoce kilka razy w ciągu dnia(29,9%)lubrazdziennie(36,4%).Dziecipowinnybyćzachęcanedospożywaniaowocówwmiejscewy-pijanychprzezniesoków[17]. Główne źródło dziennego zapotrzebowania naenergięwdieciedziecistanowiąproduktyzbożowe,

610 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 605-612

wtymszczególnieproduktyztzw.grubegoprzemiału,którecharakteryzująsięwiększązawartościąbłonnika,witamin, makro- i mikroelementów. Odpowiedniedobowe spożycie błonnika całkowitego w grupiedzieci1-3rokużyciaoszacujesięna19g/dzarównouchłopcówjakidziewcząt,zewentualnąmodyfikacjątejilościadekwatniedodiety(wgwzoru14g/1000kcal)[18]. Wbadaniachnaszychproduktyzpełnegoziarna(grube kasze, makarony, razowe pieczywo) obecnebyływdiecie72,6%badanychdzieci(częściejwdiecietrzylatków–57,1%niżdwulatków–42,9%). Zbyt małe spożycie pieczywa ciemnego (razo-wego) jest częstym błędem żywieniowym równieżwżywieniuprzedszkolnymjakpodajeDymkowska-Malesa[19].Zbadańprzeprowadzonychwśróddzieciprzedszkolnych przez Ligenza i wsp. [16] wynika,żecodzienniepieczywociemnezjadajedynie24,6%dzieci. W żywieniu dzieci w wieku przedszkolnympotrawy winny być gotowane. Natomiast potrawysmażonemogąbyćpodawanesporadyczniejakouroz-maiceniejadłospisu.Zalecenietobyłorealizowaneażprzez87,4%badanychrodzicówbezistotnejróżnicywzależnościodpłciczywiekubadanychdzieci. Preferencje smakowe małych dzieci są w dużejmierzeuwarunkowanegenetycznie.Dzieciwybierajączęściejsmaksłodkiisłonyprzyjednoczesnejniechęcidosmakówkwaśnychigorzkich.natomiastdosładza-nieczydosalaniepotrawwokresiewczesnegodzieciń-stwamożeprowadzićdonieprawidłowychnawykówirozwojupreferencjitychsmakówwżyciudorosłym[3]. Spożycie soli w Polsce, obliczane na podstawiewyników badań budżetów gospodarstw domowych,przekracza2-3-krotniezalecanenormy[20]. Wbadaniachnaszychwykazano,iżbliskopołowarodzicówdosładzalubdosalapotrawydzieciomiczęś-ciejmiałotomiejsceudzieci2-letnich(47,5%)niżtrzyletnich(37,8%).BadaniaDymkowskiej-Malesaiwsp.[19]wykazałyzbytdużyudziałwęglowodanówwdiecie(131,6%),nawetwprzedszkolnychracjachpokarmowych. Mającnawzględziezapotrzebowanieenergetycz-nedzieci1-3-letnich,którewynosi1000-1500kcal,wypijaniesokówwdużychilościachmożeprzyczyniaćsię do rozwoju nadwagi i otyłości. Nadmierna kon-sumpcjasokówprzezdzieciwwiekuponiemowlęcymniekorzystnie może wpływać na ich dalszy rozwój.Wykazano,żespożyciedużychilościsokówznacznieograniczailośćwypijanegomlekaorazspożycieinnychproduktówprzezdzieci,azatemmożepośrednioprzy-czyniaćsiędoniedoborówwapniawdiecie[17]. Zprzeprowadzonychbadańwynika,żesłodzonesokiwnadmiarzebyłyspożywaneprzez14,8%dzieci

natomiast słodzone napoje gazowane przez 3,7%.Najczęściejdopiciarodzicepodawaliwodęmineralną(14,8%dwulatkówi23,0%trzylatków)orazherbatę(26,3%dwulatkówi23,0%trzylatków).Niestwier-dzonoróżnicznamiennychstatystyczniewpomiędzypłciąbadanychdzieciarodzajemspożywanychnapo-jów. Dane literaturowe wskazują, iż znaczna częśćdzieci w okresie żłobkowo-przedszkolnym pojadamiędzyposiłkami[7,8,21,22,23].Produkty,poktóredziecinajchętniejsięgajątosłodycze,aznacznierza-dziejowoce.Zbytwczesnewprowadzaniesłodyczydodietyaszczególnienadmierneichspożyciewwiekuprzedszkolnym jest często występującym błędemwżywieniudzieci.Podkreślićnależy, iżwiekprzed-szkolnytookres,kiedydzieckomajeszczeograniczo-nysamodzielnydostępdosłodyczyiwielezależyodpostępowaniarodzicówczyopiekunówdziecka. Przeprowadzonebadaniawykazały,żepojadaniemiędzyposiłkamibyłozjawiskiemczęstymwgrupiebadanych2-i3-latkówześrodowiskawiejskiego. Częściejjakoprzekąskijadanebyłysłodycze(za-równoprzezdziecidwu-jakitrzyletnie)niżprzekąskisłone,którebyłylimitowanelubzupełnieniepodawa-nedzieciom(iniecoczęściejdziewczętom).Słodyczepojadałoaż87,4%dzieciaprzekąskisłone–75,6%.Codziennie(razdziennieikilkarazydziennie)sło-dycze jadło 63,7% ogółu dzieci. W tym codzienniesłodyczejadło52,4%dzieci2-letnichi29,8%dzieci3-letnich.WbadaniachStankiewiczczęstośćspoży-waniasłodyczyprzezdzieciprzedszkolneszacowanabyłajedyniena24,7%[12]. WanaliziepiśmiennictwaprzeprowadzonejprzezSzanecką zwrócono uwagę na wypieranie napojówmlecznych przez napoje słodzone i soki owocowe,które mogą dostarczać dodatkowo do diety aż 40%cukruaichciągłespożywaniewywołujeefektkumu-lacjiiprowadzidonadwagi[5]. Zewzględunato,iżdzieciwwiekuponiemow-lęcym piją znacznie więcej soków niż jest zalecane(walorysmakowe),aichwysokawartośćenergetycznajestprzyczynąznacznychprzyrostówmasyciałaijed-nocześnieograniczaprzyjmowanieinnychproduktówodżywczych (stając się przyczyną niedożywienia).Grupa Ekspertów pod kierunkiem Woś zaleciła ichlimitowaniedo150ml/dobę[24]. Wnajmłodszychgrupachwiekuszczególniełatwodochodzidozaburzeńwrozwojusomatycznymspo-wodowanych brakiem zbilansowanej diety. Dotyczytozarównoniedoboru,jakinadmiaruposzczególnychskładników pokarmowych. Podobnie jak w pracachinnychautorówwykazano,żemimozgłaszaniaprzezdzieckouczuciasytościrodzicenamawiająjedokonty-nuowaniajedzenia(24,6%rodzicówdzieci2-letniech,

611Roszko-Kirpsza I i wsp. Żywienie dzieci wiejskich w 2 i 3 roku życia

25,7%rodzicówdzieci3-letnich)[12].Wbadaniachtych 39,0% rodziców twierdziło, iż ich dziecko jestniejadkiemitrzebagonamawiaćdojedzeniaajedno-cześnieaż70%ankietowanychrodzicówwiedziało,żemasaciałaichdzieckajestprawidłowa. Wbadaniachnaszychmimooznajmianiaprzezdziecko uczucia sytości aż 25,2% rodziców nakła-niało jedodalszego jedzenia,niezależnieodwiekubadanego dziecka, częściej namawiani byli chłopcyniżdziewczęta(31,3%vs.19,1%). W wieku rozwojowym, zwłaszcza w okresachintensywnegowzrastania,dużąrolęodgrywająniedo-borywapniaiwitaminyD,któresągłównąprzyczynąosiąganianiskiej szczytowejmasykostnej.Ważnymczynnikiem ryzyka niedoborów witaminy D w tejgrupiewiekowejjestdieta.Obserwujesięzmniejsza-jącesięspożyciewitaminyDwrazznaturalnymijejźródłamipokarmowymi,takimijaktłusterybyitran.W związku z powyższym populacja polskich dzieciinastolatkówjestnarażonananiedoborywitaminyD[25].Wbadaniachoceniającychsposóbżywieniadzie-ciwwiekuprzedszkolnymwykazano,iżponad90%badanychtrzylatkówniepokrywałozapotrzebowaniazawitaminęD[23].TakżewbadaniachCharzewskiejwykazanoobecnośćprzewlekłychniedoborówwita-minyDwystępująwdiecie99%dzieci[26].

W badaniach naszych jedynie 34,8% dzieciotrzymywało suplementację witaminą D. Częściejotrzymywałyjądzieci2-letniewporównaniuzgrupądzieci starszych (45,9% vs. 25,7%), nieco częściejchłopcyniżdziewczęta(55,3%vs44,7%).Napod-kreśleniezasługujefakt,iżaż74,3%dzieci3-letnichnieotrzymywałosuplementówwitaminyD. Licznebadania,wtymrównieżnasze,dowodząistnieniawielunieprawidłowościibłędówwżywieniudzieci poczynając od najwcześniejszego okresu ichżycia.Niezbędnesąkonkretnedziałaniazmierzającedopoprawysytuacjiżywieniowejwdomurodzinnym,jakteżinstytucjachzajmującychsiężywieniemdzie-ci,orazumiejętnościwykorzystaniadotychczasowejwiedzy do analizy i poszukiwania czynników wa-runkującychzachowaniazdrowotnepopulacjiwiekurozwojowego.

Wnioski1.Żywieniedziecidwu-itrzyletnichześrodowiska

wiejskiegojestniewłaściwepodwzględemilościiregularnościposiłkówwciągudniaorazskładuposzczególnychposiłków.

2. Pojadanie słonych i słodkich przekąsek międzyposiłkami oraz dosładzanie i dosalanie potrawudzieciwtymwiekujestniezgodnezobowiązu-jącymstanemwiedzy.

1. JaroszM.Zasadyprawidłowegożywieniadzieciimłodzieżyoraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia. IŻŻ,Warszawa2008.

2. SochaJ,SochaP,WekerH,Neuhoff-MurawskaJ.Żywieniedzieciazdrowiewczoraj,dziśijutro.PediatrWspółcz2010,12:34-37.

3. KolarzykE, JanikA,Kwiatkowski J.Zwyczajeżywieniowedzieciwwiekuprzedszkolnym.ProblHigEpidemiol2008,89(4):531-536.

4. Dobrzańska A, Czerwionka-Szaflarska M, KunachowiczH i wsp. Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowychwwiekuod1do3lat(13-36miesięcy),opracowaneprzezzespółekspertówpowołanyprzezKonsultantaKrajowegods.Pediatrii.PrzPediatr2008,38,76-78.

5. Szanecka E, Małecka-Tendera E. Zmiana nawykówżywieniowych a problem otyłości u dzieci. EndokrynolOtyłość2006,2(3):102-107.

6. JaroszM,RychlikE.Napojesłodzonegazowaneiichzwiązekzpowstawaniemchoróbdietozależnych.StandMed2007,4(1):109-114.

7. Kozłowska-Wojciechowska M, Makarewicz-WujecM.Badanie preferencji żywieniowych dzieci w wiekuprzedszkolnym.RoczPZH2005,56(2):165-169.

8. KowieskaA,BielW,ChalabaA.Charakterystykażywieniadzieciwwiekuprzedszkolnym.ŻywCzłMetab2009,36(1),179-184.

Piśmiennictwo / References

9. Łoś-RycharskaE.Zaniedbaniaibłędyrodzicówiopiekunówwzakresiestrategiiżywieniowejjakoprzyczynaniedożywieniadzieci.KlinPediatr2010,18(2):259-263.

10. Łoś-Rycharska E, Niecławska A. Spożycie pokarmówtypu fast-food przez dzieci w wieku poniemowlęcymiprzedszkolnym.PediatrPol2010,85(4):345-352.

11. Sybilski AJ. Żywienie dzieci. Nowa Pediatria 2006, 2:34-40.

12. StankiewiczM,Pęgiel-KamratJ,Zarzeczna-BaranMiwsp.Stylżywieniadzieciprzedszkolnychwopiniiichrodziców.ProblHigEpidemiol2006,87(4):273-277.

13. WekerH,Rudzka-KańtochZ,StrucińskaMiwsp.Żywieniedzieci w wieku przedszkolnym. Ogólna charakterystykasposobużywienia.RoczPZH2000,51:385-392.

14. Weker H, Barańska M, Riahi A i wsp. Źródła składnikówodżywczych w dietach dzieci w wieku 13-36 miesięcy–badanieogólnopolskie.BromatChemToksykol2011,3:233-23.

15. SzponarL,OłtarzewskiMG.Mlekoinapojefermentowane,ichrolawżywieniudzieciimłodzieży.StandMed2007,4:100-108.

16. Ligenza I, Jakubowska-Pietkiewicz E, Łupińska A. Ocenawpływu niektórych czynników środowiskowych nawystępowanie nadmiaru masy ciała u dzieci w wiekuprzedszkolnym.EndokrynolPediatr2011,10:25-31.

612 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 605-612

17. Neuhoff-Murawska J, Socha P, Socha J. Soki: zaletyizagrożeniawżywieniudzieciimłodzieży.StandMed2007,4(1):91-99.

18. Dembiński Ł, Banaszkiewicz A, Radzikowski A. Dietabogatoresztkowa–definicja,korzyści inormywpediatrii.PediatrWspółcz2010,12(2):139-145.

19. Dymkowska-MalesaM,SkibniewskaKA.Udziałposiłkówprzedszkolnychwpokryciuzapotrzebowanianapodstawoweskładnikiodżywczeienergię.BromatChemToksykol2011,3:374-379.

20. SekułaW,OłtarzewskiM,CiskowskaWiwsp.SpożyciesoliwPolsce–sytuacjaaktualnaizmianywostatnichlatach.ŻywCzłowMetab2010,37(5-6):311-354.

21. Neuhoff-Murawska J, Socha P, Socha J. Sprawozdaniezsympozjum„Wodajakopodstawowyskładnikpokarmowy”.StandMed2007,2:212-215.

22. Kozioł-KozakowskaA,PióreczkaB,ŻwirskaJ.OcenasposobużywieniadzieciwwiekuprzedszkolnymzregionuKrakowazuwzględnieniemcharakterystykisocjoekonomicznej.ProblHigEpidemiol2007,88(4):422-427.

23. Sochacka-TataraE, JacekR,SowaA iwsp.Ocenasposobużywieniadzieciwwiekuprzedszkolnym.ProbHigEpidemiol2008,89(3):389-394.

24. WośH,WekerH,JackowskaT.StanowiskoGrupyEkspertóww sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innychnapojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież. Pediatr Pol2011,86(1):54-61.

25. Dobrzyńska A i Zespół Ekspertów. Polskie zaleceniadotycząceprofilaktykiniedoborówwitaminyD–rok2009.PolMerkLek2010,28,164:130-133.

26. Charzewska J, Weker H. Ogólnopolskie badanie nadzawartościąwapniaiwitaminyDwdietachdzieciwwieku4 lat. Pediatr Współcz Gastroenterol Hepatol ŻywienieDziecka2006,8,107-109.