Życie społeczne psa, rozwój szczenięcia - ESPZiWPespz.pl/treser/materialymodul1.pdf · w...

Europejskie Studium Psychologii Zwierząt i Wiedzy Praktycznej ht t p: / / zo o p s yc ho lo g i a .p l e -ma i l : eu rostu diu m@gma i l . com

1

Życie społeczne psa, rozwój szczenięcia

Systemy komunikacji u psów Komunikacja jest niezbędna gatunkom społecznym, takim jak pies. Komunikacja jest przesyłaniem sygnałów które stymulują system sensoryczny odbiorcy. Kanałem komunikacyjnym nazywamy dany system sensoryczny (kanał wizualny, kanał węchowy...). W okresie socjalizacji szczenię zaczyna używać różnych kanałów komunikacyjnych. Kanał dotykowy Jest to pierwszy kanał, który się rozwija i który szczenię używa, ale nie jest najważniejszy. Bodźce dotykowe są odbierane przez rozwijający się płód już w 45 dniu ciąży. Kanał węchowy Komunikacja węchowa u zwierząt mięsożernych, a zwłaszcza u psa, była obiektem wielu badań. Na szczególną uwagę zasługują feromony, które nie są zwykłymi zapachami. Feromony to specjalne substancje chemiczne produkowane przez gruczoły zapachowe zwierząt. Zwierzęta wytwarzają wiele rodzajów tych substancji, a każda z nich pełni inną funkcję. Jedne mają znaczenie alarmowe i mobilizują całe stado do ucieczki, inne służą oznaczaniu terenu i są ostrzeżeniem dla konkurenta. Jeszcze inne uruchamiają zachowania seksualno-rozrodcze. Identyfikacji feromonów możliwa jest dzięki obecności narządu Jacobsona (organ nosowo-lemieszowy), podczas charakterystycznego odruchu flehmen. Jest to zachowanie charakterystyczne dla ssaków. Polega na podnoszeniu górnej wargi i półotwartym pysku. U kotów dodatkowo występują ruchy języka. U psa natomiast obserwuje się charakterystyczne klapanie pyskiem. Podczas odruchu flehmen, mięśnie podnoszące wargę ciągną dwustronnie ku górze klapkę chrzęstną, która zakrywa częściowo przewód przysieczny. Z tego powodu światło przewodu otwiera się. Równocześnie towarzyszy temu lekkie obniżenie ciśnienia krwi w świetle organu Jacobsona (tzw. narząd nosowo-lemieszowy - Vomeronasal Organ - VNO). To powoduje zapadnięcie się ciała jamistego organu nosowo-lemieszowego, który otwiera w ten sposób dostęp do części węchowej kanału. Mechanizm ten umożliwia wsysanie substancji rozpuszczonych w śluzie. W ten sposób docierają one do komórek węchowych błony śluzowej wyściełającej organ Jacobsona. Stymulujące cząsteczki pochodzą od impulsów, które przechodzą przez nerw nosowo-lemieszowy, charakterystyczny dla tego organu. Nerw ten jest bezpośrednio połączony z dodatkową opuszką węchową. Stąd włókna biegną drogą węchową boczną aż do struktury śródkorowej ciała migdałowego. Wypustki innych neuronów węchowych sięgają do guzków węchowych, ale nie do ciał migdałowych. A zatem komórki organu Jacobsona podążają w kierunku podwzgórza inną drogą niż pozostałe struktury węchowe.


2

rys. Dodatkowy system węchowy psa Faza złożenia. Zmniejszenie objętości ciała jamistego powoduje otwarcie organu i umożliwia przepływ sluzu. Faza opróżniania. Napełnienie ciała jamistego zmniejsza światło organu zatrzymując śluz. Feromony wpływają na wydzielanie hormonów, poprzez podwzgórze (zwłaszcza na hormony płciowe), powodują zmiany emocjonalne, wpływając tym samym na reakcje. Struktury mózgowe, do których dochodzą promieniste włókna podniecenia feromonalnego są głównie usytuowane w systemie limbicznym. Ta funkcjonalna zależność świadczy o dwóch ważnych działaniach feromonów: - mogą one wpływać na wydzielanie hormonów, a zwłaszcza hormonów płciowych, poprzez podwzgórze - powodują zmiany emocjonalne w wyniku wahań stanu reakcyjnego; stan ten wynika z kierunku reakcji behawioralnych spowodowanych wyczuciem feromonu (np. ucieczka, unikanie, zahamowanie, podporządkowanie, agresja) Podstawowe źródła feromonów to:: - gruczoły okoloodbytowe - gruczoł podogonowy (strona brzuszna, nasada ogona) - gruczoł nadogonowy (strona grzbietowa, nasada ogona) - gruczoły jarzmowe i okołoustne (na twarzy- podbródek, usta...) - gruczoły na łapach (poduszeczki, skóra między palcami) - ślina, mocz i odchody, ustępy z fekaliami


3

Skład chemiczny feromonów U ssaków feromony składają się ze złożonych cząsteczek, często lotnych (niska masa cząsteczkowa),by mogły być przenoszone. Zazwyczaj człowiek ich nie czuje, z wyjątkiem niektórych jak np. wydzielanych przez gruczoły okołoodbytowe, które sa bogate w aminy, zwłaszcza putrescynę, kadawerynę, trimetyloaminę. Niektóre są cięższe i zostają na miejscu; nie wywołują zachowania Flehmen na odległość.. Wyróżniamy 2 rodzaje feromonów: - feromony proksemii które nie działają na odległość i są związane ze sposobem podkreślenia swojej obecności. - feromony przestrzeni które działają na duża odległość i są czasem związane z sygnałami widzialnymi (np. drapanie u kota); Kanał słuchowy Pies posiada bardzo skuteczny słuch, pozwalający mu odbierać częstotliwości od 65 do 15 kHz. A zatem gama dźwięków i wibracji wysyłana przez psa jest bardzo zróżnicowana i jej badanie wymaga rzadko stosowanych metod. Zidentyfikowano dwa typy emisji dźwiękowych wysyłane przy pomocy głosu lub nie. Sygnałami głosowymi są szczekanie, wycie, pisk, skomlenie, miauczenie, poszczekiwanie, pokaszliwanie. Sygnały niegłosowe są to głównie kłapanie zębami, dyszenie. Zdolność wysyłania dźwięków przez psa jest osiągana podczas dojrzewania w trzech fazach rozwojowych szczenięcia. Podczas okresu pourodzeniowego szczenięta wydają jedynie mało modulowane skomlenia i miauczenia. Zazwyczaj ma to miejsce w sytuacjach, gdy szukają matki, gdy matka oddaliła się. Czasem jednak wydają dźwięki podobne do skomlenia bez wyraźnego powodu. Trudno powiedzieć jaka jest ich funkcja. Drugi etap rozwoju wysyłania dźwięków przypada na fazę przejściową i trwa do pierwszych tygodni fazy socjalizacji. Szczenięta wydają coraz bardziej zróżnicowane dźwięki, takie jak warczenie, cienki pisk, pierwsze szczekanie. Ostatni, trzeci etap polega u większości ras na zmniejszeniu częstości wysyłania dźwięków. Ma to związek z rozwojem kanału wizualnego, psy częściej używają języka ciała do przekazywania informacji. Nie bez znaczenia jest tu także wpływ obecności człowieka. Zaobserwowano, że szczenięta wychowane z ludźmi częściej używają sygnałów dźwiękowych niż te wychowane w sforze. Wynika to z faktu, że człowiek jest przyzwyczajony do komunikowania się głównie za pomocą języka mówionego i próbuje szukać analogii między językiem werbalnym a sygnałami dźwiękowymi wysyłanymi przez psa. Wzmacnia to wartość funkcjonalną komunikacji dźwiękowej. Komunikacja dźwiękowa stanowi, razem z komunikacją chemiczną, jedyny sposób komunikacji używanej na duże odległości. Umożliwia psom porozumiewanie się podczas polowania czy podczas pilnowania terytorium sfory. Natomiast sygnały dźwiękowe wysyłane w bliskiej odległości od odbiorcy, towarzyszą najczęściej odpowiednim pozycjom ciała, a więc są uzupełnieniem komunikacji wizualnej. Na przykład pozycji ciała zachęcającej do zabawy towarzyszy zazwyczaj charakterystyczne poszczekiwanie, natomiast pozycji ostrzegawczej warczenie. Kanał wizualny Odbieranie sygnałów komunikacji drogą wizualną jest bez wątpienia najciekawszym okresem socjalizacji. Złożoność i precyzja tego systemu wydaje się być niemalże w sprzeczności z możliwościami wizualnymi gatunku. Oko psa jest przede wszystkim przystosowane do widzenia w słabym świetle. Jego siatkówka, bardzo bogato wyposażona


4

w pręciki, umożliwia widzenie przedmiotów słabo oświetlonych. Jednak widzenie to jest mało precyzyjne. W pełnym świetle natomiast możliwe jest dokładne widzenie przedmiotów znajdujących się w odległości nieco ponad 25 cm. Oko psa, podobnie jak ma to miejsce u większości drapieżników, przystosowane jest do przede wszystkim spostrzegania ruchu, co umożliwia polowanie. Pies widzi kolory, jednak jako bardziej rozmyte, jaśniejsze. Ponadto, lepiej odbiera kolory niebieskie i zielone, natomiast jego siatkówka jest mniej wrażliwa na światło czerwone. Pole widzenia psa jest za znacznie szersze niż u człowieka. Pole widzenia obuocznego obejmuje kąt od 80 do 100 stopni, w zależności od budowy anatomicznej głowy psa)

Wszystkie wymienione cechy układu wzrokowego psa umożliwiają dobre funkcjonowanie komunikacji wizualnej. Rolę sygnałów wizualnych mogą pełnić niektóre cechy morfologiczne. Są to przede wszystkim kolorowe plamy na ciele, które poprzez efekt kontrastu, mniej lub bardziej podkreślają reakcje emocjonalne lub służą jako cel przy wykonywaniu pewnych postaw. Mogą to być ciemne znaczenia podkreślające nastroszenie sierści lub jasne plamy w rejonie podgardla, tj. w miejscu, gdzie zadawane są ugryzienia w czasie walk. Także jaśniejsze okolice krocza pozwalają wyraźniej podkreślić ekspozycję tych regionów ciała w czasie niektórych interakcji społecznych. Inny typ sygnałów wizualnych to ruchy emocjonalne, będące podobnie jak poprzednie, sygnałami mimowolnymi. Emocje mogą powodować rozmaite ruchy ciała, takie jak nastroszenie sierści, zmiana średnicy źrenic, ruchy małżowin usznych i ogona, sztywność ciała, drżenie, krótkotrwałe znieruchomienie. Towarzyszą one przyjmowanym jednocześnie odpowiednim pozycjom ciała, mogąc wpływać na zmianę ich znaczenia. W istocie, wysyłana informacja musi odpowiadać emocjom; mówimy wówczas o odpowiedniości. Jeśli informacja nie odpowiada mówimy o nieodpowiedniości. W ten sposób, w sytuacjach konfliktu hierarchicznego. pozycje ciała służące do zastraszenia przeciwnika są wzmacniane przez brak sygnałów strachu lub obawy, natomiast osłabiane przez ich obecność. Trzeci typ sygnałów wizualnych to ruchy specyficzne, będące świadomymi zachowaniami motorycznymi. Specyficzne ruchy i pozycje ciała powinny być wyuczone przez szczenię podczas okresu socjalizacji. Obserwujemy zmienność etniczną oraz wpływ życia z człowiekiem (częste patologie). Pozycje ciała i mimika są w rzeczywistości specyficznymi aktami, które tworzą określone sekwencje zachowaniowe, umożliwiające zwierzętom komunikację. Sekwencje te nazywane są rytuałami, a proces ich tworzenia – rytualizacją. Rytuały pochodzą od funkcji życiowych których organizacja sekwencjonalna została zmodyfikowana tracąc swoją pierwotną funkcję, a przejmując funkcję komunikacji.


5

W wyniku rytualizacji, nowa sekwencja przyjmuje nowe cechy. Przede wszystkim posiada specyficzny bodziec apetytywny, który oznacza, że sytuacja, w której zwierzę przygotowuje się do wykonania rytuału jest zawsze taka sama. Faza apetytywna, także specyficzna, jest zazwyczaj całkowicie różna od tej z sekwencji pierwotnej i najczęściej ma na celu zwrócenie uwagi odbiorcy. Jak to się stanie, zwierzę rozpoczyna fazę konsumacyjną, która jest zawsze taka sama jak sekwencja, która została zrytualizowana. Jednak przechodzi ona ważną transformację. Zwierzę powtarza i akcentuje tą fazę aż do momentu gdy odbiorca odpowie adekwatnym zachowaniem. Rytualizacja pozwala na przejrzystą ocenę, nie pozostawia miejsca na dwuznaczność, a to zmniejsza konflikty i zapewnia harmonię w grupie. Hierarchia społeczna Hierarchia społeczna to uporządkowany podział praw i zadań wśród członków grupy zwierząt ; na szczecie drabiny społecznej znajduje się osobnik dominujący lub para dominująca, która ma pierwszeństwo w dostępie do przywilejów: pożywienia, przemieszczania, najlepszych miejsc odpoczynku, seksualności. Stosunki dominacyjne w grupie, dążą do stabilizacji relacji wzajemnych, ograniczają konflikty, utrzymują spójność grupy. Dobra komunikacja, czyli przekazywanie sygnałów, wymiana informacji, jest konieczna do utrzymania porządku społecznego, przetrwania grupy, a tym samym przetrwania gatunku. Gatunek jest nazywany gatunkiem społecznym, jeśli spotkanie wielu osobników w pewnej przestrzeni jest wydarzeniem normalnym i nieprzypadkowym, tzn. jeśli te osobniki żyją stale razem, jako rodzina, grupa o pewnej strukturze; grupy charakteryzują się istnieniem hierarchii społecznej wśród członków i istotnymi oddziaływaniami pomiędzy nimi. Dotyczy to np. gatunku ludzkiego, jak również dwóch reprezentantów gatunku psowatych: wilka i jego potomka – psa domowego; każdy może tworzyć grupy społeczne, których członkowie są zdolni do wzajemnego rozpoznawania się. Oto punkt wspólny – zdolność życia razem. Podstawą relacji między osobami i zdolnością do życia w społeczności jest towarzyskość. Proces przyswajania przez jednostkę wiedzy, umiejętności i dyspozycji, czyniący ją zdolną do życia w grupie (społeczności) nazywamy socjalizacją. Pies pochodzi od wilka i wiele zachowań oddziedziczył po swoim przodku. Podobnie jak wilk (i jak wiele innych gatunków, w tym człowiek) pies jest zaprogramowany do życia w stadzie, w którym obowiązuje odpowiednia hierarchia. Hierarchia w sforze wilków Wilcze stado może liczyć do 14 osobników, ale zwykle jest to 7 - 8 sztuk: para dominująca, młodzież oraz dorosłe osobniki z poprzedniego miotu. Zdarzają się czasem wilki żyjące poza stadem, samotnie lub parami. W sforze panuje porządek hierarchiczny. Każdy osobnik zajmuje ściśle określoną i respektowaną pozycję socjalną. Na czele stoi samiec - dominant, który jest szefem całej grupy, góruje nad innymi samcami i jest jedynym samcem mającym prawo do kopulacji. Dominant porusza się dumnie, wyprostowany, z ogonem podniesionym do góry, nastroszoną grzywą i postawionymi pionowo uszami. Drugie miejsce w hierarchii zajmuje samica dominująca, tworząca parę dominującą (parę alfa) z samcem dominującym. Góruje ona nad wszystkimi samicami i tylko ona ma prawo do posiadania potomstwa. Podobnie jak samiec-dominant, ona również demonstruje swoją dominację dumną postawą ciała.


6

Istnieje również dominacja pomiędzy samicami i samcami. W rezultacie każdy członek stada dominuje nad innym (lub innymi), co tworzy drabinę hierarchiczną. Jedynie samiec - dominant nie jest zdominowany przez nikogo. Gdy osobnik stojący wyżej w hierarchii zbliża się do osobnika zdominowanego, ten ostatni okazuje mu podporządkowanie płaszcząc się do ziemi, z uszami położonymi po sobie i podwiniętym ogonem. Samiec - dominant pozostaje szefem sfory przez całe swoje życie, chyba że jego siły osłabną - wówczas ustępuje miejsca młodemu samcowi o silnym charakterze, zdolnemu do pełnienia tej funkcji. Jeśli zdarzy się, że o miejsce szefa zabiegają dwa jednakowo silne samce, dochodzi miedzy nimi do walki. Przegrany zwykle odchodzi ze stada i zakłada nową sforę. Samiec - dominant pełni zasadniczą rolę w sforze, decyduje o rozpoczęciu polowania, wybiera ofiarę i strategię polowania. U psów żyjących wraz z ludźmi hierarchia wygląda nieco inaczej. Nie bez znaczenia pozostaje tu ingerencja człowieka, który decyduje o sposobie życia, karmienia i reprodukcji psów. Pod wpływem obcowania z człowiekiem, psy zmieniają wiele swoich zachowań, inne zmieniają swoje znaczenie, tworzą się nowe rytuały. Spotkania psów Zachowania naszych psów różnią się od zachowań ich przodków, choć wiele po nich odziedziczyły. Spotkania z innymi psami podczas spaceru nie zawsze przebiegają w atmosferze przyjaźni. Często dochodzi do konfrontacji sił i spotkanie kończy się sprzeczką. W większości przypadków nie dochodzi jednak do użycia przemocy fizycznej. Pies zdominowany okazuje uległość kładąc się na brzuchu lub plecach, czasem liże drobnymi dotknięciami języka głowę zwycięzcy a ten z kolei przyjmuje postawę dominanta i stojąc nad pokonanym może lizać systematycznymi liźnięciami strefę jego genitaliów lub podgryzać lekko jego podgardle. Jeżeli właściciel zawoła swojego psa w momencie jego konfrontacji z innym psem i jeśli pies posłucha go, wówczas przegra tą konfrontacje, gdyż wycofując się przyjmuje pozycję przegranego. Teoretycznie najlepiej byłoby nie interweniować i pozwolić psom, aby same rozwiązały konflikt. Zwykle takie konflikty nie są niebezpieczne, o ile oba psy nie cierpią na zaburzenia emocjonalne, są prawidłowo socjalizowane i znają rytuały swojego gatunku. Jeśli co najmniej jeden z psów przejawia patologie zachowania, wówczas walka taka mogłaby okazać się niebezpieczna. Dlatego wybór właściwej reakcji ze strony właściciela jest bardzo trudny. Jeśli pewna grupa psów spotyka się regularnie podczas spaceru w parku, tworzy się miedzy nimi pewna hierarchia, którą respektują. Jest ona jednak naruszana za każdym razem, gdy pojawi się nowy osobnik. Pies w rodzinie ludzkiej Pies - jak wiadomo - jest zwierzęciem socjalnym, stworzonym do życia w stadzie, w którym obowiązuje określona hierarchia. Na czele stada stoi samiec-dominant. Każdy osobnik ma swoje miejsce w tej hierarchi i respektuje przywileje dominanta, co zapobiega konfliktom. W momencie, gdy pies trafia do rodziny ludzkiej zaczyna ja traktować jako swoje stado. Od początku obserwuje bacznie domowników, czyli członków tego stada, ich zachowania, reakcje i na tej podstawie ocenia swoje szanse na zajęcie możliwie najwyższego miejsca w hierarchii. Każda czynność, zachowanie czy pozycja ciała włascicieli jest dla psa przekazem informacji na temat jego pozycji socjalnej w stosunku do pozostałych członków stada, czyli w tym przypadku rodziny. Sposób spożywania posiłków, odpoczynku, zabawy, reakcje na zaczepki psa, spełnianie bądź nie jego zachcianek – wszystko ma znaczenie hierarchiczne.


7

Jak rozpoznać dominanta ? Dominant zawsze robi to na co ma ochotę. Śpi kiedy chce i gdzie chce np. na fotelu lub w łóżku właściciela. Decyduje kiedy będzie się bawić i narzuca sposób zabawy innym, wybiera porę, miejsce i czas spaceru. Nie wykonuje żadnych poleceń, chyba, że są nagradzane lub ich wykonywanie sprawia mu przyjemność. Zawsze je jako pierwszy, nie musi się spieszyć, bo nikt nie ośmieli się zabrać mu jedzenia. Jeśli inny osobnik stada spożywa posiłek, a dominant ma na niego ochotę, wystarczy, że stanie obok a osobnik podporzadkowany oddaje mu to co ma na talerzu (pies karmiony w czasie posiłku właścicieli). Dominantowi poświęca się dużo uwagi, spełnia jego żądania, głaszcze lub drapie, gdy się o to upomina. Jednak pozwala się on dotykać i głaskać tylko wtedy, gdy ma na to ochotę. Chodzi wyprostowany i dumny, kładzie głowę lub łapę na osobnikach podporządkowanych – innych psach lub właścicielach. Nie kładzie się na plecach, chyba że nastawiając się do głaskania po brzuchu. Dominant wykazuje agresywność rywalizacyjną o pożywienie, miejsce lub przedmioty. Jeśli jakiś osobnik ośmieli się podejść za blisko np. do jego miski, zostaje przywołany do porządku. Po ataku (agresji) dominant uspokajająco liże pokonanego osobnika (lub rękę właściciela, co jest traktowane jako „przeprosiny”). Zajmowanie pozycji dominanta wiąże się też z odpowiedzialnością za stado. Dlatego dominant wykazuje agresywność obronno-terytorialną na wejście i wyjście intruza (np. gościa właścicieli). Nie jest też zadowolony, gdy reszta stada wychodzi, a jego zostawia w domu – może wówczas niszczyć drzwi wejściowe lub znaczyć moczem mieszkanie. W stadzie tylko dominant ma prawo współżyć z samicą – dominujące psy często wykonują ruchy kopulacyjne na poduszce lub nodze właściciela. Nie każdy pies mający przywileje dominanta w rodzinie ludzkiej, będzie zachowywał się agresywnie wobec członków rodziny. Zależy to od charakteru danego psa, jego osobowości. Może jednak sprawiać inne problemy wychowawcze – brak posłuszeństwa, znaczenie moczem mieszkania, niszczenie drzwi wejsciowych w czasie nieobecności włascicieli, agresja wobec innych psów. Kiedy pies staje się dominantem ? Większość problemów dominacyjnych zaczyna się między okresem dojrzewania i dorosłości tj. między 6. a 24. miesiącem życia psa. Sytuacje konfliktowe wywołane są najczęściej dostępem do pożywienia lub opanowania przetrzeni (np. łóżka, fotela, etc.). Pies staje się dominantem za podświadomą zgodą właścicieli, którzy spełniając wszystkie jego żądania i pozwalając na wszystko dają mu do zrozumienia, że jest najważniejszy, że jest szefem. Nie doszłoby do konfliktu, gdyby nadal podporzadkowywali się psu. Są rodziny posiadające psa-dominanta, których członkowie podporządkowują się wymaganiom psa i nie stanowi to dla nich problemu. Są bardzo zadowoleni z psa, gdyż jest przywiązany, oddany i dobrze pilnuje domu. Jednak równie często zdarza się, że życie z takim psem staje się nie do wytrzymania, gdyż na każdym kroku broni on swych przywilejów. Jeśli nawet nie zachowuje się w sposób agresywny w stosunku do członków rodziny, to robi różne szkody w mieszkaniu. Ponadto dominacja psa w rodzinie zawsze niesie ze sobą szereg zagrożeń. Wszelkie próby przeciwstawienia się psu i poddania w wątpliwość jego dominacyjnych przywilejów wywołują agresję i mogą być przyczyną pogryzień domowników. Konflikty mają miejsce zazwyczaj w sytuacji, kiedy właściciel zrobi coś wbrew woli psa (np. każe mu zejść z fotela). Reakcja psa jest zupełnie naturalna – przywołuje do porządku osobnika postawionego niżej w hierarchi,i czyli właściciela. Jeśli ostrzeżenie w postaci warknięcia poskutkuje, czyli właściciel ustąpi, wówczas pies zostanie jeszcze bardziej utwierdzony w przekonaniu o swojej wysokiej randze społecznej. Pies staje się jeszcze


8

bardziej pewny siebie i przy następnej okazji otrzeżenie będzie wyraźniejsze. Agresja nagradzana, przynosząca psu korzyść wzmacnia się i przechodzi z czasem w hiperagresję. Pies staje się niebezpieczny i terroryzuje cały dom. Jak przeciwdziałać dominacji ? (czyli jak zwiększyć autorytet własciciela) Zapobieganie dominacji nie jest wcale takie trudne. Wystarczy stosować minimum dyscypliny, nie dawać psu zbyt wielu przywilejów, nie pozwalać mu na wszystko Dziedziczenie ma pewien wpływ na zachowania dominacyjne. Psy z genetycznymi skłonnościami do agresywności i impulsywności mają większe predyspozycje do prób przejęcia „władzy” w rodzinie. Jednak najważniejsze jest prawidłowe wychowanie, mające na celu utrzymanie właściwych relacji między właścicielami i psem. W sytuacji, gdy pojawią się pierwsze problemy, właściciel powinien ograniczyć psu dostęp do przywilejów dominanta – zakazać wstępu do miejsc takich jak sypialnia czy fotel, ograniczyć swobodny dostęp do pożywienia, nie pozwalać psu decydować kiedy ma być głaskany lub kiedy właściciel będzie się z nim bawić. Istotne z punktu widzenia hierarchii przywileje są dla każdego psa i każdej rodziny inne. Dlatego niezbędne jest dokładne przeanalizowanie danej sytuacji. Jeżeli pies śpi w jednym łóżku z właścicielem, bo właścicielowi to się podoba, to nie trzeba koniecznie tego zmieniać. Można poszukać innych przywilejów, które nie są mile widziane przez właściciela np. wchodzenie psa do kuchni. W każdym przypadku wprowadzić należy zasadę "nic za darmo". Znaczy to, że pies, aby cokolwiek otrzymać (posiłek, pieszczotę, zabawę z właścicielem, itp.) musi na to zasłużyć. Zanim pogłaszczemy psa, wcześniej musi on zawsze wykonać jakieś polecenie, nawet bardzo proste np. siad, leżeć. Aż do momentu odzyskania przez właściciela utraconej pozycji szefa, powinien on starać się neutralizować sytuacje konfliktowe, by nie dopuścić do ewentualnej konfrontacji sił, którą mógłby przegrać. Taka przegrana (np. ustąpienie psu, który pokazując zęby usiłuje postawić na swoim) bardzo wyraźnie umacnia pozycję dominującą psa. Dlatego nie należy do tego dopuszczać i neutralizować wszelkie prowokacyjne zachowania psa np. zachętą do zabawy lub innym niespodziewanym zachowaniem. Bywa, że cały problem może rozwiązać szybko - w momencie, gdy pies kładzie się na kanapie i warcząc nie pozwala na niej usiąść innym, właściciel może zareagować spontanicznie i ściągnąć psa siłą, przewrócić na łopatki i ostro skarcić. Taka gwałtowna reakcja, pokaz siły fizycznej i moralnej, może całkowicie rozwiązać problem. Jednak należy być ostrożnym, gdyż może się to skończyć pogryzieniem przez psa. Większość właścicieli nie jest w stanie opanować do końca strachu przed psem. Niejasność ich zachowania, pokaz siły fizycznej połączony z ukrywanym strachem, powoduje przeciwny efekt: pies czuje się silniejszy, reaguje agresją i wygrywa konflikt, wychodząc z tego doświadczenia zwycięzko. Dlatego lepiej dla większości posiadaczy dominantów jest przeprowadzać terapię małymi krokami, bez konfliktów, ale technikami równie skutecznymi. Przez cały czas właściciel musi być cierpliwy, zachowywać spokój, nie wpadać w złość, nie atakować psa. Powinien przyjąć postawę dominanta, tzn. chodzić wyprostowany, dumnym krokiem, jakby chciał pokazać psu kto tu jest najważniejszy. Gdy odzyska już utraconą pozycję i pies przestanie sprawiać kłopoty, nie może zapomnieć o przestrzeganiu reguł, by sytuacja nie powróciła.


9

Charakterystyka dominanta i osobnika podporządkowanego wg Dehasse charakterystyka dominanta charakterystyka zdominowanego .je jako pierwszy, kiedy chce, w swoim tempie. .je jako ostatni, kiedy mu na to pozwolą, je szybko.

.śpi kiedy chce, w swoim pokoju, w fotelu, na środku pokoju

.śpi tam gdzie mu się pozwoli, w kącie, bez znaczenia socjalnego, ani nie w głównym pokoju ani na fotelu

.poświęca mu się uwagę gratis , gratis spełnia jego żądania

.nie poświeca mu się uwagi, lub tylko jako nagroda za posłuszeństwo (okazanie poddania).

.dostęp do sexualności (ekshibicjonista). .nie ma dostepu do sexualności.

.postawa wyprostowana, kładzie łapy lub kłowę na innych psach lub właścicielu

.pozycja obniżona, akceptuje gdy dominant kładzie na nim łapę lub głowę.

.nie kładzie się na plecach, chyba że do pieszczenia

.w przypadku konfliktu kładzie sie na plecach lub brzuchu w bezruchu (pozycja poddańcza)

.decyduje kiedy ma iść na spacer, ile czasu ma spacerować

.moment, miejsce i czas trwania spaceru są mu narzucone.

.decyduje kiedy będzie się bawić i narzuca sposób zabawy innym .moment i sposób zabawy są mu narzucone

.agresywność rywalizacyjna o pożywienie, przedmioty, miejsce, etc. .słaba agresywność rywalizacyjna.

.po tej agresywności, lizanie uspokajajace ręki lub osobnika gryzionego .

.akceptowanie lizania lub pieszczenia uspokajającego dominanta po konflikcie.

.agresywność przez rozdrażnienie, z postawą wyprostowaną.

.agresja przez rozdrażnienie, z postawą podporządkowaną i ucieczką.

.agresywność obronno-terytorialna na wejście lub wyjście intruza. .słaba lub średnia agresywność terytorialna.

.nie wykonuje komend jeśli nie ma po nich nagrody .szybko wykonuje komendy.

.gdy jest sam, znaczy moczem lub niszczy przedmioty wokół miejsca wyjścia innych członków grupy (drzwi, futrynę)

.nie znaczy moczem i nie niszczy obok wymienionych rzeczy.

.nie pozwala osobnikom wejść lub wyjść z grupy lub pomieszczenia. .akceptuje wejście i wyjście wszystkich

.suka dominujaca ma jako jedyna prawo do rozmnażania; jeśli inna suka z grupy ma młode, dominantka może je jej "ukraść" i przywłaszczyć sobie.

.suka zdominowana nie ma prawa sie rozmnażać; pomaga ona suce dominującaj opiekować się miotem.

Zamieszanie wokół hierarchii i dominacji

Pojawiają się ostatnio opinie, podważające istnienie hierarchii i relacji dominacyjnej między właścicielem a psem. Wynika to z pewnego nieporozumienia. Słowo ‘dominacja” kojarzy się wielu osobom ze stosowaniem siły fizycznej, przymusu, z brutalnymi metodami zmuszającymi psa do podporządkowania się, a zasady utrzymania prawidłowej hierarchii w


10

„stadzie” sprowadzane są do przestrzegania paru zasad: „pies nie może spać na łóżku”, „pies nie może przechodzić pierwszy przez drzwi”, „pies je po właścicielach”.

W rzeczywistości sprawa wygląda nieco inaczej. Zacznijmy od tego, że w każdej grupie osobników, niezależnie od tego do jakiego gatunku należą, musi być ustalona jakaś hierarchia, podział przywilejów i praw. Musi być ten „ważniejszy” i ten „mniej ważny”, musi być szef, odpowiedzialny za grupę, któremu się inni podporządkowują. W przeciwnym razie zapanowałby chaos i dochodziłoby do konfliktów. Tak jest zawsze, dotyczy to zarówno ludzi, jak i zwierząt żyjących w stadzie. Dlatego w rodzinie ludzkiej posiadającej psa również musi być ustalona określona hierarchia. Dla dobra ludzi, pies powinien zajmować najniższą pozycję w hierarchii, czyli być podporządkowany wszystkim członkom rodziny. Jednym słowem, właściciele muszą dominować nad psem, lub, żeby nie używać nielubianego słowa dominacja, muszą mieć autorytet. Dobry szef nie potrzebuje używać przemocy i siły fizycznej. Wystarczy odpowiedni sposób zachowania i konsekwentne przestrzeganie pewnych zasad. Właściciel musi od początku pamiętać, że to on decyduje o wszystkim, tj. o miejscu przebywania psa, o wydawaniu pożywienia, o rozpoczęciu i zakończeniu zabawy, o pieszczotach. Nie może ulegać psu i pozwalać na wymuszanie różnych rzeczy, takich jak pokarm, pieszczoty czy zabawa. Powinien stosować zasadę „nic za darmo”, polegająca na tym, że pies musi zasłużyć na każdą przyjemność wykonując proste polecenia. Czy pies może spać w łóżku właściciela ? Oczywiście, że tak, ale pod warunkiem, że to właściciel sobie tego życzy, a nie jest to decyzją psa. Sypialnia, a zwłaszcza łóżko, jest miejscem uprzywilejowanym. Zatem to właściciel decyduje czy pies może wejść na łóżko, a kiedy sobie tego zażyczy pies ma je opuścić. Jednak w przypadku jakichkolwiek problemów z utrzymaniem właściwej hierarchii, udostępnianie psu sypialni może być ryzykowne i lepiej z tego zrezygnować. Podobnie z wchodzeniem i wychodzeniem z domu. To, czy pies ma iść pierwszy czy nie zależy wyłącznie od preferencji właściciela, który jednak musi mieć nad tym kontrolę. Jeśli nie chce by pies wszedł pierwszy, powinien mu na to nie pozwolić. Kolejność posiłków jest dosyć ważna dla utrzymania hierarchii. Chodzi tu o zaznaczenie, że „ważniejszy” je pierwszy, a „mniej ważny” musi wtedy poczekać w odpowiedniej odległości na swoja kolej. Oczywiście właściciel nie musi zmuszać się na siłę do jedzenia, wystarczy jak poudaje chwilę, ze je. Ostatnia ważna rzecz to sposób zachowania. Właściciel musi czuć się szefem, chodzić dumny i wyprostowany, zwracać sie do psa odpowiednim tonem głosu, spokojnie, ale zdecydowanie. Cały ten teatr nie jest czymś koniecznym i w przypadku psów z natury uległych nie musi być stosowany. W rzeczywistości wiele zależy od predyspozycji psa i charakteru właścicieli. Jakie konsekwencje pociąga za sobą brak autorytetu właściciela ? Najczęściej problem polega na braku posłuszeństwa, natarczywym domaganiu się pieszczot, zabawy lub pokarmu, znakowaniu terenu, nieakceptowaniu izolacji od reszty „stada”, etc. Może również pojawić się agresja wobec innych psów, wobec gości, a w skrajnych przypadkach również wobec domowników.


11

Rozwój psychiczny szczeniąt

Zachowanie dorosłego psa jest tylko w 15-20% uwarunkowane genetycznie. W ponad 80% zależy ono od wpływów otoczenia. Dlatego tak ważne jest stworzenie właściwych warunków rozwoju psychicznego szczenięciu, począwszy od jego poczęcia. Dojrzewanie psychiczne jest zjawiskiem będącym częścią rozwoju zwierzęcia począwszy od stadium zapłodnionego jaja. Nabyte drogą prób i błędów doświadczenia życiowe wpływają dodatnio na dojrzewanie psychiczne każdego osobnika. W okresie szczenięcym pies musi nauczyć się do jakiego gatunku należy, jakie są gatunki zaprzyjaźnione, jakie otoczenie jest bezpieczne, jak się porozumiewać z innymi osobnikami, jak zachowywać w różnych sytuacjach, jak żyć w grupie społecznej (w hierarchii) oraz jak stać się niezależnym (tworzenie i likwidowanie więzi). Rozwój układu nerwowego Rozwojowi ciała towarzyszy rozwój układu nerwowego i mózgu. Mózg jest organem zarządzającym całością zachowań. Rozwój mózgu, ogromnych ilości komórek, które go tworzą i połączeń pomiędzy nimi (tzw. synaps) będzie zależał w dużej mierze od bodźców jakie szczenię odbierać będzie w okresie rozwoju i w efekcie zadecyduje o przyszłym zachowaniu osobnika. Mózg zaczyna rozwijać się już podczas ciąży i rozwój ten trwa aż do wieku około 3 miesięcy. Okres ten jest fazą wrażliwą i ważną dla przyswojenia licznych zachowań.. Szczenię pozbawione możliwości nauki w tym okresie, nigdy w pełni nie nadrobi tych zaległości. Bogactwo lub ubóstwo bodźców jakie dostarczamy szczenięciu w okresie rozwoju spowoduje prawidłowe lub nieprawidłowe działanie mózgu, jak również harmonię lub dysharmonię zachowań. Rozwój układu nerwowego opiera się na 3 programach: programie genetycznym rozwoju programie genetycznym autodestrukcyjnym programie dojrzewania połączeń między komórkami (synaps). Program genetyczny rozwoju Począwszy od stadium zarodka, komórki nerwowe mnożą się i wysuwają przedłużenia które rozgałęziają się w kierunku innych komórek nerwowych. W wieku około 35 dni od narodzin, liczba połączeń (synaps) między jedną komórką nerwową a innymi sięga około 10.000. Jest to wynik bardzo złożonej siatki, nieco chaotycznej, która musi zostać uporządkowana. Mózg nie rozwija się w sposób przypadkowy. W chwili narodzin szczenię jest wyposażone w podstawowy materiał umożliwiający pierwotne odruchy orientacji, aby mogło podążać w kierunku sutek matki. Szczenięta rodzą się ślepe i głuche, ale już w drugiej połowie ciąży zaczynają być wrażliwe na dotyk. Bardzo wrażliwa twarz i funkcjonujący zmysł smaku pozwala odszukać sutek i ssać. Noworodek nie jest w stanie unieść swojego ciężaru ciała na nogach, ale pełza sprawnie odpychając się tylnymi nogami. Program dojrzewania synaps Synapsy muszą ulęgać dojrzewaniu. dzieje się to wtedy, gdy są pobudzone. Do tego niezbędny jest bodziec pochodzący ze środowiska, powodujący aktywację (obudzenie) receptora sensorycznego (wzrok, słuch, zapach, dotyk). Następnie zachodzi reakcja jest


12

łańcuchowa począwszy od tego receptora, poprzez kolejne komórki, aż do mózgu. Od każdego pojedynczego kontaktu dojrzewa jedna synapsa. Wiele synaps nie jest aktywowanych i pozostają niedojrzałe. Program genetyczny autodestrukcji Aby uporządkować chaotyczne zasoby mózgu, genetyczny program autodestrukcji likwiduje wszystkie niedojrzałe synapsy. Program ten uaktywnia się w wieku 7 tygodni i działa przez wiele tygodni aż do momentu kiedy powstanie mózg uwolniony od zbędnych rzeczy i gromadzący dobre, funkcjonalne zasoby.. Jasno wynika z tego ,że jakość zasobów, ich możliwości, będą bezpośrednio zależne od stymulacji otoczenia i zarejestrowane przez narządy zmysłów. Koncepcja okresu wrażliwego Okres wrażliwy jest wycinkiem życia osobnika, z którego przeżycia dają długofalowy efekt, podczas którego osobnik łatwo się uczy i zapamiętuje na długo. Okres ten odpowiada szczególnemu rozwojowi centralnego systemu nerwowego. Podczas okresu wrażliwego, mała ilość określonych doświadczeń w istotny sposób wpłynie na przyszłe zachowanie (pozytywnie lub negatywnie). Okres wrażliwy poprzedza i następuje po okresie mniejszej wrażliwości i przejście jest stopniowe.. To w czasie okresu wrażliwego szczenię przyswaja podstawowe zachowania, które będą mu potrzebne w czasie całego życia. Każdemu okresowi odpowiada nauka określonych zachowań. Rozwój szczenięcia możemy podzielić na kilka faz. Okres przed narodzeniem (prenatalny) Jeszcze przed narodzeniem szczenięta zaczynają odbierać wrażenia dotykowe i emocjonalne, odczuwają niepokój matki. Doświadczenia wykazały, że zarodki 45 dniowe wyraźnie reagują na stymulację dotykową, a także na stres przeżywany przez matkę. Dlatego należy zapewnić spokój suce ciężarnej, nie niepokoić jej, nie denerwować. Wskazane jest regularne, codzienne dotykanie, głaskanie i delikatne masowanie suki po brzuchu. Dzięki temu szczenięta będą spokojniejsze, mniej podatne na gwałtowne emocje, bardziej tolerancyjne na bodźce zewnętrzne. Okres neonatalny (faza wegetatywna ) - od narodzin do wieku 2 tygodni (moment otwarcia oczu) Szczenięta śpią i ssą. matka aktywnie się nimi zajmuje: czyści wylizując, popycha w kierunku sutków. Przywiązuje się do nich i przejawia duży niepokój, gdy odłączy się ją od szczeniąt. W tym wieku szczenięta mogą przywiązać się do jakiejkolwiek żywicielki. Szczenięta nie są zdolne do samodzielnego oddawania moczu i kału; odruch wydalania uaktywnia sie poprzez stymulacją krocza, gdy suka wylizuje szczenię. Pozycja czyszczenia staje się w wieku dorosłym pozycją oznaczającą podporządkowanie. Aby stymulować rozwój i dojrzewania mózgu, zaleca się delikatne dotykanie i branie do ręki szczeniąt, obracanie, ważenie i umożliwienie spokojnego snu, gdyż to właśnie podczas snu wydziela się hormon wzrostu.


13

Pierwotne odruchy, które obserwujemy u szczenięcia od momentu narodzin: Odruch poszukiwania pozwala szczenięciu ulokować się w okolicy piersi suki. Szczenię przestaje się wspinać gdy jego głowa dotknie sutka. Odruch ten zanika po około 15-20 dniach. Można go zaobserwować podkładając szczenięciu na wpół zamkniętą dłoń, w którą zacznie wciskać swoją mordkę. Odruch wargowy prowadzi do ssania sutków i znika także po 15-20 dniach. Można go sprowokować dotykając palcem warg szczenięcia, które wtedy zaczyna ssać palec. Odruch kroczowy wiąże się z prowokowaniem wypróżniania – matka liże szczenięta w okolicach krocza. Szczenięta w tym wieku nie są jeszcze w stanie kontrolować i wypróżniać się bez stymulacji przez matkę. Odruch ten można wywołać masując podbrzusze szczenięcia wilgotną gąbką. Odruch ten znika po około miesiącu od narodzin. Okres przejściowy (faza przebudzenia) -od momentu otwarcia oczu (2 tygodnie) do ok. 3 tygodni (pojawienie się reakcji na hałas) U szczeniąt wieku około 2 tygodni otwierają się oczy, a około 3 tygodnia przewody słuchowe i zaczyna reagować na hałas (podskakiwać). W wieku około 20-25 dni, prawidłowo rozwinięte szczenię powinno reagować na bodźce wzrokowe i słuchowe (np. na klaskanie nad głową). Wiek nabywania umiejętności sensoryczno-motorycznych okres prenatalny 38-42 dni przed urodzeniem – zmysł dotyku okres neonatalny od 0 do 2 dnia – początek przywiązania matki do szczeniąt od 0 do 15 dnia – orientacja dotykowa, obecny odruch szukania i odruch wargowy od 0 do 5 dnia – faza zginania (przewaga mięśni zginających) od 5 do 18 dnia – faza prostowania (przewaga mięsni prostujących) powyżej 18 dnia– faza normalnego napięcia (tonus mięśniowy normalny) od 0 do 21-28 dnia – obecność odruchu kroczowego okres przejściowy między 10 a 16 dniem – otwarcie oczu miedzy 16 a 21 dniem – początek przywiązania szczeniąt do matki między 16 a 18 dniem – początek wydawania złożonych sygnałów dźwiękowych między 20 a 25 dniem – orientacja wzrokowa między 15 a 18 dniem – autonomizacja motoryczna okres socjalizacji między 21 a 25 dniem – obecność odruchu podskakiwania, funkcjonalny zmysł słuchu od 21 do 90-120 dnia - wdrukowanie 28 dzień – obecność ruchów ogona w przyjemnych sytuacjach między 30 a 35 dniem – początek nauki samokontroli gryzienia (hamowania gryzienia) między 40 a 45 dniem – poszukiwanie węchowe miejsc swoich poprzednich odchodów od 3 miesięcy do 1 roku – odłączenia samców


14

Okres socjalizacji W następnych tygodniach życia szczenięta zaczynają coraz lepiej widzieć i słyszeć a także zaczynają poruszać się, bawić ze sobą, warcząc i szczekając. Wyrastają im mleczne zęby, zaczynają samodzielnie jeść pokarm stały. Siedmiotygodniowe szczenię powinno wiedzieć, że należy do gatunku "pies" a także znać człowieka i inne gatunki zwierząt domowych jak np. koty. Dlatego do 7 tygodnia życia powinno żyć z psami (ze swoim rodzeństwem) i mieć kontakt z ludźmi (zabawa z ludźmi, z dziećmi). Szczenięta powinny przebywać w środowisku bogatym w rozmaite bodźce stymulujące wzrok, słuch i czynności motoryczne. Musi to być pomieszczenie widne, do którego docierają różnorodne dźwięki, hałasy z zewnątrz, szczenięta muszą mieć do dyspozycji różne zabawki. Nierówne podłoże dobrze wpływa na rozwój sprawności motorycznej, dlatego dobrze jest, gdy szczenięta mogą pobiegać np. po ogrodzie. Socjalizacja to nabywanie umiejętności współżycia z innymi osobnikami (swojego gatunku i gatunków zaprzyjaźnionych). Okres socjalizacji rozpoczyna się ok. 21 dnia życia i trwa do wieku około 3 miesięcy. W trakcie tego ważnego okresu, szczenię musi nauczyć się samokontroli, komunikacji, rozpoczyna naukę reguł życia w sforze (hierarchizacja) oraz zaczyna uniezależniać się od matki (rozpoczęcie procesu odłączenia). W okresie socjalizacji kontynuujemy stymulację sensoryczną - czyli dostarczamy psu nowych doświadczeń. Socjalizacja wewnątrz- i międzygatunkowa

Nauka zachowań społecznych jest mechanizmem bardzo złożonym. Szczenię poznaje swoje otoczenie i uczy się zachowań społecznych potrzebnych do życia w sforze, zasad hierarchii i sposobów komunikowania się.

rys. Naśladując zachowania matki, szczenię uczy się prawidłowych reakcji i języka ciała, między

innymi tzw. zachowań pokojowych, mających na celu uspokojenie przeciwnika i uniknięcie walki. Suka chwyta szczenięta zębami za pysk lub głowę pokazując swoją dominację. Niesforne szczenięta trzyma przyciśnięte do ziemi tak długo aż zastygną w bezruchu. W ten sposób uczy je postaw podporządkowania oraz samokontroli.

Szczenię uczy się do jakiego gatunku należy i odkrywa jak komunikować się z

innymi psami (socjalizacja wewnątrzgatunkowa). Ponadto, w okresie socjalizacji szczenięta uczą się jakie gatunki są przyjazne i jak się z nimi porozumiewać (socjalizacja międzygatunkowa).


15

Wyróżniamy dwie fazy okresu socjalizacji: - faza przyciągania, trwająca od 3 do 12 tygodnia, osiągając maksimum w 5 tygodniu życia, w czasie której szczenię przyciąga wszystko, co nowe i nieznane, co się rusza, inne osobniki tego samego gatunku oraz innych gatunków, itd. - faza awersji (cofania, ucieczki i strachu) trwająca od 5 tygodnia, osiągając maksimum w 12 tygodniu życia. Zachodzenie na siebie tych 2 faz odpowiada fazie wrażliwej. Jak widać na rysunku 2, okresem najbardziej sprzyjającym socjalizacji jest okres między 3 a 7 tygodniem życia. Między 3 a 5 tygodniem szczenię jest przyciągane przez wszystko co je otacza, przywiązuje się do wszystkich gatunków, które spotyka. Począwszy od wieku 5 tygodni, aby socjalizacja przebiegała prawidłowo, doświadczenia powinny być pozytywne, gdyż rozpoczyna się wtedy faza awersji, podczas gdy faza przyciągania zaczyna powoli słabnąć. Pomiędzy 7 a 10 tygodniem chęć zbliżania się i przyjazne reakcje wobec nieznanego stopniowo maleją, natomiast od 5 tygodnia nasila się nieufność i lęk przed nieznanym. Szczenię przyjaźnie reaguje na znane obiekty, natomiast z coraz większą nieufnością podchodzi do obiektów nieznanych, nowych. Wzrasta także wrażliwość na silne bodźce takie jak hałas, huk, błysk światła. Takie zachowanie jest uzasadnione biologicznie – w tym wieku dzikie szczenięta zaczynają opuszczać norę i są narażone na wiele niebezpieczeństw. Po 12-14 tygodniach awersja lub strach do tego co nieznane dominuje i socjalizacja staje się dużo trudniejsza. Szczenię mniej chętnie przywiązuje się do nieznanych gatunków. Socjalizacja międzygatunkowa jest możliwa, ale przebiegać będzie wolniej i trudniej. Brak stymulacji socjalnej i sensorycznej w wieku od 3 tygodni do 3 miesięcy pozostawia trwałe ślady w postaci różnych zaburzeń zachowań. Ich nasilenie zależeć będzie od ilości brakujących bodźców.

rys.2. Schemat zjawiska przyciągania-awersji Szczenię nie jest zaprogramowane, by współdziałać stadnie z innymi gatunkami. Jednakże 12000 lat udomowienia pokazało, że jest to możliwe. Szczególna natura psa – szczenię musi nauczyć się rozpoznawać swój własny gatunek – może sprzyjać socjalizacji z innym gatunkiem (w tym - z ludźmi). Socjalizacja międzygatunkowa ma inne cechy, niż identyfikacja z własnym gatunkiem:

- jest łatwo nabywana, ale wymaga stałego wzmacniania, by uniknąć desocjalizacji. - nie jest uogólniona na wszystkie osobniki w obrębie danego gatunku, ale pozostaje

względnie ograniczona do osobników danego „typu”(różne typy osobników są traktowane jako oddzielny gatunek: mężczyzna, kobieta, dorosły, dziecko, czarny,


16

biały, z brodą lub bez brody, w kapeluszu, z białym fartuchem itd. Podobnie w przypadku innych gatunków, np. kot czarny, kot biały, itd.).

- próg socjalizacji (liczba wzajemnych kontaktów) jest zmienny i zależy od czynników wewnętrznych (rasa, osobnik), lub zewnętrznych (bojaźliwe zachowanie matki, cechy otoczenia, itp.) Socjalizacja międzygatunkowa (z człowiekiem i innymi zwierzętami) zależy od obecności

tych innych gatunków w środowisku, w którym rozwija się szczenię pomiędzy 3-im i 12±2 tygodniem jego życia, przy czym socjalizacja ta musi być kontynuowana przez całe życie psa. Brak kontaktu z człowiekiem pomiędzy 3-im i 12±2-ym tygodniem życia sprzyja rozwojowi lęku przed człowiekiem. Względny brak ludzkiego kontaktu prowadzi do względnych obciążeń, takich jak lęk/ostrożność/fobie w stosunku do danego typu człowieka (np. do dzieci, mężczyzn...). Obecność wzajemnego oddziaływania różnych typów ludzkich pomiędzy 3-im i 12±2-ym tygodniem ułatwia uogólnioną socjalizację szczenięcia do ludzi. Obecność wzajemnego oddziaływania innych zwierząt prowadzi do międzygatunkowej socjalizacji i przywiązania, a przeciwdziała zachowaniom drapieżnym (łowieckim). Okres od 4 miesiąca do dojrzałości Czteromiesięczne szczenię powinno być nauczone czystości, kontrolować swoje gryzienie i motorykę (samokontrola), nie bać się świata zewnętrznego, ani nieznajomych osób i zwierząt. Jeśli tak nie jest, właściciel powinien jak najszybciej udać się na konsultację do zoopsychologa. Szczenię powinno już znać podstawowe polecenia, takie jak: siad, leżeć, chodzenie przy nodze, których naukę możemy rozpocząć już w wieku 2 miesięcy, oczywiście stosując wyłącznie przyjazne metody tresury oparte na nagradzaniu pożądanych zachowań. Dojrzałość Dojrzałość z jej metamorfozą hormonalną jest kolejnym wrażliwych okresem. Szczenię, które weszło w etap dojrzewania powinno przejść inicjację, złożoną z dwóch podstawowych elementów: odłączenia i hierarchizacji. 1/ Odłączenie dojrzewających samców od matki i innych dorosłych osobników, tzn. nauka autonomii. U dojrzewających suk proces odłączenia może nastąpić dopiero po drugiej rui.. Odłączenie od matki lub innego dorosłego osobnika będącego obiektem przywiązania zapobiega występowaniu leku separacyjnego. 2/ Hieararchizacja. Jest to wejście w hierarchię dorosłych wraz z respektowaniem jej reguł i używaniem właściwej komunikacji. Każda próba wyrażania seksualności, kontroli przemieszczania czy pierwszeństwa w dostępie do pożywienia jest surowo karana przez osobniki dorosłe. Proces socjalizacji charakteryzuje się nabywaniem ważnych umiejętności: - samokontroli - komunikacji - znajomości reguł życia w sforze - odłączenia (uniezależnienia) Te elementy stanowią podstawę całego procesu socjalizacji.


17

Nauka samokontroli Przez pierwsze 3 tygodnie życia zachowanie szczeniąt opiera się na zasadzie bodziec-

reakcja. Zabawy i zachowania eksploracyjne pozwalają szczenięciu rozwinąć prawidłowe sekwencje zachowaniowe. Każde normalne zachowania składa się z 3 faz: apetencyjnej, konsomacyjnej fazy powrotu do równowagi. Organizacja sekwencyjna wymaga obecności tzw. sygnału zatrzymania. Nauka tego sygnału zatrzymania jest jednym z najważniejszych elementów okresu socjalizacji. Modulacja zachowania i zdolność zatrzymania czynności, której wymaga, jest nabywana dzięki interwencji matki (lub ewentualnie innych dorosłych osobników) podczas interakcji szczenięcia z nią samą lub drugim szczenięciem. Determinująca rolę w tej nauce samokontroli odgrywa zabawa. Osobnik, który nie nauczył się samokontroli, nie jest zdolny do opanowywania swych ruchów w czasie interakcji społecznych i ma problem z podporządkowaniem się w przypadku przymusu wywieranego przez drugiego osobnika. Przykładem może tu być nauka samokontroli gryzienia. Zdolność hamowania gryzienia jest nabywana w okresie między 5 a 7 tygodniem życia. Szczenięta bawią się wtedy w walki. Szczenię gryzione krzyczy, co może przerwać gryzienie szczenięcia atakującego. Jednak główna rolę odgrywa tu interwencja matki, która przywołuje do porządku szczenię atakujące, zmuszając go do zatrzymania czynności gryzienia. Obecność matki (lub innych dorosłych osobników) oraz innych szczeniąt jest więc niezbędna do prawidłowej nauki samokontroli. Nauka komunikacji Szczenię uczy się porozumiewania używając różnych kanałów komunikacji (dotykowego, węchowego, słuchowego i wzrokowego. Hierarchizacja (nauka zasad życia w sforze) Tak jak wszystkie ssaki społeczne, pies organizuje swoje życie w sforze według zasad hierarchii. Szczenię musi nauczyć się tych reguł, aby móc prawidłowo współdziałać z osobnikami jego gatunku. Używając zaszyfrowanego klucza oceny intensywności i częstotliwości zachowań agresywnych, stwierdzono istnienie 2 etapów w nauce reguł hierarchii przez szczenię: Pierwszy etap ma miejsce w pierwszych tygodniach po odsadzeniu. Do chwili odsadzenia szczenięta są karmione wyłącznie mlekiem matki i choć rywalizują one o miejsce przy najlepszych sutkach, to nie można nazwać tego relacjami hierarchicznymi. Podczas odsadzania, matka zaczyna prowadzać szczenięta do źródeł pożywienia całej sfory. Szczenięta w momencie zbliżania się do pokarmu są odpędzane przez dorosłe osobniki. W ten sposób uczą się stopniowo obowiązujących reguł kolejności spożywania posiłków, uczą się przyjmowania pozycji uspokajającej przeciwnika, pozycji podporządkowania. Na początku pierwszego etapu hierarchizacji obserwuje się wzrost częstotliwości i intensywności zachowań agresywnych wśród szczeniąt. Nauka reguł dostępu do pożywienia powoduje, że agresywność wraca do normalnego poziomu. Stabilizacja ta jest wynikiem przyswojenia rytuałów żywieniowych. Drugi etap pokrywa się z okresem osiągania dojrzałości przez samce i drugiej cieczki u samic. Okres ten charakteryzuje się zerwaniem więzów przywiązania do matki, nauczeniem się kontroli zachowań seksualnych i użytkowania przestrzeni. Młode samce są wyganiane na peryferia sfory, nie maja prawa dostępu do dorosłych samic. To zepchnięcie na margines powoduje zahamowanie zachowań seksualnych dorastających samców. W przypadku samic


18

taka „marginalizacja” nie jest nigdy aż tak widoczna i może trwać do drugiej cieczki. Pewien wpływ na cykl płciowy młodych samic mogą wywierać feromony wydzielane przez dorosłe samice. Odłączenie – nauka samodzielności Wiek, w którym rozpoczyna się proces odłączenia nie został ściśle określony, w literaturze spotykamy różne opinie na ten temat. Ogólnie przyjmuje się, że jest to wiek, w którym szczenięta mają już mleczne zęby i ssanie staje się dla suki bolesne. Odłączenie polega na przerwaniu pierwotnego przywiązania między szczenięciem a jego matką. Musi przez to przejść każdy dorastający osobnik. Matka coraz częściej zaczyna warczeć na szczenięta odganiając je od sutków, odmawia zabawy i kontaktów uczuciowych, potem nie pozwala również na spanie w jej pobliżu. Szczenięta zbliżając się do matki muszą okazywać podporządkowanie (pozycje podporządkowania) i czekać aż matka pozwoli im się zbliżyć. Proces odłączenia zachodzi szybciej w przypadku szczeniąt płci męskiej niż w przypadku szczeniąt-samic. U tych pierwszych zachodzi najintensywniej około 6 miesiąca życia, natomiast w przypadku suk może mieć miejsce nawet dopiero przy drugiej cieczce. Homeostaza sensoryczna Jest to stan równowagi emocjonalnej między organizmem a jego środowiskiem zewnętrznym, utworzony w czasie rozwoju osobnika. Stabilizacja systemów biologicznych możliwa jest dzięki mechanizmowi regulacji układu nerwowego, tj. istnieniu filtra pozwalającego odbierać tylko określone bodźce spośród ich bogactwa w środowisku zewnętrznym. Filtr ten powstaje podczas rozwoju osobnika. Zdolności systemów sensorycznych zależą więc od warunków rozwoju. Systemy sensoryczne osobników, których rozwój (okres wrażliwy) przebiegał w warunkach niedostatecznej stymulacji, nie rozróżniają intensywności bodźców. Osobniki te silnie reagują w ten sam sposób na silne jak i na słabe bodźce. Rozwój w środowisku o prawidłowej stymulacji pozwala na złagodzenie reakcji. Dla każdego kanału sensorycznego zwierzę będzie posiadać zdolność przystosowawczą do średniego poziomu stymulacji, z jaką się spotykało w swoim środowisku w okresie rozwoju. Stan równowagi towarzyszący brakowi reakcji emocjonalnej poniżej tego poziomu stymulacji otoczenia, odpowiada stanowi homeostazy sensorycznej, a poziom ten nazywamy progiem wrażliwości sensorycznej. Im wyższy próg, tym mniej bodźców powoduje emocje i reakcje lękowe. Ocena prawidłowości rozwoju szczenięcia Okres neonatalny i przejściowy obecność odruchów: poszukiwania sutków, wargowy, kroczowy, „podskakiwania” Ich brak oznacza zaburzenia rozwojowe Okres socjalizacji 1/ hamowanie gryzienia (wiek 45-50 dni) brak – syndrom nadwrażliwości-nadaktywności lub dysocjalizację pierwotną 2/ poszukiwanie miejsc wydalania (wiek 45-50 dni) brak – syndrom deprywacji sensorycznej, depresja wczesnego odłączenia, szczenię wychowane wyłącznie w kojcu 3/ umiejętność przyjmowania postawy podporządkowania brak – dysocjalizacja pierwotna


19

Rozwój psychiczny szczenięcia, wpływ otoczenia, wskazówki dla właściciela Zwykle szczenię trafia do nowego domu w wieku około 7 tygodni. Ważne jest, aby

nowy właściciel od samego początku zapoznawał szczenię z otaczającym je światem. Powinno ono przebywać w pokoju dziennym, nie być izolowane od życia.

Należy umożliwić szczenięciu kontakt z innymi psami (zabawa z osobnikami tego samego gatunku doskonale uczy zachowań socjalnych), ludźmi (szczególnie z dziećmi) oraz zapoznawać szczenię z różnorodnymi dźwiękami jak np. hałas jadących samochodów, pociągu, strzały, odgłos wiertarki lub miksera, itp. W tym celu można odtwarzać szczenięciu nagrane dźwięki na taśmie magnetofonowej. Należy uważać, aby szczenię nie przestraszyło się zbytnio. Na początku włączamy nagranie cicho, z czasem coraz głośniej. Początkowo jesteśmy obok szczenięcia, aby czuło się pewniej. Takie codzienne seanse 30-60 minutowe przeprowadzane przez około 3 miesiące dają bardzo dobre rezultaty. Do trzeciego miesiąca życia szczenię powinno poznać takie miejsca jak ruchliwa ulica, dworzec kolejowy, centrum handlowe, jeździć samochodem i innymi środkami transportu, windą, poznać dzieci w różnym wieku, osoby niepełnosprawne, inne psy oraz inne gatunki zwierząt. Około czwartego miesiąca życia wyrastają szczenięciu stałe zęby i pojawia się u niego potrzeba żucia - szczenię gryzie, szarpie i niszczy przedmioty. Niszczenie przedmiotów pomaga mu rozładować napięcia natury fizjologicznej. Gryząc, tocząc zacięte "walki" z różnymi przedmiotami, bawiąc się w "polowanie" na nasze buty, szczenię rozładowuje wewnętrzne napięcia. Jest mu to potrzebne dla właściwego rozwoju psychicznego. Trzeba dostarczyć szczenięciu różnych zabawek – piłeczki, suszone uszy wieprzowe, stare skarpetki. Nie należy natomiast pozwalać szczenięciu na gryzienie ludzi po rękach, skakanie na nich, ciągnięcie za ubranie. Gdy pies zaczyna gryźć właściciela w ręce (np. w czasie zabawy), można „zapiszczeć” (piesek powinien wtedy puścić) lub powiedzieć wyraźnie „nie” przytrzymując za skórę za karku. Nie zaleca się żadnych zabaw z właścicielem w „przeciąganie”, szarpanie szmatek czy zabawek, które trzyma człowiek, jak również ściganie szczenięcia, które nie chce oddać zabawki.

Trzeba tez pamiętać, że zbyt brutalne karcenie szczenięcia w tym wieku może spowodować, że wyrośnie ono na psa zbyt uległego i lękliwego. Pamiętajmy, że szczenię jest bardzo wrażliwe na zmiany tonacji głosu i wystarczy zmienić ton głosu na bardziej szorstki, by zrozumiało, że robi źle. Nie można także szczenięcia zbyt rozpieszczać, pozwalać na wszystko. Reasumując należy zachować umiar we wszystkim.

Istotną sprawa jest nauka czystości. Szczenię wyznacza początkowo swe terytorium znacząc je moczem. Fizjologicznie, szczenię w wieku poniżej 3 miesięcy nie jest w stanie zatrzymać moczu na dłużej. Ale już od 9 tygodnia można próbować uczyć szczenię załatwiania się poza domem. Szczenię zazwyczaj załatwia się po przebudzeniu i po każdym posiłku, dlatego właśnie wtedy trzeba zanieść lub wyprowadzić szczenię poza dom. Osobniki bardziej lękliwe mogą dłużej siusiać w domu i potrzebują więcej cierpliwości właściciela Należy unikać karcenia szczenięcia, gdy nabrudzi w domu. Zawsze lepsze rezultaty daje nagradzanie niż karanie. Jak tylko szczenię załatwi się podczas spaceru, należy je pochwalić i nagrodzić smakołykiem.

Szczenięciem powinni zajmować się wszyscy domownicy, a nie tylko jedna osoba, powinno być głaskane tylko wtedy, gdy właściciel ma taką ochotę (a nie gdy szczenię się tego domaga), nie powinno ono spać tuż obok właścicieli i należy je stopniowo przyzwyczajać do samotnego przebywania w pokoju, w domu. Działanie te maja na celu nauczenie szczenięcia niezależności uczuciowej od właściciela (w naturalnych warunkach, w wieku 4-5 miesięcy rozpoczyna się proces odłączenia).

Około szóstego miesiąca rozpoczyna się okres dojrzewania. Szczenię staje się bardziej nerwowe, wrażliwe, jest nieposłuszne, przeciwstawia się rozkazom właściciela,


20

próbuje dominować. Jest to tzw. kryzys młodzieńczy, czas wydzielania feromonów i zmian zachowania.

Między dziewiątym i trzynastym miesiącem szczenię kończy swój rozwój. Intensywne wydzielanie hormonów sprawia, iż pies jeszcze bardziej próbuje przeciwstawiać się właścicielowi, próbuje wygrać walkę o wyższą pozycję socjalną w "sforze", wzmaga się u niego poczucie niezależności, pojawiają zachowania buntownicze. Niektóre bardziej wrażliwe osobniki mogą przejawiać w tym czasie pewne zaburzenia psychiczne. Nie można pozostawić psu uczucia, że dominuje. Rola właściciela w tym trudnym okresie rozwoju psa to wyraźne określenie rangi socjalnej psa w rodzinie, wyrażone w sposób dla niego zrozumiały. Początkowo, szczenię uważa właściciela za szefa sfory. Należy umacniać je w tym przekonaniu używając kodu hierarchicznego, czyli zachowując zasady współżycia w psiej sforze. Niezapewnienie szczeniętom odpowiednich warunków rozwoju najpierw przez hodowcę, a potem przez nowego właściciela jest przyczyną wielu problemów z zachowaniem (patrz poniższa tabelka). Będziemy je omawiać w dalszej części kursu. Wpływ różnych czynników na późniejsze problemy z zachowaniem otoczenie okres efekt suka ciężarna nie pieszczona i narażana na stres ciąża szczenię ma tendencje do lękliwości i

nietolerancja kontaktu

niedotykanie małego szczenięcia pierwsze 3 tygodnie szczenię mało tolerancyjne na dotyk

zabranie od matki lub innych dorosłych psów

pierwsze 2-3 miesiące

zespół nadwrażliwości-nadaktywności, nadruchliwości (pies nadpobudliwy, nerwowy)

brak kontaktu z psami(szczenię-sierota) 3 miesiące fobia przed psami, polowanie na małe psy

brak kontaktu z dużą ilością osób 3 miesiące fobia przed ludźmi lub pewnymi typami osób

brak kontaktu z dziećmi 3 miesiące fobia przed dziećmi, polowanie na dzieci

brak kontaktów z cywilizacją (ruchem miejskim, dworcem kolejowym, itp.) 3 miesiące fobia przed miastem, lęk

brak kontaktu z kotami (lub innymi zwierzętami) 3 miesiące polowanie na koty (lub inne zwierzęta)

przebywanie w mało urozmaiconym otoczeniu, w izolacji, za mała różnorodność bodźców

3 miesiące fobie różnego typu (przed strzałem, różnymi dźwiękami, itp.), lęk

brak kontroli gryzienia i poruszania 3-4 miesiące zespół nadwrażliwości-nadruchliwości (pies nadpobudliwy, nerwowy)

brak « odłaczenia » (uniezależnienia) od 4 miesiąca do dorosłości lęk separacyjny

brak hierarchizacji od 4 miesiąca do dorosłości

problemy z hierarchią, różne typy agresji


21

Szkolenie obronne czyli nauka gryzienia

Problem szkolenia psów w kierunku obronnym spotyka się z różnymi opiniami. Czy dobrze jest uczyć psa jak ma gryźć ? Czy nie jest to niebezpieczne ? Czy obowiązek ukończenia kursu PO I dla niektórych ras w celu dopuszczenia do hodowli jest właściwym rozwiązaniem ? Czy fakt wymagania od psów poddawanych testom psychicznym rzucania się na rękaw pozoranta nie budzi wątpliwości ? Hodowlę jakich psów popiera stowarzyszenie Związek Kynologiczny w Polsce? Czy psów spokojnych, rodzinnych, nie stanowiących zagrożenia dla otoczenia czy psów impulsywnych, pobudliwych i reagujących agresją, które umieją mocno gryźć ? Zaraz odezwą się głosy, że przecież tresura nie rozbudza agresji, że pies po tresurze gryzie tylko na rozkaz, że jest posłuszny i właściciel ma nad nim kontrolę. Niestety w praktyce rzadko jest taki wynik szkolenia. Tresura psa obronnego powinna przebiegać w czterech etapach. Pierwszy etap polega na nauczeniu młodego psa bardziej intensywnego gryzienia, bawiąc się z nim w ciągniecie i szarpanie szmaty czy specjalnego rękawa. Chodzi o to by pies gryzł i mocno "trzymał" materiał. Nauka takiego gryzienia jest całkowicie sprzeczna z tym czego uczy szczenięta ich matka. Szczenię, które gryzie zbyt mocno i nie umie się opanować, jest karane przez sukę, która chwyta je za głowę i przyciska do ziemi tak długo aż szczenię się uspokoi. W ten sam sposób powinien postępować właściciel szczenięcia, by nauczyć szczenię samokontroli. Gryzienie jest zachowaniem normalnym, typowym dla psa, ale tylko wtedy, gdy zachowane są pewne rytuały, gdy pies gryzie w sposób kontrolowany (krótkie i niezbyt mocne ugryzienia). Drugi etap polega na uwarunkowaniu ataku ukierunkowanego na konkretny cel i na dokładną komendę, pies musi nauczyć się gryźć wyłącznie w ramię lub w nogę pozoranta. Pies pełen entuzjazmu i impulsywny dużo łatwiej podporządkuje się rozkazom niż pies któremu brakuje zapału. Dlatego selekcja stawia obecnie na psy coraz bardziej pełne zapału, często zbyt impulsywne i trudne do kontroli. Niemniej jednak, na tym etapie tresury pies musi nauczyć się atakowania i gryzienia wyłącznie na komendę. Oczywiście będzie to możliwe tylko w przypadku psa, który przeszedł wcześniej odpowiedni kurs posłuszeństwa i jest całkowicie posłuszny. Para pies-właściciel musi posiadać pełną samokontrolę, oboje muszą być całkowicie zrównoważeni emocjonalnie. Etap trzeci to zatrzymanie ataku na komendę. Pies powinien móc być zatrzymany w każdym momencie, zarówno w momencie, gdy zaczyna atakować jak i w momencie gryzienia. Bardzo trudno jest zatrzymać psa skoncentrowanego na ataku. Niezbędne jest idealne porozumienie miedzy właścicielem i psem, pies musi być w każdej chwili czujny na najmniejszy gest i głos właściciela a jednocześnie uważnie wykonywać zdanie. Musi mieć zatem podzielną uwagę. Nie może więc to być pierwszy lepszy pies. Obserwując pokazy psów obronnych, można zauważyć, iż mało który pies zatrzymuje atak już po pierwszej komendzie. Rozkaz musi być powtarzany a taka sytuacja przestaje być bezpieczna. Czwarty etap polega na przejściu od tresury (atak na pozoranta) do sytuacji rzeczywistej, gdzie pies musi odróżnić przyjaciela od wroga, będącego celem ataku. Wymaga to od psa wysokiej inteligencji a także bardzo doskonałej socjalizacji (staranniejszej niż w przypadku psów rodzinnych), aby nie pomylił się i nie wybrał za cel ataku osoby niepełnosprawnej bądź dziecka, gdyż nie odpowiadały schematowi osób z jakimi był zsocjalizowany. Pies, który pozytywnie przeszedł całe szkolenie wymaga nadal intensywnej pracy z właścicielem. Zaprzestanie ustawicznego treningu grozi utratą kontroli nad psem. W tej sytuacji staje się on najbardziej niebezpieczny. Oczywiście wiele jest psów, które były uczone gryźć, które często bawią się w gryzienie, a równocześnie są wspaniałymi psami rodzinnymi. Jest jednak jeszcze więcej psów, które


22

były uczone gryzienia (przeszły szkolenie obronne), które są zacięte w gryzieniu, impulsywne i niezrównoważone emocjonalnie, i które stają się zagrożeniem dla otoczenia. Często uczy się gryzienia psy lękliwe by dodać im pewności siebie, ale niestety nie jest to lekarstwem na lęk. Często też szkoli się w kierunku obronnym i uczy mocnego gryzienia psy niezrównoważone emocjonalnie, co jest wyjątkowo niebezpieczne. Trzeba wiedzieć, że ponad połowa psów nie jest w pełni zrównoważona psychicznie. Może więc lepiej poddawać szkoleniu obronnemu jedynie psy do zadań specjalnych (dla policji, wojska, ochrony itp.)? Może lepiej odradzać szkolenie w tym kierunku psów rodzinnych ? Szkolenie obronne powinno być prowadzone wyłącznie przez wykwalifikowanych treserów. Na testach psychicznych, które obowiązują pewne rasy w niektórych stowarzyszeniach kynologicznych, wymagane jest, aby pies atakował rękaw pozoranta. Właściciel musi więc wcześniej nauczyć psa takiej reakcji. W tym celu, młode psy są zachęcane do zabawy w ciągniecie i zagryzanie się na specjalnym rękawie. Niektórzy właściciele chwalą się jak to ich 6 miesięczny szczeniak wspaniale rzuca się na rękaw i jak mocno trzyma go zębami. Specjaliści od zachowania psów ostrzegają przed takim uczeniem gryzienia. Nie powinno się nigdy zachęcać psa do mocnego gryzienia. Zabawa w ciągnięcie szmaty jest odradzanym sposobem zabawy ze szczenięciem, gdyż zamiast uczyć samokontroli i opanowania, uczy mocnego gryzienia. Test psychiczny powinien wykluczać psy ze skłonnościami do agresji, skłaniać do wychowania psa zrównoważonego, rodzinnego, przystosowanego do życia w cywilizacji. Psy wyszkolone w kierunku obronnym są potrzebne. Jednak tresurze takiej mogą być poddawane wyłącznie osobniki całkowicie zrównoważone psychicznie, nie sprawiające żadnych problemów właścicielowi. Przed podjęciem nauki, właściciel powinien zostać odpowiednio przygotowany teoretycznie. Musi zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności i konsekwencji posiadania takiego psa (konieczność kontynuowania szkolenia przez całe życie psa). Zapamiętajmy – szkolenie obronne nie może być w żadnym wypadku metodą terapii dla psów lękliwych i niepewnych siebie ! Dziecko i pies Narodziny dziecka Rodzice spodziewający się narodzin dziecka często niepokoją się jak zareaguje ich pies, czy nie będzie stanowił zagrożenia, czy zaakceptuje nowego członka rodziny. Zastanawiają się jak postępować, aby wszystko ułożyło się dobrze. Zawsze najlepiej wcześnie skonsultować się ze specjalistą psychologii zwierząt, który na podstawie przeprowadzonego wywiadu oceni jego pozycję socjalną w hierarchii rodziny, stan emocjonalny, zdolności przystosowawcze do różnych zmian środowiska, zauważy obecność ewentualnych problemów z zachowaniem oraz stwierdzi czy pies jest dobrze socjalizowany z dziećmi w różnym wieku. Socjalizacja jest to zdolność wchodzenia w relacje z innymi osobnikami, w tym wypadku z dziećmi. Najłatwiej przyswajają ją szczenięta w wieku między 3 tyg. a 3 miesiącem życia. Polega ona na zapewnieniu im możliwości obcowania z małymi dziećmi. Powinno odbywać się to zawsze pod stałą kontrolą opiekunów, aby nabywane doświadczenia były korzystne dla obu stron. Należy pamiętać, że chęć psa do wchodzenia w relacje z dziećmi zależy od pozytywnych kontaktów z nimi podczas całego życia psa, a zwłaszcza w okresie szczenięcym. Małe dzieci, zwłaszcza takie do 3 roku życia, wyglądają i zachowują się zupełnie inaczej niż dorośli ludzie i są traktowane przez psa jako gatunek inny niż człowiek.


23

Jeśli pies nie będzie socjalizowany z małymi dziećmi, może potem się ich bać lub przejawiać względem nich instynkt łowiecki (podobnie jak w przypadku zwierząt należących do gatunków, z którymi nie był socjalizowany). Równie ważne jest miejsce psa w hierarchii rodziny. W naturze tylko dominanci mają prawo posiadania potomstwa. Jeśli pies jest dominantem, może zachowywać się agresywnie wobec dziecka lub uznać go za własne i nie dopuszczać do niego rodziców i gości. Ważne jest, aby ocenić stan emocjonalny psa. Jeśli pies jest lękliwy, cierpi na fobie, depresje, może starać się unikać dziecka lub zachowywać się agresywnie wobec niego lub rodziców. Niektóre psy cierpią na zaburzenia nastroju i są nieprzewidywalne. Trzeba to wszystko przeanalizować, zastosować odpowiednie terapie zachowania zanim pojawi się dziecko, aby pomóc psu lepiej zaakceptować jego pojawienie i uniknąć ewentualnych wypadków pomiędzy dzieckiem i psem. W każdym przypadku, aby zapobiec ewentualnym problemom, należy odpowiednio przygotować psa na przybycie dziecka, a potem przestrzegać paru zasad. Jak dziecko przyjdzie na świat, ojciec powinien przynieść do domu pieluszkę nasiąkniętą moczem dziecka i umieścić przy posłaniu psa tak, aby poznał zapach nowego członka rodziny zanim pojawi się on wraz z matką w domu. Taką procedurę należy powtórzyć 3-4 razy. Narodziny dziecka pociągają zazwyczaj za sobą ograniczenie czasu poświęcanego psu. Wszystko zaczyna się kręcić wokół niemowlęcia, a pies schodzi na drugi plan. Bywa, że zwierzę popada w depresję lub próbuje za wszelką cenę zwrócić na siebie uwagę. Może zacząć załatwiać się w domu, gryźć różne przedmioty lub wykazywać inne zachowania typowe dla wieku szczenięcego. Może także zacząć kojarzyć swoją frustrację z przybyciem dziecka, co z kolei powoduje lęki i pewne formy agresywności. Aby tego wszystkiego uniknąć, trzeba zmniejszyć ilość czasu poświęcanego psu przed narodzinami dziecka w stosunku do czasu, jaki będzie mu poświęcany po narodzinach. Psa należy traktować obojętnie, gdy dziecka nie ma w pobliżu, natomiast pieścić tylko w obecności dziecka, tak, aby zaczął kojarzyć dziecko z czymś przyjemnym. Kontakty z dzieckiem Wszystkie kontakty psa z dzieckiem powinny być zawsze pod kontrolą rodziców. Nie można dopuszczać, aby dziecko zbliżało się do psiej miski, sprawiało psu ból (np. ciągnąc za ogon czy uszy) czy na siłę głaskało psa, gdy ten nie ma już na to ochoty. Do około 3 lat dziecko nie jest w stanie zrozumieć sygnałów ostrzegawczych wysyłanych przez psa. Nawet łagodny pies może ugryźć, gdy poczuje się zagrożony. Psy dużych ras mogą ponadto niechcący przewrócić dziecko (np. w zabawie). Zdarza się, że pies zareaguje agresją z rozdrażnienia, gdy dziecko sprawi mu ból ciągnąc za ogon czy wyrywając sierść lub, kiedy będzie zmuszało psa do zabawy, gdy ten nie ma już na to ochoty. Nie zawsze to, co my ludzie uważamy za sposób okazywania przyjaźni, jest tak samo odbierane przez psa. Gwałtowne ruchy lub niektóre gesty mogą spowodować, że pies zareaguje agresją. Dziecko może położyć rękę na grzbiecie psa nie zdając sobie sprawy, że w języku psim oznacza to dominację i pies może poczuć się zagrożony. Dlatego ciągły nadzór i wyobraźnia opiekunów są zawsze niezbędne. Starsze dzieci powinny być uczone prawidłowego postępowania z psem. Dziecko powinno zawsze stać na wyższym szczeblu rodzinnej hierarchii niż pies. Dobre rezultaty daje umożliwienie dziecku wydawania poleceń psu. Rola rodziców polega na ewentualnej pomocy w wyegzekwowaniu od psa wykonania komendy. Obecność psa i kontakty z nim bardzo korzystnie wpływają na rozwój emocjonalny dziecka, dają dziecku poczucie własnej wartości i uczą odpowiedzialności.


24

Przypadki pogryzień Na uwagę zasługuje fakt, że statystycznie ryzyko pogryzienia przez psa jest mniejsze niż ryzyko innych wypadków domowych, jakim ulegają dzieci. Jednakże wszystkie przypadki pogryzień wzbudzają w społeczeństwie więcej emocji i są bardziej nagłaśniane przez media. Wypadki mogą być spowodowane przewróceniem, podrapaniem lub pogryzieniem przez psa, z czego to ostatnie jest najgroźniejsze. Ryzyko jest tym większe, im większa różnica wielkości miedzy dzieckiem i psem. Pogryzienie przez dużego psa jest groźniejsze, co oczywiście absolutnie nie znaczy, że duże psy są bardziej agresywne. Każdy przypadek agresji psa wobec dziecka wymaga dokładnej analizy, aby uniknąć podobnych wypadków w przyszłości. Ekspertyza powinna być oparta nie tylko na samym ugryzieniu i ataku, ale na zbadaniu całego zachowania psa, zachowania dziecka, ich sposobu komunikacji, relacji z psem. Różne formy agresji psa wobec dziecka. Niektóre agresje są częścią normalnych zachowań psa. Agresja rywalizacyjna jest, jak sama nazwa wskazuje, związana z rywalizacją o jakiś przedmiot lub osobę. Może być to rywalizacja o pożywienie, miejsce odpoczynku, wejście do pokoju lub o zainteresowanie ze strony rodziców. Agresja rywalizacyjna jest wzmożona, gdy pozycja psa w stadzie nie jest jednoznacznie określona i gdy pies czuje się „dominantem”. Pies, zanim ugryzie, wysyła sygnały ostrzegawcze, jednak inteligencja doświadczalna małego dziecka domagającego się kontaktu socjalnego nie jest wystarczająca, aby zrozumieć ostrzeżenie i uniknąć fazy gryzienia, generalnie kontrolowanej. Agresja z rozdrażnienia jest bardzo częstą spotykaną formą agresji wywołaną przez frustrację, której przyczyną może być ograniczenie wolności (trzymanie na uwięzi), zadawanie bólu, zmuszanie do kontaktu (głaskanie lub czesanie na siłę), prowokowanie pokazywaniem smakołyków, które nie są dawane, itp. Niektóre psy są bardziej odporne na ból i przez to bardziej tolerancyjne wobec zachowań dziecka, inne mniej. W każdym przypadku, jakiekolwiek kontakty dziecka z psem powinny odbywać się pod stała kontrolą dorosłych. Najbardziej niebezpieczną formą jest agresja wywołana strachem. Spotyka się ją u psów, które w okresie szczenięcym nie były socjalizowane z małymi dziećmi. Małe dziecko, zachowujące się zupełnie inaczej niż osoba dorosła (nagłe ruchy, krzyki, itp.) wywołuje u psa poczucie zagrożenia, strach. W sytuacji, gdy nie ma on możliwości ucieczki, reaguje agresywnie. Ugryzienia są zazwyczaj bardzo mocne, gdyż przerażony pies ich nie kontroluje. Pies „polujący” na dzieci. Ten typ agresji, podobnie jak agresja ze strachu, wiąże się z niewystarczającą socjalizacją z małymi dziećmi. Pies nie rozpoznaje w dziecku człowieka jako gatunku, z którym był socjalizowany i traktuje je jako potencjalna ofiarę, wykazując instynkt łowiecki. Pies wykonuje wszystkie sekwencje zachowań łowieckich, tak jak w przypadku polowania na drobną zwierzynę. Może próbować skoczyć złączonymi łapami na dziecko lub wózek, łapać zębami za wystające ręce i ramiona, próbować nosić w zębach i potrząsać jak upolowaną zdobyczą. W przypadku tego typu agresji, jedynym rozwiązaniem jest całkowite izolowanie psa od małych dzieci. Hiperagresje związane są zaburzeniami zachowania zwierzęcia. Ugryzienia są mocne, niekontrolowane ani przez wewnętrzne wyuczone reakcje socjalne, ani przez młody wiek przeciwnika. W każdym przypadku należy dokładnie przeanalizować zachowanie psa. Trzeba wziąć pod uwagę wiek dziecka, typ agresji, wielkość psa, obecność osób będących w stanie zapanować


25

nad agresją psa i wprowadzić odpowiednią terapię lub zdecydować o odizolowaniu psa od dziecka. Pamiętajmy, że jeżeli dochodzi do pogryzienia dziecka przez psa, winę za to ponoszą zawsze dorośli, którzy nie zachowali wystarczających środków zapobiegawczych.

Pies i inne zwierzęta

Pies jest drapieżnikiem Czy pies może bez problemów żyć w jednym domu z królikiem, kotem lub innymi zwierzętami ? Takie pytanie zadaje sobie wielu przyszłych właścicieli psów. Zastanawiają się co zrobić, aby uniknąć konfliktów i czy w ogóle jest to możliwe. Trzeba pamiętać, że pies drapieżnikiem, zdolnym do polowania i zabijania ofiar, które przewyższają 4-5 razy jego masę lub wysokość, wyposażonym w groźne kły. Jego łowieckie zachowania uaktywniają się na widok poruszających się małych i dużych zwierząt. Głodny czy najedzony, pies poluje mimo wszystko. Instynkt łowiecki jest szczególnie silny u ras myśliwskich, które były selekcjonowane w tym kierunku. Socjalizacja najważniejsza Pies nie zjada jednak swoich przyjaciół, członków stada, należących do gatunku, z którym został socjalizowany. Okres socjalizacji, czyli pierwsze kilka tygodni życia szczenięcia jest bardzo ważnym okresem rozwoju motorycznego, emocjonalnego, okresem kiedy przystosowanie jest łatwe i pozwala szczenięciu na identyfikację ze swoim gatunkiem lub gatunkiem obecnym w czasie tego okresu, wytworzenie więzi rodzinnych z innym gatunkiem lub osobnikami, identyfikacja wszystkiego co nie należy do rodziny, co jest nieznane a więc groźne lub budzące nieufność. Okres socjalizacji międzygatunkowej przypada między 7 a 12 tygodniem życia psa i wpływa na całe jego późniejsze relacje z otaczającym światem. Pies wiejski wychowany przy stadzie owiec lub drobiu, nie będzie polował na te zwierzęta. Pies miejski natomiast, w czasie wycieczki na wieś może upolować kurę, kaczkę czy owcę. Pierwotna socjalizacja redukuje w znacznym stopniu zachowania łowieckie, choć nie eliminuje ich całkowicie. Jeśli pies był w młodym wieku socjalizowany z kotem, będzie go respektował w domu, ale tylko jeśli kot nie zacznie uciekać. Jeśli kot zacznie uciekać i jeśli zdarzy się to poza terenem domu, to jest wysoce prawdopodobne, że wyzwoli to w psie zachowania łowieckie i zacznie gonić kota. Drugi problem tendencje to zawężania socjalizacji do określonego typu osobników w obrębie danego gatunku. Jeśli szczenię będzie socjalizowane z na przykład z białymi królikami, to w przyszłości łatwiej będzie respektować króliki białe niż te o innych umaszczeniach. Podobnie w przypadku innych specyficznych cech rozróżniających osobniki danego gatunku. Jak uniknąć problemów ? Jak najlepiej postępować, aby współżycie pomiędzy psem a innymi zwierzętami układało się pomyślnie ? Oto rada. Jeśli mamy już w domu jakieś zwierzęta, np. króliki lub koty, to najlepiej będzie jeśli zdecydujemy się na wzięcie małego szczeniaka w wieku 7-8 tygodni i sami zapewnimy mu właściwą socjalizację z naszymi zwierzętami. Wzięcie psa starszego niż 3 miesiące, który nie był socjalizowany z królikami i kotami, jest zawsze ryzykowne. Podobne ryzyko ponosimy decydując się na psa dorosłego o nieznanej przeszłości. Możemy


26

natomiast bez większych obaw wziąć psa dorosłego, o którym wiemy z cała pewnością, że żył w zgodzie z takimi gatunkami zwierząt jak nasze. Pierwsze spotkania z innymi zwierzętami Pierwsze spotkania szczenięcia z małymi zwierzętami, takimi jak królik, kot czy świnka morska, muszą przebiegać zawsze pod stałym nadzorem właściciela. W czasie, gdy właściciela nie ma lub jest zajęty, pies i małe zwierzę powinny być rozdzielone. Właściciel musi kontrolować ruchy szczenięcia, aby nie atakowało małego zwierzęcia lub nie zmuszało bezustannie do zabawy. Z drugiej strony trzeba uważać, aby szczenię nie wyniosło zbyt nieprzyjemnych doświadczeń z obcowania z kotem czy królikiem (pogryzienie, podrapanie), aby nie kojarzyło potem negatywnie ich obecności. Właściciel musi stworzyć dobre warunki, aby zwierzęta dobrze się poznały i nauczyły odpowiednich zachowań względem siebie. Wprowadzenie szczenięcia do domu, w którym mieszka już dorosły kot, przebiega zazwyczaj bez większych kłopotów. Kot ma czas, aby przyzwyczaić się do obecności psa zanim malec urośnie i zanim zacznie tak mocno szczekać by kot mógł się przestraszyć. Należy pozwolić, by kot sam wyznaczył granice ruchliwemu szczenięciu, jak również, aby miał możliwość odizolować się od niego, gdy ma taka ochotę. Wprowadzenie kociaka do domu, w którym jest dorosły pies, niesocjalizowany z kotami, może stanowić poważny problem. Jeszcze gorzej jeśli kot jest dorosły i również niesocjalizowany z psami. Jeśli jednak zarówno pies jak i kot przeszli prawidłową socjalizacje ogólną, z duża ilością stymulujących bodźców w otoczeniu, jeśli pies jest z natury spokojny i delikatny, i jeśli żadne ze zwierząt nie przejawia problemów z zachowaniem, to jest spora szansa, że uda się przyzwyczaić je do wspólnego życia.

Życie społeczne psa, rozwój szczenięcia - ESPZiWPespz.pl/treser/materialymodul1.pdf · w...

Documents

Transcript of Życie społeczne psa, rozwój szczenięcia - ESPZiWPespz.pl/treser/materialymodul1.pdf · w...