Życie i twórczość

Kornela

Makuszyńskiego

Kornel Makuszyński urodził się 8 stycznia 1884

roku w Stryju koło Lwowa. Już podczas nauki w

gimnazjum przejawiał zamiłowania

humanistyczne. W późniejszych latach odebrał

staranne wykształcenie. Najpierw studiował

literaturę polską i romanistykę

na Uniwersytecie

Jana Kazimierza we

Lwowie, następnie

- literaturę francuską

na paryskiej Sorbonie.

W roku 1914 Kornel Makuszyński,

jak tysiące innych mieszkańców okupowanego

przez Rosjan Lwowa, został internowany

w głąb rosyjskiego cesarstwa. Pisarz wraz z

żoną trafił do Kostromy. Starania szwagra -

Michała Bażeńskiego oraz pomoc znanych

aktorów: Stanisławy Wysockiej i Juliusza

Osterwy, sprawiły, że w 1915 r. zwolniono ich

z internowania i pozwolono zamieszkać

w Kijowie. Kornel Makuszyński został tam

prezesem Związku Literatów i Dziennikarzy

Polskich oraz kierownikiem literackim Teatru

Polskiego.

Po odrodzeniu się państwa polskiego Kornel

Makuszyński zamieszkał w Warszawie.

Prowadził dział krytyki teatralnej, wydawał

książki, pisał felietony do „Kuriera

Warszawskiego”. W 1924r. otrzymał

Państwową Nagrodę Literacką. Za zasługi

związane z twórczością pisarską uhonorowany

został w 1936 roku najwyższym odznaczeniem

rządu francuskiego- narodowym Orderem

Legii Honorowej, a także Krzyżem

Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski

w 1938 roku .Można jednak śmiało powiedzieć,

że nieśmiertelność literacką zapewniły

Makuszyńskiemu napisane w tym okresie

książki dla dzieci i młodzieży.

Bardzo interesujący w życiu Makuszyńskiego

był jego związek z Zakopanem, w którym

od 1918r. przebywał parokrotnie każdego roku.

Owocem tej fascynacji były liczne felietony i

książki o sprawach zakopiańskich.

Makuszyński patronował wielu komitetom

organizacyjnym zawodów narciarskich,

konnych oraz samochodowych. Swoim

patronatem objął klub „Wisła” i z jego

inicjatywy najbiedniejsza młodzież góralska

dostawała sprzęt sportowy konieczny do

treningów. Mieszkańcy Zakopanego docenili tę

przyjaźń i w 1931r. nadali pisarzowi tytuł

Honorowego Obywatela.

Okupację niemiecką w czasie II wojny

światowej pisarz przeżył w Warszawie.

Współpracował wówczas z prasą powstańczą,

gdzie pod pseudonimem „Stary Kapral” wydał

pieśń pt: „Śpiew Czerniakowa”.

Po kapitulacji powstania warszawskiego

przebywał w obozie w Pruszkowie.

W listopadzie 1944r. Makuszyński przeniósł się

na stałe do Zakopanego. Tu rozpoczął się

ostatni rozdział z życia pisarza. Nie tworzył już

powieści, był schorowany i zmęczony

przejściami wojennymi, powoli popadał

w zapomnienie, a także w złą sytuację

finansową. Odbywał spotkania autorskie

w sanatoriach i zakładach pracy. Cierpliwie

odpisywał też na listy chłopców i dziewczynek z

całego kraju. Przed śmiercią pisarza, w wilii

„Opolanka”, w której mieszkał pojawił się

nieznajomy chłopiec, prosząc o widzenie

z panem Makuszyńskim. Powiadomiony, że

pisarz jest ciężko chory, wyjął nieśmiało

z zanadrza biała różę z prośbą o wręczenie jej

ukochanemu autorowi.

Kornel Makuszyński zmarł 31 lipca 1953r.

W pogrzebie uczestniczyły tłumy wiernych

czytelników. Jeden z przyjaciół pisarza nad

otwartą mogiłą powiedział: „Był dobrym

człowiekiem. Był jednym z tych, którzy dobroć

utożsamiali z mądrością, a talent z

charakterem, którzy wiedzieli, że nie można być

wielkim pisarzem, będąc złym

człowiekiem”.Pochowano go na zakopiańskim

cmentarzu z białą różą na sercu.

Muzeum Kornela Makuszyńskiego mieści się w

willi „Opolanka”, gdzie państwo Makuszyńscy

mieszkali w czasie corocznych letnich i

zimowych pobytów w Zakopanem, a po drugiej

wojnie światowej osiedlili się na stałe. Zbiory

muzeum obejmują księgozbiór złożony z

kolejnych wydań utworów Makuszyńskiego,

piśmiennictwa historyczno-literackiego o jego

twórczości oraz literatury pamiętnikarskiej.

Archiwum pisarza to nie tylko rękopisy samego

Makuszyńskiego, ale i bogaty zbiór listów od

wybitnych literatów, malarzy, muzyków, a także

obfita korespondencja od czytelników.

Archiwum uzupełniają wycinki prasowe i zbiór

fotografii.

Słynne cytaty Kornela Makuszyńskiego:

„Radość wielkim jest mędrcem, bo radość

stworzyła słońce i świat. Smutek niczego nie

urodzi”

„Stracony jest każdy dzień bez uśmiechu”

„Książka to mędrzec łagodny i pełen słodyczy,

który puste życie napełnia światłem, a puste

serca wzruszeniem; miłości dodaje skrzydeł, a

trudowi ujmuje ciężaru; w martwotę domu

wprowadza życie, a życiu nadaje sens”

„Bóg cieszy się radością człowieka”

„Każda książka jest żywym stworzeniem, każda

ma duszę i każda ma serce”

„Człowiek więdnie bez dobrej książki

i bez słonecznej jej iluzji,

bez przeczystej jej poezji,

i bez śpiewu jej serca,

jak więdnie kwiat bez słońca”

TWÓRCZOŚĆ

Jako siedemnastolatek Kornel Makuszyński

zadebiutował utworami poetyckimi w redagowanym

przez Jana Kasprowicza "Dodatku Literackim

Słowa Polskiego". W czasie studiów swoje utwory

drukował we lwowskich pismach, zwłaszcza w

akademickiej "Tece". Pierwszą książkę, którą

stanowił zbiór poezji pt: "Połów gwiazd", ogłosił

drukiem w roku 1908. Swoje felietony i recenzje

wydawał we wszystkich poczytnych w owym czasie

czasopismach, stał się wówczas jedną z najbardziej

znanych postaci w polskim życiu artystyczno-

literackimi stolicy. W 1915 roku wydał swą

pierwsza powieść „Perły i Wieprze”. W okresie

kijowskim powstał także zbiór bajek dla dzieci pt:

„Bardzo dziwne bajki”.

W

roku 1926 za poemat "Pieśń o Ojczyźnie"

(1924) otrzymał Państwową Nagrodę

Literacką, najwyższe wyróżnienie literackie,

przyznane mu przez Ministerstwo Wyznań

Religijnych i Oświecenia Publicznego.

W 1925 roku Kornel Makuszyński wydał

„Bezgrzeszne lata”– Książka opisywała

szkolne lata autora –dzieciństwo spędzone w

Stryju, dorastanie we Lwowie. Wspomnienia

utrzymane były w formie żartobliwej gawędy z

elementami humoru szkolnego. Zawierały

anegdoty o pierwszych próbach pisarskich

autora i fascynacjach teatralnych. Książka

zasadniczo kierowana była do dorosłych,

jednak cieszyła się dużą popularnością wśród

młodzieży.

W latach trzydziestych powstały najbardziej

poczytne książki dla dzieci i młodzieży: „O dwóch takich co ukradli księżyc”( 1928 )

We wsi Zapiecek na świat przyszli bliźniacy –

Jacek i Placek. Okazali się być niesamowicie

okrutni i leniwi. Nie zamierzali pracować –

teraz ani w przyszłości, postanowili więc

ukraść złoty księżyc i go sprzedać. Wkrótce

wpadli w ręce złoczyńców. Gdy wyprawili się

do złotego miasta, poznali tam pozorną

wartość wszystkich skarbów. Wrócili do

Zapiecka i zapragnęli pomagać rodzicom w

pracy .„Przyjaciel wesołego diabła” (1930)

Janek główny bohater książki zaprzyjaźnił się

z pewnym sympatycznym, zabawnym, młodym

diabłem. Wraz z nim wyruszył w tajemniczą,

niebezpieczną, ale i pełną fascynujących

przygód podróż. Pozycja opowiada o wielkiej

odwadze, poświęceniu i przyjaźni, która

pomaga pokonać wszelkie przeciwności losu .

„Panna z mokrą głową” (1932)

Tytułowa bohaterka darzyła

sympatią wielu ludzi. Urzekała

wdziękiem, radością życia i

temperamentem. Dzięki tym

przymiotom zmieniała

największych ponuraków w osoby

pogodne, otwarte na świat.

Dziewczyna w niczym nie przypominała

słodkiej, delikatnej panienki z dworu. Jeździła

konno, wspinała się po drzewach i płatała figle

niczym największy urwis,

lecz gdy na rodzinę spadły

nieszczęścia, to właśnie

Irenka potrafiła znaleźć

ludzi dobrej woli, którzy

pomogli jej najbliższym.

„Skrzydlaty chłopiec” (1933) książka

opowiada o rodzącej się sile polskiego

lotnictwa – pobudzała poczucie wspólnoty,

ofiarności na rzecz ojczyzny i świadomość jej

siły.

„120 przygód Koziołka Matołka” (1933)

historyjki słowno-obrazkowe opublikowane

z rysunkami Mariana

Walentynowicza.

Motywem przewodnim

utworu była podróż

bohatera po całym

świecie w poszukiwaniu mitycznego Pacanowa,

gdzie jakoby podkuwano kozy. Przygody były

niezwykłe i absolutnie nieprawdopodobne,

koziołek okazał się sympatyczny i łatwowierny,

śmieszny i niezgułowaty, niezdarny oraz

dobrotliwie naiwny.

Kornel Makuszyński wspólnie z Marianem

Walentynowiczem stworzył także inne zabawne

historyjki dla dzieci- „Awantury i wybryki

małej małpki Fiki-Miki” (1935), „Fiki Miki

dalsze dzieje, kto to czyta ten się śmieje”

(1936),„O smoku wawelskim”(1937) „Na nic

płacze, na nic krzyki, koniec przygód Fiki

Miki”(1938)

”Wyprawa pod psem” (1935)-

opowieść o wielkiej przyjaźni trzech

młodych chłopców, którzy wyruszyli

w daleką, pieszą ,wakacyjną podróż.

Towarzyszył im czworonożny

przyjaciel- Apasz, dzięki któremu

wyprawa nabrała dramatyzmu, a

młodzi ludzie zmuszeni byli ratować się z wielu

opresji. Spotkały ich niesamowite przygody, a

dzięki pomocy napotkanych ludzi

przezwyciężyli nawet największe przeszkody.

„Wielka brama” (1935) Piotr, spragniony

przygód piętnastoletni bohater utworu,

wyruszył w podróż w poszukiwaniu pracy.

Trafił do powstałej właśnie Gdyni, gdzie

poznał tajemniczych ludzi i zetknął

się z nieznanymi mu dotąd

problemami. Pewnego dnia

wyruszył w swój pierwszy rejs...

„Złamany miecz”(1936)Całym

majątkiem szesnastoletniego

Adama Gilewicza był kusy płaszcz i

buty. Bohater miał jednak tak znamienite zalety,

jak dzielne serce, odwagę i ufność w ludzką

miłość. Pewnego dnia chłopiec dowiedział się,

że odziedziczył po dalekim krewnym ojca

majątek Głodowce na

Wileńszczyźnie... Książka ukazuje

zabawne, chwilami sensacyjne

perypetie chłopca, oraz

poszukiwania zaginionego w XVII

wieku rycerskiego miecza, trwające

od czasów króla Jana Kazimierza.

„Awantura o Basię” ( 1936)

Książka opowiada o perypetiach

tytułowej bohaterki. Tak jak

w życiu znajdziemy tu smutek oraz

radość, rozstania i poszukiwania

bliskiej osoby, odnalezienie

własnego miejsca w nie zawsze

przyjaznym świecie. Jest to historia

o dorastaniu, które zawsze łączy się z

odkrywaniem własnej wartości.

„Szatan z siódmej klasy” (1937)

– Główny bohater-Adam Cisowski, mądry

i logicznie myślący kilkunastoletni

chłopiec,który dzięki swym

zdolnościom detektywistycznym

uznany zostaje za eksperta

w rozszyfrowywaniu

skomplikowanych szkolnych zagadek

oraz sekretów z życia rodzinnego.

Powieść opowiada o tajemnicy

z czasów wojen napoleońskich – zagadce, którą

Adaś, wraz z rodziną Gąsowskich musiał

rozwiązać. Przy okazji przeżywał mrożące w

żyłach przygody, o jakich marzy każdy, i

odkrył... miłość.

„Szaleństwa panny Ewy” (1940).

Książka, która zarazem bawi, jak i wzrusza,

uczy , w jaki sposób odkrywać w ludziach dobro

i propaguje ideę, że jest ono wszechobecne.

Szesnastoletnia Ewa Tyszowska, córka znanego

mikrobiologa, w związku z rocznym wyjazdem

ojca do Chin zostaje umieszczona w domu

państwa Szymbartów. Po wielkiej awanturze z

panią Szymbartową Ewcia decyduje się na

ucieczkę przez okno. Od tej pory życie tytułowej

bohaterki obfituje w różne szaleństwa, a ona

sama pomaga napotkanym ludziom

w sprawach z pozoru beznadziejnych.

„List z tamtego świata” (1946) Motywem

przewodnim książki stał się tytułowy list, który

zapoczątkował wielką wyprawę w

głąb dziejów rodziny Mościrzeckich.

Kornel Makuszyński zawarł w

utworze pewną ważną prawdę

życiową, przekazał lekcję, którą

każdy czytelnik powinien wziąć

sobie głęboko do serca, że to nie

skarby czynią człowieka

szczęśliwym...

Kornel Makuszyński w swej

twórczości pisarskiej wiele miejsca poświęcił

najmłodszym, jego praca literacka i

działalność artystyczna była walką o uśmiech

dziecka. W swoich czytelnikach wyrabiał

poczucie humoru i zachęcał do zastanowienia

się nad wartością etyczną czynów ludzkich.

Zaciekawiał, bawił, ale i uczył,

przemycając w swych książkach problemy

wychowawcze i wartości patriotyczne. Jego

twórczość dla dzieci i dorosłych

przepojona była ogromnym ciepłem i

zrozumieniem dla drugiego człowieka. Na

kartach swoich powieści ukazywał bohaterów,

którzy kierując się w życiu współczuciem dla

pokrzywdzonych, jak również wiarą w trwałe

związki przyjaźni, zawsze wierni byli zasadom

moralnym i przekonaniu, że w

każdym ludzkim sercu mieści się wiele dobra. Od 1994 roku corocznie przyznawana jest

Nagroda Literacka im. Kornela

Makuszyńskiego- wyróżnienie dla polskiego

autora za książkę literacką dla dzieci

młodszych Kinematografia polska od dawna

wykorzystuje powieści Makuszyńskiego.

Dotychczas powstały filmy według

następujących książek: „Awantura o Basię” (1959),(1995)

„Szatan z siódmej klasy” (1960), (2006)

„O dwóch takich, co ukradli księżyc”

(1962)

„Szaleństwa panny Ewy” (1984)

„Przyjaciel wesołego diabła” (1986)

„Panna z mokrą głową” (1994)

„Awantura o Basię” (1959)

reż. Maria Kaniewska

„Szatan z siódmej klasy” (1960)

reż. Maria Kaniewska

„O dwóch takich, co ukradli księżyc” (1962)

reż. Jan Batory

„Szaleństwa panny Ewy” (1984)

reż. Kazimierz Tarnas

„Przyjaciel wesołego diabła”(1986)

reż. Jerzy Łukaszewicz

„Panna z mokrą głową”

(1994)reż. Kazimierz Tarnas

„Awantura o Basię” (1995) reż. Kazimierz

Tarnas

„Szatan z siódmej klasy” (2006)

reż. Kazimierz Tarnas