Znaczenie kształcenia zawodowego a

oczekiwania rynku pracy.Targi Edukacyjne „Poznaję mój zawód” WSAP Białystok – 17 kwietnia 2013r.

Ustawa z dnia 7 września 1991r. z późniejszymi zmianami.

Rozporządzenie MEN z 15 grudnia 2010r. w sprawie praktycznej nauki zawodu.

Rozporządzenie MEN z 23 grudnia 2011r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego.

Rozporządzenie Men z 7 lutego 2012r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach.

Biała Księga. Nauczanie i uczenie się na drodze do uczącego się społeczeństwa. Komisja Europejska 1993r.

PODSTAWY PRAWNE

wprowadziła od 1 września 2002r., po ukończeniu 3 letniego gimnazjum nowego typu szkoły:

3 letnie liceum ogólnokształcące, 3 letnie liceum profilowane, 4 letnie technikum, 2lub 3 letnią szkołę zawodową, 2 letnie technikum uzupełniające, 1lub2 letnią szkołę policealną.

Reforma systemu oświaty z 1999r.

W założeniach MEN z 2000r.- „Reforma systemu edukacji. Szkolnictwo ponadgimnazjalne” -struktura szkół ponadgimnazjalnych kończących się maturą do szkół zawodowych miała wynosić 80:20, czego efektem miało być:

upowszechnienie wykształcenia średniego kończącego się egzaminem maturalnym,

dynamiczny wzrost studentów na uczelniach wyższych,

niedobory wykwalifikowanych robotników i rzemieślników powinny być kształcone na kursach zawodowych lub w szkołach policealnych,

zakładano nawet likwidację techników jako średnich szkół zawodowych.

marginalizacja kształcenia zawodowego na poziomie zasadniczym i średnim,

„afrykanizacja” szkolnictwa zawodowego – wg prof. Mieczysława Kabaja,

struktura szkół ponadgimnazjalnych kończących się maturą do szkół zawodowych w Unii Europejskiej - 40:60, w Niemczech 23:77, w Holandii 30:70, w Hiszpanii 60:40, w Portugalii 76:24

SKUTKI REFORMY SYSTEMU EDUKACJI.

aspiracje młodzieży i rodziców, motywacja rektorów szkół wyższych, motywacja władz lokalnych decydujących o

sieci szkół ponadgimnazjalnych, motywacja władz centralnych.

Dlaczego istnieją w Polsce takie proporcje szkół

ogólnokształcących do szkół zawodowych?

Stopień skolaryzacji wzrósł z 13% w roku akademickim 1990/91 do 54% w roku akademickim 2010/2011 i jest to jeden z najwyższych w świecie współczynników (studiuje 2 mln osób na 800 wyższych uczelniach), ale struktura studentów jest następująca:

kierunki ekonomiczne i administracyjne -23%, społeczne – 14%, pedagogiczne – 12%, humanistyczne – 9%, inżynieryjno – techniczne – informatyczne –

12%.

Kształcenie ponadgimnazjalne i rozwój szkolnictwa wyższego, w dużej mierze oparte są na aspiracjach i interesach partnerów procesów edukacyjnych, a nie na realnych potrzebach gospodarki. Na szczęście duże bezrobocie wśród absolwentów szkół wyższych zmienia i będzie zmieniało to nieracjonalne działanie w kierunku zdobywania zawodu potrzebnego dla gospodarki na poziomie średnim i wyższym (np. kierunki zamawiane na uczelniach wyższych).

Wniosek:

Pozytywne zmiany dotyczące pondgimnazjalnego szkolnictwa zawodowego wprowadzone zostały rozporządzeniami MEN w sprawie nowej podstawy programowej i w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, polegały one m.in. na:

zaprzestaniu od 1 września 2012r. rekrutacji do liceum profilowanego i technikum uzupełniającego,

wyodrębnieniu w ramach określonych zawodów – a jest ich 200 – kwalifikacji, z których każda obejmuje określony zasób wiedzy, umiejętności zawodowych, kompetencji personalnych i społecznych opisanych w podstawie programowej kształcenia w zawodach (od 2 do 3 kwalifikacji),

ZMIANY W PONDGIMNAZJALNYM SZKOLNICTWIE ZAWODOWYM

TECHNIK LOGISTYK A.30. Organizacja i monitorowanie przepływu zasobów

i informacji w procesach produkcji, dystrybucji i magazynowania

A.31. Zarządzanie środkami technicznymi podczas realizacji procesów transportowych

A.32. Organizacja i monitorowanie przepływu zasobów i informacji w jednostkach organizacyjnych

TECHNIK HANDLOWIEC A.18. Prowadzenie sprzedaży A.22. Prowadzenie działalności handlowej

zbliżenie kształcenia zawodowego do rynku pracy,

uelastycznienie procesu kształcenia zawodowego,

szybsze reagowanie na zmieniające się potrzeby gospodarki,

rozwój ustawicznej edukacji zawodowej osób dorosłych (kurs na kwalifikację: A.18. Prowadzenie sprzedaży - 700 godz., A.22. Prowadzenie działalności handlowej - 320 godz.)

KORZYŚCI PŁYNĄCE Z WYODRĘBNIENIA KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH

INFORMACJA O PODLASKIM RYNKU PRACY – marzec 2013r.- dane WUP Białystok

około 74.000 bezrobotnych 10.378 ofert pracy osoby bez kwalifikacji zawodowych –

22.547 osoby bez wykształcenia średniego –

38.313 osoby bez doświadczenia zawodowego

– 21.644

INFORMACJA O PODLASKIM RYNKU PRACY – marzec 2013r.- dane WUP Białystok

Wykres 1. Ranking 20 specjalności(wg 6-cyfrowego kodu) najczęściej występujących wśród podlaskich bezrobotnych (stan w końcu I

półrocza 2012r.)

Wykres 2. Ranking 20 zawodów najczęściej występujących wśród bezrobotnych absolwentów (stan w końcu I półrocza 2012r.

Wykres 3.Ranking 20 zawodów w ofertach pracy najczęściej zgłaszanych przez pracodawców do PUP woj. podlaskiego w okresie I półrocza 2012r.

(wg 6-cyfrowego kodu)

szkoły „produkują” bezrobotnych?

gospodarka „zlikwidowała” część miejsc pracy,

gospodarka jest w fazie stagnacji lub nie rozwija się harmonijnie.

ROZBIEŻNOŚCI MIĘDZY WYKSZTAŁCENIEM OSÓB BEZROBOTNYCH A OFERTAMI RYNKU PRACY

Co należy zrobić, by przyszły absolwent szkoły zawodowej znalazł ciekawą pracę odpowiadającą jego wykształceniu i aspiracjom?

Kształcenie zawodowe musi być ściśle związane z oczekiwaniami rynku pracy, czyli należy:

zmienić szkodliwe twierdzenie, że aspiracje edukacyjne młodzieży to głównie lub wyłącznie aspiracje do uzyskania wyższego wykształcenia,

dofinansować kształcenie zawodowe, uwzględnić w strukturze szkół zawodowych

bieżących i perspektywicznych potrzeb gospodarki,

podnieść jakość kształcenia zawodowego. Realizacja tych działań skierowana jest na

podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw, a przede wszystkim produktywności pracy, o której decydują ludzie, ich kwalifikacje, wiedza teoretyczna, praktyczna, postawy i motywacje, wydajność kultura pracy.

kształcić w zawodach o szerokim profilu, o szerokiej wiedzy teoretycznej i zawodowej,

kształcenie praktyczne musi dawać uprawnienia absolwentom do wykonywania kilku specjalności, np. stolarz – meblowy – budowlany – artystyczny, parkieciarz, cykliniarz,

zawód szerokoprofilowy powinien oznaczać uprawnienia do wykonywania „wiązki” zawodów, np. hydraulik powinien mieć uprawnienia malarza, murarza,

wiedza i umiejętności szerokoprofilowe dają możliwość zdobycia nowego zawodu – specjalności,

A CO MOGĄ ZROBIĆ POLSKIE SZKOŁY?

„Szkoła i przedsiębiorstwo są miejscami zdobywania wiedzy uzupełniającymi się nawzajem, dlatego należy je koniecznie zbliżyć. W pewnych krajach europejskich to zbliżenie ma miejsce od dawna. W innych niestety nie, czy to dlatego, że wprowadza się je z opóźnieniem i stopniowo, czy też dlatego, że istnieje bariera pomiędzy światem edukacji i produkcji.

Należy zachęcać do znoszenia barier pomiędzy szkołą i przedsiębiorstwem zarówno z jednej strony, jak i z drugiej. Szkoła, w szerokim sensie tego słowa, od podstawowej do wyższej powinna zapewnić otrzymywanie kształcenia, jak najbardziej adekwatnego do możliwości zatrudnienia. Dla przedsiębiorstwa stawką jest to, aby móc liczyć na pracowników obdarzonych kwalifikacjami zawodowymi i podstawową kulturą ogólną, zdolnościami własnymi i rozwiniętymi takie zbliżenie zwiększa szanse na dostęp do zatrudnienia i przystosowanie się do zmian w pracy.

Zbliżanie szkoły i przedsiębiorstw jest więc priorytetem, powinni się tym zainteresować obydwaj partnerzy społeczni.”

Odpowiedź na pytanie: Jak unowocześniać kształcenie zawodowe w Polsce znajduje się w „Białej Księdze”,

dokumencie Komisji Europejskiej:

w zakresie ustalania programów kształcenia,

w zakresie organizacji praktyk,

bieżąca i długofalowa współpraca szkół zawodowych z pracodawcami.

OBSZARY ZBLIŻANIA SZKOŁY I PRZEDSIĘBIORSTWA

Nie oszukujmy się praktykant jak przyjdzie to od razu nie będzie robił potraw, bo się okazuje, że nie umie tych najprostszych rzeczy, tak jak na przykład umyć szklanki, że nie umie umyć garów, że nie umie skrobać ziemniaków. Nie umieją! W to trudno uwierzyć, ale nie umieją. Nie potrafią wyżąć szmaty...” (IDI, firma mała, gastronomia)

„... ci uczniowie szkół zawodowych to mają za mało praktyki, oni

kończą szkołę praktykę i praktycznie muszą się od nowa wszystkiego uczyć. W tej chwili to oni już chyba mają tylko dwa tygodnie tej praktyki, to czego mogą się przez ten czas nauczyć.” (IDI, firma średnia, sprzedaż i serwis samochodów)

Można by było podzielić młodzież na taką, która chce pracować,

która chce coś osiągnąć, chce się uczyć i chce zdobyć wiadomości, doświadczenie. I taką, która tylko żeby coś tam mieć w papierach.” (IDI, firma średnia, deweloper)

Ocena kompetencji uczniów i absolwentów szkół zawodowych

Wykres ocena kompetencji uczniów i absolwentów szkół zawodowych

Z INICJATYWY SZKOŁY Zainteresowanie szkoły przebiegiem praktyk; ścisła współpraca szkoły z

przedsiębiorstwem, stały kontakt Przekazywanie szkołom przez pracodawcę uwag odnośnie organizacji

praktyk/ nauki zawodu, programu nauczania Pracodawca udostępnia odpowiednio przystosowane firmowe

pomieszczenia, sprzęt i materiały (np. spawalnię) na praktyki dla uczniów Dostosowanie terminów i warunków praktyk do potrzeb pracodawcy i

specyfiki branży (np. uwzględnienie sezonu urlopowego czy okresów, gdy potrzeba więcej pracowników) Refundacje i zniżki dla pracodawców za przyjmowanie osób na praktyki i staż Nawiązywanie współpracy przez pracodawcę w celu otwarcia nowych (deficytowych) kierunków kształcenia Staranny dobór kandydatów np. wpływ przedsiębiorstwa na nabór praktykantów, pierwszeństwo dla uczniów osiągających dobre wyniki, zaangażowanych Szkolenie małych grup lub 1:1 Wynagradzanie uczniów za pracę w ramach praktyk Organizacja imprez prezentujących osiągnięcia uczniów, skierowanych do pracodawców.

Pozytywne doświadczenia i oczekiwania przedsiębiorców

Nawiązanie współpracy z pracodawcą jest trudne Jest to trudna rzecz, bo wiadomo, tych szkół (…) jest mnóstwo, a

tych zakładów mechanicznych nie aż tak wiele. Ten rynek jest w tej chwili dość mocno konkurencyjny i te małe zakłady upadają, więc znalezienie takiego zakładu graniczny z cudem

Nawiązania współpraca opiera się na kontaktach osobistych Ogólnie polegamy na własnych możliwościach, umiejętnościach,

na jakichś prywatnych znajomościach, czasami nauczycieli, pracowników ośrodka, raczej żadne instytucje poza nami nie pomagają nam w pozyskaniu nowych adresów, nowych możliwości

Współpraca z pracodawcami jest długotrwała W tych zawodach, w których kształcimy od lat to mamy tych

samych, z którymi współpracujemy od lat (…) Po pierwsze zaczyna się od osób, które się zna, a jak nie, to trzeba przejść się od zakładu do zakładu w zależności od tego, jaki mamy profil nauczania i rozmawiać i przekonywać do siebie, żeby wzięli pracowników

Współpraca z pracodawcami

Jeżeli mówimy o unowocześnianiu polskiego systemu edukacji zawodowej i dostosowywaniu struktur, treści kształcenia do bieżących i przyszłych potrzeb gospodarki to kluczowym zagadnieniem jest, na pewno, szersze wdrażanie dualnego systemu kształcenia zawodowego, który polega na tym, że kształcenie ogólne i zawodowe odbywa się w szkole i miejscu pracy, ale znaczną część tego kształcenia organizują przedsiębiorstwa (Niemcy, Holandia, Belgia, kraje skandynawskie).

stopa bezrobocia wśród młodzieży, w tych krajach jest niższa niż w innych krajach europejskich,

system dualny jest bardziej efektywny niż inne sposoby kształcenia zawodowego,

sektor przedsiębiorstw lepiej rozpoznaje ludzi, którzy w tym trybie uzyskali wykształcenie zawodowe,

kultura kształcenia i uczenia znajduje inspirację na poziomie przedsiębiorstw, praktykanci są wynagradzani, pracownicy, którzy są instruktorami zawodu, są wspierani i uznawani w

przedsiębiorstwie, jednym z celów działania przedsiębiorstw jest rozwijanie wiedzy i kwalifikacji

ludzi, praktykanci są przygotowania do przyszłej pracy w rzeczywistych warunkach

pracy, w systemie dualnym finansowanie kształcenia zawodowego opiera się na

trzech elementach: władze państwowe, pracodawcy /np. w Niemczech 50% kosztów kształcenia/ oraz sam praktykant /ale otrzymuje tez wynagrodzenie od 1/3 do 2/3 najniższego uposażenia, które w Niemczech wynosi 1430E.

EFEKTY?

pracodawcy nie mają wygórowanych wymagań wobec absolwentów szkół zawodowych

bardziej niż kwalifikacje zawodowe liczą się kompetencje miękkie:

- staranność, - sumienność, - dyspozycyjność, - odpowiednie podejście do klienta, pracodawcy są skłonni dokształcać młodych

pracowników.

JAKIE SĄ OCZEKIWANIA PRACODAWCÓW?

Co powinny wprowadzać szkoły w praktyce edukacyjnej ?

kompetencje

kluczowe

porozumiewanie się w języku ojczystym

umiejętnośćuczenia się

świadomośći ekspresjakulturalna

porozumiewanie się w języku

obcym

kompetencjespołeczne

i obywatelskie

kompetencje informatyczne

kompetencje matematyczne i podstawowe

kompetencje naukowo-techniczne

innowacyjnośći

przedsiębiorczość

Organizacja i efektywność kształcenia zawodowego

PODSUMOWANIE:Wnioski i rekomendacje zmian na podstawie Raportu MEN „Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce”

Wnioski Postulaty/ Rekomendacje1. Aktualny wizerunek kształceniazawodowego w Polsce jest negatywny –obarczony niską akceptacją społeczną orazaktywną promocją szkół ogólnokształcącychi wyższych (o charakterze akademickim).

Oparcie działań promujących kształceniew zawodach na długofalowej strategii,z jasno identyfikowaną misją tegokształcenia

2. Negatywne stereotypy nt. szkolnictwazawodowego (silny wpływ rodziców), „moda”na kształcenie ogólne i wykształcenie wyższe.

Realizacja ogólnopolskiej kampaniispołecznej, przełamującej negatywnestereotypy nie tylko wśród młodzieży, aletakże rodziców

3. Kampanie lokalne są niewystarczającei nastawione na osiąganie celówkrótkoterminowych (np. skutecznarekrutacja).

Utrzymanie dotychczasowych działańlokalnych (targi edukacyjne, targi pracy,informatory, biuletyny) z naciskiem napromowanie praktycznych umiejętnościzdobywanych przez uczniów (pokazy).

Wnioski Postulaty/ Rekomendacje

4. Brak wśród młodzieży kończącej gimnazjumz wysokimi wynikami w nauce chętnych donauki w szkołach zawodowych

Wprowadzenie systemu stypendiównaukowych dla zdolnych uczniów(szczególnie w zasadniczych szkołachzawodowych), organizacja olimpiad,konkursów i turniejów zawodowych.

5. Przestarzałe wyposażenie pracowni szkolnych do praktycznej nauki zawodu.

Uruchomienie dodatkowych źródeł finansowania modernizacji bazy szkolnej.Zapewnienie uczniom dostępu dotechnologii, którymi dysponują pracodawcy.

6. Problem z pozyskaniem dobrzewykwalifikowanej i młodej kadry donauczania przedmiotów zawodowych.Brak oferty doskonalenia dla nauczycieli (np.staży, praktyk w przedsiębiorstwach) orazniechęć dydaktyków do dokształcania się

Wyposażenie dyrektorów szkół w wyżsześrodki finansowe na wynagrodzenia dlaspecjalistów do praktycznej nauki zawodu(z kręgu pracodawców, izb rzemieślniczych,szkół wyższych) zatrudnianych w szkołach.Upowszechnienie dokształcaniapraktycznego nauczycieli, np. przezrozbudowę oferty staży dla nauczycieliw przedsiębiorstwach (przez instytucjekoordynujące szkolnictwo zawodowew regionach).

Organizacja i efektywność kształcenia zawodowego cd.

Wnioski Postulaty/ Rekomendacje

7. Niska renoma i użyteczność oraz dużatrudność zdawania egzaminu zawodowego wtechnikach.

Wprowadzenie obligatoryjności egzaminuzawodowego.Zmiana formuły egzaminu praktycznegow technikach z pisemnego na praktyczny.Upowszechnienie możliwościprzeprowadzania egzaminuu pracodawców.Przesunięcie terminu zdawania egzaminuzawodowego w technikach (na okrespoprzedzający maturę).

8. Niezrozumiała i niespójna klasyfikacjazawodów (szkolna / rynku pracy).

Stworzenie przejrzystej (w części zawodówszkolnych) klasyfikacji zawodów szkolnych, która będzie mogła być wykorzystana przezwszystkich interesariuszy.Uproszczenie nazw zawodów (np. ichunowocześnienie, dostosowanie donazewnictwa rynkowego).

Organizacja i efektywność kształcenia zawodowego cd.

Wnioski Postulaty/ Rekomendacje1. Brak systemowo funkcjonującegodoradztwa zawodowego, tj. właściwejdiagnostyki predyspozycji zawodowych.

Standaryzacja warunków realizacjidoradztwa zawodowego (w kontekścienarzędzi diagnostycznych, sposobówdziałania doradców zawodowych).

2. Brak systemowego doradztwa zawodowegona wczesnoszkolnym etapie edukacjii w gimnazjum

Upowszechnienie doradztwa zawodowegow gimnazjach (obligatoryjnie)Dodatkowo edukacja w zakresie różnychzawodów realizowana na etapieprzedszkolnym i wczesnoszkolnym.

3. Niska świadomość znaczenia doradztwazawodowego wśród gimnazjalistów i ichrodziców.

Informowanie uczniów gimnazjumo zakresie nauczania w ramachposzczególnych zawodów.Organizacja zebrań z rodzicami, w którychudział biorą doradcy zawodowi.

4. Błędne decyzje/ wybory kierunkukształcenia, brak umiejętności poruszania się młodzieży (i w konsekwencji absolwentów) po rynku pracy

Nacisk na zdobywanie w szkołachpodstawowych i gimnazjach kompetencji w zakresie: przygotowania c.v., odbyciarozmowy kwalifikacyjnej, znajomości prawpracowniczych, czynników wpływającychna zmiany na rynku pracy.

Wybór ścieżki kształcenia

Wnioski Postulaty/ Rekomendacje1. Niedopasowanie kształcenia zawodowegodo potrzeb rynku pracy.

Koordynacja przez władze regionalnewspółpracy organów prowadzącychw zakresie tworzenia krótkoiśredniookresowych strategiidostosowywania szkolnictwa zawodowegodo wymogów lokalnego rynku pracy.Stworzenie szybkiej ścieżki dlauruchamiania kształcenia w ramachnowych kwalifikacji (zawodów), na którejest zapotrzebowanie na rynku pracy.

2. Niedostępność analiz prognostycznych,obecne analizy rynku pracy bazują głównie nadanych z urzędów pracy (nie wszyscypracodawcy zgłaszają swoje potrzebykadrowe).

Zwiększenie nacisku na opracowywanieprognoz rozwoju sytuacji na rynku pracy(nie tylko analizy bieżące).Stworzenie wspólnej, dostępnej bazylokalnych pracodawców oraz raportów PUP,WUP i innych analiz rynku pracy.

3. Zróżnicowanie postaw dyrektorów (różnystopień partykularności w podejmowanychdecyzjach) wpływa na ich politykę zarządzania szkołą i ofertą edukacyjną.

Większy nacisk ze strony władzregionalnych na kształtowanie ofertyedukacyjnej szkół według zapotrzebowania rynkowego, a nie popularności (mody)wśród młodzieży lub zasobów kadrowychw szkole.

Szkolnictwo zawodowe a rynek pracy

Wnioski Postulaty/ Rekomendacje1. Niska świadomość pracodawców na tematich roli w podnoszeniu jakości kształceniazawodowego

Stworzenie standardów mających na celuzwiązanie pracodawców z systememoświaty.Zachęcanie do udziału w tworzeniuprogramów edukacyjnych.

2. Brak wystarczającego systemu zachętskierowanych do pracodawców odnośnieprowadzenia przez nich praktycznej naukizawodu

Stworzenie regulacji w zakresie zachętfinansowych dla pracodawców, m.in.ułatwiających refundację wynagrodzeń dlamłodocianych pracowników (także uczniów,którzy skończyli 18 lat) oraz składek ZUS.

3. Brak standardów oraz nadzoru nadkształceniem praktycznym.

Wypracowanie standardów współpracypomiędzy szkołami i pracodawcamiw zakresie praktycznej nauki zawodu.Wzmocnienie organizacyjnego nadzoru nadpraktyczną nauką zawodu w szczególności poprzez ponowne zdefiniowanie roli aktualnych opiekunów praktyk w szkołach.Wzmocnienie merytorycznego nadzoru nadpraktyczną nauką zawodu – praktyczna nauka zawodu powinna być wszechstronna i odbywać się na różnych stanowiskach pracy związanych z danym zawodem.

Współpraca między głównymi interesariuszami szkolnictwa zawodowego

Dziękuję za uwagę!

Paweł Drożyner – dyrektor Zespołu Szkół Ekonomicznych

i Ogólnokształcących nr 6 w Łomży