Zestaw materiałów edukacyjnych Geografia Polski IV etap...

Zestaw materiałów edukacyjnychGeografia Polski IV etap edukacyjny - wybór

M.Baranowska

Wszystkie materiały można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons– Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 PL

http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/,za wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.

http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/

http://www.wlaczpolske.pl Geografia Polski IV etap edukacyjny - wybór M.Baranowska Strona 1

Włącz Polskę!

Polska na mapach różnego typu (1)

Mapa jest podstawowym źródłem informacji geograficznych. By z nich w pełni skorzystaćpotrzebna jest umiejętność ich odczytywania. Metody sporządzania map na całym świecie sątakie same, jednak mapy mogą się różnić pewnymi szczegółami technicznymi i redakcyjnymi.Zapoznajmy się z kilkoma przykładami odnoszącymi się do obszaru Polski. Reprezentują oneróżne typy map i metody prezentacji treści.Mapa Rozmieszczenie gleb ukazuje występowanie poszczególnych typów gleb, posługując sięmetodą zasięgów (przedstawia obszar występowania danego zjawiska i jego granice). MapaTemperatura roczna. Roczne opady atmosferyczne obrazuje opady atmosferyczne przy pomocymetody izarytmicznej. Polega ona na łączeniu izolinią (izarytmą) punktów o takiej samejwartości danego zjawiska (w tym wypadku o takiej samej ilości opadów w ciągu roku).

Materiały:

Mapa 1. Rozmieszczenie glebMapa 2. Temperatura roczna. Roczne opady atmosferyczne

Pytania i polecenia:

1. Na podstawie mapy 1. odpowiedz na pytanie, w których krainach geograficznych Polskiwystępują w przewadze gleby inicjalne i słabo wykształcone? Jak nazywa się kraina, w którejwystępuje największy zwarty obszar żyznych mad rzecznych? Aby odpowiedzieć na te pytania,musisz porównać mapę 1. z wybraną mapą przeglądową (małoskalową) ogólnogeograficzną.2. Porównaj mapę 2. z dowolną mapą przeglądową Polski, na której ukształtowanie terenuprzedstawiono przy pomocy poziomic. Czy widzisz jakieś podobieństwo w metodachprzedstawienia rzeźby terenu na mapie przeglądowej i wielkości opadów na mapie tematycznej?Sformułuj wniosek charakteryzujący zależność wielkości opadów od ukształtowania terenu.


Mapa Rozmieszczenie gleb


Włącz Polskę!

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.


Mapa Temperatura roczna. Roczne opady atmosferyczne


Włącz Polskę!



Mapa jest podstawowym źródłem informacji geograficznych. By z nich w pełni skorzystaćpotrzebna jest umiejętność ich odczytywania. Metody sporządzania map na całym świecie sątakie same, jednak mapy mogą się różnić pewnymi szczegółami technicznymi i redakcyjnymi.Zapoznajmy się z kilkoma przykładami odnoszącymi się do obszaru Polski. Reprezentują oneróżne typy map i metody prezentacji treści.Przedstawiona tu mapa to mapa samochodowa, przy opracowywaniu której wyselekcjonowanospecyficzne informacje potrzebne kierowcom (odległości podawane na mapie, bez koniecznościich obliczania, numery i kategorie dróg, stacje benzynowe itp.), a pomięto inne nieistotne dlatych użytkowników informacje.


Włącz Polskę!

Materiały:

Mapa 1. Mapa samochodowa Polski 1:100 000 (fragment)


1. Na podstawie mapy oblicz odległość, jaką trzeba pokonać by dojechać z Wieliczki doDobczyc. Opisz możliwie najbardziej szczegółowo trasę, którą musi pokonać kierowca.2. Ze strony www.maps.google.com pobierz obraz satelitarny obszaru Polski, dla któregoposiadasz szczegółową mapę ogólnogeograficzną. Może to być np. obraz satelitarny terenuprzedstawionego na mapie ( rejon Wieliczki na SE od Krakowa).Zastanów się, jakie są istotne różnice między mapą terenu, a jego obrazem satelitarnym wpodobnej skali. Spróbuj sformułować wnioski.

Polska w Europie (1)

Poznaliśmy już warunki przyrodnicze, w jakich przez wieki kształtował się nasz kraj, rozwijałajego gospodarka i życie społeczne oraz polityczne. Na wczesnych etapach rozwoju naszegopaństwa wpływ środowiska miał ogromne znaczenie. Z biegiem czasu rozwójspołeczno-gospodarczy w coraz większym stopniu zależał od umiejętności wykorzystania tychmożliwości, które stwarzało środowisko, ale i od potencjału ekonomicznego, intelektualnegospołeczeństwa oraz uwarunkowań politycznych.Wielki wpływ na sytuację naszego kraju w dzisiejszym zglobalizowanym świecie ma współpracapolityczna i gospodarcza z innymi państwami oraz stopień otwartości społeczeństwa na takąwspółpracę. Cztery z załączonych do tego rozdziału map charakteryzują niektóre wybraneaspekty położenia geograficznego i politycznego Polski, w tym także współpracętransgraniczną z sąsiadami i otwartość naszych granic. Ostatnia mapa pokazuje podziaładministracyjny Polski. Podział terytorialny naszego kraju jest trójstopniowy, a jegojednostkami są: województwa, powiaty i gminy.

Jeśli interesują Cię rozważania dotyczące wpływu środowiska na rozwój i warunki życiaspołeczeństw możesz poszukać więcej informacji na temat kilku koncepcji zajmujących się tymizależnościami. Są to: determinizm geograficzny, nihilizm (indeterminizm) i posybilizmgeograficzny.


http://wlaczpolske.pl/www.maps.google.com


Włącz Polskę!

Materiały

Mapa 1. Położenie Unii Europejskiej

Mapa 2. Kraje Unii Europejskiej

Mapa 3. Kraje strefy Schengen

Mapa 4. Polska – podział administracyjny


Włącz Polskę!


Podaj następstwa gospodarcze, społeczne i polityczne przynależności Polski do Unii1.Europejskiej. Przypomnij sobie, co wiesz na ten temat z rozmów w domu, audycjitelewizyjnych i radiowych, z artykułów prasowych i internetu. Możesz też zajrzeć dowikipedii (www.pl.wikipedia.org/wiki) lub poszukać innych źródeł informacji. Wnioski zapiszw punktach.Co oznaczało przystąpienie Polski do układu z Schengen? Jakie ma to praktyczne znaczenie2.dla obywateli naszego kraju? Jeśli brakuje Ci informacji, skorzystaj z wikipedii.Na podstawie mapy 4. wypisz województwa, na które podzielony jest nasz kraj. Znajdź3.informacje na temat ich stolic. Z którego z województw pochodzi Twoja rodzina, a w którychwojewództwach mieszkają Twoi bliscy w kraju?Porównaj podział administracyjny Polski, ze strukturą administracyjną kraju, w którym4.mieszkasz.


Mapa Historia Unii Europejskiej

http://wlaczpolske.pl/www.pl.wikipedia.org/wiki


Włącz Polskę!



Mapa Polska – podział administracyjny


Włącz Polskę!



Materiały:

Mapa Euroregiony działające w Polsce


Włącz Polskę!


1. Zapoznaj się z mapą oraz znajdź informacje o euroregionach (np. w wikipedii). Jakieznaczenie dla rozwoju terenów przygranicznych ma powoływanie euroregionów?2. Wybierz jeden z naszych euroregionów i postaraj się znaleźć wiadomości o jegofunkcjonowaniu w internecie.3. Wyszukaj informacje, do jakich organizacji międzynarodowych należy Polska. Wypisz nazwytych organizacji i dodaj po jednym zdaniu, charakteryzującym ich działalność. Pomocną tubędzie wikipedia oraz inne źródła internetowe lub encyklopedyczne.

Ludność Polski. Miasta (1)

W przeszłości Polska była krajem wielonarodowym, jednak przesunięcia granic i zagłada


Włącz Polskę!

ludności żydowskiej podczas II wojny światowej oraz związane z wojną przesiedlenia,doprowadziły do obecnej jednorodnej struktury narodowościowej. Rozmieszczenienajliczniejszych grup narodowościowych, będące następstwem skomplikowanych,wielowiekowych procesów historycznych, poznasz dzięki mapie 1. Jak zapewne wiesz, zwłasnego doświadczenia, na terenie każdego państwa mogą zamieszkiwać osoby różnychnarodowości. Podobnie jest także w Polsce, chociaż zdecydowana większość mieszkańcównaszego kraju określiła się podczas ostatniego spisu powszechnego ludności w 2002 r. jakoPolacy (96,74 %). Oprócz obywateli polskich należących do tych mniejszości zamieszkują naterenie naszego kraju (czasowo lub na stałe) obywatele ok. 160 państw. Liczba imigrantów jestna razie stosunkowo niewielka, ale można zakładać, że będzie powoli rosła.Wśród Polaków można także zauważyć zróżnicowanie językowe (dialekty i gwary) i różnorodnylokalny folklor (m.in. porzucone już, przynajmniej na co dzień, tradycyjne stroje ludowe, czyspecyficzne budownictwo wiejskie). Obecnie różnice te zanikają, pozostając widoczne główniena wsi. Warto poznać także zróżnicowanie etniczne ludności Polski (mapa 1.).Mniejszości narodowościowe i grupy etniczne mają prawo do zachowania języka, kultywowaniaswojej kultury i tradycji. W miejscach koncentracji najliczniejszych mniejszości narodowych (atakże w przypadku silnie wyodrębnionej grupy etnicznej Kaszubów) istnieje ponad 800 szkółnauczających w ich językach (samodzielne szkoły mniejszości lub szkoły organizującedodatkowe zajęcia językowe).

Materiały:

Mapa 1. Mniejszości narodowe i etniczne, dialekty (Polska).

Pytania i polecenia

1. Na podstawie mapy 1. omów rozmieszczenie najważniejszych mniejszości narodowościowychw Polsce.2. Zapoznaj się z rozmieszczeniem najważniejszych grup etnicznych (mapa 1.) i używanymiprzez nie dialektami. Przynależność do grupy etnicznej silnie związana jest z jejzamieszkiwaniem w jednym regionie. Określ lokalizację tych grup używając nazw kraingeograficznych.3. Wybierz jedną z grup etnicznych i korzystając z internetu zbierz informacje na jej temat.Skorzystaj z wikipedii (www.pl.wikipedia.org ) oraz przewodników www.przewodnik.onet.pl iwww.polskaniezwykla.pl4. Odpowiedz, jakie znaczenie ma istnienie szkół nauczających w języku mniejszości dla tychgrup.5. Korzystając ze stron internetowych podanych w poleceniu 3 (ewentualnie innych,znalezionych samodzielnie), zgromadź informacje na temat wybranego miasta (uwzględnij jegopołożenie, liczbę ludności, gospodarkę, interesujące zabytki i inne atrakcje turystyczne).Sporządź na temat tego miasta krótką notatkę.

Ludność Polski. Miasta (2)

http://wlaczpolske.pl/www.pl.wikipedia.org

http://wlaczpolske.pl/www.przewodnik.onet.pl

http://wlaczpolske.pl/www.polskaniezwykla.pl


Włącz Polskę!

Mapa Mniejszości narodowe i etniczne, dialekty (Polska)


Ochrona środowiska w Polsce (1)

Przyrody nie można chronić wyspowo – czyli tworząc izolowane strefy ochronne. Niezwykleistotne jest stworzenie połączeń pomiędzy szczególnie cennymi, ściśle chronionymi obszarami.Takie korytarze łączności genetycznej umożliwiają migrację zwierząt i roślin oraz wymianęgenów pomiędzy poszczególnymi populacjami. Mogą to być obszary o niższym reżimie ochrony,dopuszczające mniej szkodliwe dla środowiska formy działalności gospodarczej. W gęsto


Włącz Polskę!

poprzecinanych szosami obszarach bardzo istotne jest też odpowiednie budownictwo drogowe,umożliwiające zwierzętom przekraczanie barier trudnych do pokonania - autostrad i drógszybkiego ruchu. Rysunek 1. pozwoli Ci się ogólnie zorientować w systemie ochronyśrodowiska w Polsce. Z tabeli 1. możesz się natomiast dowiedzieć, jaka jest powierzchniaposzczególnych rodzajów obszarów chronionych w stosunku do całego terytorium Polski.Warto też wiedzieć, że niektóre obszary kraju włączone są do Europejskiej Sieci EkologicznejNatura 2000, a szczególnie cenne tereny zostały uznane za Światowe Rezerwaty BiosferyUNESCO. Szczegółowe informacje na ten temat znajdziesz na stronie Ministerstwa Środowiska(www.mos.gov.pl ) w zakładkach środowisko/przyroda. Zapoznaj się także z rozmieszczeniemobszarów chronionych.

Warto zaznaczyć, że w niektórych przypadkach ochrona nie polega na wyeliminowaniudziałania człowieka. Realizowane są jednocześnie dwie różne strategie ochrony przyrody:ochrona bierna (ograniczająca działania na terenach chronionych) i czynna – zakładającaingerencję człowieka, dla utrzymywania cennych walorów przyrody i krajobrazu. KrajobrazPolski został przekształcony w wyniku setek lat gospodarowania. Część zmian, wynikająca ztradycyjnych form gospodarki – jak np. pasterstwo, doprowadziła do powstania cennychprzyrodniczo zbiorowisk roślinnych, jak np. górskie hale (polany o bogatym zespołem traw iroślinności zielnej powstałe w wyniku wyrębu lasuj) czy roślinność ciepłolubnych murawporastających wapienne skałki Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Pozostawienie tychterenów własnemu losowi równałoby się z zarośnięciem ich przez las i zanikiem tych cennych(choć sztucznie ukształtowanych) zbiorowisk roślinnych i krajobrazów kulturowych. Sposobemich zachowania jest usuwanie odrastających drzew i krzewów oraz wypas zwierząt.Aktualne dane statystyczne dotyczące stanu i ochrony środowiska uzyskać możesz na stronieGłównego Urzędu Statystycznego (www.stat.gov.pl ), a na stronie Ministerstwa Środowiskaznajdziesz adresy do stron parków narodowych oraz inne informacje o obszarach chronionych (www.mos.gov.pl/środowisko/przyroda/parki_narodowe).


1. Zapoznaj się z przykładem ochrony czynnej roślinności ciepłolubnej porastającej skałkiWyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, wchodząc na stronę www.podlesice.org.pl (patrz:realizowane projekty/ochrona bioróżnorodności i krajobrazu). Na tym przykładzie przedstawkoncepcję ochrony czynnej. Możesz poszukać w internecie jeszcze innych przykładów takichdziałań.

Budowa geologiczna Polski i jej geneza (1)

Patrząc na mapę tektoniczną Europy (mapa 1.), można od razu zauważyć, że Polska leży wmiejscu dosyć szczególnym, gdzie stykają się 3 wielkie jednostki tektoniczne tworzącekontynent. Najstarszą jest platforma wschodnioeuropejska – której podłoże tworzą płytkowystępujące skały prekambryjskie, czyli liczące ponad 600 milionów lat, przykryte płaskoleżącymi skałami młodszymi. Tereny te od dawna stanowią sztywny blok kontynentalny. Odzachodu graniczy on z obszarami fałdowanymi w erze paleozoicznej, a później przeciętymilicznymi uskokami. Są tam niewielkie pasma górskie i tereny, gdzie skały paleozoiczne

http://wlaczpolske.pl/www.mos.gov.pl

http://wlaczpolske.pl/www.stat.gov.pl

http://wlaczpolske.pl/www.mos.gov.pl/Å�rodowisko/przyroda/parki_narodowe

http://wlaczpolske.pl/www.podlesice.org.pl


Włącz Polskę!

przykryte są młodszymi – pochodzącymi z ery mezozoicznej i kenozoicznej. Jednostka ta, zwanaplatformą paleozoiczną, od południa styka się z najmłodszym elementem tektonicznym Europy– obszarem, w którym przeważają skały mezozoiczne i kenozoiczne, sfałdowane podczasfałdowań alpejskich (orogenezy alpejskiej). Wydźwignięte zostały wtedy najmłodsze i najwyższeobecnie pasma górskie Europy. Na południu Polski pofałdowane skały ukazują się napowierzchni terenu (wyniesione wyżej w pasach gór i wyżyn). W niskiej części środkowej ipółnocnej „zamaskowane” są leżącymi na nich prawie niezaburzonymi młodszymi skałami (tak,że chodząc po powierzchni terenu nawet nie dostrzegamy, czy jesteśmy na obszarze platformyprekambryjskiej, czy platformy paleozoicznej). Najmłodszym elementem są tam osadyczwartorzędowe: gliny, żwiry, piaski przywleczone przez lodowiec ze Skandynawii, w którychtkwią duże odłamy skalne – głazy narzutowe (patrz mapa 2.). Ponieważ ostatnie zlodowacenie(Wisły) skończyło się około 10 000 lat temu, utworzone przez lodowiec formy w objętej nimpółnocnej części kraju, są dobrze zachowane i czytelne. Oprócz lodowca, swoje piętno nawyglądzie krajobrazu odcisnęły także wypływające z niego wody. Usypywały one na jegoprzedpolu piaszczyste pola sandrów i wypełniały piaskami dna potężnych pradolin, którymiwody spływały do Morza Północnego.

Materiały:

Mapa 1. Miejsce Polski na mapie tektonicznej Europy – Budowa geologicznaMapa 2. Budowa geologiczna Polski - Plejstocen i holocen


1. Przeanalizuj mapę 1.Podaj nazwy krain geograficznych Polski, w których na powierzchniwystępują skały sfałdowane w erze paleozoicznej (w orogenezach kaledońskiej i hercyńskiej).2. Jak nazywa się pasmo górskie w Polsce, które zostało sfałdowane i wypiętrzone w orogeneziealpejskiej?3. Na przedpolu lądolodu, w suchym i chłodnym klimacie, silne wiatry epoki plejstoceńskiej(lodowcowej) osadziły pokłady lekkich, drobnych pyłów, zwanych lessami. Są one podłożembardzo żyznych gleb (czarnoziemów i brunatnych), a miejsca ich występowania, to ważnekrainy rolnicze. Porównując mapę 2. z mapą fizyczną Polski, nazwij krainy geograficzne, wktórych występują lessy.4. Wypisz nazwy pradolin zaznaczonych na mapie 2. Zidentyfikuj ich przebieg na mapiefizycznej Polski. Do każdej pradoliny dodaj nazwy współczesnych rzek, które wykorzystują jejfragmenty.


Mapa Budowa geologiczna


Włącz Polskę!



Mapa Plejstocen i holocen


Włącz Polskę!


Bogactwa polskiej ziemi – surowce mineralne (1)

Surowce mineralne stanowią podstawę rozwoju przemysłu. Wprawdzie ich wydobycie(przemysł wydobywczy, inaczej górnictwo) nie jest najbardziej rentownym działem przemysłu(np. w porównaniu z przemysłem zaawansowanych technologii, tzw. high-technology), gdyżdostarcza produktów o niewielkim stopniu przetworzenia, to jednak bez surowcówfunkcjonowanie gospodarki byłoby niemożliwe. Wielkie ich ilości zużywa energetyka, akierunek jej rozwoju często wyznaczają krajowe zasoby surowców energetycznych. Tak jest teżw Polsce: mamy obfite złoża paliw stałych – węgla kamiennego i brunatnego, ale brakuje namropy naftowej (bardzo małe zasoby, których eksploatacja daje ok. 2% zapotrzebowania) i gazuziemnego (eksploatacja krajowych złóż pokrywa około 1/3 naszych rocznych potrzeb). Stądspalanie węgla kamiennego i brunatnego jest źródłem ponad 90% wytwarzanej w Polsceenergii elektrycznej.Z pośród innych surowców posiadamy bogate złoża miedzi (z cennymi domieszkami – m.in.srebra, którego Polska jest znaczącym producentem), cynku i ołowiu, soli kamiennej, siarkirodzimej i surowców skalnych (wapieni, margli, dolomitów, gipsu, granitów, bazaltów, glin,iłów, piasków, żwirów itp.).Samo występowanie surowców nie musi oznaczać ich eksploatacji. Decydują kryteriaopłacalności (jakość i zasoby, koszty budowy i funkcjonowania kopalni, dostępność i cenasurowca na rynkach światowych itp.), a także względy ekologiczne. Dobrymi przykładami mogąbyć np. rudy żelaza, których eksploatacji obecnie się nie prowadzi, a zapotrzebowaniepolskiego przemysłu pokrywa import z Ukrainy, Rosji i innych krajów. Innym przykładem jest


Włącz Polskę!

zaniechanie wydobycia węgla kamiennego w Zagłębiu Dolnośląskim (koło Wałbrzycha) zewzględu na koszty (niekorzystne warunki geologiczne), pomimo jego wysokiej jakości.Przemysł wydobywczy w dużym stopniu przekształca środowisko. Problem ten ilustruje mapa 3.Otwierając kopalnię, trzeba zaplanować także sposób rekultywacji terenu po wyeksploatowaniuzłoża i przewidzieć jej koszty. Rekultywacja to zabiegi, które trzeba przeprowadzić, byprzywrócić tym terenom walory użytkowe.


1. Kopalnia w Bełchatowie to olbrzymie wyrobisko, którego głębokość sięga 200 m. By niedopuścić do zalania go przez wody gruntowe trzeba systematycznie odpompowywać wielkie ichilości. Powoduje to obniżenie zwierciadła wód podziemnych i przesuszenie okolicznych terenówrolniczych. Zaznaczone na mapie zwałowisko zewnętrzne (hałda) stanowi rzucające się z dalekaw oczy wzniesienie – nietypowy w tej okolicy element krajobrazu. Produktem ubocznymspalania węgla są popioły, których składowisko powstało obok elektrowni. Zaproponuj sposóbrekultywacji terenu po wyczerpaniu zasobów węgla brunatnego.


Materiały

Mapa 1. Surowce mineralneMapa 2. Wydobycie surowcówMapa 3. Bełchatów – zmiany w środowisku geograficznym


1. Na podstawie map 1. i 2. wskaż miejsca występowania i eksploatacji surowcówenergetycznych.2. Zapoznaj się z zaznaczonymi na mapie 1. obszarami występowania surowców metalicznych(rud). Na podstawie map 1. i 2. ustal, jakie rodzaje rud są u nas eksploatowane.3. Na podstawie mapy 2. podaj, gdzie znajdują się kopalnie rud miedzi, a gdzie rud cynku iołowiu?4. Gdzie w Polsce występują złoża wapieni (w tym kredy piszącej), margli i dolomitów,będących surowcami przemysłu cementowego?5. Wyszukaj w internecie informacje o zabytkowej kopalni soli w Wieliczce, zaliczonej przezUNESCO do światowego dziedzictwa kultury materialnej.6. Działające od średniowiecza kopalnie soli w Wieliczce i Bochni są obecnie głównie atrakcjaturystyczną. Znajdź je na mapie. Odszukaj też drugi rejon występowania i eksploatacji tegosurowca. Istnieją tam wielkie złoża w postaci tzw. wysadów solnych (czyli potężnych słupówprzebijających warstwy leżących powyżej skał).7. Zapoznaj się z mapami przedstawiającymi rejon wielkiej odkrywkowej kopalni węgla


Włącz Polskę!

brunatnego w Bełchatowie (mapa 3.). Odszukaj ją na mapie 2. Opisz zmiany środowiska, którezostały spowodowane otwarciem kopalni i największej w Polsce elektrowni o mocy 4320 MW.


Mapa Surowce mineralne



Włącz Polskę!


Mapa Wydobycie surowców mineralnych



Mapa Bełchatów – zmiany w środowisku geograficznym


Włącz Polskę!


Skąd czerpiemy energię? Baza energetyczna (1)

Zasoby węgla kamiennego i brunatnego przesądziły o obliczu polskiej energetyki. Udziałpierwotnych źródeł (nośników) energii w pokryciu zapotrzebowania energetycznego Polskiilustruje pierwszy z załączonych wykresów. Krajowe zasoby gazu ziemnego i ropy naftowej niezaspokajają naszych potrzeb, stąd konieczność importowania tych surowców.Z pierwotnych źródeł energii wytwarzana jest energia końcowa, dostarczana wprost doodbiorcy: prąd elektryczny, ale także ciepło oraz gaz (w formie nieprzetworzonej). Opróczciepłowni spalających paliwa, wykorzystywane są w naszym kraju coraz szerzej, chociaż wciążna bardzo niewielką skalę, zasoby energii geotermalnej, czerpanej z gorących wódwystępujących w skorupie ziemskiej (patrz mapa 2.). Na 2/3 powierzchni Polski istniejemożliwość eksploatowania tej przyjaznej środowisku energii, a na 40% powierzchni są warunkido otrzymania tą drogą energii tańszej od produkowanej ze źródeł konwencjonalnych(uzyskiwanej w wyniku spalania). Należy oczekiwać, że wkrótce powstawanie więcej tychciepłowni.Aż 97% energii wytwarzanej w Polsce pochodzi z elektrowni cieplnych (emitującychzanieczyszczenia gazowe, a w przypadku spalania węgli produkujących wielkie masy popiołów,nie mówiąc już o ekologicznych następstwach eksploatacji węgla). Produkcję prądu ze źródełodnawialnych zawdzięczamy niemal w całości hydroelektrowniom (przepływowym iszczytowo-pompowym). Moc elektrowni wodnych pozwala na pokrycie około 6%


Włącz Polskę!

zapotrzebowania krajowego. Jednak trzy największe hydroelektrownie to siłownieszczytowo-pompowe, które wykorzystują do produkcji energii dwa zbiorniki wody umieszczonena różnych wysokościach. W godzinach szczytu zapotrzebowania energetycznego te siłownieprodukują energię, a poza szczytem są wyłączane, a nawet same zużywają prąd potrzebny doprzepompowania wody z dolnego do górnego zbiornika. Warto zaznaczyć, że Polska jest jednymz nielicznych państw europejskich nieposiadających elektrowni jądrowej (w latach 80. wnastępstwie kryzysu gospodarczego i protestów społecznych po katastrofie w Czarnobyluprzerwano jej budowę).Mapy 1. i 2. przedstawiają system energetyczny Polski, w tym m.in. wykorzystaniealternatywnych źródeł energii (głównie elektrowni wiatrowych). Energetyka alternatywna madotychczas znikome znaczenie, będzie jednak rozbudowywana zgodnie ze strategią UniiEuropejskiej. W ostatnich latach elektrownie cieplne na szerszą skalę praktykują dodawaniebiomasy do wsadu paliwowego, co staje się alternatywą dla spalania węgla.Aktualne dane statystyczne dotyczące energetyki uzyskać możesz na stronie Głównego UrzęduStatystycznego (www.stat.gov.pl).

Materiały:

Mapa 1. Energetyka tradycyjnaMapa 2. Energetyka alternatywna


1. Porównaj strukturę energetyki w Polsce i w kraju, w którym mieszkasz. Uwzględnij skalęwykorzystywania alternatywnych źródeł energii.2. Porównaj rozmieszczenie elektrowni spalających węgiel brunatny z lokalizacją złóż tegosurowca. Ustal, dlaczego te elektrownie są zlokalizowane wyłącznie w bezpośrednimsąsiedztwie kopalń.3. Na podstawie mapy omów wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii w Polsce.4. Nawet przy założeniu, że unowocześniana gospodarka stanie się mniej energochłonna,zapotrzebowanie na energię elektryczną stale będzie wzrastało. Alternatywne źródła energiinie pokryją całego wzrostu zapotrzebowania. Czy w tej sytuacji powinno się nadal budowaćelektrownie cieplne, czy też planować budowę elektrowni atomowej? Przedstaw argumenty za iprzeciw takiej inwestycji.


Mapa Energetyka tradycyjna

http://wlaczpolske.pl/(www.stat.gov.pl


Włącz Polskę!



Mapa Energetyka alternatywna


Włącz Polskę!


Bałtyk – nasze morze (1)

Morze Bałtyckie jest jednym ze śródlądowych mórz Europy. Z oceanem łączą je stosunkowowąskie i płytkie cieśniny, utrudniające dopływ wód słonych, co w połączeniu ze znacznymzasilaniem wodą słodką (ponad 250 rzek!) skutkuje jego niewielkim zasoleniem. Wieleciekawych informacji o tym uzyskasz dzięki uważnemu obejrzeniu mapy 1. Możesz rozszerzyćswoją wiedzę na temat tego akwenu przeglądając polecane w materiałach strony internetowe(zwłaszcza www.naszbaltyk.pl).Dostęp do morza jest bardzo ważny dla naszego kraju. Porty handlowe obsługują głównieprzewozy międzynarodowe. Są więc z jednej strony źródłem surowców, produktówżywnościowych i towarów, których potrzebujemy, a z drugiej – umożliwiają eksport produktówpolskich. Obsługują też przewozy tranzytowe dla innych krajów. Żegluga morska – w tymmiędzykontynentalna transportuje wielkie ilości towarów na duże odległości, a koszty tegotransportu są niskie. W przeładunkach naszych portów najwięcej jest węgla kamiennego,drobnicy oraz ropy naftowej i jej pochodnych (drobnica – ładunek w postaci niewielkich,osobnych przedmiotów). Polskie porty wiąże z innymi nadbałtyckimi krajami sieć połączeńpromowych (przewożą pasażerów, samochody osobowe i ciężarowe, przyczyniają się dorozwoju turystyki międzynarodowej), a porty rybackie są bazą dla przybrzeżnego rybołówstwa.Ale wybrzeże Bałtyku to nie tylko miejsce rozwoju gałęzi gospodarki związanych z morzem, torównież malownicze brzegi, niezwykle ciekawa przyroda ożywiona (wśród żyjących tu zwierzątsą np. foki – patrz www.fokarium.pl ). Malownicze okolice przyciągają co roku tłumy turystów,a także żeglarzy i miłośników windsurfingu.

http://wlaczpolske.pl/www.naszbaltyk.pl

http://wlaczpolske.pl/www.fokarium.pl


Włącz Polskę!

Materiały

Mapa 1. Morze BałtyckieMapa 2. Główne połączenia promowe krajów nadbałtyckich

Pytania i polecenia

1. Zapoznaj się z historią Bałtyku na stronie www.naszbaltyk.pl.Odpowiedz, czy w porównaniu do procesów geologicznych, które ukształtowały obszar Polski,jest to morze stare, czy raczej stosunkowo młode?2. Na mapie 1. znajdź nazwy cieśnin łączących Morze Bałtyckie z Morzem Północnym. Sprawdźna stronie www.naszbaltyk.pl głębokości tych cieśnin. Do jakiego oceanu należy Bałtyk?3. Na podstawie strony www.naszbaltyk.pl odpowiedz, jakie surowce mineralne występują nadnie morza w polskiej strefie ekonomicznej (to znaczy na obszarze do którego eksploatacjiPolska ma wyłączne prawo).4. Zastanów się, jakie są najważniejsze polskie porty handlowe. Odszukaj je na mapie 1.5. Na podstawie mapy 2. wymień kraje mające połączenia promowe z naszymi portami.


Mapa Morze Bałtyckie





Włącz Polskę!



Mapa Główne połączenia promowe krajów nadbałtyckich


Włącz Polskę!


Rozwój gospodarki (1)

Porównywanie stanu gospodarki i poziomu życia w poszczególnych krajach jest zadaniem dosyćzłożonym. W tym celu stosuje się różne wskaźniki: ekonomiczne, gospodarcze, społeczne idemograficzne. Dopiero ich zestawienie i porównanie może nam wskazać pozycję danego krajupod względem rozwoju gospodarczego oraz jakości życia jego społeczeństwa (to właśniepodnoszenie jakości życia jest właściwym celem rozwoju gospodarczego, a nie wzrostgospodarczy sam w sobie). Najczęściej bierzemy pod uwagę roczny produkt krajowy brutto (wskrócie PKB, skrót od angielskiego GDP – Gross Domestic Produkt) liczony na głowęmieszkańca, co pozwala porównywać kraje o różnej liczbie obywateli. Może on być liczony wgoficjalnego kursu waluty danego kraju w stosunku do dolara USA. Drugim sposobem jegowyliczenia, wynikającym z faktu, iż poziom cen w poszczególnych krajach jest różny i stądwarto ustalić realną wartość pieniądza na rynku, jest tzw. parytet siły nabywczej waluty (wskrócie SNW, skrót angielski PPP – purchasing-power parity).Taki sposób oceny stopnia rozwoju danego kraju uwzględnia wyłącznie aspekt ekonomiczny,stąd ONZ (UN) wprowadziła miernik zwany wskaźnikiem rozwoju społecznego (HDI – HumanDevelopment Index) uwzględniający nie tylko PKB na głowę mieszkańca, lecz także średniądługość życia oraz wykształcenie ludności. Wielkość tego wskaźnika w poszczególnych krajachobrazuje mapa 1. Dla krajów wysoko rozwiniętych osiąga on wartości powyżej 0, 80; dlaśrednio rozwiniętych od 0, 50 do 0, 80; w krajach uznanych za słabo rozwinięte plasuje sięponiżej 0,50. Poziom rozwoju danego kraju charakteryzuje także struktura PKB, czyli udziałposzczególnych sektorów w wytworzeniu PKB oraz struktura zatrudnienia, z uwzględnieniemtrzech sektorów, na jakie dzielimy gospodarkę (podział ten omawiany był w rozdziale 18.). Imdany kraj jest wyżej rozwinięty, tym większy udział sektora III w obu wskaźnikach. Istotnąinformacją o bieżącej sytuacji gospodarczej i społecznej danego kraju jest poziom bezrobocia(patrz wykres 1.).Aktualne dane statystyczne dotyczące gospodarki i poziomu życia w Polsce możesz znaleźć nastronie Głównego Urzędu Statystycznego (www.stat.gov.pl – roczniki statystyczne). Są tamm.in. dane dotyczące wzrostu gospodarczego, czyli dynamiki wzrostu PKB. Jeżeli używane w


Włącz Polskę!

rozdziale terminy nie są Ci znane, lub nie w pełni je rozumiesz, poszukaj informacji w wikipedii,bądź innych źródłach typu encyklopedycznego.

Materiały:

Wykres 1. Bezrobocie w Polsce.


1. Porównaj wskaźniki gospodarcze (PKB na głowę mieszkańca, HDI) kraju, w którymmieszkasz i Polski.2. Zapoznaj się z wykresem 1. Sprawdź też na stronie GUS aktualny poziom bezrobocia wPolsce. Porównaj ten wskaźnik z danymi opisującymi bezrobocie kraju, w którym mieszkasz.Wyjaśnij wahania tego wskaźnika z ostatnich kilku miesięcy i powiąż te dane z informacjami obieżącej sytuacją gospodarczej świata i Polski.

Rolnictwo (2)

Przypomnij sobie, co wiesz o przyrodniczych i pozaprzyrodniczych uwarunkowaniach rolnictwapolskiego. Ważna jest również jakość gleb oraz ukształtowanie powierzchni (nie tylkowpływająca na klimat wysokość nad poziomem morza, ale i nachylenie stoków decydujące ospłukiwaniu gleby i mogące utrudnić pracę maszyn rolniczych, a także istnieniebezodpływowych obniżeń – w wielu przypadkach podmokłych). Znasz zapewne teżuwarunkowania pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa.Rolnictwo polskie ma kilka charakterystycznych cech, niekorzystnie wpływających na jegoefektywność: duże zatrudnienie, niewielką przeciętną powierzchnię gospodarstw, zbyt małąspecjalizację (rozdrobnienie produkcji), duży udział gospodarstw produkujących głównie nawłasne potrzeby.Mimo 45 lat gospodarki socjalistycznej zachowała się w Polsce indywidualna własność chłopska,stąd dziś aż 92 % użytków rolnych jest w rękach prywatnych. Reszta należy do państwa, jest


Włącz Polskę!

własnością gmin, albo też spółek z przewagą udziałów państwa. Mapa 2. przedstawia bardzoistotną dla opłacalności produkcji wielkość gospodarstw w poszczególnych częściach kraju.Dwie kolejne prezentują zróżnicowanie wyników pracy gospodarstw: produktywność (wielkośćprodukcji przypadająca na 1 hektar powierzchni użytków rolnych) oraz towarowość.Towarowość oznacza stosunek wartości produktów sprzedanych do produkcji globalnej.Efektywnie działające gospodarstwa sprzedają większość swojej produkcji, a niewielką częśćzużywają same. Ich właścicieli możemy nazwać producentami rolnymi. Przeciwieństwem sągospodarstwa działające głównie na własne potrzeby (samozaopatrzeniowe). Przeciętnawielkość gospodarstw, ich produktywność i towarowość poprawiają się stopniowo.Kolejne mapy przedstawiają rozmieszczenie charakterystycznych upraw oraz gatunkówhodowlanych zwierząt. Interesującym kierunkiem rozwoju rolnictwa polskiego, które stosujestosunkowo małe ilości nawozów i innych środków chemicznych, są m.in. gospodarstwaekologiczne, wykorzystujące naturalne, przyrodnicze mechanizmy dla zapewnienia żyznościgleby i wysokiej jakości produktów. Wytwarzana w ten sposób żywność jest wprawdzie droższa,lecz lepszej jakości i znajduje coraz więcej nabywców. Przyjazna dla środowiska produkcjasprzyja przy tym zachowaniu bioróżnorodności i ochronie krajobrazu. Wiele gospodarstwekologicznych zajmuje się jednocześnie przetwórstwem żywności. Dane dotyczące takichgospodarstw zawiera tabela 1. Nie jest to jeszcze duża grupa – stanowi 0,8% gospodarstw iobejmuje około 2,3% powierzchni użytków rolnych w kraju. Ma jednak duże szanse rozwoju (wUnii Europejskiej znajduje się ok. 20% światowej powierzchni upraw ekologicznych).Aktualne dane statystyczne dotyczące rolnictwa uzyskać możesz na stronie Głównego UrzęduStatystycznego (www.stat.gov.pl).

Materiały:

Mapa 1. Uprawa pszenicyMapa 2. Uprawa żytaMapa 3. Uprawa ziemniakówMapa 4. Uprawa buraków cukrowychMapa 5. Chów bydłaMapa 6. Chów trzody chlewnej


1. Na podstawie zamieszczonych map omów rozmieszczenie charakterystycznych dla naszegorolnictwa upraw.2. Na podstawie mapy omów rozmieszczenie hodowli bydła i trzody chlewnej. Jakie produktyuzyskujemy w wyniku chowu bydła i trzody chlewnej?

Rolnictwo (3)

Mapa Pszenica

http://wlaczpolske.pl/www.stat.gov.pl


Włącz Polskę!


Rolnictwo (4)

Mapa Żyto


Włącz Polskę!


Rolnictwo (5)

Mapa Ziemniaki


Włącz Polskę!


Rolnictwo (6)

Mapa Buraki cukrowe


Włącz Polskę!


Rolnictwo (7)

Mapa Bydło


Włącz Polskę!


Rolnictwo (8)

Mapa Trzoda chlewna


Włącz Polskę!


Spis treściPolska na mapach różnego typu (1) (Rafał Kardaś) .......................................................... 1Polska na mapach różnego typu (2) (Rafał Kardaś) .......................................................... 1Polska na mapach różnego typu (3) (Rafał Kardaś) .......................................................... 2Polska na mapach różnego typu (4) (Rafał Kardaś) .......................................................... 3Polska w Europie (1) (Rafał Kardaś) ................................................................................... 4Polska w Europie (2) (Rafał Kardaś) ................................................................................... 4Polska w Europie (3) (Rafał Kardaś) ................................................................................... 6Polska w Europie (4) (Rafał Kardaś) ................................................................................... 7Polska w Europie (5) (Rafał Kardaś) ................................................................................... 8Ludność Polski. Miasta (1) (Rafał Kardaś) ......................................................................... 9Ludność Polski. Miasta (2) (Rafał Kardaś) ....................................................................... 10Ochrona środowiska w Polsce (1) (Rafał Kardaś) ........................................................... 11Budowa geologiczna Polski i jej geneza (1) (Rafał Kardaś) ........................................... 12Budowa geologiczna Polski i jej geneza (2) (Rafał Kardaś) ........................................... 13Budowa geologiczna Polski i jej geneza (3) (Rafał Kardaś) ........................................... 14Bogactwa polskiej ziemi – surowce mineralne (1) (Rafał Kardaś) ................................ 15Bogactwa polskiej ziemi – surowce mineralne (2) (Rafał Kardaś) ................................ 16Bogactwa polskiej ziemi – surowce mineralne (3) (Rafał Kardaś) ................................ 17Bogactwa polskiej ziemi – surowce mineralne (4) (Rafał Kardaś) ................................ 17Bogactwa polskiej ziemi – surowce mineralne (5) (Rafał Kardaś) ................................ 18Skąd czerpiemy energię? Baza energetyczna (1) (Rafał Kardaś) ................................. 19Skąd czerpiemy energię? Baza energetyczna (2) (Rafał Kardaś) ................................. 20Skąd czerpiemy energię? Baza energetyczna (3) (Rafał Kardaś) ................................. 21Bałtyk – nasze morze (1) (Rafał Kardaś) ........................................................................... 22Bałtyk – nasze morze (2) (Rafał Kardaś) ........................................................................... 23Bałtyk – nasze morze (3) (Rafał Kardaś) ........................................................................... 24Rozwój gospodarki (1) (Rafał Kardaś) .............................................................................. 25Rolnictwo (2) (Rafał Kardaś) .............................................................................................. 26Rolnictwo (3) (Rafał Kardaś) .............................................................................................. 27Rolnictwo (4) (Rafał Kardaś) .............................................................................................. 28Rolnictwo (5) (Rafał Kardaś) .............................................................................................. 29Rolnictwo (6) (Rafał Kardaś) .............................................................................................. 30Rolnictwo (7) (Rafał Kardaś) .............................................................................................. 31Rolnictwo (8) (Rafał Kardaś) .............................................................................................. 32


Włącz Polskę!

Zestaw materiałów edukacyjnych Geografia Polski IV etap...

Documents

Transcript of Zestaw materiałów edukacyjnych Geografia Polski IV etap...