geografia gospodarcz - wykłady

7/21/2019 geografia gospodarcz - wykłady

http://slidepdf.com/reader/full/geografia-gospodarcz-wyklady 1/30

GEOGRAFIA JAKO NAUKA I PODZIAŁ NAUK GEOGRAFICZNYCH

I. Pochodzi od greckich słów geo - Ziemia i grapho – piszę, opisuję 1. Przez wiele lat zajmowała się opisem powierzchni Ziemi2. Za twórcę pojęcia „geografia” uznaje się Erastotenesa z Cyreny (III/II w pne)

3. Współcześnie – ze względu na zróżnicowanie tematyki i metod badań – używamyterminu „nauki geograficzne”. Ich cechą wspólną jest analizowanie przestrzennychrelacji miedzy zjawiskami zachodzącymi na Ziemi oraz wyjaśnienie wzajemnych

powiązań. Te relacje i powiązania miedzy środowiskiem geograficznym adziałalnością społeczeństw.

4. Według Stanisława Leszczyckiego (1962) nauki geograficzne można podzielić na:o działy (dyscypliny nauk)o specjalizacjeRóżnią się one przedmiotem i metodami badań. W niektórych gałęziach wydziela się specjalizacje – jest to motywowane bogatą literaturą, własnymi metodami (np.geografia migracji w ramach geografii ludności)

5. W ramach nauk geograficznych wyróżnia się następujące działy:o geografia fizycznao geografia ekonomicznao geografia regionalna – kryteria podziału, zależnościo kartografia – prezentacja graficzna badańo geografia historycznao geografia matematyczna (astrologiczna)o geografia stosowana (medyczna, wojskowa – analizy dotyczące lokalizacji baz

wojskowych)6. Geografia ekonomiczna zwana też społeczno-ekonomiczną lub gospodarczą bada

wzajemne oddziaływani człowieka na zastane przez niego środowisko geograficzne.Tak więc przedmiotem badań są struktury przestrzenne i procesy zachodzące wramach systemu: środowisko przyrodnicze – społeczeństwo.

7. W ramach geografii ekonomicznej wydziela się gałęzie – dyscypliny szczegółowe:o geografia ludności – migracje, koncentracje, strukturao geografia osadnictwa – badanie i analiza jednostek osadniczycho geografia przemysłuo geografia komunikacji (transportu i łączności)o geografia usługo geografia polityczną o

geografia turystyki (turyzmu) N IEKTÓRZY BADACZE WYRÓŻNIAJĄ JESZCZE INNE DYSCYPLINY SZCZEGÓŁOWE .

WIELKIE MIASTA ŚWIATA

Droga do rozwoju, która postawiła pewne miasta na szczycie hierarchii ówczesnegoświata (były to głównie stolice wielkich imperiów):

1. starożytna cywilizacja mykeńska – cywilizacja grecka, w pewnym okresie, ok. 1500lat p.n.e. Mykeńczycy przejęli terytoria kreteńskie (były one najbogatsze wówczesnym świecie - rozwinięty handel, pałace), wyróżnili się poprzez fakt, iż

opanowali wytwarzanie i handel brązem – metal ten stał się dominującym towarem, powstawały z niego narzędzia i broń, producenci i sprzedawcy uzyskiwali krociowe

1



zyski. Kreteńczycy stali się monopolistą na rynku brązu, w związku z tym, oprócztego handlowali żywnością i wyposażeniem statków, mieli szeroko rozwiniętekontakty na nowe ziemie, zdominowali handel na Morzu Śródziemnym. Tak naprawdę bitwa o Troję była spowodowana przez Agamemnona króla mykeńskiego,który chciał powiększyć wpływy handlowe w Troi na wybrzeżu.

Przyczyny upadku: nastąpiło złamanie monopolu przez cypryjskich kupców, którzywykryli nowe złoża metali wchodzących w skład brązu, czyli miedzi, ołowiu i cyny,rozmieszczone w Ameryce Płd. Zaczęli wytwarzać wyroby z brązu, a Mykeńczycychylili się ku upadkowi, jednak byli najpotężniejszym państwem i miastem w basenieMorza Śródziemnego poprzez swoje piękne pałace, wytwory sztuk, które były nanajwyższym poziomie. Naród mykeński dzięki handlowi doszedł do wysokichosiągnięć w sferze finansowej i co za tym idzie w sferze kulturowej.

2. Wenecja – w IX w (Pl- prawie że nieprzebyte bory) uzyskała w miarę dużą niezależność od władcy, zaczęła się rządzić samodzielnie na wzór państw miaststarożytnej Grecji, było to podstawowe źródło szybkiego wzrostu gospodarczego i

bogactwa i potęgi Wenecji. Państwa podporządkowane władzy królów, księży,

pracowały pod tejże władzą. Wenecja rządziła się prawami republikańskimi, a władzesprawowała ok. 200 najważniejszych rodzin z dożem. Zdawali sobie sprawę, żehandel jest dźwignią rozwoju i prowadzili kroki ku zachęcaniu do handlu. Miała onaniemałe terytorium oraz w głąb lądu, czyli Padwa i wybrzeże po tej stronie Adriatyku,

jak i po drugiej dzisiaj tzw. jugosłowiańskiej. Dzięki zdolnościom swoich ludzi,zwłaszcza kupieckim, rozwinął się handel, który przyczynił się do spiralinarastających czynników rozwoju tego państwa:

o Handel na wielką skalę zaczął wymagać zaciągania pożyczek na dosyć kosztownewyprawy, penetrowali w głąb krajów Afryki, jak i Azji bliższej i dalszej, ryzykownewyprawy i kosztowny interes. Powstawały kantory, pożyczki, czy lichwiarze, którzysię sami bogacili, ale także doprowadzali do bogacenia się ludzi związanych zhandlem i żeglugą. Rozwijała się sztuka budowy statków, nawigacji, walki na morzu,rozmaite sposoby handlu i jego finansowanie. W Wenecji zaczęła wyrastać nowagrupa ludzi, która żyła z tego obrotu finansowego, co można by nazwać obecnymi

bankierami. Zaczęły powstawać zalążki innych działań, które były ściśle z handlemzwiązane, wytwórczość na małą i na większą skalę. Arsenał – wielka stocznia

produkująca stal, statki i uzbrojenie, po wynalezieniu prochu wytwarzano kule, armatyi muszkiety. W szczytowym okresie w XV w. w stoczni pracowało ok. 15 tys. ludzi,

gdy w Krakowie ludność wynosiła 10 tys. była to wielka fabryka, a nie manufaktura.Rozwinięty handel i systematycznie powiększana wielkość floty weneckiej biła woczy konkurentów, ale miała pozycję dominującą. Obecny wygląd zawdzięcza przede

wszystkim bogactwu i zapobiegliwości swoich dożów, kupców i rodzinzarządzających republiką wenecką. W końcu XV w po wynalezieniu druku w Wenecjiwydrukowano 1400 dzieł, a we Florencji tylko 20 kila, a Rzym ponad 100. Wraz zewzrostem bogactwa następowało również rozszerzenie wiedzy i rozwój kulturalny.Budżet Wenecji był porównywany do budżetu takich państw jak Królestwo Anglii.Głównym źródłem potęgi miasta był dalekosiężny handel.

3. Genua – republika; konkurencja dla Wenecji, port od czasów starożytnych, rozwijałasię po drugiej stronie Płw. Apenińskiego i była bardziej skierowana na państwa takie

jak Hiszpania, Portugalia. Zaowocowało to tym, że po odkryciu Ameryki izwiększonej penetracji Hiszpanów i Portugalczyków tamtych terenów, zaczęłomasowo napływać do kraju złoto i srebro. Mieli z tego wysokie zyski i zajmowali

wysokie miejsce wśród innych miast pod względem finansowym, handlowym imilitarnym. Wenecja zaczęła upatrywać przyczyn swojej gorszej koniunktury w

2



powodzeniu Genui i dlatego zniszczyła ją militarnie, niszcząc flotę wojenną Genui imocno nadwerężając jej flotę handlową. Genua zaczęła tracić swoją dominującą

pozycję. Na tych handlowych relacjach Genua utrzymywała się dosyć dobrze, była pierwszym miastem, które nawiązała ścisłe kontakty z północą Europy. Pierwszystatek, który dotarł do płn. strefy handlowej - Brugii był genueński. Dzięki technikom

handlowym i wytwarzaniu własnych statków i nawiązaniu kontaktów Północy zPołudniem, Genua zachowała możliwości szybkiego rozwoju; Marco Polo i Kolumb pochodzili z tych 2 miast handlowych.

4. XV-XVI w dominację zaczęła przejmować Brugia – od XI-XII w była ośrodkiemwytwórczości, czyli tkactwa, wyrobu liny, produkcji i sprzedaży śledzi.Zmonopolizowała handel wełną produkowaną na Wyspach Brytyjskich. Swój rozwójzawdzięcza pogłębianiu się kanału rzeki, który był zamulany. W związku zwspółpracą z Genuą, powstawaniem kantorów i pracą z Włochami, Brytyjczykami, Bstała się czołowym ośrodkiem handlowym w płn. Europie. W tym okresie B przejęłaresztki handlu pozostawione po związku miast hanzeatyckich (Gdańsk i Elbląg,Toruń, Kraków z Polskich miast), przejęła ich handel i wysunęła się na czoło. Stanowi

centrum finansowe – budynek słynnej giełdy, ratusz ze 100-m wieżą, mnóstwokanałów, mostów, wzorowana była trochę na Wenecji, stała się metropolią Europy.Spadek na znaczeniu: stałe zamulanie ujścia rzeki spowodowało, że coraz mniejwiększych statków mogło tam dobijać.

5. Antwerpia – doskonałe warunki do rozwoju portu, duże ujście rzeki, a przyczyną dynamicznego wzrostu był fakt, że podlegała Hiszpanii. Napływało złoto i srebro zAmeryki, Antwerpia przejęła znaczną część obrotu kruszcami. Portugalia zaczęła

prowadzić handel z krajami dalekiej Azji i sprowadzać tzw. korzenie; wymianazaczęła się odbywać w Brugii. Szybko rosło bogactwo tego miasta. B. dużywspółcześnie rosnący port handlowy, handlowano tkactwem, odzieżą, tkaninami,cukrem, solą, rybami, winem itd. Osiągnęła pozycję miasta światowego.

6. Amsterdam we władaniu Holendrów, najważniejsze w Niderlandach, które wcześnieuzyskiwały samorządność. Miasta polskie nie miały samorządności do końca I w św,uzyskały z okresie miedzy wojennym, a następnie proces ten był kontynuowany po1989 r. Miasto rosło szybko w potęgę, gdyż handel był lżejszą pracą niż uprawy rolnei szybciej przynosiła profity, szybciej się bogacili na tym. W ok. XV-XVI w nie mogłysię same wyżywić i musiały importować żywność z innych regionów, jak i z Polski.Swoją egzystencję opierała na handlu.Miasta holenderskie rozwinęły budowę statków, sam car Piotr I podpatrywał ichdziałalność, terminował tam i był pod wrażeniem osiągnięć morskich. W poł XVII wA dysponował ok. 60% całej floty Europy. Holendrzy prowadzili politykę handlowo-

gospodarczą, zdobycze kolonialne miały inny charakter, nie chodziło im o obszary, alestarali się zakładać kantorie, miejsca na wybrzeżach lądów, do których docierali,zwłaszcza Indonezji, nie zagarniali terenów, ale nawiązywali z nimi kontaktyhandlowe. Nowy A przerodził się w późniejszym czasie w Nowy York, Holendrzystracili tam polityczne wpływy, obecnie najpotężniejszego miasta w świecie podwzględem gospodarczym. Oprócz kontaktów zamorskich, nie tylko przez Atlantyk aletakże z krajami dalekiej Azji, w grę wchodził handel z najbliższym zapleczem.Amsterdam i Antwerpia dzięki wielkim rzekom byli w stanie penetrować handlowoznaczną część kontynentu Europy i statki mniejszych rozmiarów wpływały na terenydzisiejsze Francji, Niemiec, Belgii, docierając prawie do Alp. O wiele dalszy wpływna lądzie.

3



Źródłem rozwoju miast było położenie na skrzyżowaniu szlaków, np. Kijów, Kraków,miały znacznie lepsze warunki rozwoju niż inne miasta. Znajduje odbicie w ww

przykładach, ale były to także miasta portowe, których potęga wyrosła na handlu.7. Nie rozwinęły się dostatecznie miasta Hiszpanii czy Portugalii, gdyż potencjalnie

miały ku temu możliwości, aby prowadzić handel z Nowym Światem, jak np. Sewilla

awansowała do wielkich miast, gdyż byli to władcy, którzy wydawali pieniądze nakonsumpcję, a nie inwestycje i produkcję i rozwój gospodarczy.8. Londyn - systematycznie opierał swój wzrost na dalekosiężnym międzynarodowym

handlu, ale również jego siła wynikała z ogromnego wzrostu przemysłu. Gdy się zaczęła epoka industrializacji, węgla, wykorzystując wynalazki, gospodarka angielskazaczęła się rozwijać dynamicznie, opierając swój rozwój na wydobywaniu węgla iwytapianiu rud żelaza. Doszli do dominowania floty handlowej świata na bazieogromnej produkcji żelaza. W przeciwieństwie do Holandii, Anglia skolonizowałarozlegle obszary, które przynosiły jej w sferze handlowej, jak i rabunkowej, ogromnezyski. L stał się centrum obrotu produktami w świecie, obecnie stanowi centrumhandlowe świata. Mimo rozpadu imperium po II w światowej i utracie hegemonii

gospodarczej w świecie pozycja L zostaje zachowana.9. Tokio – główne miasto cesarstwa, najpotężniejsze, w pocz. XX w silny rozwój

przemysłu zbrojeniowego, zaczęło się szybko rozwijać.Główne miasta, często stolice, porty państw, które w tamtym okresie były najsilniejszegospodarki w świecie, ich obecność w świecie nie była samoistna, ale wynikała także zsiły gospodarczej kraju. Potęga np. NY wynika w dużym stopniu z tego, że gospodarkaamerykańska jest potężna.Nowy Orlean - gdy zaczęto rozwijać na większą skalę gospodarkę amerykańską jakośćdróg i komunikacji w całym subkontynencie była kiepska, następnie wprowadzono wozy,transport rzeczny i dalsza penetracja. Nowy Orlean stawał się oknem na świat, gdyż leży uujścia Missisipi, rozwijał się intensywnie, miał to być dzisiejszy NY, ale nie stało się tak,mimo że się prężnie rozwijało. Nie był pierwszy, gdyż b. intensywne działania ludziPółnocy, którzy spowodowali powstanie wielkiej sieci kanałów i połączeń w rejonie na

płn. od NY, które połączyły 5 wielkich jezior amerykańskich z Atlantykiem. Umożliwiłoto wpływanie wielkich i pełnomorskich oceanicznych statków do Chicago czy Detroit.Bliższym portami stały się najpierw Boston potem NY, tak stracił NO, który potencjalniemogła stać się potęgą USA.Jeden z badaczy amerykańskich zaobserwował, że pewne duże miasta jak Chicago, NY,Detroit zaczęły szybko podupadać w ostatnim okresie, np. Chicago w ciągu ostatnich 10-12 lat straciło 15% swojej ludności, następowały masowe ucieczki z Detroit, Polacy takżemuszą uciekać stamtąd. Główną przyczyną jest za bardzo intensywny rozwój przemysłu,

zbyt silna baza, a zaniedbanie dziedziny kulturalno-artystycznej w stosunku do innychmiast amerykańskich jak NY, San Francisco czy LA. Nierównowaga powoduje gorsze prosperowanie miast. Dlatego tez istotny jest sustainable development – rozwój trwały izrównoważony i samo utrzymujący się, oznacza to rozwijanie wszystkich dziedzin życiaw miarę równomiernie, w zgodzie z ekologią i wymogami ochrony środowiska.

Cechy charakterystyczne największych miast świata:XV-XVI w. w Paryżu produkcja przemysłowa była słaba, tylko na potrzeby, a była

promieniującym centrum na inne obszaryo Szeroko rozwijana sfera usług miasta – system miast światowych:

∫ Dominant World City - Tokio, Londyn, NY

∫ Major World City - Singapur, Paryż, Rotterdam, Bruksela, Frankfurt, Zurich,Chicago, LA, Sao Paulo

4



∫ Secondary World City – Taipei, Bangkok, Caracas, Mexico City, Madrid, SanFrancisco

Miasto Ludność Liczba miast NY 17,1 59

Londyn 11,1 37

Tokio 26,2 34Paryż 26

Chicago 18o w siedzibie zarządów największych firm jest z 84 r., Paryż 26 Chicago 18 –

koncentracja siedzib firm i korporacjio kolejny czynnik to obroty finansowe na giełdach w 92r., NY, Londyn, Tokio Osaka,

Frankfurt, Luksemburg, Paryż - pierwsze 3 są wyznacznikiem siły miasto klasyfikacja wg liczby kongresów organizowanych w poszczególnych miastach

Miasto Liczba kongresówmiędzynarodowych

Paryż 247Londyn 200Bruksela 185Wiedeń 183

Amsterdam 137Singapur 131

zestawienie dziedzin życia gospodarczego, które są najbardziej charakterystyczne dla miastdominujących w świecie: finanse, towary przemysłowe, surowce, handel i pośrednictwo,fracht, czarterowanie-przewozy statkami, transport, hotele, prawo, Public Relations, reklama

podatki, zabezpieczenia finansowe, związane b ściśle z obrotem finansowym. Rozwija się także cała gama usług typu prawniczego, marketingowych, reklamowych, produkcje filmów,

reklamówek, media – gazety.

TEORIE LOKALIZACJI DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ:

Gdzie zlokalizować zakłady przemysłowe – mogą być rozpatrywane w skali regionu, jak i miasta; to interesuje inwestora

Gdzie nie powinno się ich lokalizować – sprawa urzędnika jako reprezentantaspołeczeństwa

Czynniki lokalizacji mogą być:• twarde – lokalizacja surowca, dostęp do infrastruktury technicznej (drogi,

kanalizacja), siła robocza, jej kwalifikacje;• miękkie to subiektywne, odczuwane – przychylność urzędników miejskich,kompetencje, szybkość odpowiedzi, kwalifikacje przyszłych pracowników, pięknokrajobrazu, dostępność do rozrywek, do usług miasta, jego architektura, czysteśrodowisko

1. Kręgi Thűnena – Niemcy, dotyczy produkcji rolniczej, w 1830 r. prowadził badania natemat zależności wsi z miastem

• Najbliżej miasta zlokalizowane są produkty najcięższe, masowe o niskiej ceniei łatwo psujące się, a dalej te z wyższą ceną i nie sprawiające problemów przytransporcie

• Hipotetyczne zmiany renty i układ sfer użytkowania ziemi

5



LAS

PSZENICA

PASTERSTWO

2. A. Weber (Niemcy) – trójkąt lokalizacyjny Verignona dotyczący produkcji przemysłowej. Najistotniejszym czynnikiem przy eksploatacji przedsiębiorstwa jesttransport towarów

C

3. Izodapany Webera – są to linie jednakowych całkowitych kosztów transportu na jednostkę produkcji. W punkcie P1 wyższe koszty transportu są równoważone przezniższe koszty pracy

6

M2M1

m2m1

P

PASTERSTWO

PSZENICA

LAS

m1, m2 - Masa towaru do przewiezienia,C- odbiorca,M – dostawcy,P – punkt, w którym zakład

powinien być zlokalizowany,



Izodopana krytyczna

Im dalej od miasta tym wyższy jest koszt transportu, a maleje koszt siły roboczej.

Teoria ośrodków centralnych – schemat rozmieszczenia sieci miast i zasięgów ichoddziaływania

4. W. Christaller – ekonomista niemiecki, który badał sferę usług, w 1933 r. opublikował pracę jako wynik obserwacji miast na terenie Bawarii, wyjaśnił rozmieszczenie miast ifunkcjonowanie usług

Założenia:o Działalności produkcyjne i usługi mają swoje uzasadnione ekonomicznie zasięgi

działaniao Działalności te, wykonywane na rzecz zaplecza, są decydującym czynnikiem rozwoju

miast – działalności wytwórcze czy usługowe są wykonywane nie tylko dla miasta, ale idla jego zaplecza

o Pewne progi skupiania się ludności miejskiej powodują utrzymywanie się miast wgrupach wielkościowych - Warszawa 1,6 mln, Łódź – 0,8 mln; istnieją prawidłowości,które rządzą rozmieszczeniem jak i wielkością usług

o Dobra i usługi wyższego rzędu oferują jedynie nieliczne ośrodki, świadczące też usługiniższego rzędu

o Cechą charakterystyczną miast jest ich centralne położenie względem zaplecza – miastoma budowę zbliżoną do plastra miodu

Sprzężenie zwrotne:o Zasięgi wpływów miasta zależą od jego wielkości, potencjału ekonomicznego i

atrakcyjnościo Z drugiej strony wielkość jego strefy wpływów zależy od komunikacji z zapleczem,

gęstości osiedli, mobilności ludności, poziomu urbanizacji regionu („gęstość siłynabywczej” regionu) – dane miasto rozwija się dobrze, gdy mieszkańcy mają pieniądze ici z zaplecza też dysponują odpowiednio wysokimi środkami

W. Christaller a współczesność

Teza o popieraniu najbliższego dostawcy przez klienta (badania w Christchurch)- behawioryzm

7

+4 +3 +2 +1

P2

P1

P0



o „Francja w 20’(minut)” – dostępność dóbr i usług wygasza migracje ludności,wiele zależy od typu konsumpcji, stopnia rozwoju, kraju, regionu, dynamikikomunikacji

o praktyczne zastosowanie – poldery (osuszone pola) Holandii, osiedla Izraelao przyjazdy „o dwóch celach” kupno-sprzedaż (informacje, innowacje, itp.)

WSTAW RYSUNEK

BAZA EKONOMICZNA MIAST

o Potencjał produkcyjny i usługowy dla potrzeb ponad lokalnych (analogia do exportu)o Pomiar bezpośredni i pośredni, miernikio Współczynnik lokalizacyjny Florence’a,

Surplus workers (H. Hyot, 1944)o Wskaźnik nadwyżki pracownikówo Metoda najmniejszych zapotrzebowań

minimum requirement method (Alexandersson, 1956)o Możliwość porównań struktury (ich specjalizacji) miasta do średnich w danym kraju

nawet na skalę międzynarodową Funkcje egzogeniczne – sprzedaż poza obręb miasta, jest bogatsze, ma lepsze możliwościfinansowe;Funkcje endogeniczne – nakierowane na obsługę danego miasta; udział funkcjiendogenicznych rośnie wraz z jego wielkością na znaczeniu

o Globalopolis

Podstawowe funkcje nauki:o Obserwacja zjawisk i gromadzenie faktówo Grupowanie i klasyfikacja zjawisk o Wyjaśnianie (przyczyn, zależności, powiązań) – tworzenie teoriio Przewidywanie i prognozowanie

Występowanie i eksploatacja surowców energetycznych w Polsce

8



PRZEMYSŁ

Początki rewolucji przemysłowej (proces industrializacji):o Przełom we włókiennictwie – wynalezienie krosien, przędzarek mechanicznych

opartych na częściach metalowych spowodowały niezwykły rozwój i produkcję na

skalę przemysłową, upowszechniono zastosowanie pary do napędu tych maszyn,nastąpił także rozwój metalurgii. Anglia przodowała w XIX w do lat 80. XX w. produkując 30-40% produkcji świata, pod koniec XIX w dołączyły USA, a nawetzaczęli dominować na rynku

o Produkcja substytutów z Orientu – element różniący i przyspieszający rozwój toimport technologii lub pewnych towarów jak porcelana czy bawełna przywożone zkrajów Dalekiego Wschodu – w krajach Północy; do najwybitniejszych kupców-żeglarzy należeli Włosi, Hiszpanie, Południowcy, ich produkcja była następnierozwijana w Anglii, Niemczech, Francji. Nastąpiło przesunięcie środka ciężaru zPołudnia na Północ i Zachód.

o Wzrost zapotrzebowania na żelazo – przesunięcie lokalizacyjne, np. ruda – węgiel

koksujący

Przekształcenia przemysłowe świata:o Wiek pary, rozwój kolei, kapitał akcyjny – długość torów kolejowych rosła w

postępie geometrycznym; dynamiczny rozwój Łodzi na bazie przemysłu i łatwejkomunikacji, głównie z Rosją

o XX w- energia elektryczna, silnik spalinowy, taśma produkcyjna, chemia

ENERGETYKA

W 1974 r. miał miejsce kryzys naftowy na świecie. Wiele krajów podjęło badania nadalternatywnymi źródłami energii, które były sponsorowane przez rządy. Aktualnie np. Francja

9



opiera swój system energetyczny na elektrowniach jądrowych (mają nawet nadprodukcję). WAustrii wybudowano elektrownię, jednak ogólnie społeczeństwa są przeciwko użytkowaniu i

budowie tych elektrowni.Badania i rozwój technologii poszły także w kierunku energii niekonwencjonalnej:Elektrownie słoneczne – mało wydajne, problemy z magazynowaniem, tylko na terenach

słonecznych. Inne typy elektrowni wykorzystują energię wiatru (w Polsce miały miejscenieśmiałe próby szerszego zastosowania, wiatraki były umieszczone na 30 m palach, przeszkodą jest monopolistyczna pozycja przedsiębiorstw energetycznych, które ustalają takiodbiór, że producentom energii wiatrowej się nie opłaca. Ferma wiatraków jest o wieledroższa niż zakup energii przez nią wygenerowane), fal morskich, pływów i prądówmorskich, wody geotermalne itd. Ponadto paliwa odnawialne: roślinne (w Brazylii produkcja

paliw oparta na roślinach), gazowe. Także oczywiście paliwa kopalne, nieodnawialne, jak ropa naftowa, gaz ziemny itd.

Niekonwencjonalne źródeł na świecie stanowi niecałe 10%. Elektrownie wiatrowe najsilniejrozwinięte w krajach Północno-Wschodniej Europy - Danii, Szwecji, Holandii, Niemczech.

PRZEMYSŁ WYSOKICH TECHNOLOGII

Przemysł wysokich technologii – np. Sillicon Valley (Dolina Krzemowa) w Kalifornii – powstała w latach 50. Prawie wszystkie obszary przemysłu wysokich technologii byłystworzone i w początkowym okresie utrzymywane przez państwa różnych krajów. Rządfederalny USA przeznaczał na badania miliony $. Firmy dostawały wielkie zamówienia izaczęły się dzięki tym dotacjom i zamówieniom państwowym rozwijać. 70% zamówień miałycharakter militarny – wzrost osiągów samolotów, łączności satelitarnej, nawigacji

przestrzennej. Sillicon Valley skupiała wielkie grupy naukowców i przedsiębiorców – dużacześć z nich to byli również naukowcy, którzy chcieli stworzyć coś niezależnego, prześcigalisię w tworzeniu nowych technologii.Podejścia dotyczące rozwoju obszarów przemysłowych:

1. Namawianie dużych firm z zewnątrz do lokalizowania się tu; miejscowi politycy,działacze samorządowi zabiegali o firmy amerykańskie i japońskie do lokalizacji,zakładania zakładów produkcji

2. Pomoc ze strony poszczególnych stanów dla powstawania firm finansowanych przezrodzimy kapitał, stymulować, dawać ulgi, przyznawać po niskich cenach ziemie

Technopole – miasta, gdzie skoncentrowano przemysły High-Technology, we Francji. Np.Bresta (punkt najbardziej wysunięty na zach. w W. Brytanii), Lyon, Bordeaux

Dziedziny produkcji wchodzące w skład HT (klasyfikacja OECD):o produkcja statków powietrznych i kosmicznycho produkcja maszyn biurowych i komputerówo produkcja sprzętu i aparatury radiowej, telewizyjnej i komunikacyjnejo produkcja środków farmaceutycznych oraz chemikaliów medycznych

Czynniki lokalizacyjne przemysłu HT:- Szkoła wyższa wysokiej klasy- Koncentracja wykwalifikowanej kadry – bliskość uczelni- Firmy i instytucje badawcze- Bardzo rozwinięta komunikacja (dostęp do lotniska)

- Szybka komunikacja z aglomeracją (szybka kolej czy autostrada łącząca ten obszar zdużym miastem lub ośrodkiem mającym znaczenie międzynarodowe)

10



- Atrakcyjne warunki życia (krajobraz, czyste powietrze, oferta kulturalna, rozrywki…)Ucieczka z większych miast ze względu na czyste środowisko, mniejszą obecność związków

zawodowych oraz ogólne warunki otoczenia (np. Riviera – ośrodek w Sophia Antipolis, okolice Monako – piękne położenie i krajobrazy)

- Koszty siły roboczej

- Dostęp do usług (zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu)- Ułatwienia ze strony władz

W Polsce takich stref nie ma lub są niewielkie, w fazie początkowej rozwoju np. KrakowskiPark Technologiczny, zlokalizowane w nim zakłady :

o Usługi budowlane – projektowanie architektoniczne, handel nieruchomościamio Kompleksowa realizacja obiektów ochrony środowiska, zwłaszcza ochrony

powietrzao Produkcja materiałów budowlanycho Usługi z zakresu informatycznej obsługi firm – budowa i obsługa portalio Koach- firma giełdowa działająca w sektorze HTo Nowoczesne systemy zabezpieczeń obiektówo Usługi w zakresie systemu informatycznego

Polska w okresie boomu była w sytuacji kryzysowej. Strefy ekonomiczne były tworzone poto, by ratować sytuację w regionach poprzez stymulowanie rozwoju jakichkolwiek dziedzingospodarki, by się nie tworzyło większe bezrobocie – Mielec, Łódź, Radom. Istniała pewnakoncentracja ludzi wykształconych, a głównym zamysłem było uniknięcie bardzo wysokiego

bezrobocia. Największa koncentracja przedsiębiorstw HT w Wielkiej Brytanii to odcinek pomiędzyLondynem a Bristolem - korytarz M-4 mierzący ok. 200 km, oparty głównie na uczelniach wOxfordzie, tam łączą się umiejętności matematyczno-technologiczne, jak i zarządzania.

Bardzo dużo naukowców zakłada swoje własne firmy i po paru latach dobrego prosperowania, wracają na uczelnie, mają bezpośredni dostęp do najnowszych dziedzin,technologii, a także uczą nowe pokolenia.Minimalne bezrobocie na obszarach przemysłu HT.

Układ przestrzenny najnowszej technologii High technology

Wskaźnik ogólnego przemysłu High Technology w województwach:Mazowieckim 33,7 %Wielkopolskim 9,6 %Pomorskim 9,5 %Małopolskim 7 %Dolnośląskim 6,9 %Łódzkim 5,1 %

Nie jest to dobra sytuacja.

Przemysły najnowszych technologii są drzwiami rozwoju, zmieniają obraz poszczególnych państw i gospodarek. Gdy kraje przechodzą do HT to najczęściej kraje wysoko rozwiniętewyzbywają się tradycyjnego przemysłu, wysyłają przemysł ciężki, chemiczny,surowcochłonny do krajów niżej rozwiniętych, a głównie III świata. Kraj rozwija się korzystając na robotyzacji, komputeryzacji, biotechnologiach.

11



Zróżnicowania gospodarcze regionów pod względem rozwoju

Pas od Londynu po Mediolan to megalopol – centrum gospodarcze dzisiejszej Europy, innym przykładem jest Tokio po Kawasaki

1. Zróżnicowanie poziomu dochodu narodowego na mieszkańca – w ostatnichkilkudziesięciu latach Polska dokonała znaczącego skoku w zakresie exportu iogólnego poziomu gospodarki z wartością 5 tys Euro/os. Kraje najbardziej rozwinięte:Francja, Belgia, Holandia, Niemcy ponad 20; Włochy, Hiszpania, Anglia – kilkanaście, Luksemburg ponad 40, Dania ok. 29.

2. Istotny jest także poziom bezrobocia. W Polsce bezrobocie dochodzi do 20 %, tak jak w Hiszpanii, byłym NRD i części krajów nadbałtyckich - południe Włoch – nie madużej koncentracji bezrobocia, nie ma trudnych obszarów w Europie.

Przemiany strukturalne wewnątrz miast – gospodarka rzutuje na te zmiany. Przykłady:

Wydział geografii w poprzemysłowym obiekcie – jest to przykład sanacji – zmiany funkcji danych obiektów na nowe. Ten sposób działania

zapoczątkowali Amerykanie, u nich te przemiany zaczęły się najwcześniej (lata60 i 70). Obiekty przemysłowe były przejmowane, by pełnić inne funkcje. Naogromną skalę obecnie fabryka Poznańskiego ulega głębokiej metamorfozie.Problem sanacji stanowi wyzwanie dla władz miasta Łodzi.

Doki londyńskie – stanowiły trzon gospodarczy kraju, koncentracja handlu brytyjskiego z krajami zamorskimi. Ta strefa podupadała i wtedy związkigospodarcze zaczęły wymierać, a doki były zaniedbane i niszczały. Całyobszar został przetworzony w całkiem nowe dzielnice biurowo-mieszkalno– usługowe.

Nad brzegami Sekwany- dworzec kolejowy został w końcu XIX w przekształcony w hotel, a potem w latach 70. i 80. był pod stałą obróbką iutworzono tam muzeum sztuki XX-wiecznej, ze zbiorami. Obecnie należy do

jednych z najważniejszych obiektów turystycznych. Na przedmieściach Paryża, na terenach starej rzeźni zrealizowano park –

obiekt o charakterze przedstawiającym osiągnięcia nauki – w sposób przystępny, wszystko na wyciągnięcie ręki można spróbować. Obejmujetematy od podboju kosmosu po genetykę i ewolucję. W Warszawie na

bulwarze nadwiślańskim może powstanie coś podobnego. Tate Modern – nad brzegami Tamizy, była to ogromna elektrownia,

przekształcona w galerię sztuki współczesnej, oczywiście przy użyciu wielkichśrodków – Mekka ludzi interesujących się nowoczesną sztuką.

K OMUNIKACJA I TRANSPORT

Trzy podstawowe pojęcia odległości:1) wyrażona w km

2) odległość czasowa przy pomocy izochronów łącząca linie o jednakowej wartościczasowej – zmniejszenie masowych dojazdów do pracy, jednakże czas dojazdu jestistotny przy projektach budowy, żeby zapewnić odpowiednie położenie autostrad itp.

3) odległość ekonomiczna – wyrażona przy pomocy kosztu dotarcia do danej odległości;izodopany – linie łączące miejsca o jednakowym koszcie transportu. Dziękirozwojowi komunikacji, szczególnie publicznej, ludzie przestali się przenosić z

mniejszych do większych miast, gdyż mają komfortowe i szybkie warunki dojazdu

12



Związki komunikacji z turystyką:Przychody z turystyki na globie w 2003 r wyniosły 500 mld $, wg przewidywań za 5 lat takwota podwoi się, co wiąże się z dostępnością komunikacyjną.

Turystyka obejmuje szereg specjalistycznych dziedzin np.:⇒ typu naukowego,

• konferencje• seminaria

⇒ związane ze zdrowiem• sanatoria,• uzdrowiska;

⇒ religijnego• miejsca kultu,

⇒ sportowego,

⇒ podróże poznawcze• tematyczne• szlakiem znanych osób / wydarzeń

⇒ rodzinnego• wypoczynkowe

⇒ podróże mniejszości narodowych

Komunikacja wzrasta w dobie rozwoju komputerów, telefonii, gdyż kontakty osobiste są niezwykle ważne we wszelkiego rodzaju kontaktach – co ilustruje fakt, że ilość miejschotelowych i przewozów pasażerskich rośnie b. szybko.Budowa autostrad, nowoczesnych linii kolejowych jest niezwykle dynamiczna. Również i wdalszej przyszłości rola elementów infrastruktury nie będzie słabła. Symptomy ukazujące ważność komunikacji:Po połączeniu RFN z NRD znacznie wzrosły nakłady na budowę dróg i kolei, szacuje się, żew latach 1990-2000 Niemcy Zach. wydały 100 mld marek w rozwój infrastruktury lądowej ikolejowej na terenach NRD, przeciętna prędkość pociągu pospiesznego wynosi 220 km/h,gdy francuska kolej TGV osiąga prędkość 350 km/h.Duże zacofanie i stagnacja w komunikacji kolejowej w Polsce. Siatka kolejowa w Polsce jestwiększa na Zachodzie, w kierunku na Berlin, a środkowa i wschodnia Polska jest mało

rozbudowana

RÓŻNICE POSZCZEGÓLNYCH ŚRODKÓW TRANSPORTU

1. Transport kolejowy (30є)+ mniejsze zanieczyszczenie środowiska,+ koszty maleją wraz ze wzrostem odległości,+ duże ładunki mogą być przewożone w kontenerach (do 2 tys. Ton);- utrzymanie kosztownej infrastruktury – zarówno budowa jak i konserwacja,

przeładowywanie ładunków, gdyż nie dojeżdża bezpośrednio, transport się łamie (magazyn lub prosto do innych samochodów dostawczych), przesyłka

trwa dłużej

13



- różna szerokość torów, Rosjanie szersze tory, na granice trzeba zmieniaćrozstaw lub przeładować, wzrasta koszt i czas przesyłki

2. Transport samochodowy (38ε)+ transport „drzwi w drzwi”, bezpośrednia przesyłka,

+ na krótszych odległościach jest tańszy od kolejowego+ szybki- mała ładowność – od kilku do kilkunastu ton,- duże zużycie paliwa,- zanieczyszczenie środowiska – na pasie 100-200 m nie powinno się niczego

uprawiać, bo rośliny systemem korzeniowym zbierają wszystkiezanieczyszczenia, hałas,

- korki w miastach- wypadki i utrzymanie kosztownych nawierzchni, mostów, autostrad, tuneli

3. Transport wodny (19ε)

Istotne kanały: Turyński odcina Płw. Peloponeski od reszty Grecji – b. duży wpływ nahandel

Największe kanały:o sueski – kontakt Europy z Azja, bez konieczności opływania Afrykio Panamski – łączy Atlantyk z Pacyfikiem,kanały te jako jedne z I wielkich inwestycji zostały zbudowane z kapitału akcyjnego, w I połXIX zaczęto stosować łączenie kapitału inwestycyjnego i akcyjnego. Dzięki temu byłymożliwe finansowanie tak ogromnych przedsięwzięć.

Patrząc na miasta światowe zauważamy, że są one portami np. Bolougne we Francji,który został zniszczony w 85% w czasie II wojny światowej, gospodarka portowa do czasówobecnych jest jednym z najważniejszych bodźców dynamizujących rozwój i ułatwia rośnieciew siłę.Rotterdam – największy port europejski zawdzięcza swoją pozycję ropie naftowej, gazowi iinnym paliwom – jest to giełda światowa paliwKontenerowy transport morski jest tańszy od tradycyjnego

Bardzo dynamiczny rozwój szybkiej kolei – dominuje Francja – TGV (250-270 km/h)Mediolan, Zurich, niektóre tory są nowe, a stare są przebudowywane, przystosowane donowych kolei, za Francuzami podążają Niemcy, Japonia.

Bardzo dynamicznie rozwija się komunikacja lotnicza, lotnisko w San Francisco, SanJose – Sillicon Valley.

Największe lotniska:o Atlanta 83 mlno Chicago 75 mlno Londyn 60 mlno Tokio 62 mlno Dallas 59 mlno Paryż 51 mlno Frankfurt 51 mln

o Amsterdam 42 mlno Denver 42 mlno Las Vegas 41 mlno Phoenix 39 mlno Madryt 38 mlno Bankok 37 mlno Detroit 35mln

W wielu krajach dąży się do integracji węzłów transportowych (jeden z najważniejszychsymptomów postępu komunikacji), aby zmniejszyć do minimum „łamanie” transportu np.

14



kolej i żegluga w Niemczech. Mistrzami w integracji komunikacja pasażerskiej są Francuzinp. lotnisko z doprowadzoną autostradą i dworcem szybkiej kolei TGV koło Lyonu.Transport to także rurociągi – ropa gaz, a także węgiel, transport krajów wyspiarskich jestutrudniony – buduje się olbrzymie mosty

Nasilenie ruchu turystycznego w świecie – Europa-USA – główne rejony turystyczne oraz

Japonia ostatnimi czasy.

Zestawienie krajów pod względem wykorzystania informatyki telekomunikacyjnej:1. Singapur 2. Islandia3. Finlandia4. Dania5. USA6. Szwecja7. Hong Kong

8. Japonia9. Szwajcaria10. Kanada12. W. Brytania14. Niemcy20. Francja25. Estonia

29. Hiszpania38. Węgry40. Czechy48. Słowacja62. Rosja72. Polska

URBANIZACJA

W Polsce najstarsze prawa miejskie sięgają aż IX w. ogromnie dominująca rola szlachty,które przez całe wieki nie dopuszczały mieszczan do władzy.Z tego powodu w XIV w nastąpiło załamanie się rozwoju miasta – nie było ono zasilane, niemiał kto przyjeżdżać, szlachta nie chciała się osiedlać, chłopi byli przywiązani do ziemi. W

pewnym okresie było takie prawo, że szlachcic został pozbawiany praw miejskich, gdy się przeniósł.Uniezależnienie się od władzy zwierzchniej – najlepszy przykład to miasto Huy w Belgii(uniezależnienie się od władz) czy Wenecja.

Sytuacja ta trwała do XVII w. Demokracja w miastach się rozwinęła dopiero tak naprawdę poI wojnie światowej, Europa była w okresie prężnego rozwoju z działalnością kupiecką,finansową, rzemieślniczą oraz handlową. W Polsce nadal rozwój miasta był ograniczony.Miasta zdominował żywioł obcy (nazwiska zacniejszych obywateli to Niemcy, Żydzi,Ormianie). Tylko miasta na pogranicznych punktach handlowych rozwijały się przyzwoicie.

Symptomy urbanizacji:oSą obszary b. przeludnione, gdzie przyrost naturalny wynosi 3% i więcej i amplituda pomiędzy przyrostem gospodarczym a ludności jest znacząca, powoduje to coraz większą nędzę i głód, państwo nie jest w stanie zaopiekować się ludźmi. – strefy tropikalne,

niszczące choroby, niedożywienie, brak czystej wody. Ostatnio wiele państw wysokorozwiniętych podjęło próby działań, aby przełamać ten impas, ale to przynosi bardzo małeskutki. Teraz się zobowiązały, że do 2013 r. zmniejszy się o 1 mld liczba ludności bezdostępu do czystej wody i bez podstawowej opieki medycznej. Jedną z dróg jestupowszechnienie dostępu do energii, które mogłoby pomóc. Największe metropolieświata mogą przekroczyć 20 mln ludzi.

oOgromne rzesze ludzi żyją na skraju nędzy, ubóstwa, w chorobach i brudzie. Średniadługość życia w takich warunkach nie przekracza 30 lat, np. Kalkuta, kraje III świata.

oRozwijają się wielkie konurbacje ze względu głównie na przemysł. Początkowo powstawały skupiska o charakterze aglomeracji – skupienie kilku miast z jednymdominującym, a następnie konurbacje, czyli koncentracje kilku aglomeracji. Szereg

konurbacji tworzy megalopolis. Skupienie kilku miast, skoncentrowanych następniewręcz w jeden organizm (połączenie kilku konurbacji).

15



Megalopolis – np. region Tokio (ponad 1000 km powierzchni), wschodnie wybrzeże USA(Boston, NY, Washington, Baltimore). Przejmowanie ogromnych połaci terenu na inwestycje.

Np. Zagłębie Ruhry w Niemczech - w latach 50-60 kopalnie były zamykane, na ich baziefunkcjonował przemysł i przekształcił się w nowszą technologię. Zaczęto się na tych terenach

osiedlać, uznając go za dobry do zamieszkania, bo całe zanieczyszczenie znikło. Podobnie było w zagłębiu Saary.Problemem jest także przejmowanie pod tereny gospodarcze tereny leśne – dżunglaAmazońska (główne płuca świata). Grozi nam podtruwanie się poprzez brak tlenu. Wartośćziemi po eksploatacji jest niewielka

GEOGRAFIA OSADNICTWA I ROZWOJU MIAST, PROCESY URBANIZACJI

Objawem wzrostu miast jest konieczność dostarczania rożnych mediów: energii,miejsc pracy, wody, odprowadzenia dużej ilości masy śmieci, odpadów, itd.Problem ludnościowy dzisiejszego świata to lokalne przeludnienie. Są regiony, które są tak

gęsto zabudowane i zamieszkane, że są przekroczone możliwości adaptacji i egzystowania,zarówno mieszkańców jak i miast. Tworzą się wielomilionowe aglomeracje czy miasta, które

jest niesamowicie trudno utrzymać, zarządzać nimi, zorganizować odpowiednią infrastrukturę i dostarczyć wszystkie media i zapewnić miejsca pracy. Tworzą się obok tych wielkichdzielnic slumsy, favelas. Prowadzi to w skrajnych przypadkach do tworzenia się łańcuchówmiast, które łączą się najpierw w aglomeracje, potem w konurbacje, w obszary ze sobą wzajemnie powiązane. Np. w Tokio (aglomeracji przekraczającej 10 mln ludzi) nie maadresów, tam faxy wszystko zmieniły i był na nie początkowo ogromny popyt.Rozwój wsi i miast niszczy obszary aktywne przyrodniczo – jest to szczególnie istotne,zanikają dżungle, czyli płuca świata.

Sposób dostarczania wody. Niekontrolowane działania urbanizacyjne pokazują jak mało jest miejsca dla ludzi, miejsca są zawilgocone, zabłocone, nawet warunki higieniczne są na niskim poziomie. Proces budowy takich miast powstawał ze względu na bardzo szybką iniekontrolowaną industrializację, która wymuszała konieczność migracji ze wsi do dużychmiast, była presją na budowę nowych domów, przyfabrycznych osiedli. Dotyczy wielu miastzachodniej Europy, a także Danii i Anglii.

Na przełomie XIX i XX w. zdano sobie sprawę, że trzeba temu zaradzić, bo zamiastżyć coraz lepiej, będziemy żyć coraz gorzej. W Anglii zrodziła się idea tzw. „miast ogrodów”wymyślona przez urbanistę, który w pocz. XX w. przedstawił wizję tych miast ogrodów.Londyn powinien być odciążony plejadą miast satelitarnych na obrzeżu, które miałyby liczyćok. 30 tys. ludzi i które miałyby dosyć ścisłe związki z przyrodą. Miasta te były sypialniami

dla mieszkańców Londynu, a część administracji zapewniona była na miejscu. Istnieje tamstrefa przemysłowa, pracy oraz centralne forum z promieniście rozchodzącymi się ulicami, przepleciona terenami zielonymi. Reprezentowało to o wiele lepsze warunki życia. Wregionie londyńskim jest cały szereg takich miast i obszarów, które tuż przed I w.św. zostaływybudowane, przeniosły się one później na obszary północne New Castle, Glasgow. Dotakich miast w Polsce należą miejscowości podwarszawskie – Konstancin i Jeziorna,Marymont, Leśna Podkowa.Karta ateńska – epokowe wydarzenie, będące przełomem w dotychczasowych kanonach. Wlatach 20. cały zespół urbanistów międzynarodowych doszedł do wniosku, że trzeba w

populacjach europejskich zaszczepić nową ideę budowania nowego miast, nie przeludnionych i zanieczyszczonych. Prekursorem 4 kolejnych konferencji urbanistycznych

był Ray Cobusier. Na kongresie w Atenach w 1933 r. podjęto podsumowującą decyzję, którazamykała się w kilku zaleceniach, dyrektywach budowy miast:

16



Miasta trzeba budować higienicznie – oddzielić strefy przemysłową, produkcyjną iciężkiego transportu od mieszkalnych, gdzie budynki także pozostają w pewnej odległości

Budynki nie powstają przy ulicach, mniejszy hałas, wyziewyZastosowana była po wojnie w wielu krajach zachodnich, jak np. Francja, Niemcy, Anglia,Szwecja. Objawiło się to budową osiedli mieszkaniowych w większych miastach, jednak

dzisiaj badacze są negatywnie do tego pomysłu nastawieni.Dobra segregacja funkcyjna – przemysł na obrzeżach, a w centrum dobre warunkimieszkalne.

Nowa szansa stojąca przed centrum Gdańska – stocznia praktycznie przestaje istnieć ifunkcjonować, coraz mniejszy staje się obszar działalności produkcyjnej. Obszar ten ponad 70ha został przekazany miastu. Przewiduje się funkcje czysto miejskie. Ten niezwykleatrakcyjny obszar niedaleko starówki będzie stopniowo zabudowywany, jest to szansa dlawykształcenia miasta w te z XXI w, nowoczesnego, który ma bezpośredni dostęp do wody,rzeki, w postaci bulwaru będącego kontynuacją dotychczasowego mającego swój koniec wokolicach wielkiego żurawia.

Urbanizacja – umiastowienie, wprowadzanie substancji zabudowy, stylu życia miejskiego.

Płaszczyzny urbanizacji:

Demograficzna – pokazywanie jaki odsetek ludności poszczególnych państw czyregionów mieszka w państwach. Niektóre kraje mają wysoki stopień urbanizacji, a nie są rozwinięte. Wynika to z faktu, że bardzo duży odsetek ludności wiejskiej napływa domiast, gdyż nie jest w stanie się utrzymać na wsi, przepływają masowo w poszukiwaniu

pracy. Nie znajdując pracy, zasilają ludność bezrobotną lub nawet bezdomną. Dlatego powstają wielkie dzielnice zw. slumsy lub favelas. Mamy wtedy do czynienia zurbanizacją pozorną.

Ekonomiczna – przedstawienie struktury ludności miejskiej w postaci zawodów pozarolniczych. Społeczna – nie musi dotyczyć miast, głównie obszarów wiejskich, poza miejskich,

mieszkańcy wsi przejmują sposób zabudowy i tryb życia mieszkańców miast. Przestrzenna – przejmowanie na potrzeby miasta obszarów pozostających w

bezpośredniej jego bliskości, rozlewanie się miast. Niemcy czy Anglicy w planach miastwytyczają obszary nienaruszalne, wyznaczają tereny cenne przyrodniczo, wyłączone zzabudowy. Zjawisko zarówno pozytywne, jak i negatywne.

Kraje najbardziej zurbanizowane w Europie: Holandia, Belgia – są to niewielkie kraje, trudnena swój obszar, gdzie ok. 80 % ludności mieszka w miastach. Niderlandy, Belgia, Holandia –

ten obszar zaczął się szybko urbanizować, duża gęstość zaludnienia, masowe migracjeludności wiejskiej, rozwój handlu, żeglarstwa, usług.W Polsce miasta nie rozwijają się tak jak powinny, gdyż do ok. XIV w. rozwijały się one

podobnie jak na zachodzie Europy, natomiast nastąpił duży rozziew pomiędzy tempemrozwoju miast a ich stylem w stosunku do krajów zachodnich. Znaczący głos we wszystkichsprawach dotyczących państwa miała szlachta, a życie w miastach było dla nich czymśgorszym, pańszczyzna naturalnie przypisywała ludzi do wsi, istniał hamulec przeciw migracjido miast. W miastach polskich zaczął dominować żywioł obcy – stosunkowo mała liczbaPolaków wśród Niemców, Żydów, Ormian, itd. To spowodowało ten układ, który trwał aż doczasów Konstytucji 3 Maja 1791r. On blokował w sposób sztuczny rozwój polskich miast. Ażdo poł. XIX w miasto się nie rozwijało. Koniec XIX w i wiek XX to tak naprawdę okres

rozwoju miast.

17



Zalety urbanizacji: możliwość nauki, kształcenia się nawet wielokierunkowego możliwość podejmowania pracy w rożnych dziedzinach, zawodach, firmach czy

instytucjach dostępne usługi – jej duża różnorodność

sfera kulturalno-oświatowa i rozrywkowa dostęp do instytucji naukowych – biblioteki, uczelnie, katedry stosunki typu handlowo-biznesowego

Wady urbanizacji: pogarszanie się warunków środowiska – niestarannie zabudowane tereny, skażenie

środowiska, spaliny, gazy, wyziewy, wywóz odpadów, śmieci, neutralizacja ściekówschorzenia krążeniowe, nowotworowe, choroby płuc

Zjawiska związane z urbanizacją:

Suburbanizacja (suburbal – podmiejski) – odczuwalne w krajach wysoko rozwiniętych,ale ostatnio zapoczątkowano także w Polsce. Lepiej sytuowani mieszkańcy przenoszą się na peryferie lub poza miasto. Następuje odpływ części mieszkańców z miast, szczególniez centrum i tych bardziej zagęszczonych obszarów.

Dezurbanizacja – część ludności kompletnie wynosi się z miast i przenoszą na prowincję,tam pracują lub czasami dojeżdżają do swoich pracodawców, rośnie liczba ludzizwiązanych z wolnymi zawodami.

Urbanizacja ułomna – nienadążanie za procesami industrializacji dyktowanymi przez państwa komunistyczne, ściągano ludzi do pracy w przemyśle, aby ściągnąć ze wsi imiasteczek ludność stanowiącą przeciwwagę dla inteligencji mieszkającej w miastach.Przyczyniało się to do rozwoju Przemyślu, budowy osiedli mieszkaniowych, jednak sfera

usług, komunikacji oraz mieszkań była niewystarczająca, trzeba było 10 lat czekać naspółdzielcze mieszkanie.Infrastruktura społeczna – sfera handlu, usług prywatnych i publicznych. Opóźnieniatrwają do dziś, są próby uzupełnienia tkanki miejskiej, dobudowuje się budynki na

placach, skrajach osiedli, umieszczając w nich usługi i handel. Semiurbanizacja – „półurbanizacja” to umiastowienie wsi, przeniesienie pewnych

wzorców zabudowy, sposobów funkcjonowania z miejskich na wiejskie, zagęszczenie,sposób zabudowy. Ludność wiejska jest coraz lepiej zaopatrzona – przykładyodnajdziemy w krajach Beneluxu, Niemiec, Francji, jest to kierunek charakterystyczny dlaobszarów wysoko zurbanizowanych, gdzie ludzie nie czują potrzeby przenoszenia się do

miast. Urbanizacja pozorna – obserwowana w krajach III świata i słabo rozwiniętych, ludnośćfizycznie przepływa do miasta, ale nie jest z nim związana – są bez pracy i pieniędzy,mają niski status i zamieszkują slumsy/favelas/bariados – Brazylia, kraje afrykańskie,azjatyckie, Laos i Kalkuta, odsetek ludności mieszkający w miastach jest b. wysoki i sięganawet 80%, ale praktycznie jest to ludność biedna.

GEOGRAFIA USŁUG

Zgodnie z zachodnimi standardami do usług zalicza się całą sferę poza rolnictwem i przemysłem, czyli: budownictwo, telekomunikacja, usługi dla biznesu, komunikacja, usługi

publiczne, dla ludności, dla przedsiębiorstw.

18



W dzisiejszych czasach, a szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych sfera usług rośnie bardzo dynamicznie i współczynnik ma wartości zwykle powyżej 70%.

Lp Miasto Procent usług1 Barcelona 742 Berlin 72,7

3 Frankfurt nad Menem 77,14 Glasgow 82,75 Hamburg 756 Kolonia 72,47 Manchester 73,28 Monachium 73,49 Praha 75,610 Tallin 70,211 Warszawa 71,4

Klasyfikacja usług. Są one skierowane na:1. Obsługę ludności, występują od szczebla miast najmniejszych: usługi kowalskie, budowlane, komunikacji. W miarę wzrostu miast i statusu kulturalnego i finansowegota sfera się rozrasta, powstają sfery szkolnictwa, kultury, rozrywki, gama się poszerza,im większe miasto tym większe pole do funkcjonowania dla biznesu i szerszegowachlarza usług.Usługi skupiające największe rzesze ludzi – komunikacja i telekomunikacja – wPolsce jest 11 mln telefonów komórkowych, faxy stają się przeżytkiem, komputeryzyskują na znaczeniu, dlatego następuje rozwój usług komputerowych, związanych zserwisem; media – produkcja filmów, płyt, dystrybucja, szeroko pojęta reklamaskierowana na sferę kultury i biznesu, firmy marketingowe. W dużych miastach

rozwijają się agencje prasowe, dzienniki – przemysł medialny (konferencje wmiastach rozwiniętych pod względem kulturalnym, naukowym, itd.).Rozwija się przemysł turystyczny, bardzo duża dynamika, pomimo muzułmańskichzagrożeń. O skali zjawiska świadczy fakt, że w 2000 r. obrót światowy wynosił 500mld $, a przewiduje się, że w 2008 r wyniesie on 1 bln $. Odmiany turystyki – rekreacyjna, zdrowotna, uzdrowiskowa, naukowo-poznawcza, kongresowa, biznesowa- w Europie dużą sławą cieszą się Wiedeń, Paryż, Lyon, Marsylia, Londyn, Barcelona

– bogata sfera turystyczna, jak i z punktu widzenia nauki i biznesu są w czołówce.Biznes łączy się z rozrywką, kulturą. Miasta, gdzie jest szeroka obsługa ludzi

przyjezdnych tworzą sprzężenie zwrotne pomiędzy ludźmi biznesu napędzającymiinteresy, a także rozwijającymi sferę usług a włąśnie usługami miasta. Zachodzi

zjawisko, że pewne kwartały takich miast jak Paryż, Londyn, NY wyłączane są zżycia miasta i przeznaczane na przyjezdnych. Objawia się to niekorzystnymi

przemianami oblicza miast, jednak one prosperują, mają dochody.Rozwój sfery związanej z wzornictwem, modą, projektowaniem ubrań, projektyarchitektoniczne-urbanizacyjne – Mediolan bardzo wyraźnie dąży do stania się miastem europejskim światowym,.

2. Biznes, funkcjonowanie i wspomaganie firm; Najistotniejsze dla zjawisk globalizacyjnych – banki, ubezpieczenia, instytucje kredytowe, pośrednictwafinansowego, giełdy finansowe i towarowe. Instytucje opierają swoją działalność nahandlu, np. Nowy York, Londyn, Tokio – koncentracja handlu w skali świata; całasfera obrasta usługami związanymi z nim jak np. usługi prawnicze, konsultingowe,doradztwa technologiczne personalne (head hunters), przemysł reklamowy (spoty,

19



reklamy, billboardy), firmy audytorskie oceniające prosperowanie firm i ich finansowestatusy.Usługi obejmują ogromną paletę działań - usługi medyczne i zdrowotne, szkolnictwowyższe, sferę badawczą/laboratoryjną koncentrują się również w miastach nauboczach aglomeracji największych miast.

Usługi nie zaznaczają się tak wyraźnie na terenie miast jak robi to działalność przemysłowa. Natomiast jest to pozorne, gdyż są w inny sposób widoczne – najwyższe budynki są przez nie zajmowane.Dolna granica występowania usługi – minimum popytu na daną usługę, jeśli nie

będzie jej to po chwili dana firma będzie musiała zakończyć swoją działalność.Koncentracja wielkich firm, największych koncernów, które mają swe siedziby wmiastach centralnych. Powstają centra biznesu - Central Business District i następujedosyć szybko amerykanizacja centralnych ulic.

Ludność w świecie i Polsce

W większości krajów dokonuje się spisów powszechnych, by jak najdokładniej ustalić liczbę ludności i ich strukturę. Zasadniczym problemem w skali świata jest bardzo

nierównomierne rozproszenie ludności, które na niektórych obszarach prowadzi doznacznego przeludnienia, a także niedoludnienia na obszarach, gdzie tereny nie są

dogodne do zamieszkania.

Przyczyny nierównomiernego rozmieszczenie w świecie:- Czynniki fizyczno-geograficzne – klimat (np. wyżyna Tybetu – półpustynny i pustynny

obszar, kompletnie niezamieszkana, szereg łańcuchów górskich na płn Chin). Większośćludności świata mieszka w pasie przybrzeżnym 50-100 km od brzegu.

- Patrząc na rozmieszczenie ludności w skali całego globu to widać szereg wyraźnychkoncentracji –

o Azja płd., płn-wsch. rejony Chin i Japonii łącznie liczacych1,5 mld ludzi,o Indie z Bangladeszem to 1,3 mld,o Indonezja 135 mln,o Europa – 500 mln,o Zatoka Gwinejska-Nigeria, b. duży przyrost,o Egipt – 100 mln ludzi,o wsch. wybrzeże USA z NY i megalopolem- 150 mln,o płd-wsch Brazylia 150 mln ludzi.

Taki obraz rzeczy powoduje także koncentracje w miastach. W ciągu najbliższychkilkunastu lat największą aglomeracja stanie się Vargas (duży przyrost, migracja zzewnątrz)

Problem przeludnienia przyczynia się do zgiełku, wywóz śmieci, transport komunikacyjny,narastają choroby psychiczne spowodowane stresami, problemy mieszkanioweW europie grozi zmniejszanie się liczny ludności, przez mały przyrost, starzenie się społeczeństwa.Struktura wieku w poszczególnych krajach.

Relacje człowiek-środowisko

20



Są to zależności pomiędzy gospodarką (działalnością człowieka w środowisku) aśrodowiskiem (obszarem, w którym człowiek działa gospodarczo).

Środowisko przyrodnicze - zespół naturalnych elementów, składników powłoki ziemskiejwpływających na działalność społeczno-gospodarczą człowieka.

Elementy, składniki środowiska przyrodniczego mają wpływ na to jak prowadzona jest i jak

będzie efektywna działalność społeczno-gospodarcza.

Elementy środowiska przyrodniczego: powietrze atmosferyczne (klimat) wody (powierzchniowe, lodowce, podziemne); wody w rzekach, jeziorach stanowią

objętościowo niecałe 0,2% wszystkich wód na kuli ziemskiej, pozostałe stanowią 99,8%

minerały i skały (budowa geologiczna: zasoby litosfery, powłoki znajdującej się od powierzchni w głąb ziemi)

gleby (najbardziej przypowierzchniowa powłoka litosfery, powstaje w wynikunaturalnych procesów glebo-twórczych, które prowadzą do zamienienia skały w glebę,trwa to wiele lat, wytwarza się wtedy profil glebowy);

Gleby prowadzą do ograniczeń rozwoju przemysłu, budownictwa. Aby w miejsce dobrych glebowo, rolniczych terenów wprowadzić np. tereny komunikacyjne lub budowlane trzeba przeprowadzić całą procedurę wyłączenia dobrych glebowo obszarów z działalnościrolniczej. W wielu krajach (także w Polsce) istnieje pewien proces ochrony obszarówdobrych glebowo przed wykorzystaniem na inne niż rolnicze cele (tzw. ustawa o ochronie

gruntów rolnych i leśnych przed przeznaczeniem na inne zagospodarowanie) rzeźba terenu (ukształtowanie powierzchni) świat roślinny i zwierzęcy (świat naturalny, którego nie wprowadził człowiek, ale

który w sposób naturalny, przyrodniczy występuje w danych warunkach)

Elementy środowiska można podzielić na dwie grupy: elementy biotyczne (ożywione)- świat roślinny i zwierzęcy elementy abiotyczne (nieożywione)- powietrze, wody, minerały i skały, rzeźba terenu

gleby natomiast leżą na pograniczu tych dwóch grup; w skład gleb wchodzi tzw. szkieletmineralny (część abiotyczna gleby) i świat mikroorganizmów + próchnica(część biotycznagleby)

Przyroda - całokształt biotycznych i abiotycznych elementów środowiska bez udziałuczłowiekaŚrodowisko geograficzne- środowisko przyrodnicze poszerzone o wytwory działalności

człowieka np. działalność rolnicza, budownictwo, linie komunikacyjne

W całej historii ludzkości można powiedzieć, że relacje pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a człowiekiem ulegały ewolucji. Człowiek w miarę zbliżania się do czasówdzisiejszych coraz bardziej uniezależniał się od środowiska przyrodniczego, starał się jeopanować.Wytworzyły się więc w nauce trzy generalne nurty badań, podejścia do relacjiczłowiek (społeczność ludzka)-środowisko:

1. Determinizm- kierunek badań, pewien typ podejścia praktycznego do środowiska.Środowisko przyrodnicze decyduje o rozwoju gospodarczym i sposobie życia ludzi;człowiek w ogromnej części swej działalności jest uzależniony od elementówśrodowiska przyrodniczego. To ono decydowało czy np. człowiek mógł się w danymmiejscu osiedlać, czy mógł prowadzić łatwiej, szybciej działalność gospodarczą.

21



2. Indeterminizm (nihilizm)- przeciwny w stosunku do determinizmu; zakłada, żeczłowiek tak rozwinął się cywilizacyjnie, że praktycznie stał się niezależny odśrodowiska, może je dowolnie przekształcać, modyfikować. Elementy środowiska niestanowią żadnej bariery na drodze rozwoju i funkcjonowania człowieka. Poglądrozwinął się najpierw w nauce, ale został szybko przejęty przez decydentówgospodarczych, politycznych w wielu krajach i doprowadził do niekorzystnych zmian(w elementach środowiska przyrodniczego) w wielu regionach świata, np. w USA na

przełomie XIX i XX wieku w czasach ekspansji teren Wielkiej Równiny Prerii stał się atrakcyjny z punktu widzenia rolniczej działalności człowieka bo występowałakorzystna forma terenu, szata naturalna, klimat i gleby. Zaorywano więc ogromne

połacie prerii, stosowano gospodarkę ekstensywną. Doprowadziło to do zniszczenia pokryw trawiastych, nastąpiło sianie zbóż. Zmiana jednego elementu środowiska (wtym przypadku szaty roślinnej i przypowierzchniowej warstwy gleby) doprowadziłodo poważnych zmian we wszystkich elementach pozostałych, do stosunkowoszybkiego wyjałowienia tych gleb, bo przez zaoranie tych obszarów człowiek doprowadził do wzmożonej erozji eolicznej (wywiewania przez wiatr bo była torównina) gleb. Poza tym stosowano tam uprawy plantacyjne, wielkie połacie obsiane

były wyłącznie pszenicą lub kukurydzą, a to nie sprzyjało zachowaniu produkcyjnościgleb. Po kilkudziesięciu latach użytkowania w ten sposób jakość tych gleb obniżyłasię wielokrotnie.Podobna sytuacja miała miejsce na Ukrainie- Wielkie Stepy Ukraińskie w rejonieMorza Czarnego; nawadnianie pustyni wokół Jeziora Aralskiego wodami z rzek Syr-Dari i Amu-Dari- doprowadziło to do znacznego obniżenia poziomu wód JezioraAralskiego i zmniejszenia przepływu ilości wodnych w korytach rzek

3. Posybilizm- „złoty środek” pomiędzy determinizmem a indeterminizmem; jest to

współzależność człowieka i środowiska. Człowiek różnymi sposobami możeoddziaływać na środowisko przy równoczesnym oddziaływaniu środowiska naczłowieka.

Aby rozwijać się gospodarczo, poprawiać warunki bytu ludności, rozwijać się cywilizacyjnie musi istnieć właściwe poszanowanie zasobów środowiska przez

człowieka, bo z drugiej strony jeśli będziemy nadmiernie czerpać i nie szanowaćelementów środowiska to możemy doprowadzić do niekorzystnych sytuacji. Jest to

22

Środowisko przyrodnicze

człowiek

Środowisko przyrodnicze człowiek

Środowisko

przyrodniczeczłowiek



pogląd ekonomiczno-gospodarczy, obecnie wszechstronnie wykorzystywany. Jest totzw. rozwój zrównoważony (ekorozwój) - pewna strukturalna, rozwojowa koncepcjarozwoju gospodarczego, która zakłada, że człowiek (społeczeństwo) będzie zakładałrozwój gospodarczo-społeczny przy wykorzystaniu zasobów środowiska, ale z drugiejstrony musimy tak czerpać zasoby środowiska, aby nie prowadzić do trwałych i

niekorzystnych zmian w środowisku. Musimy więc znać prawa rządząceśrodowiskiem, znać dokładnie zasoby środowiska, reakcje tych zasobów na naszesięganie po nie i tak po nie sięgać, w takich ilościach, abyśmy nie zrobili sobiekrzywdy. Możemy bowiem doprowadzić do zagrożenia wyczerpania zasobówsurowców mineralnych. Jeżeli będzie prowadzona nadmierna, „rabunkowa”gospodarka zasobami wyczerpywalnymi, możemy doprowadzić do tego, że te zasobyktóre się nie odnawiają, które są w stałej ilości mogą się wyczerpać.

Taki bilans dla Polski został przeprowadzony w końcu lat 80. przez grupę osób prof.Kozłowskiego (ówczesnego ministra ochrony środowiska). Określono, że przy takimwykorzystywaniu surowców mineralnych wyczerpią się one, że np. zasoby węgla w

Polsce przy tej eksploatacji starczą na niecałe 200 lat, zasoby miedzi za ok. 55 lat,zasoby rud cynku i ołowiu za 35 lat.Trzeba zatem tak prowadzić działania w środowisku, aby nie doprowadzić dowyczerpania się zasobów.

ZASOBY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

ZASOBY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Zasoby środowiska- dobra wytworzone w wyniku procesów przyrodniczych, po które sięga

człowiek, aby rozwinąć, zapoczątkować działalność gospodarczą

23

zasoby niewyczerpywalne zasoby wyczerpywalne

zasoby odnawialne zasoby nieodnawialne

promienie słoneczne energia ruchów wody

morskiej (pływy, prądy,falowanie)

energia geotermiczna

powietrzeatmosferyczne

wody, gleby świat roślinny świat zwierz c

bogactwamineralne

powierzchniaużytkowa

rzestrzeń



Zasoby niewyczerpywalne- nigdy ich nie zabraknie, nigdy się nie wyczerpią niezależnie odtego ile ich zużyjemy;

- człowiek wykorzystuje je w mniejszym lub większym stopniu, a część z nich jestniezbędna do funkcjonowania człowieka na naszej planecie (np. promieniowaniesłoneczne)

- energia ruchów wody, geotermiczna, wiatru stanowi trochę inną grupę zasobówniewyczerpywalnych niż promieniowanie słoneczne- bez ich istnienia jesteśmy wstanie funkcjonować, promieniowanie słoneczne jest natomiast niezbędne

- energię, która istnieje jako energia potencjalna (głównie w postaci cieplnej lubmechanicznej-kinetycznej) człowiek może wykorzystywać dla swoich potrzeb i

przetworzyć na taką formę energii, która jest w danym momencie człowiekowi potrzebna

- energia alternatywna - możliwa do wykorzystania obok energii konwencjonalnej(tej, którą mamy na co dzień); alternatywne sposoby pozyskiwania energii; takiemożliwości i uzyskiwanie potrzebnej formy energii przez człowieka z energiiruchów morskich, ciepła wnętrza ziemi, słonecznej, wiatru są to właśnie energiealbo niekonwencjonalne albo alternatywne

- ciągle na świecie dominuje (również w Polsce) energia konwencjonalna (cieplna ielektryczna), którą otrzymuje się z konwencjonalnych źródeł energii- paliwkopalnych (węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny, surowce

promieniotwórcze); jest ona najczęściej wykorzystywana- energia niekonwencjonalna (wiatru, geotermiczna, promieniowania słonecznego,

ruchów wody) daje tylko niewielki udział w produkcji energii w porównaniu zsurowcami konwencjonalnymi

- ponad 96% energii elektrycznej Polski produkowane jest w oparciu okonwencjonalne źródła energii; w innych krajach źródła niekonwencjonalne

dostarczają ok. 8-10% energii; nigdzie nie ma takiej sytuacji, żeby dostarczały onewięcej niż 50%; średnio na świecie źródła niekonwencjonalne (opróczhydroelektrowni) dostarczają zaledwie ok.4% energii

- obecnie wiele dziedzin nauki pracuje nad praktycznymi możliwościamizmagazynowania energii niekonwencjonalnej (bo np. w danym momencie wianiawiatru nie potrzeba nam jest znacznie większej ilości prądu elektrycznego, ale np.za 3 dni), żeby móc ją wykorzystać wtedy, gdy jej potrzebujemy; nad rozesłaniemtej energii; nad kosztami- przestawienie całej infrastruktury świata na inneurządzenia, na inną sieć przesyłową

Zasoby wyczerpywalne- w wyniku eksploatacji człowieka, pozyskiwania ich przezczłowieka ulegają wyczerpaniu, są to zasoby skończone

Zasoby odnawialne- zasoby, które mogą się wyczerpać, ale jednak w miarę pobieraniarównocześnie się odnawiają

- np. woda odnawia się- obieg wody w przyrodzie; regionalnie możemydoprowadzić jednak do takiej sytuacji, że zużyjemy wodę w takiej ilości, że nie

będzie się ona w stanie odnowić, zaczyna brakować wody w pewnych regionach(np. w Polsce sukcesywnie mamy z roku na rok mniejsze zasoby wody; podobnie

jest z pozostałymi zasobamiZasoby nieodnawialne- zasoby, które pobieramy, nie ma tu miejsca powiększanie zasobów

- bogactwa mineralne- węgiel kamienny, ropa naftowa, rudy żelaza, rudy miedzi,siarka, fosforyty- są nieodnawialne w znaczeniu praktycznym;

-teoretycznie możemy powiedzieć, że jeżeli będą istniały określone warunkigeologiczne, klimatyczne i odpowiednio długi czas to np. pokłady węgla mogłyby

24



się odnowić; możliwe to jest, gdy przyjmiemy tzw. strukturę czasu geologicznego(podokres geologiczny, okres geologiczny, era), natomiast działalność gospodarczaludzkości odbywa się w czasie historycznym (stulecie, dziesięciolecie, rok ,miesiąc, dzień, doba, godzina)

- każdy pobór będzie powodował uszczuplanie zasobów

- powierzchnia ziemi 510 mln km2, w tym 149 mln km2 lądów, ale tak naprawdę terenów do zagospodarowania (bez pustyń, lądolodów, powierzchni rzek, jezior)

jest ok. 100 mln km2; nie przybywa nam jej, przybywa ludzkości a powierzchniaużytkowa, która jej służy jest stała

- z roku na rok zaczyna być coraz mniej jednostkowej powierzchni ziemi przypadającej na statystycznego mieszkańca ziemi; w niektórych ogromnychaglomeracjach miejskich osiągamy granicę; dlatego istnieje idea budowania „wgórę” a nie „w przestrzeni”, czyli budowa wysokopiętrowych miast z powodu

braku powierzchni

Wpływ środowiska na człowieka

1. Z punktu widzenia całokształtu gospodarki ludzkiej istotne znaczenia mają zasobyśrodowiska

2. Dogodne warunki klimatyczne, ukształtowanie powierzchni, stosunki wodne orazdostępność bogactw mineralnych przyśpieszają procesy gospodarcze przez rozwójrolnictwa, uprzemysłowienia czy urbanizacji

3. Niekorzystne warunki naturalne opóźniają procesy rozwoju gospodarczego, co jestwidoczne zwłaszcza na terenach pustynnych (m.in. Egipt), wysokogórskich (np. Nepal)czy klimatach wybitnie zimnych (np. północne obszary Kanady i Rosji)

4. Rola środowiska nie jest stała- zależy od rozwoju sił wytwórczych i ustroju społeczno-gospodarczego. Te same elementy w różnych okresach tego rozwoju mogą spełniać różne

role; np.:- położenie Wielkiej Brytanii oddzielonej od Europy Kanałem La Manche- dawniej

korzystne strategicznie, dzisiaj- w dobie lotnictwa straciło swoje znaczenie, jestraczej utrudnieniem i barierą rozwoju (konieczność budowy podmorskiego tunelu)

- zmienna rola zasobów surowcowych- jeszcze 200-300 lat temu nie miaływiększego znaczenia dla gospodarki; dziś- w wielu przypadkach stały się

podstawą gospodarki wielu państw (np. ropa naftowa- Arabia Saudyjska, boksyty-Surinam, fosforyty- Nauru, itd.)

5. Spośród elementów środowiska największe znaczenie ma klimat, gdyż w decydującymstopniu określa zasięg występowania świata organicznego- wyznacza zasięg ekumeny.

Największy wpływ mają:a)temperatura powietrza

- wpływ na rozmieszczenie człowieka (obszary wysokich szerokości geograficznychmają małą gęstość zaludnienia- brak możliwości zaspokojenia potrzebżywnościowych; tereny niskich szerokości- większa gęstość zaludnienia na niecochłodniejszych obszarach- zwykle poniżej 1000 m n.p.m.)

- okres wegetacyjny- w wielu regionach zbyt krótki dla niektórych upraw- występowanie wieloletniej zmarzliny i lodowców, zlodzenie rzek i przybrzeżnych

obszarów morskich- wpływ na eksploatację surowców (np. Syberia, północnaKanada), brak możliwości rozwoju rolnictwa, determinanta okresu żeglugi (rzekiSyberii, Kanady), utrata powierzchni zagospodarowania (np. obszar Antarktydy)

b)natężenie promieniowania słonecznego- zbyt słabe natężenie- niemożność rozwoju roślinności (rolnictwo)

25



- rodzaj upraw- rośliny światłolubne i cieniolubne- funkcjonowanie człowieka- zbyt niskie natężenie światła wywołuje stany

depresyjne (strefy podbiegunowe- m.in. noc polarna); miasta w wysokichszerokościach geograficznych to przede wszystkim ośrodki górnicze- najdalej na

północ wysuniętym z dużych miast jest Sankt Petersburg 60o N)

c) długość dnia i nocy- zwłaszcza w rolnictwie, zboża strefy umiarkowanej (pszenica, żyto, jęczmień)

wymagają w okresie wegetacji co najmniej 14 godz. światła słonecznego); ryż wstrefie międzyzwrotnikowej- 12 godz., w efekcie granica między uprawami

pszenicy i ryżu przebiega na 30o szerokości geograficznejd)ciśnienie atmosferyczne

- funkcjonowanie organizmów ludzkich- złe samopoczucie neuropsychiczne przyczęstych zmianach ciśnienia (mniejsza koncentracja i wydajność pracy);oddychanie człowieka bez wyraźnych zaburzeń do 4000 m n.p.m. i choroba górskawywołana szybkimi zmianami ciśnienia

e) rodzaj, wielkość i rozmiar opadów

- wielkość i rozkład opadów- wpływ na rolnictwo- zboża i rośliny okopowewymagają np. w Polsce opadów w innych porach; potrzeby opadowe np. ryżu

- wpływ opadów na stany rzek a transport rzeczny; powodzie i ich wpływ nagospodarkę

- wielkość i charakter opadów a budownictwo- budynki ze stromymi dachami tam,gdzie duże opady śniegu, dachy płaskie na obszarach o niedoborze opadów

- opady nawalne a funkcjonowanie kopalń odkrywkowych f) wilgotność powietrza

- wpływ na funkcjonowanie człowieka- w klimatach gorących o wilgotnościwzględnej 70-90% człowiek męczy się znacznie szybciej (mięsień sercowy

przepompowuje dobowo więcej o ok. 3 kg wody)

Wszystkie działy gospodarki człowieka, począwszy od budownictwa, przez procesyurbanizacyjne, rozwój przemysłu, rolnictwa, komunikacji, turystyki zależą (jedne wmniejszym stopniu, inne w większym) od zasobów środowiska. Niewątpliwie korzystnewarunki środowiska, odpowiednia jakość i ilość zasobów będą przyśpieszały, ułatwiałyrozwój poszczególnych gałęzi gospodarki. Natomiast niekorzystne warunki środowiska, złe

jakościowo i ilościowo zasoby mogą opóźniać procesy rozwoju gospodarczego.

Egipt - ze względu na położenie i jakość zasobów środowiska ma bardzo trudne warunki dlarozwoju gospodarczego. Znaczna część terenów to tereny pustynne; z powodu warunkówklimatycznych, ukształtowania powierzchni, braku roślinności, braku gleb na tych obszarachistnieją bariery rozwoju gospodarczego. Możliwość rozwoju rolnictwa, budownictwa jestograniczona

Nepal - jest krajem leżącym w Himalajach; wysokie góry, określony rodzaj rzeźby, dużenachylenia stoków, czasami nadmierne opady, czasami zbyt niskie temperatury powodują także bariery w rozwoju gospodarczymPółnocna Kanada, północna Norwegia, północna Rosja- temperatury nawet w okresie letnimnie przekraczają +5o, klimat głównie decyduje o ograniczeniach, niemożliwości pełnegorozwoje gospodarczego

boksyty- do hutnictwa, są to rudy glinu, wszystkie huty aluminium muszą mieć ten surowiec

w Polsce gęstość zaludnienia 124 osoby/km

2

26



okres wegetacyjny- liczba dni w roku , w których temperatura średnia dobowa równa lubwyższa od +5o

Dynamiczne oceny relacji człowiek-środowisko

6. Bardzo ważnym elementem wpływającym na działalność człowieka jest ukształtowaniepowierzchni (rzeźba terenu) blisko 80% ogółu ludności zamieszkuje obszary najniżej położone – do 500 m n.p.m., na

terenach ponad 1500 m n.p.m. mieszka tylko 3% ludności świata rola w przebiegu linii komunikacyjnych (drogi, linie kolejowe, lotniska) – budowa tuneli

na obszarach górskich, co zwiększa koszty i czas realizacji inwestycji, 1 km drogi wgórach jest wielokrotnie droższy niż na terenach równinnych. Takie działania są uzasadnione, jeśli tunele łączą wysoko uprzemysłowione i gęsto zaludnione obszary (np.

połączenie Włoch i Austrii m.in. pod przełęczą Brennar w Alpach) wpływ na działalność rolniczo-produkcyjną roślin skoncentrowana jest na terenach

równinnych, bo:- zagrożenia procesami erozyjnymi gleby są najmniejsze- możliwość większego zastosowania maszyn rolniczych- mniejsze koszty melioracji (nawadniania i odwadniania)- większa dostępność terenu- konieczność terasowania terenów o dużych różnicach wysokości (zmniejszenie

erozji), możliwość wykorzystania terenów potencjalnie nie nadających się dorolniczego wykorzystania np. Chiny ok. 20-25 % terenów uprawnych jest naobszarach, gdzie konieczne było terasowanie zboczy

- ekspozycja stoków (wystawienie stoku, pasma górskiego, doliny rzecznej, wzgórz, pagórków w określonym kierunku np. na północ) – często warunkuje rodzaj

uprawianych roślin np. w strefie podzwrotnikowej i umiarkowanej ciepłej winną latorośl (potrzebuje dużego promieniowania) sadzi się na stokach dosłonecznych,ściśle związane z promieniami słonecznymi. na płd. jest dłuższy czas naświetlaniasłonecznego, temperatury są tam nieco wyższe, ilość energii cieplnej dochodzącej do

powierzchni ziemi jest większa, północny w cieniu, uprawia się tam rośliny omniejszych wymaganiach świetlnych, krótszym okresie wegetacyjnym, a ciepłolubnei promieniolubne na stokach płd. Szczególnie widoczne jest to w Europie Zach. i Płd-Zach- Austrii, Niemczech Francji, dolina Renu – różnica w strukturze upraw,natężenie winnic na stokach o ekspozycji płd. jest dużo większe niż na stokach na płn.

7. Równie istotną rolę ogrywa woda. Brak jej spowodował podjęcie takich działań, jak: Budowa kanałów, które mogą spełniać zadania nawadniające, jak i odwadniające

(m.in. w Indiach, Chinach wielkość terenów nawadnianych odpowiada obszarowiPolski – 350 tys km2) Tworzenie zbiorników retencyjnych (naturalnych i sztucznych) –rośnie

zapotrzebowanie na wodę, w okręgu Jeziorsko i Sulejowski Zalew, różne funkcje tychzbiorników: zaopatrzenie w wodę (potrzeby komunalne, przemysł, itp.),

przeciwpowodziowe, energetyczne- oparte na energii mechanicznej(przepływ wody),energia cieplna, kinetyczna, elektryczna. Elektrownia Itaipu na pograniczu Brazylii,Paragwaju i Urugwaju ma moc 10 tys. MW, gdy największa elektrownie cieplnaEuropy - Bełchatów ma 4,3 tys. MW, rekreacyjne, ekologiczne

Wody źródłowe jako drogi transportowe – rzeki są najstarszymi drogamitransportowymi, a w wielu państwach transport wodny śródlądowy stał się w

przewozach ładunków masowych konkurencyjny dla innych gałęzi transportu; w słaborozwiniętych gospodarczo regionach świata rzeki są do dziś głównym arteriami

27



komunikacyjnymi (np. Amazonka, Kongo, Indus, Nil, Ganges); najlepiej rozwiniętą sieć dróg wodnych na świecie mają Holandia, Belgia, Niemcy i Francja

Rzeki i doliny rzeczne jako czynniki lokalizacyjne miast. Pierwsza i największa osada powstała w VI w n.e. to Tołp koło Łomczycy - największe grodzisko powstałe w pradolinie warszawsko-berlińskiej, pierwsze osady w innych rejonach woj. łódzkiego -

Spicynierz, Wolbórz, Ruda powstawały w dolinach albo Warty albo doliny Pilicy z jejdopływami.

8. Z punktu widzenia działalności rolniczej jedną z ważnych elementów środowiska są gleby. Szczególną rolę odgrywa w tym przypadku zawartość próchnicy, która wnajwiększym stopniu decyduje o wielkości plonów. Zróżnicowanie glebowe świata mawpływ na lokalizację głównych regionów rolniczych.

9. Surowce mineralne – eksploatacja tych zasobów wpływa na rozwój działalności produkcyjnej – okręgi przemysłowe powstałe w XIX i na początku XX wieku posiadają najczęściej lokalizację surowcową. Polska – GOP, Dolnośląski Okręg, Bełchatów, Rosja-Zagłębie Donieckie, Kuźnieckie, Niemcy – Zagłębie Ruhry i Saary, Zagłębie Walijskie wUK, Okręgi szkockie, Inas Heras w Brazylii, Okręg Appalahijski w USA

10. Szata roślinna – miała w porównaniu z innymi elementami najmniejszy wpływ nadziałalność człowieka; wykazuje bardzo ścisłe związki z warunkami klimatycznymi, a jejwpływ widoczny jest głównie na terenach, na których występują większe kompleksy leśne(małe zagęszczenie ludności - pon 1 os/km2) czy obszarach stepowych (dobre gleby irozwój rolnictwa).

WPŁYW CZŁOWIEKA NA ŚRODOWISKO

Degradacja środowiska w wyniku działalności gospodarczej

Wyróżnia się pięć grup przyczyn stanowiących podstawowe źródła zagrożeńśrodowiska:

1. demograficzne – szybki wzrost liczby ludności i przyspieszone procesyurbanizacyjne, koncentracja ludności w małych obszarach – kumulacjazanieczyszczeń powietrza i wód; w efekcie wzrost temperatury i ilości opadów; zewzględu na gromadzenie się odpadów i ścieków rośnie zanieczyszczenie wód i gleb;im większa aglomeracja tym większe zakłócenie równowagi ekologicznej – samoczyszczenie się przyrody na tych obszarach nie jest możliwe.

2. geograficzne – wywołane rozbieżnością obszarów, występowanie zasobówśrodowiska i regionów zapotrzebowania na nie; jest to powodem powstawaniazanieczyszczeń w miejscach eksploatacji i załadunku surowców, na drodze transportu

ora w miejscach ich przetwarzania i konsumpcji.3. techniczne – wynikają ze stosowania przestarzałych technologii produkcji, które niespełniają wymogów ekologicznych; lekceważenie wymogów środowiska w etapieopracowywania i wdrażania nowych technologii oraz zbytniej uciążliwości niektórychwyrobów przemysłowych (np. samochodów, detergentów, tworzyw sztucznych)

4. ekonomiczne – niewłaściwa, z ekologicznego punktu widzenia, struktura gospodarkioraz sprzeczność interesów między miejscami najbogatszymi i słabo rozwiniętymi;kraje wysoko rozwinięte chroniąc właśnie środowisko inwestują w eksploatację zasobów w krajach rozwijających się przy równoczesnej chęci zachowania czystościśrodowiska tych krajów dla potrzeb turystyki i wypoczynku; kraje słabo rozwiniętewidzą w rozwoju przemysłu szansę na poprawę własnej sytuacji gospodarczej, ale nie

mają środków finansowych na ochronę środowiska, zużywając je głównie na zakupżywności i walkę z głodem czy podstawową choćby ochronę zdrowia, edukację.

28



5. społeczno–kulturowe – niedocenianie roli środowiska w rozwoju społeczno– gospodarczym i podwyższenie świadomości ekologicznej jest podstawą racjonalnegokorzystania z zasobów przyrody i podejmowania działań proekologicznych np.

powstanie terenów chronionych.Degradacja atmosfery

Zanieczyszczenia atmosferyczne są emitowane do niej pyły i gazy. Pyły powodują zmianyfizycznych cech powietrza a gazy – zmiany chemiczne. Roczna emisja :- 20 mln + zawiązki węgla (głównie CO, CO2)- 700 mln + innych gazów i pyłów, w tym 150 mln SO2

- od początku XX wieku zawartość CO2 zwiększyła się o 25% i dzisiaj można mówić o przekroczeniu jego normalnej zawartości w powietrzu o około 30%

Zanieczyszczenie powietrza powoduje szereg niekorzystnych zjawisk:efekt szklarniany (cieplarniany) – wzrost temperatury powietrza wywołany obecnością nadmiernej ilości gazów szklarniowych, które przepuszczają krótkotrwałe promieniowaniesłoneczne, ale w znacznym stopniu zatrzymują długofalowe promieniowanie emitowane

przez powierzchnię Ziemi. Głównymi gazami szklarnianymi są:- dwutlenek węgla (59% odpowiedzialności za zjawisko), blisko 80% jego ilości

pochodzi ze spalania paliw kopalnych, a pozostała część ze spalania i rozkładu materiiorganicznej (głównie proces wylesienia)

- metan (17%); głównym źródłem emisji jest produkcja rolna (ok. 30%) – głównieuprawa ryżu i hodowla bydła; pozostałe źródła to wycieki z gazociągów i szybównaftowych oraz wydobywanie się go z pokładów węgla; powstaje także jako uboczny

produkt spalania drewna i traw oraz w procesie oczyszczania ścieków- freony – (9,4%) – stosuje się je w pojemnikach z aerozolami (lakiery, kosmetyki),

służą również do produkcji gąbczastych mas plastycznych, a także jakorozpuszczalniki, substancje chłodzące

- tlenki azotu (4%) – powstają przede wszystkim w trakcie spalania paliw kopalnych(ok.30%), ale również przy wypalaniu traw i lasów oraz przy stosowaniu nawozówazotowych

- inne gazy (10,6%) – są nimi np. ozon (O3), powstaje w trakcie spalania paliwkopalnych i halony – spokrewnione z freonami, służy do napełniania gaśnic.

Największymi producentami gazów szklarniowych są kraje wysoko rozwinięte, pozaChinami mają one udział wielkości 15-20% zanieczyszczeń. W najbliższych latachudział tych państw wzrośnie nawet do 50% tej emisji. Tu zaczyna się rola organizacjimiędzynarodowych, które kontrolują rozwój efektów szklarniowych. Odkilkudziesięciu lat obserwujemy wyraźny wzrost temperatury powietrza, od poł XIX

w temperatura na świecie podniosła się o 1,5

0

C. Wg prognoz do poł. XXI wtemperatura wzrośnie w porównaniu do dzisiejszej o 2-40C.Konsekwencje:Akceleracja procesu topienia się lodowców górskich i lądolodów. Badania wykazały,że już powierzchnia lądolodu na Antarktydzie zmniejszyła się o kilka tys. km 2. Topią się także lodowce górskie, co powoduje podniesienie się poziomu wód oceanicznych.Jeżeli to prognozowane ocieplenie będzie miało miejsce to powierzchnia wód

podniesie się o 0,5-0,7 m wg prognoz optymistycznych, a wg pesymistycznych o 6-7m. W wyniku poniesienia dojdzie do zalania najniżej położonych terenównadmorskich, które zamieszkuje 1 mld ludzi, blisko 20% światowego majątku

produkcyjnego, prawie 0,5 mld ha intensywnych upraw.

29



Ponadto nastąpi zasolenie wód podziemnych, wzrost parowania, co wywołujezróżnicowanie jeszcze większe opadów, w terenach nadmorskich dużo większe, a wcentrach kontynentów będą niedobory, odczuwane zwykle na obszarach rolniczych.Za 50 lat USA będą produkować tylko 30-40% ilości zbóż, które dzisiaj produkują.Granice upraw przesuną się na północ, tajga syberyjska i kanadyjska- nastąpi ich

zagłada i deforestacja, obszary te będą zamienione na pola uprawne. Nastąpią równieżmigracje ludności z obszarów niekorzystnych z punktu widzenia ludnościowego,migracje międzykrajowe i wewnątrzkrajowe, uciekinierzy ekologiczni – powstaniekonieczność budowania infrastruktury, która dla pewnych państw będzie barierą niedo pokonania.Dziura ozonowa, kwaśne deszcze, smog – londyński i fotochemiczny LA.

geografia gospodarcz - wykłady

Documents

Transcript of geografia gospodarcz - wykłady