zęści mowy powtórzenie - ORPEG. Czesci mowy... · 1. Witold Gawdzik, Ortografia i gramatyka na...

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Części mowy - powtórzenie

Język polski

Klasa I Gim


Plan

Nieodmienne części mowy:

1. przysłówek

2. przyimek

3. spójnik

4. partykuła

5. wykrzyknik

Odmienne części mowy:

1. rzeczownik

2. przymiotnik

3. liczebnik

4. czasownik

5. zaimki

Części mowy – odmienne i nieodmienne

NIEODMIENNE

Części mowy to wyrazy, którymi posługujemy się w mowie, oznaczają przedmioty, czynności, cechy przedmiotów lub czynności.

ODMIENNE

1. rzeczownik 2. przymiotnik 3. liczebnik 4. czasownik 5. zaimki

1. przysłówek 2. przyimek 3. spójnik 4. partykuła 5. wykrzyknik


Rzeczownik • Rzeczowniki to inaczej nazwy istot (Krzyś, zjawisk (deszcz), stanów (smutek) i pojęć

(kapitalizm). • Odpowiadają na pytania kto? co? • Odmieniają się przez przypadki i liczby. • Występują w zdaniu w funkcji podmiotu lub dopełnienia, orzecznika. • Występują w jednym z trzech rodzajów: męskim, żeńskim i nijakim. • Rzeczowniki dzielą się na żywotne (człowiek, pies, dziecko) i nieżywotne (stół,

drzewo, rzeka). Rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego mają w liczbie pojedynczej biernik równy mianownikowi.

• Rzeczownik odmienia się przez przypadki. Nazywamy to deklinacją. Nazwy przypadków:

Mianownik kto? co? kot Dopełniacz kogo? czego nie ma? kota

Celownik komu? czemu się przyglądam? kotu Biernik kogo? co widzę? kota

Narzędnik z kim? z czym? kotem Miejscownik o kim? o czym? kocie

Wołacz o! kocie!


Przymiotnik

• Przymiotnik oznacza cechy i właściwości rzeczowników, np. ciemny, wielkie.

• Odpowiadają na pytania jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje?

• W zdaniu pełnią funkcję przydawek lub orzeczników.

• Odmieniają się przez przypadki, liczby, a także rodzaje.

• Przymiotniki stopniują się. W ten sposób mogą wyrażać różne stopnie natężenia jakiejś cechy.

• stopień równy: krótki

• stopień wyższy: krótszy

• stopień najwyższy: najkrótszy


Liczebnik

• Liczebniki to wyrazy, które oznaczają liczbę lub kolejność osób, zwierząt i rzeczy, np. dwa, drugi.

• Ze względu na różnice w znaczeniu i zastosowaniu rozróżniamy liczebniki:

• główne: dwa

• ułamkowe: półtora

• zbiorowe: sześcioro

• porządkowe: trzeci, dwudziesty czwarty

nieokreślone: kilka


Zaimek

• Zaimki zastępują w zdaniu inne części mowy (rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, przysłówki).

• Za pomocą zaimków wskazujemy osoby, przedmioty, ich cechy, okoliczności czynności i stanów.

• Ze względu na znaczenie zaimki dzielimy na: • osobowe: ja, ty, my, wy • zwrotny: się (siebie, sobie) • dzierżawcze: mój, twój, nasz, wasz • wskazujące: ten, ta, to, tamten, ów • pytające: kto? co? który? jaki? • względne, czyli łączące zdanie podrzędne z nadrzędnym, np. kto, co, który, jaki,

gdzie • nieokreślone: ktoś, coś, jakiś • Ze względu na znaczenie zaimki dzielimy na: rzeczowne (ja, ty, kto, co, nikt),

przymiotne (ten, tamten, taki, mój, twój), liczebne (ile, tyle), przysłowne (tak, tu, tam, wtedy, jak, gdzie, kiedy).


Czasownik

• Czasowniki to wyrazy, które oznaczają czynność lub stan osób, zwierząt i rzeczy.

• Odmieniają się przez osoby. • W zdaniu pełnią najczęściej funkcję orzeczenia. • Funkcję orzeczenia pełnią osobowe formy czasownika,

np. ja chodzę, ty chodzisz. Formy osobowe czasownika występują: a) w trzech osobach: widzę, widzisz, widzi, b) w dwu liczbach: pojedynczej i mnogiej, c) w trzech czasach: teraźniejszym, przeszłym i przyszłym, np. robię,

robiłem, będę robił, d) w trzech trybach - orzekającym, rozkazującym

i przypuszczającym: kochasz, kochaj, kochałbyś, e) w trzech stronach - czynnej, biernej i zwrotnej: myję (kogoś), jestem

myty, myję się.


Czasownik

• Czasowniki mają też formy nieosobowe:

• imiesłów przymiotnikowy

a) czynny (-ący), np. śpiący

b) bierny (-ny, -ty), np. znany, zaklęty

• imiesłów przysłówkowy

a) współrzędny (-ąc), np. czytając

b) uprzedni (-łszy, -wszy), np. przyszedłszy, wziąwszy

• bezokolicznik, nieodmienny, np. mówić, jeździć;

• formy czasowników zakończone na -no, -to, np. znaleziono, odkryto.

• Rozróżniamy czasowniki niedokonane (skakać, łapać, pisać) i dokonane (skoczyć, złapać, napisać).


Znaczenie i pytanie przysłówka

Przysłówek to nieodmienna część mowy .

Określa czasownik, nazywając miejsce,

czas, sposób czynności.

Przysłówek odpowiada na pytanie :

jak? gdzie? kiedy?

Marek skoczył daleko, ale po miesiącu

ćwiczeń skoczył jeszcze dalej.

Rodzaje przysłówków

Przysłówki

odprzymiotnikowe

ładny - ładnie

czysty - czysto

nieodprzymiotnikowe

teraz

zawsze


Przyimek

• Przyimek to nieodmienna i niesamodzielna część mowy.

• Przyimek sygnalizuje zależności:

• przestrzenne np. w domu czasowe np. przed feriami

• przyczynowe np. z radości

• celowościowe np.. po zakupy

materialne np. na mleku


Spójnik

• Spójnik to nieodmienna i niesamodzielna

część mowy.

• Łączy wyrazy w zdaniu pojedynczym.

• Polskimi barwami narodowymi są biel i

czerwień.


Wykrzyknik – najstarszy wyraz świata

• Wykrzyknik to nieodmienna i niesamodzielna część mowy.

• Wykrzykniku, jeśli wola

• Wkrzyczże się: Hej! Hop! Hola!

• Wykrzyknik służy do:

• wyrażenia uczuć i wrażeń, np. ach, och, oj, brr

• przywołania kogoś, np. ej, hej, halo

• wywołania czyjeś reakcji, np. pst, cii

• wydawania poleceń szczególnie zwierzętom, np. a sio, prr, wio

• naśladowania dźwięków otoczenia, np. muu, bęc, trach, bzz


Partykuła

Partykuła to nieodmienna i niesamodzielna część mowy.

Partykuła służy do: wzmacniania znaczenia wyrazów i zdań, np. Mówże głośniej. Chodź

no tutaj.

lekkiej modyfikacji sensu wypowiedzi, np. Może pójdę do teatru.

Oby grali „Hamleta”. Chyba się spóźnimy. On jeszcze jest w

garderobie.

zmianie sensu wypowiedzi, np. Nie podobało mi się. Czy znasz tę

sztukę?

Partykuły: nie, tak, czy, no, niech, -by, -że, -li, może, jeszcze.


Bibliografia

1. Witold Gawdzik, Ortografia i gramatyka na wesoło, Instytut Wydawniczy PAX 1990.

2. Maciej Szulc, Agnieszka Gorzałczyńska –Mróz, Język polski, nauka o języku, Wydawnictwo M. Bożak, Gdańsk 2001.

3. Słowa Na czasie , Podręcznik do kształcenia językowego z ćwiczeniami, Nowa Era 2008 .

4. Gramatyka opisowa współczesnego języka polskiego. Morfologia”, pod red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, wyd. 2 zmienione, Warszawa 1998.

5. „Słowa na start! 5”, Wydawnictwo Rożak, Gdańsk 2005; 6. „Słowa na start! 6”,Wydawnictwo Rożak, Gdańsk 2006.


Dziękuję za uwagę

M. Podlodowska


zęści mowy powtórzenie - ORPEG. Czesci mowy... · 1. Witold Gawdzik, Ortografia i gramatyka na...

Documents

Transcript of zęści mowy powtórzenie - ORPEG. Czesci mowy... · 1. Witold Gawdzik, Ortografia i gramatyka na...