Zasady obrotu giełdowego - Główny Rynek GPW - Rynek ... · pochodne. Akcje są to papiery ......

Zasady obrotu giełdowego

Jarosław Ziębiec

Wydawca:

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA

ul. Książęca 4, 00-498 Warszawa

tel. (22) 628 32 32

fax (22) 537 77 90

www.gpw.pl

Opracowanie graficzne, skład i druk: Wydawnictwo ART

[email protected]

Copyright by Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA

Warszawa, styczeń 2009

Wydanie V poprawione

ISBN 978-83-60510-15-5Oficjalne wydawnictwo Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

Szanowni Państwo,

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie funkcjonuje już kilkanaście lat, dając

inwestorom szansę korzystnego lokowania oszczędności.

Nikogo nie zachęcamy jednak do inwestowania na giełdzie bez zdobycia potrzebnej

do tego wiedzy i umiejętności. Wręcz przeciwnie, wiedza to nieodzowny warunek po-

myślnego inwestowania. W jej zakres wchodzi zarówno znajomość zagadnień pozwala-

jących zadecydować o tym, w co, kiedy i jak zainwestować, jak i znajomość samej giełdy

– systemu obrotu, stosowanych na giełdzie procedur itp.

Zadaniem tej broszury jest zapoznanie Państwa z giełdą – z tym m.in. jak przebiega

sesja giełdowa, jakie rodzaje zleceń mają do dyspozycji inwestorzy, jakie reguły rządzą

ustalaniem kursów oraz z wieloma innymi zagadnieniami, mającymi wpływ na ostatecz-

ny wynik inwestycji.

Zachęcamy do lektury wszystkich, którzy myślą o inwestowaniu na giełdzie – teraz

lub w przyszłości. Broszura ta bowiem w możliwie prosty sposób objaśni Państwu tajniki

działania giełdy.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Spis treściW co można inwestować na giełdzie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Co to jest system notowań? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Rynki giełdowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Jaki instrument w jakim systemie notowań? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Notowania w systemie jednolitym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Jak przebiegają notowania jednolite? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Notowania ciągłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Jak przebiegają notowania ciągłe? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Nadzór Giełdy nad przebiegiem notowań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Dokładność ustalania kursów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Ograniczenia wahań kursu w czasie sesji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Widełki statyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Notowania jednolite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Notowania ciągłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Widełki dynamiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Jak funkcjonują widełki dynamiczne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Co trzeba wiedzieć o zleceniach? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Ograniczenie wielkości zlecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Rodzaje zleceń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Zlecenia z limitem ceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Zlecenia bez limitu ceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Zlecenie po każdej cenie (PKC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Zlecenie po cenie rynkowej (PCR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Zlecenie po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Jak długo zlecenie może być ważne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Dodatkowe warunki wykonania zlecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Zlecenie z warunkiem minimalnej wielkości (wolumenu) wykonania (Wmin) . . . 32 Zlecenie z wielkością ujawnioną (WUJ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Zlecenie z limitem aktywacji – limit aktywacji (LimAkt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Przykłady realizacji zleceń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Ważna jest płynność obrotu, czyli rola animatora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Animator rynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Animator emitenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Jak mierzyć koniunkturę, czyli indeksy giełdowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Gdzie szukać informacji z sesji? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Zlecenia – krótka ściągawka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

7


Giełda najczęściej kojarzy się z akcjami, ale jej oferta jest oczywiście znacznie szersza.

Inwestorzy mogą handlować wieloma – zróżnicowanymi pod względem ryzyka – instru-

mentami finansowymi, począwszy od obligacji po produkty strukturyzowane i instrumenty

pochodne.

Akcje są to papiery wartościowe potwierdzające, że ich posiadacz (akcjonariusz) jest

właścicielem części majątku spółki akcyjnej. Z faktu tego wynikają dla niego określone

prawa – prawo do dywidendy, prawo do udziału w walnym zgromadzeniu i pośrednio –

prawo do zarządzania spółką. Akcje są podstawowymi papierami wartościowymi noto-

wanymi na giełdzie i – w zależności od wielkości spółki, wartości jej akcji, płynności – jej

akcje mogą być notowane w jednym z dwóch systemów: w systemie notowań ciągłych

lub w notowaniach jednolitych.

Prawo poboru to prawo pierwszeństwa nabycia akcji nowej emisji, przysługują-

ce dotychczasowym akcjonariuszom spółki. Dotychczasowi akcjonariusze mogą jednak

zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji sprzedając prawo poboru na giełdzie. Prawa

poboru są przedmiotem obrotu na giełdzie jako samodzielny papier wartościowy. Należy

jednak pamiętać, że obrót prawami poboru trwa stosunkowo krótko (z reguły od kilku do

kilkunastu dni) i w tym okresie inwestor musi sprzedać je na giełdzie lub dokonać zapisu

na akcje, w przeciwnym razie poniesie stratę, gdyż prawa poboru wygasają.

Prawa do akcji (PDA) umożliwiają nabywcom akcji nowej emisji ich odsprzedanie,

zanim akcje te zostaną wprowadzone do obrotu giełdowego. Obrót PDA podlega takim

samym regułom jak obrót akcjami. PDA notowane są w tym samym systemie notowań,

w którym są lub mają być notowane akcje danej spółki.

Prawa pierwszeństwa z obligacji, zwane popularnie prawami pierwszeństwa,

to papiery wartościowe dające ich posiadaczowi priorytet w nabyciu akcji spółki, która

wyemituje obligacje, po określonej z góry cenie. Posiadacz prawa pierwszeństwa zna

W co można inwestować na giełdzie?

8


termin realizacji praw do objęcia akcji, który jest z góry określony i kończy się w dniu

wygaśnięcia praw pierwszeństwa. Notowanie praw pierwszeństwa odbywa się w tym

samym systemie notowań, w którym notowane są akcje, do objęcia których uprawniają

prawa pierwszeństwa. Jako pierwsze do obrotu giełdowego wprowadzone zostały pra-

wa pierwszeństwa spółki NETIA.

Obligacje to papiery wartościowe za pośrednictwem, których emitujące je podmiot

zaciąga pożyczkę. Inwestor kupujący obligacje staje się w ten sposób wierzycielem emi-

tenta i pobiera z tego tytułu odsetki obliczane od wartości nominalnej obligacji. W zależ-

ności od podmiotu, który emituje obligacje, możemy je podzielić na obligacje: skarbowe

(emitowane przez Skarb Państwa), korporacyjne (emitowane przez przedsiębiorstwa)

oraz gminne (emitowane przez gminy). Biorąc pod uwagę zasadę ustalania odsetek, pa-

piery te można podzielić na obligacje:

o stałym oprocentowaniu,• o zmiennym oprocentowaniu,• zerokuponowe – z dyskontem.• Większość notowanych na giełdzie obligacji to obligacje skarbowe, ale notowane

są także obligacje korporacyjne. Wszystkie obligacje notowane są w systemie notowań

ciągłych.

Certyfikaty inwestycyjne to papiery wartościowe emitowane przez zamknię-

te lub mieszane fundusze inwestycyjne. Certyfikaty inwestycyjne są potwierdzeniem

uczestnictwa w funduszu i pozwalają na ustalenie wielkości należności, jaka z tytułu

uczestnictwa w funduszu przysługuje danemu uczestnikowi w danym momencie. Jest

to instrument dla tych, którzy z różnych względów nie są zainteresowani bezpośrednim

inwestowaniem w inne instrumenty finansowe. Certyfikaty notowane są na giełdzie na

takich samych zasadach jak akcje.

Inwestorom, którzy nie obawiają się podejmowania ryzyka i posiedli większą wie-

dzę o prawach, które rządzą rynkiem kapitałowym, giełda umożliwia inwestowanie

w bardziej skomplikowane instrumenty finansowe – instrumenty pochodne. Specyfika

instrumentów pochodnych polega na tym, że ich cena zależy od wartości tzw. instru-

mentu bazowego, którym może być np. papier wartościowy, indeks giełdowy, waluta

czy wskaźnik ekonomiczny. Notowane na giełdzie instrumenty pochodne to kontrakty

terminowe, jednostki indeksowe oraz opcje. Na giełdzie regulowanie należności z tytułu

obrotu wszystkimi instrumentami pochodnymi następuje w postaci rozliczenia pienięż-

nego (z wyjątkiem kontraktów na obligacje).

Kontrakt terminowy to umowa pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zo-

bowiązuje się do kupna, a druga do sprzedaży, w określonym terminie w przyszłości

9


(w tzw. dniu wygaśnięcia) i po ustalonej w umowie cenie, określonej ilości instrumentu

bazowego lub dokonania równoważnego rozliczenia pieniężnego. Po zawarciu transakcji

codziennie następuje aktualizacja wzajemnych zobowiązań wynikająca ze zmiany kursu

kontraktu terminowego. Wśród notowanych na giełdzie kontraktów terminowych inwe-

storzy mają do dyspozycji kontrakty na indeksy, kontrakty na akcje, kontrakty na obligacje

skarbowe1 oraz na kursy walutowe.

Jednostki indeksowe to instrument finansowy, którego cena odzwierciedla zmia-

ny wartości danego indeksu. Instrument ten umożliwia inwestycję równoważną nabyciu

całego portfela danego indeksu bez konieczności zakupu poszczególnych akcji wchodzą-

cych w skład tego indeksu. Na warszawskiej giełdzie notowane są jednostki indekso-

we MiniWIG20, które odzwierciedlają zmiany indeksu WIG20, w skład którego wchodzi

dwadzieścia największych i najbardziej płynnych spółek giełdowych.

Opcje to instrumenty pochodne, których wystawca zobowiązuje się do pokrycia

różnicy między z góry ustaloną ceną wykonania a ceną rozliczeniową instrumentu bazo-

wego w terminie wygaśnięcia/wykonania opcji. Z drugiej strony nabywca opcji posiada

prawo do żądania od wystawcy opcji określonej powyżej kwoty pieniężnej. W obrocie na

giełdzie znajdują się opcje kupna i sprzedaży o europejskim stylu wykonania na indeks

WIG20 oraz na akcje spółek2. Opcje typu europejskiego mogą zostać wykonane jedynie

w dniu ich wygaśnięcia.

Produkty strukturyzowane to instrumenty finansowe będące efektem połączenia

co najmniej dwóch różnych instrumentów (np. obligacji zerokuponowej z instrumentem

pochodnym). Cena produktu strukturyzowanego zależy od wartości określonego instru-

mentu bazowego (np. kursu akcji, koszyków akcji, wartości indeksów giełdowych, kur-

sów walut). Emitent produktu strukturyzowanego (bank, dom maklerski) zobowiązuje się

w stosunku do nabywcy (inwestora), że w terminie wykupu instrumentu wypłaci kwotę

rozliczenia ustaloną według z góry określonego wzoru.

W zależności od konstrukcji instrumentu możemy wyróżnić dwa podstawowe rodza-

je produktów strukturyzowanych:

produkty gwarantujące ochronę kapitału - bardzo bezpieczne, dające inwestorowi • określony udział w zyskach, jakie generuje wbudowany w produkt wskaźnik rynkowy

i jednocześnie 100-procentową gwarancję zwrotu zainwestowanego kapitału (inwe-

stor nie poniesie straty),

produkty nie gwarantujące pełnej ochrony kapitału - instrumenty bardziej ryzykowne, • gdyż większy jest udział inwestora zarówno w zyskach, jak i w stratach generowa-

nych przez produkt wbudowany.

1 Notowania kontraktów na obligacje skarbowe są w chwili obecnej zawieszone.2 Notowania opcji na akcję są w chwili obecnej zawieszone.

10


Co to jest system notowań?

Funkcjonujący na warszawskiej giełdzie nowoczesny i bezpieczny system notowań

nosi potoczną nazwę „WARSET” i działa od listopada 2000 r. Jego sercem jest centralny

komputer TANDEM, który realizuje najważniejsze dla przebiegu sesji funkcje, takie jak

prowadzenie notowań wszystkich instrumentów, przyjmowanie i realizacja zleceń oraz

dystrybucja informacji giełdowych.

Nowoczesność systemu giełdowego przejawia się m.in. w pełnej automatyzacji

przekazywania zleceń inwestorów oraz zawierania transakcji. Bardzo ważną cechą syste-

mu jest tzw. otwarta architektura, która umożliwia jego integrację z systemami kompu-

terowymi w domach maklerskich. Z kolei elastyczność systemu pozwala na szybkie do-

stosowanie się do zmiennych potrzeb związanych z organizacją obrotu. System notowań

to inaczej mówiąc kilka programów komputerowych, które ściśle ze sobą współpracują.

Każdy z nich – zwany popularnie modułem, aplikacją lub systemem – jest odpowiedzialny

za pewną część funkcjonowania giełdy.

Do najważniejszych elementów systemu giełdowego zalicza się:

system notujący• – program, który umożliwia m.in.: przyjmowanie i sprawdzanie

zleceń składanych przez domy maklerskie, kojarzenie zleceń i zawieranie transakcji

oraz przekazywanie informacji o złożonych zleceniach i zawartych transakcjach,

kalkulator indeksów• – czyli program, który na bieżąco oblicza wartości indeksów

i przekazuje je do systemu informacyjnego,

interfejs umożliwiający przekazywanie zleceń• z domów maklerskich do syste-

mu notującego,

system dystrybucji informacji giełdowych• – program odpowiedzialny za przeka-

zywanie i rozpowszechnianie drogą satelitarną wszystkich informacji dotyczących

złożonych zleceń, zawarcia transakcji, zawieszenia notowań instrumentu finansowe-

go i wiele innych. Informacje wysyłane są jednocześnie do:

11


– Komisji Nadzoru Finansowego – instytucji nadzorującej rynek,

– Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych – instytucji rozliczającej wszystkie

transakcje zawarte na giełdzie,

– agencji informacyjnych i innych dystrybutorów informacji.

Oczywiście, w zależności od statusu odbiorcy informacji, zakres przesyłanych do

niego informacji jest różny.

Architektura systemu WARSET

12


Rynki giełdowe

Obrót instrumentami finansowymi na Głównym Rynku GPW (regulowanym) odby-

wa na jednym z dwóch rynków: podstawowym lub równoległym. Dopuszczenia instru-

mentów na jeden z rynków dokonuje Zarząd Giełdy, kierując się kryteriami określonymi

w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 14 października 2005 r. – w przypadku rynku

podstawowego (zwanego też rynkiem oficjalnych notowań giełdowych) lub w Regulami-

nie Giełdy – w przypadku rynku równoległego.

Szczegółowe zasady dopuszczenia do obrotu giełdowego zostały określone w Re-

gulaminie Giełdy. W tym miejscu warto jedynie zaznaczyć, że instrumenty finansowe

(w tym akcje) mogą być dopuszczone do obrotu na giełdzie, o ile:

KNF zatwierdziła prospekt emisyjny dotyczący danego instrumentu,• ich zbywalność jest nieograniczona,• w stosunku do emitenta instrumentu nie toczy się postępowanie upadłościowe lub • likwidacyjne.

Do obrotu na rynku podstawowym kwalifikowane są akcje spełniające kryteria od-

powiedniej wartości i rozproszenia, których emitenci ogłaszali sprawozdania finansowe

za ostatnie trzy lata.

Na rynku równoległym notowane są pozostałe papiery – akcje najmniejszych spółek

oraz jedna seria obligacji korporacyjnych.

Papiery wartościowe wszystkich spółek notowanych na rynku regulowanym są kwa-

lifikowane do 3 segmentów:

5 PLUS – jeżeli ich kapitalizacja nie przekracza 50 mln euro,

50 PLUS – gdy kapitalizacja spółki mieści się w przedziale od 50 do 250 mln euro,

250 PLUS – gdy wartość kapitalizacji przekroczy 250 mln euro.

Wartość kapitalizacji spółki, liczona jako średnia arytmetyczna kapitalizacji z trzech

ostatnich miesięcy, jest jedynym kryterium kwalifikacji do segmentu.

13


30 sierpnia 2007 roku został uruchomiony rynek NewConnect. Ma status rynku zor-

ganizowanego, lecz prowadzony jest przez GPW poza rynkiem regulowanym w formule

alternatywnego systemu obrotu. To nowa propozycja GPW dla inwestorów akceptują-

cych podwyższone ryzyko, w zamian za potencjalnie wysoki zwrot z inwestycji. To oferta

dla młodych rozwijających się firm, działających zwłaszcza w obszarze nowych technolo-

gii (choć oczywiście możliwe jest także notowanie firm z innych branż), którym zastrzyk

kapitału otworzy możliwość wykorzystania potencjału tkwiącego w ich innowacyjności,

a w efekcie da szansę na rozwój uwieńczony awansem do grona dużych i wartościowych

polskich spółek. Rynek NewConnect oferuje bardziej liberalne wymogi formalne i obo-

wiązki informacyjne, a co za tym idzie - tańsze pozyskanie kapitału. W założeniu ma także

być etapem w drodze spółki na Główny Rynek GPW. Zasady notowania instrumentów na

NewConnect są podobne do obowiązujących na rynku podstawowym.

14


Na obu rynkach instrumenty finansowe są notowane w jednym z dwóch systemów

notowań:

w systemie notowań jednolitych lub• w systemie notowań ciągłych.•

Decyzje o tym, w jakim systemie są notowane poszczególne instrumenty finansowe

podejmuje Zarząd Giełdy. Głównym kryterium klasyfikacji jest płynność obrotu.

Istnieje możliwość przeniesienia akcji spółki z notowań jednolitych do notowań cią-

głych. Jest to możliwe, gdy akcje spółki wykażą się odpowiednio wysoką płynnością

i wartością obrotów.

Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym przeniesieniu akcji danej spółki do notowań

ciągłych jest podpisanie przez nią umowy z animatorem emitenta3, który będzie wykony-

wał swe obowiązki na zasadach określonych dla animatora rynku.

Możliwa jest również zmiana systemu notowań w odwrotnym kierunku – akcje spółki

z notowań ciągłych mogą trafić do notowań jednolitych. Główną przyczyną takiej sytuacji

jest znaczący spadek płynności obrotu.

Niezależnie od tego, w jakim systemie notowane są dane akcje, obligacje czy instru-

menty pochodne, jednostką transakcyjną jest jedna sztuka.

Kursy, po których zawierane są transakcje instrumentami finansowymi (w tym ak-

cjami) ustalane są na giełdzie na podstawie złożonych przez inwestorów zleceń kupna

i sprzedaży. Wszystkie zlecenia trafiają do systemu komputerowego giełdy, który auto-

matycznie kojarzy je ze sobą według ściśle określonych reguł.

Jaki instrument w jakim systemie notowań?

3 Szczegóły na stronie 38.

15


Transakcje zawierane są podczas sesji giełdowych, które odbywają się od poniedział-

ku do piątku w godzinach 8.30–16.35.

Notowania w systemie jednolitym

Charakterystykę systemów notowań na warszawskiej giełdzie rozpoczniemy od sys-

temu kursu jednolitego, zwanego popularnie notowaniami jednolitymi. W tym systemie

notowane są:

akcje spółek o małej płynności,• prawa poboru z akcji, które są notowane w tym systemie,• prawa do akcji, które będą notowane w tym systemie,• produkty strukturyzowane.• Transakcje w systemie jednolitym zawierane są w dwóch, z góry określonych mo-

mentach sesji. Są to tzw. fixingi, podczas których na podstawie złożonych wcześniej

zleceń, ustala się jedną cenę, po której realizowane są zlecenia.

Procedura taka odbywa się dwukrotnie w cią gu dnia.

Jak przebiegają notowania jednolite?

Sesja giełdowa podzielona jest na kilka części – tzw. faz. W pierwszej fazie sesji – na-

zywanej „przed otwarciem”, inwestorzy wyłącznie składają, modyfikują i anulują zlece-

nia, ale transakcje nie są zawierane. Na bieżąco wyliczany jest i publikowany teoretyczny

kurs otwarcia. Ta część sesji trwa od 8.00 do 11.00.

Następnie rozpoczyna się faza interwencji, która trwa 15 minut. W czasie jej trwania

domy maklerskie działające jako animatorzy rynku mogą modyfikować wcześniej złożone

przez siebie zlecenia tak, aby zwiększyć płynność obrotu danym instrumentem. Jeżeli dany

instrument (np. akcja) nie posiada animatora rynku, wszyscy inwestorzy mogą modyfiko-

wać złożone przez siebie zlecenia. Modyfikacji zleceń można dokonać tylko poprzez:

zwiększenie wolumenu złożonego zlecenia,• zwiększenie limitu ceny w zleceniach kupna,• zmniejszenie limitu ceny w zleceniach sprzedaży.•

O godzinie 11.15 następuje pierwsze na danej sesji wyznaczenie kursu jednolitego,

zwane fixingiem. Kurs fixingowy określany jest automatycznie przez system komputero-

wy giełdy, na podstawie złożonych wcześniej zleceń. Określanie kursu jednolitego odby-

wa się przy zastosowaniu kilku podstawowych zasad:

dążenia do jak największego wolumenu obrotu,•

16


dążenia do zrównoważenia popytu i podaży, • czyli minimalizacji różnicy pomiędzy liczbą pa-

pierów w zleceniach sprzedaży i zleceniach

kupna, które można zrealizować przy określo-

nym kursie,

dążenia do jak najmniejszych wahań kursów, • czyli minimalizacji różnicy pomiędzy określanym

kursem a kursem odniesienia4.

Zlecenia są realizowane przy zachowaniu priorytetu

ceny i czasu złożenia zlecenia. Priorytet ceny ozna-

cza, że:

zlecenia kupna z wyższym kursem realizowane • są przed zleceniami kupna z niższym kursem,

zlecenia sprzedaży z niższym kursem realizowa-• ne są przed zleceniami sprzedaży z wyższym

kursem.

Priorytet czasu oznacza, że, w przypadku gdy dwa

złożone zlecenia mają taki sam kurs, jako pierwsze

jest realizowane to zlecenie, które zostało złożone

wcześniej.

Po wyznaczeniu kursu fixingowego następuje

realizacja zleceń. Jako pierwsze realizowane są zle-

cenia po każdej cenie (PKC), zlecenia kupna z limitem wyższym od określonego kursu

oraz zlecenia sprzedaży z limitem niższym niż określony kurs. Zlecenia te realizowane są

w całości.

Następnie realizowane są zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) i zlecenia

z limitem ceny równym wyznaczonemu kursowi jednolitemu – obie te grupy zleceń po-

tencjalnie mogą podlegać alokacji, czyli mogą być zrealizowane w części lub nawet nie

zostać zrealizowane wcale.

Jeżeli wśród zleceń po każdej cenie oraz zleceń z limitem kursu są zlecenia z limitem

aktywacji, będą one zrealizowane jako ostatnie w kolejności. Oczywiście, niezrealizo-

wane zostaną wszystkie zlecenia kupna z limitem ceny niższym oraz zlecenia sprzedaży

z limitem ceny wyższym niż określony kurs. Jeżeli wyznaczenie kursu jednolitego w do-

puszczalnych przedziałach (widełkach) nie jest możliwe i nie można zawrzeć żadnej trans-

akcji, podawany jest tzw. kurs nietransakcyjny wyznaczony odpowiednio na dolnych lub

górnych widełkach, który jest kursem odniesienia dla następnego fixingu.

4 Szczegóły dotyczące kursu odniesienia – patrz str. 21.

17


Po określeniu kursu jednolitego, rozpoczyna się kolejna faza sesji – dogrywka. In-

westorzy w czasie tej fazy sesji mogą składać zlecenia i zawierać transakcje po kursie

określonym na fixingu. Dogrywka trwa 30 minut i kończy się o 11.45.

Po zakończeniu dogrywki, rozpoczyna się przyjmowanie zleceń na drugi fixing, czyli

zaczyna się ponownie faza przed otwarciem, która trwa od 11.45 do 14.45. O 14.45 po-

nownie następuje faza interwencji.

Po określeniu kursu jednolitego o godz.15.00 rozpoczyna się druga już tego dnia

dogrywka, trwająca tak jak poprzednia pół godziny. Po jej zakończeniu, o godzinie 15.30,

inwestorzy, którzy są tym zainteresowani, mogą do godziny 16.35 składać zlecenia na

następną sesję.

Notowania ciągłe

W systemie notowań ciągłych notowane są następujące instrumenty:

akcje spółek o dużej płynności wchodzących w skład indeksów WIG20, mWIG40, • sWIG80 oraz akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych,

akcje nowo wprowadzonych spółek,• pozostałe akcje o wystarczającej płynności,• prawa pierwszeństwa z obligacji,• obligacje – przede wszystkim skarbowe,• certyfikaty inwestycyjne,• prawa poboru z akcji notowanych w tym systemie,• prawa do akcji (PDA), które będą notowane w tym systemie,• wszystkie instrumenty pochodne – kontrakty terminowe, jednostki indeksowe • MiniWIG20 i opcje,

produkty strukturyzowane.•

W czasie notowań ciągłych cena na każdy notowany instrument zmienia się wie-

lokrotnie. Do transakcji dochodzi wtedy, gdy złożone przez inwestora zlecenie trafia na

odpowiadające jego warunkom zlecenie z przeciwległej strony rynku (zlecenie sprzedaży

spotka „odpowiadające mu” zlecenie kupna, a zlecenie kupna – „odpowiadające mu”

zlecenie sprzedaży).

Jak przebiegają notowania ciągłe?

Przed rozpoczęciem sesji, w godz. 8.00 – 9.00, a dla kontraktów terminowych, jed-

nostek indeksowych i opcji w godz. 8.00 – 8.30, inwestorzy składają zlecenia na otwarcie

notowań ciągłych. W tym czasie nie są zawierane żadne transakcje.

18


O godzinie 9.00, a w przypadku kontraktów terminowych, jednostek indeksowych

i opcji o godz. 8.30, na podstawie złożonych zleceń określany jest tzw. kurs otwarcia

notowań ciągłych. Kurs ten wyznaczany jest przy zastosowaniu procedury fixingu – tak

jak w przypadku notowań jednolitych. Kurs otwarcia notowań ciągłych wyznaczany jest

w oparciu o wszystkie złożone przez inwestorów zlecenia. Po jego wyznaczeniu roz-

poczyna się faza notowań ciągłych trwająca do godziny 16.10. W tym czasie kupujący

i sprzedający składają zlecenia, które po przekazaniu na giełdę są na bieżąco realizowane

lub też trafiają do arkusza zleceń.

Do arkusza trafiają te zlecenia, których nie można zrealizować natychmiast po ich

przekazaniu na giełdę. Zlecenia, które trafiły do arkusza czekają na pojawienie się prze-

ciwstawnych zleceń o odpowiedniej cenie, umożliwiających zawarcie transakcji.

Przy realizacji zleceń w notowaniach ciągłych również obowiązują dwa priorytety:

ceny i cza su. Podczas notowań ciągłych obowiązuje zasada, że transakcje są zawierane

po kursie równym limitowi ceny zlecenia, które oczekuje w arkuszu na realizację. Przykła-

dowo, jeżeli w arkuszu jest zlecenie sprzedaży z ceną realizacji 100 zł, a inwestor złoży

zlecenie kup na z kursem 102 zł, zostanie zawarta transakcja i inwestor nabędzie akcje

po kursie 100 zł, czyli po cenie realizacji zlecenia

sprzedaży, które oczekiwało w arkuszu.

W czasie notowań ciągłych może się wydarzyć

specyficzna sytuacja, nazywana rów noważeniem rynku. Występuje ona wówczas, gdy złożone zle-

cenie doprowadziłoby do zawarcia transakcji po

kursie, który wykracza poza dopuszczalne ogra-

niczenia wahań kursów (widełki) lub gdy złożone

zlecenie „po każdej cenie” (PKC) nie może zostać

zrealizowane w całości.

W takiej sytuacji giełda automatycznie zawie-

sza przyjmowanie zleceń dla danego instrumentu,

a następnie ogłasza tzw. równoważenie rynku.

W przypadku ogłoszenia równoważenia rynku

zlecenie, które je wywołało jest automatycznie

przyjmowane do systemu giełdowego i widoczne

w arkuszu.

Równoważenie rynku polega na przeprowa-

dzeniu mini fazy przed otwarciem – przyjmowane

19


są zlecenia, na podstawie których – przy zastoso-

waniu procedury fixingu – wyznaczany jest kurs

równowagi. Po jego wyznaczeniu kontynuowane

są notowania ciągłe. W szczególnej sytuacji gieł-

da może rozszerzyć widełki wahań kursu w celu

łatwiejszego wyznaczenia kursu równowagi i kon-

tynuowania notowań.

Notowania ciągłe kończą się wyznaczeniem

kursu zamknięcia. Jest on określany na podsta-

wie zleceń złożonych przez inwestorów w czasie

notowań ciągłych, które do tej pory nie zostały

zrealizowane oraz zleceń złożonych pomiędzy

godz.16.10 a 16.20. Kurs zamknięcia wyznaczany

jest przy zastosowaniu procedury fixingu o godzi-

nie 16.20.

Zastosowanie procedury fixingu służy wy-

znaczeniu rzetelnej ceny na rynku – kursu, który

jest brany pod uwagę przy wycenie portfeli akcji,

a także stanowi punkt odniesienia dla następnej

sesji. W przypadku gdy na fixingu nie dojdzie do zawarcia transakcji, kursem zamknięcia

jest kurs ostatniej transakcji z da nej sesji.

Po fixingu na zamknięcie od 16.20 do 16.30 trwa dogrywka. W ciągu 10 minut in-

westorzy mogą składać zlecenia i zawierać transakcje po kursie określonym na fixingu

na zamknięcie.

Po jej zakończeniu, w godz.16.30–16.35, inwestorzy mogą składać zlecenia na

otwarcie notowań ciągłych na następną sesję.

Nadzór Giełdy nad przebiegiem notowań

Nadzór nad przebiegiem i porządkiem sesji giełdowej sprawuje przewodniczący sesji.

Podejmuje on wszystkie najważniejsze decyzje dotyczące obrotu giełdowego, określone

w przepisach giełdowych: może np. przedłużyć czas wprowadzania zleceń maklerskich

na sesję, zawiesić przyjmowanie zleceń, zawiesić obrót giełdowy danym instrumentem

lub nawet przerwać sesję, jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo obrotu lub interes jego

uczestników.

20


Kurs poszczególnych instrumentów może być określany z różną dokładnością. Do-

kładność określania kursu zależy głównie od rodzaju instrumentu lub jego aktualnej ceny.

Dokładność ustalania kursów

Akcje, prawa poboru, prawa do akcji, prawa pierwszeństwa

kurs* dokładność określenia kursu

kurs ≤ 50 do 0,01

50 < kurs ≤ 100 do 0,05

100 < kurs ≤ 500 do 0,10

kurs > 500 do 0,50

Obligacje i listy zastawne (kurs podawany w procentach wartości nominalnej)

kurs* dokładność określenia kursu

wartość nominalna obligacji < 100 do 0,1 punktu procentowego

wartość nominalna obligacji ≥ 100 do 0,01 punktu procentowego

Pozostałe instrumenty

instrument dokładność określenia kursu

Certyfikaty inwestycyjne 0,01

Kontrakty terminowe na indeksy 1 pkt indeksowy

Kontrakty terminowe na waluty 0,01

Kontrakty terminowe na akcje 0,01, gdy kurs kontraktu nie przekracza 50,05, gdy kurs kontraktu przekracza 5

Kontrakty terminowe na obligacje do 0,01 punktu procentowego

MiniWIG20 0,01

Opcje na indeks WIG20 0,01 pkt. indeksowego, gdy kurs opcji nie przekracza 5 pkt.0,05 pkt. indeksowego, gdy kurs opcji przekracza 5 pkt.

Opcje na akcje 0,01, jeżeli kurs opcji nie przekracza 50,05, jeżeli kurs opcji przekracza 5

* w walucie notowania

21


Ograniczenia wahań kursu w czasie sesji

Aktualnie obowiązują dwa typy ograniczeń wahań kursów: widełki statyczne oraz

widełki dynamiczne.

Widełki statyczne

Widełki statyczne obowiązują w obu systemach i ograniczają zmiany ceny instrumen-

tów finansowych w stosunku do kursu odniesienia. W notowaniach jednolitych kursem

odniesienia jest ostatni kurs jednolity danego papieru. W notowaniach ciągłych kursem

odniesienia dla kursu wyznaczanego na otwarciu (lub na równoważeniu na otwarciu) jest

kurs zamknięcia5 z dnia poprzedniego. Wyznaczony kurs na otwarciu (lub na równoważe-

niu na otwarciu) staje się następnie kursem odniesienia dla kursu transakcyjnego i kursu

zamknięcia w danym dniu. Jeżeli na otwarciu (lub na równoważeniu na otwarciu) nie

zostanie wyznaczony kurs, kursem odniesienia dla kursu transakcyjnego i kursu na za-

mknięcie w danym dniu jest kurs zamknięcia z sesji poprzedniej.

Wyjątkiem jest rynek opcji, na którym kurs odniesienia jest wartością teoretyczną

danej opcji.

W przypadku zmiany ograniczeń wahań kursów podczas równoważenia (jeżeli taka

sytuacja zdarzy się w trakcie sesji giełdowej), kursem odniesienia jest odpowiednio gór-

ne lub dolne ograniczenie wahań kursu obowiązujące przed dokonaniem tej zmiany.

Na sesję, na której dany instrument (akcja, obligacja, kontrakt terminowy, opcja) bę-

dzie notowany po raz pierwszy, kurs odniesienia wyznacza i podaje do publicznej wiado-

mości Giełda.

Notowania jednolite

Dopuszczalne wahania kursów dla instrumentów, które są notowane w systemie

kursu jednolitego przedstawia tabela.

5 Ew. dzienny kurs rozliczeniowy lub kurs teoretyczny, w zależności od rodzaju instrumentu.

22


W przypadku akcji notowanych w systemie notowań z dwukrotnym określeniem

kursu jednolitego (dwukrotnym fixingiem) istnieje dodatkowe ograniczenie maksymal-

nych wahań kursu w ciągu sesji. Kurs jednolity akcji, w przypadku drugiego fixingu na

danej sesji, może być wyższy lub niższy od pierwszego fixingu w tym dniu najwyżej

o 21%, jednak nie więcej niż o 33,1% od ostatniego kursu jednolitego z poprzedniej se-

sji. Szczegółowy tryb zmiany ograniczeń wahań kursów określa Zarząd Giełdy. Może on

również zdecydować o zmianie lub zniesieniu ograniczeń wahań kursów dla wybranych

lub wszystkich papierów wartościowych.

Notowania ciągłe

Dla instrumentów notowanych w systemie ciągłym, dopuszczalne wahania kursów

przedstawia poniższa tabela.

Notowania jednolite z dwoma fixingami

Instrument Dopuszczalna zmiana kursów w trakcie sesji od kursu odniesienia

Akcje, prawa do akcji +/–21%

Prawa poboru do akcji +/–100%

Obligacje +/–6 punktów procentowych

Instrument Kurs odniesienia na otwarcie

Dopuszczalna zmiana kursu na

otwarciu

Dopuszczalna zmiana kursu w trakcie sesji – w przypadku, gdy

kurs w trakcie otwar-cia został określony*

Akcje Kurs zamknięcia +/– 10% od kursu zamknięcia

+/– 10% od kursu otwarcia

Kontrakty terminowe na indeksy cen akcji

Dzienny kurs rozli-czeniowy

+/– 5% od dziennego kursu rozliczeniowego


Kontrakty terminowe na kursy walut




Kontrakty terminowe na akcje




Kontrakty termi-nowe na obligacje skarbowe


+/– 1,5 punktu procentowego od dziennego kursu rozliczeniowego

+/– 1,5 punktu pro-centowego od kursu otwarcia

Obligacje Kurs zamknięcia +/– 3% punktów procentowych od kursu zamknięcia

+/– 3 punkty procento-we od kursu otwarcia

Prawa pierwszeń-stwa z obligacji

Kurs zamknięcia +/– 100% od kursu zamknięcia


23


6 Więcej szczegółów na temat widełek dynamicznych można znaleźć na stronie Giełdy – www.gpw.pl/widelki

W przypadku opcji na akcje dopuszczalne ograniczenia wahań kursów są określane

raz na miesiąc. W danym miesiącu kurs otwarcia, kurs transakcyjny i kurs zamknięcia

opcji akcyjnych może być wyższy / niższy od kursu teoretycznego (wyznaczonego przez

GPW), który jest punktem odniesiena dla kursu otwarcia, o wartość równą 5% średniej

z ostatnich 20 kursów zamknięcia instrumentu bazowego z poprzedniego miesiąca.

Widełki dynamiczne6

Stanowią dodatkowe zabezpieczenie przed gwałtownymi wahaniami kursów trans-

akcji na sesjach giełdowych. Widełki dynamiczne wyznaczają ruchomy korytarz dopusz-

czalnych wahań kursów, wewnątrz którego mogą się kształtować ceny instrumentów

notowanych w trakcie danej sesji. Obowiązują dla niektórych instrumentów, a ich kurs

odniesienia zmienia się podczas sesji w granicach ustalonych przez widełki statyczne.

Zależnie od przyjętego rozwiązania, widełki dynamiczne są ustalane na podstawie:

najlepszych ofert kupna i sprzedaży,• kursu teoretycznego lub• kursu ostatniej transakcji.•

Jak funkcjonują widełki dynamiczne?

Widełki dynamiczne działają tylko w trakcie notowań ciągłych. Na Giełdzie widełki

dynamiczne wyznaczane są na podstawie:

Certyfikaty inwesty-cyjne



Prawa do akcji noto-wanych w systemie ciągłym



Prawa poboru do akcji notowanych w systemie ciągłym



Jednostki indeksowe Kurs zamknięcia z uwzględnieniem ofert na zamknięciu

+/– 5% od kursu zamknięcia

+/– 5% od kursu zamknięcia

Opcje indeksowe Kurs teoretyczny +/– 100 pkt. od kursu odniesienia

+/– 100 pkt od kursu odniesienia

* w przypadku, gdy w trakcie otwarcia kurs nie został określony, dopuszczalna zmiana kursu liczona jest w stosunku do kursu zamknięcia (dziennego kursu rozliczeniowego, kursu teoretycznego)

Uwaga: w tabeli nie uwzględniono możliwości rozszerzenia widełek w przypadku równoważenia.

24


kursu każdej transakcji realizującej całe zlecenie,• kursu transakcji realizującej ostatnią część zlecenia, które natychmiast po wejściu do • systemu notującego było zrealizowane w kilku transakcjach.

Widełki dynamiczne działają w granicach wyznaczonych przez nadrzędne wobec nich

widełki statyczne. W przypadku złożenia zlecenia z ceną przekraczającą dopuszczalne wi-

dełki, system giełdowy uniemożliwia zawarcie transakcji „zamrażającej” instrument, na

który zostało złożone takie zlecenie (analogicznie, jak w przypadku widełek statycznych).

Widełki dynamiczne dają co najmniej dwojakie korzyści:

zwiększają bezpieczeństwo obrotu,• ponieważ są węższe niż widełki statyczne, nie pozwalają na zbyt gwałtowne zmiany • ceny i znacznie zmniejszają prawdopodobieństwo realizacji błędnego zlecenia o du-

żej wartości.

Przykład

Wchodzące do systemu zlecenie realizowane jest w trzech transakcjach. Kurs ostat-

niej transakcji (kurs odniesienia dla widełek dynamicznych) wynosi 1000 – widełki wy-

znaczone są na poziomie 970–1030. Realizacja transakcji po kursach odpowiednio 1000,

996, 990 – zmiana kursu odniesienia dla widełek dynamicznych na 990 następuje dopiero

po zawarciu ostatniej transakcji dla tego zlecenia. Nowe widełki dynamiczne wyznaczone

są na poziomie 960–1020.

Przykład

Wchodzące do systemu zlecenie powoduje „zamrożenie” instrumentu. Kurs ostat-

niej transakcji (kurs odniesienia dla widełek dynamicznych) wynosi 1000 – widełki wy-

znaczone są na poziomie 970–1030. Teoretycznie realizacja transakcji powinna nastąpić

odpowiednio po kursach 1000, 980, 965 – jednak trzecia transakcja zostałaby zawarta

poza widełkami dynamicznymi. W tej sytuacji, żadna transakcja nie jest realizowana, in-

strument ulega „zamrożeniu”

25


Rynek kasowy

Instrument Wysokość dynamicznych ograniczeń wahań kursu

Akcje wchodzące w skład indeksu WIG20

3,5%

Akcje wchodzące w skład indeksu mWIG40

4,5%

Pozostałe akcje 6,5%

Obligacje 2 punkty procentowe

Prawa poboru 6,5%, jeżeli Zarząd Giełdy najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień pierwszego notowania prawa poboru nie określi innejwysokości dynamicznych ograniczeń wahań kursu

Prawa do nowych akcji W przypadku praw do nowych akcji spółki, której akcje wcho-dzą w skład indeksu WIG20 lub mWIG40 analogicznie jak dla takich akcji, w innych przypadkach – 6,5%

Certyfikaty inwestycyjne 6,5%

Prawa pierwszeństwa z obligacji

35%

Warranty 40%

Certyfikaty indeksowe Każdorazowo określana przez Zarząd Giełdy najpóźniej w przeddzień pierwszego notowania certyfikatów

Rynek terminowy

Instrument Wysokość widełek oraz jednostka miary

Kontrakty terminowe WIG20 25 punktów indeksowych

Kontrakty terminowe mWIG40

30 punktów indeksowych

Kontrakty terminowe na akcje 3,5%

Kontrakty terminowe na obligacje

0,4 punktu procentowego

Kontrakty terminowe na waluty

4 zł

Opcje na indeks Połowa wartości, o której mowa w § 26 ust.4Rozdziału II Szczegółowych zasad obrotu giełdowego

Opcje na kursy akcji Połowa wartości, o której mowa w § 28 ust.3Rozdziału II Szczegółowych zasad obrotu giełdowego

Jednostki indeksowe 5 zł

Szerokość widełek dynamicznych dla wybranych instrumentów (IV kwartał 2008):

26


Zlecenie to informacja o tym, co i na jakich warunkach inwestor chce kupić lub sprze-

dać na giełdzie. Inwestorzy mogą składać zlecenia na giełdę jedynie poprzez biura ma-

klerskie, w których mają rachunki.

Zlecenia można składać na kilka sposobów:

przez Internet,• telefonicznie,• osobiście w domu maklerskim,• wysyłając zlecenie faksem.•

Zlecenia złożone przez inwestorów w punktach obsługi klienta (POK-ach) całego

kraju są przekazywane do central domów maklerskich, gdzie system komputerowy je

weryfikuje. Weryfikacja obejmuje m.in. sprawdzenie, czy inwestor, który chce sprzedać

akcje, posiada je na swoim rachunku, a ten, który chce je kupić, ma wystarczającą ilość

pieniędzy na ich kupno. Po pomyślnej weryfikacji zlecenia inwestor otrzymuje potwier-

dzenie jego złożenia, a dom maklerski na podstawie zlecenia klienta składa na giełdę tzw.

zlecenie maklerskie. Dzięki pełnej automatyzacji całego procesu, sprawności systemu

oraz jego integracji z systemami domów maklerskich, cała procedura trwa dosłownie

chwilę.

Co trzeba wiedzieć o zleceniach?

Składając zlecenie inwestor musi określić następujące elementy:

rodzaj zlecenia, czyli czy chce kupić, czy sprzedać,•

nazwę instrumentu finansowego, który ma być przedmiotem transakcji,•

cenę, po której chce dokonać transakcji, czyli tzw. limit ceny lub rodzaj zlecenia bez limitu • ceny,

liczbę instrumentów, które chce kupić lub sprzedać (tzw. wolumen zlecenia),•

termin ważności zlecenia,•

dodatkowe warunki realizacji zlecenia.•

27


Zlecenie maklerskie złożone na giełdę trafia do tzw. arkusza zleceń. W arkuszu zle-

ceń, wszystkie zlecenia na dany instrument są automatycznie porządkowane i czekają na

realizację. Ponieważ arkusz zleceń jest cały czas widoczny dla inwestorów, mogą oni na

bieżąco, w miarę napływających zleceń, śledzić to, co się dzieje na rynku.

Jak już wspomnieliśmy, o kolejności, w jakiej realizowane są zlecenia, decyduje

przede wszystkim cena zgłoszona przez inwestora, a następnie czas złożenia zlecenia.

Ci, którzy chcą kupić drożej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą kupić taniej,

a ci, którzy chcą sprzedać taniej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą sprzedać

drożej. W przypadku, gdy dwóch lub więcej inwestorów złożyło zlecenia z tą samą ceną,

o kolejności, w jakiej będą realizowane ich zlecenia decyduje czas zgłoszenia tych zleceń

do systemu giełdowego.

Wszystkie złożone przez inwestorów zlecenia są anonimowe, co oznacza, że inwe-

storzy nie wiedzą z kim mogą potencjalnie zawrzeć transakcje.

Ograniczenie wielkości zlecenia

W trosce o bezpieczeństwo obrotu giełdowego, giełda wprowadziła ograniczenia

maksymalnego wolumenu zlecenia dla instrumentów pochodnych. Ograniczenia przed-

stawia poniższa tabela.

Rodzaje zleceń

Dzięki rozbudowanemu systemowi zleceń, Giełda umożliwia inwestorom realizo-

wanie różnorodnych strategii inwestycyjnych. Zasadniczy podział zleceń stosowanych

Instrument Maksymalny wolumen zlecenia

kontrakty terminowe na indeksy i obligacje 500 kontraktów

kontrakty terminowe na waluty i akcje 100 kontraktów

opcje 500 opcji

jednostki indeksowe 1000 jednostek

28


w obrocie giełdowym uwzględnia dwa ich podstawowe rodzaje: zlecenia z limitem ceny

i zlecenia bez limitu.

Zlecenia z limitem ceny

W zleceniach tych inwestor dokładnie określa kurs (zwany inaczej limitem ceny), po

jakiem chce kupić lub sprzedać dany walor. W zleceniu kupna określony przez inwesto-

ra limit, to maksymalny kurs, po którym jest skłonny kupić dany instrument, natomiast

w zleceniu sprzedaży, określony limit, to kurs minimalny, po którym inwestor godzi się

sprzedać dany instrument. Na przykład, jeżeli inwestor złoży zlecenie kupna 50 akcji spół-

ki „A” określając limit ceny na 100 zł, oznacza to, że chce kupić akcje nie drożej niż po

100 zł.

Inwestorzy muszą pamiętać, że w zleceniach na poszczególne instrumenty finanso-

we obowiązuje sposób określania limitu ceny:

w zleceniach na akcje, prawa poboru, prawa do akcji, prawa pierwszeństwa, certyfi-• katy inwestycyjne, jednostki indeksowe i opcje akcyjne limit ceny podaje się w zło-

tych,

w zleceniach na obligacje limit ceny podaje się w procentach wartości nominalnej • obligacji,

w zleceniach na kontrakty terminowe limit ceny podaje się w punktach (dla kon-• traktów indeksowych), w złotych (dla kontraktów na akcje i waluty) lub procentach

wartości nominalnej (dla kontraktów na obligacje),

w zleceniach na opcje indeksowe limit ceny podaje się w punktach.•

Zlecenia z limitem ceny składają inwestorzy, którzy mają określony pogląd na to,

po jakiej cenie dokonać transakcji i nie chcą się zdać na przypadek. Czasami inwestor,

dla którego cena, po której dokona transakcji jest ważniejsza niż czas jej realizacji, musi

poczekać na realizację swojego zlecenia, ponieważ na rynku nie ma aktualnie nikogo, kto

jest skłonny zawrzeć transakcję po cenie, którą zaproponował. Inwestor musi pamiętać,

że im bardziej korzystną dla siebie cenę poda, tym dłużej może czekać na realizację swo-

jego zlecenia.

W rzeczywistości, kupujący może nabyć np. akcje po cenie niższej niż wynosił okre-

ślony przez niego limit, a sprzedający może sprzedać akcje po cenie wyższej niż wynosił

określony przez niego limit, co pokazuje przykład zamieszczony na stronie 33.

29


Zlecenia bez limitu ceny

Zlecenia bez limitu są przeznaczone dla inwestorów, którzy chcą kupić akcje „za

wszelką cenę”, czyli dla tych, którzy nie chcą długo czekać na realizację zlecenia i waż-

niejsze jest dla nich to, że w ogóle dokonają transakcji, niż to, po jakiej cenie to zrobią.

Wśród zleceń bez limitu ceny, inwestor ma do wyboru trzy możliwości:

Inwestorzy powinni pamiętać, że żadnych zleceń bez limitu ceny (PKC, PCR, PCRO)

nie można składać na opcje, prawa pierwszeństwa, prawa poboru, a także na pierwszą

sesję notowań danego instrumentu na giełdzie.

Zlecenie po każdej cenie (PKC)

Jeżeli inwestorowi zależy przede wszystkim na szybkim zawarciu transakcji, nie chce

ryzykować, że jego zlecenie może nie zostać zrealizowane w całości, a jednocześnie

akceptuje cenę, która jest aktualnie dostępna na rynku, składa zlecenie po każdej cenie

(PKC). Podstawową cechą tego zlecenia, oprócz braku limitu ceny, jest konieczność jego

realizacji w 100%.

Przykład

W trakcie notowań ciągłych inwestor składa zlecenie kupna PKC 100 akcji spółki

„B”. W arkuszu po stronie sprzedaży oczekuje na realizację zlecenie sprzedaży 150 akcji

spółki „B” po cenie 60 zł. W takiej sytuacji, złożone zlecenie PKC zostanie zrealizowane

w całości – inwestor nabędzie 100 akcji po cenie 60 zł za sztukę.

Zlecenie po cenie rynkowej (PCR)

Jeżeli inwestor chce nabyć lub sprzedać akcje po najlepszej cenie, jaka jest aktualnie

dostępna na rynku i zgadza się, że jego zlecenie może nie zostać zrealizowane w całości,

może wybrać zlecenie po cenie rynkowej (PCR). Zlecenia PCR mogą być składane wy-

łącznie w trakcie notowań ciągłych, za wyjątkiem okresu równoważenia rynku. Zlecenia

30


PCR są realizowane natychmiast po ich złożeniu, po najlepszej cenie, jaką można aktual-

nie uzyskać na rynku, czyli po cenie najlepszego, oczekującego w arkuszu zlecenia prze-

ciwnego. Zlecenie PCR nie zostanie przyjęte przez system, jeżeli po przeciwnej stronie

w arkuszu zleceń nie będzie żadnego zlecenia przeciwstawnego z limitem ceny. Jeżeli

inwestor złoży takie zlecenie musi być bardzo uważny – sytuacja na rynku może się bar-

dzo szybko zmienić, co może spowodować, że transakcja zostanie zawarta po niezbyt ko-

rzystnym dla inwestora kursie. Jeżeli zlecenie nie zostanie zrealizowane w całości, część,

która pozostanie, stanie się zleceniem z limitem równym ostatniej zawartej transakcji.

Przykład

Inwestor składa zlecenie sprzedaży PCR 100 akcji spółki „C”. Po stronie kupna w ar-

kuszu oczekuje na realizację zlecenie kupna 200 akcji spółki „C” po cenie 15 zł. W takiej

sytuacji złożone zlecenie PCR zostanie zrealizowane w całości po cenie 15 zł. Jeżeli po

stronie kupna zlecenie opiewałoby tylko na 50 akcji, a nie na 200, złożone zlecenie sprze-

daży PCR zostałoby zrealizowane w części – inwestor sprzedałby 50 sztuk po 15 zł.

Pozostała część jego zlecenia (50 akcji) pozostałaby w arkuszu z limitem 15 zł. Jeżeli

natomiast po stronie kupna nie byłoby żadnego zlecenia z limitem, złożone zlecenie PCR

zostałoby odrzucone przez system giełdowy.

Zlecenie po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO)

Zlecenia tego typu są bardzo podobne do omówionych powyżej zleceń PCR. Składa-

ją je inwestorzy, którzy są zainteresowani zawarciem transakcji po kursie, który zostanie

ustalony na otwarciu, zamknięciu notowań ciągłych lub na fixingu w notowaniach jednoli-

tych. Podobnie jak poprzednie zlecenie, także zlecenie PCRO, nie musi być zrealizowane

w całości, a niezrealizowana jego część stanie się zleceniem z limitem ceny równym

odpowiednio: kursowi otwarcia, kursowi zamknięcia, kursowi jednolitemu lub kursowi

określonemu w wyniku równoważenia rynku.

Składając to zlecenie trzeba pamiętać, że nie może ono zawierać dodatkowych wa-

runków: limitu aktywacji, wielkości minimalnej i wielkości ujawnianej. Dla składającego

ważne jest także to, że zleceń PCRO nie można modyfikować w fazie interwencji. Inwe-

stor, który zdecyduje się złożyć takie zlecenie musi wiedzieć, że zlecenia takie wpływają

na ustalenie kursu.

31


Jak długo zlecenie może być ważne?

Do dyspozycji inwestorów jest kilka możliwości określenia terminu ważności zle-

cenia. Określając termin, do którego ważne jest zlecenie, inwestor decyduje, jak długo

aktualna jest jego strategia inwestycyjna.

Zlecenie z określoną datą ważności składają głównie inwestorzy mający sprecy-

zowaną strategię działania. Wiedzą, po jakiej cenie chcą dokonać transakcji i określają

moment w czasie (datę), do którego zlecenie ma być ważne. Jeżeli do tego terminu

zlecenie nie zostanie zrealizowane, traci ważność.

Oprócz zleceń z określonym terminem ważności, inwestorzy mają do wyboru nastę-

pujące zlecenia:

ważne do końca sesji• – zlecenie takie składa inwestor, który chce zawrzeć transak-

cję tylko w czasie tej sesji, na którą składa zlecenie. Oczywiście, istnieje ryzyko, że

zlecenie nie zostanie zrealizowane w czasie jej trwania,

zlecenie bez określonego terminu ważności• – jest ważne do końca roku kalen-

darzowego; pozostaje w arkuszu tak długo, aż zostanie zrealizowane lub anulowane

przez inwestora,

zlecenie wykonaj lub anuluj (WuA) • – zlecenie takie składa inwestor, który chce ku-

pić lub sprzedać określoną liczbę akcji i nie chce, aby jego zlecenie było realizowane

w częściach, w kilku transakcjach. Takie zlecenie musi być zrealizowane w całości w

momencie przekazania go na giełdę. Jeżeli jest to niemożliwe, traci ważność.

Ważne do pierwszego wykonania (WiN)• . W notowaniach ciągłych zlecenie musi

zostać zrealizowane - przynajmniej częściowo - natychmiast po wprowadzeniu zlece-

nia do systemu giełdowego. Niezrealizowana część jest eliminowana przez system.

Zlecenia składane w fazie przyjmowania zleceń na otwarcie/zamknięcie/równoważe-

nie ważne jest do momentu zakończenia tej fazy, przy czym niezrealizowana w trak-

cie otwarcia część zlecenia jest eliminowana przez system.

32


Warto dodać, że pomimo podanych powyżej zasad, zlecenia mogą być usunięte

decyzją Zarządu GPW lub wskutek operacji na papierach wartościowych: po ostatnim

notowaniu akcji z prawem do dywidendy, po ostatnim notowaniu z prawem poboru oraz

przed pierwszym notowaniem po splicie akcji.

Dodatkowe warunki wykonania zlecenia

Poza ceną i terminem ważności inwestor może również określić dodatkowe warunki

wykonania swojego zlecenia. Należą do nich:

określenie minimalnej wielkości (wolumenu) wykonania (Wmin),• określenie limitu aktywacji (LimAkt),• określenie wielkości (wolumenu) ujawnienia (WUJ).•

Zlecenie z warunkiem minimalnej wielkości (wolumenu) wykonania (Wmin)

Przy składaniu zlecenia określa się minimalną wielkość, w której musi być ono wyko-

nane. Złożone zlecenie jest realizowane w całości lub częściowo, co najmniej w określo-

nej przez inwestora minimalnej ilości.

Jeżeli zlecenie zostanie zrealizowane częściowo - niezrealizowana część zlecenia sta-

je się zleceniem bez warunku wielkości minimalnej.

Jeżeli w momencie jego złożenia nie jest możliwa realizacja w określonej minimalnej

ilości - jest ono eliminowane przez system.

Przykład

Inwestor składa zlecenie kupna 500 akcji spółki „C” z limitem 100 zł i minimalną

wielkością wykonania 100 akcji. Oznacza to, że chce kupić w sumie 500 akcji, jednak nie

mniej niż 100, po kursie 100 zł. Jeżeli będzie to możliwe, najpierw zostanie zrealizowana

minimalna część zlecenia – nabędzie 100 akcji, a następnie pozostałą część. Jeżeli nie

będzie to możliwe, zlecenie straci ważność.

Zlecenie z wielkością ujawnioną (WUJ)

Zlecenia z wielkością ujawnioną są najczęściej stosowane przez inwestorów skła-

dających duże zlecenia, którzy nie chcą, aby inni dowiedzieli się, jakie są ich prawdziwe

zamiary, ponieważ mogłoby to znacząco wpłynąć na kurs akcji. Ujawnienie chęci zakupu

dużej liczby akcji spowoduje, że sprzedający podniosą ceny, czyli wzrośnie kurs akcji.

33


Natomiast widoczne w całości duże zlecenie sprzedaży może doprowadzić do dużego

spadku kursu. Budowa tego zlecenia przypomina górę lodową – na powierzchni widocz-

na jest tylko jego część ujawniona przez inwestora; pod nią, jak pod powierzchnią wody,

kryje się reszta – pozostała część zlecenia niewidoczna dla innych inwestorów. Wielkość

ujawniana zlecenia nie może być mniejsza niż 100 jednostek transakcyjnych.

Przykład

Inwestor składa zlecenie kupna 100.000 akcji spółki „D” i określa jego wielkość

ujawnianą na 5000 akcji. Oznacza to, że dla innych inwestorów będzie widoczna tylko

część zlecenia opiewająca na 5000 akcji. Pozostałe części, po 5000, będą się pojawiać

sukcesywnie, gdy poprzednie zostaną zrealizowane w całości.

Zlecenie z limitem aktywacji – limit aktywacji (LimAkt)

Zlecenia z limitem aktywacji są chyba najbardziej skomplikowane, ale bardzo uży-

teczne i popularne wśród inwestorów.

Inwestor ma do dyspozycji dwa rodzaje zleceń tego typu: zlecenie popularnie zwane

STOP LIMIT oraz STOP LOSS.

W zleceniu typu STOP LIMIT inwestor musi określić dwa limity: limit aktywacji – czy-

li poziom kursu na rynku, po przekroczeniu którego jego zlecenie „uaktywni się”, oraz

limit, po którym jego zlecenie ma zostać zrealizowane.

W przypadku zleceń typu STOP LOSS inwestor określa tylko limit aktywacji. Gdy

cena akcji na rynku osiągnie poziom określony jako limit aktywacji, zlecenie staje się

„widoczne“ na rynku jako zlecenie PKC, czyli akceptujące dowolny kurs.

Inwestor nie może określić limitów aktywacji oraz limitów realizacji zlecenia dowol-

nie, ponieważ obowiązują go pewne reguły.

W przypadku zleceń kupna w momencie złożenia zlecenia musi być spełniony po-• niższy warunek:

kurs ostatniej transakcji < limit aktywacji ≤ limit realizacji.

34


Przykład

Kurs ostatniej transakcji 25 zł. Inwestor może złożyć zlecenie kupna z limitem akty-wacji 26 zł i limitem realizacji 26,50 zł.

W przypadku zleceń sprzedaży w momencie jego złożenia musi być spełniony wa-• runek:

kurs ostatniej transakcji > limit aktywacji ≥ limit realizacji.

Przykład

Kurs ostatniej transakcji 25 zł. Inwestor może złożyć zlecenie sprzedaży z limitem

aktywacji 24,50 zł i limitem realizacji 24,50 zł.

Zlecenia takie często służą inwestorom do zabezpieczenia się przed niespodziewa-

nymi stratami, gdy kurs akcji spadnie. Złożenie właściwego zlecenia z limitem aktywacji

poniekąd zwalnia inwestora z ciągłego śledzenia, co dzieje się z kursem akcji – złożone

zlecenie służy jako polisa ubezpieczeniowa zabezpieczająca przed nagłym niespodziewa-

nym spadkiem kursu.

Przykład

Inwestor nabył akcje spółki „D“ po 50 zł wierząc, że ich kurs wzrośnie. Ma jednak

pewne obawy, że w przypadku, gdy ceny spadną może ponieść duże straty. Aby się

przed tym zabezpieczyć i nie stracić więcej niż np.10%, składa zlecenie STOP LOSS

– zlecenie sprzedaży z limitem aktywacji 45 zł, które ma być zrealizowane Po Każdej

Cenie. Złożone zlecenie chroni go przed stratami, ponieważ, gdy kurs spadnie i osiągnie

poziom 45 zł, jego zlecenie się ujawni i zostanie zrealizowane w całości.

Oczywiście, inwestor może stosować różne kombinacje zleceń w zależności od

swojej strategii działania. Musi jednak pamiętać, że nie wszystkie zlecenia można skła-

dać w każdym momencie sesji oraz, że nie wszystkie kombinacje zleceń są dozwolo-

ne. Zamieszczona obok tabela przedstawia wszystkie możliwe kombinacje zleceń, które

można składać na warszawskiej giełdzie oraz moment, w którym dane zlecenie może

zostać złożone.

35


Faza

prz

ed o

twar

ciem

/ za

mkn

ięci

em w

sys

tem

ie

noto

wań

cią

gły

ch i

kurs

u je

dnol

itego

ora

z w

tra

kcie

ró

wno

waż

enia

Faza

not

owań

cią

gły

chD

ogry

wka

Lim

itBr

akLi

mAk

tW

min

WU

JD

ZIEŃ

DO

MW

iNW

uALi

mit

Brak

Lim

Akt

Wm

inW

UJ

DZI

EŃD

OM

WiN

WuA

Lim

itBr

akLi

mAk

tW

min

WU

JD

ZIEŃ

DO

MW

iNW

uA

Brak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

Brak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

Brak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

Lim

Akt

tak

tak

tak

tak

tak

Lim

Akt

tak

tak

tak

tak

tak

Lim

Akt

Wm

inW

min

tak

tak

tak

tak

tak

tak

Wm

inta

kta

kta

kta

kta

kta

k

WU

Jta

kta

kta

kta

kW

UJ

tak

tak

tak

tak

tak

WU

Jta

kta

kta

kta

k

DZI

EŃta

kta

kta

kD

ZIEŃ

tak

tak

tak

tak

DZI

EŃta

kta

kta

k

DO

Mta

kta

kta

kD

OM

tak

tak

tak

tak

DO

Mta

kta

kta

k

WiN

tak

tak

WiN

tak

tak

tak

WiN

tak

tak

WuA

WuA

tak

tak

WuA

tak

tak

PKC

Brak

Lim

Akt

Wm

inW

UJ

DZI

EŃD

OM

WiN

WuA

PKC

Brak

Lim

Akt

Wm

inW

UJ

DZI

EŃD

OM

WiN

WuA

PKC

NIE

PRZ

YJM

OW

ANE

Brak

tak

tak

tak

tak

Brak

tak

tak

tak

tak

PCR

NIE

PRZ

YJM

OW

ANE

Lim

Akt

tak

tak

tak

Lim

Akt

tak

tak

tak

PCRO

NIE

PRZ

YJM

OW

ANE

Wm

inW

min

Skró

ty s

toso

wan

e w

tabe

li ozn

acza

ją:

Lim

it –

zlec

enie

z li

mite

m c

eny

PK

C

– zl

ecen

ie p

o ka

żdej

cen

ieP

CR

O

– zl

ecen

ie p

o ce

nie

rynk

owej

na

otw

arci

eP

CR

–

zlec

enie

po

ceni

e ry

nkow

ejLi

mA

kt

– zl

ecen

ie z

war

unki

em li

mitu

akt

ywac

jiW

min

–

zlec

enie

z w

arun

kiem

wie

lko

ści m

inim

alne

jW

UJ

– zl

ecen

ie z

war

unki

em w

ielk

ośc

i uja

wni

onej

DZI

EŃ

–

zlec

enie

z o

znac

zeni

em w

ażno

ści d

o ko

ńca

se

sji

DO

M

– zl

ecen

ie z

ozn

acze

niem

waż

nośc

i

do

myś

lnej

(be

zter

min

owej

)W

iN

– zl

ecen

ie z

ozn

acze

niem

waż

nośc

i do

pi

erw

szeg

o w

ykon

ania

Wu

A

– zl

ecen

ie z

ozn

acze

niem

waż

nośc

i wyk

onaj

lu

b an

uluj

Bra

k –

brak

war

unkó

w d

odat

kow

ych

zlec

enia

WU

JW

UJ

DZI

EŃta

kta

kD

ZIEŃ

tak

tak

DO

Mta

kta

kD

OM

tak

tak

WiN

WiN

WuA

WuA

PCRO

Brak

Lim

Akt

Wm

inW

UJ

DZI

EŃD

OM

WiN

WuA

PCR

Brak

Lim

Akt

Wm

inW

UJ

DZI

EŃD

OM

WiN

WuA

Brak

tak

tak

tak

tak

Brak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

Lim

Akt

Lim

Akt

Wm

inW

min

tak

tak

tak

tak

tak

tak

WU

JW

UJ

tak

tak

tak

tak

DZI

EŃta

kD

ZIEŃ

tak

tak

tak

DO

Mta

kD

OM

tak

tak

tak

WiN

tak

WiN

tak

tak

WuA

WuA

tak

tak

PCR

NIE

PRZ

YJM

OW

ANE

PCRO

NIE

PRZ

YJM

OW

ANE

Przyjmowanie zleceń rynkowych w poszczególnych fazach sesji oraz stosowanie i łączenie dodat-kowych warunków i oznaczeń terminów ważności zleceń maklerskich.

36


Wyobraźmy sobie na rynku sytuację, którą przedstawia poniższy arkusz zleceń:

W chwili gdy arkusz zleceń przedstawia się jak wyżej, inwestor składa zlecenie kup-

na 100 akcji. Zostanie ono różnie zrealizowane w zależności od rodzaju złożonego przez

inwestora zlecenia. Jeżeli zlecenie inwestora to:

zlecenie kupna 100 akcji z limitem kursu 125•

Zlecenie zostanie wykonane częściowo: inwestor nabędzie 10 akcji po 123, 30 po

124 i 30 po 125. W sumie inwestor nabędzie 70 akcji. Pozostałe 30 akcji z limitem 125,

będzie oczekiwać na realizację.

zlecenie kupna 200 akcji z limitem 125 i minimalną wielkością wykonania 100.•

Zlecenie nie może być zrealizowane, ponieważ po stronie sprzedaży jest tylko 70

akcji (w sumie), które można sprzedać po 125: 10 po 123, 30 po 124 i 30 po 125. Takie

zlecenie zostanie odrzucone.

Kupno Sprzedaż

Liczba akcji Cena Cena Liczba akcji

40 122 123 10

10 121 124 30

30 120 125 30

10 119 126 20

20 118 127 60

Przykłady realizacji zleceń

37


zlecenie kupna 100 akcji po cenie rynkowej•

Zlecenie zostanie zrealizowane tylko częściowo – inwestor nabędzie 10 akcji po kur-

sie 123. Niezrealizowana część zlecenia kupna (90 akcji) pozostanie w arkuszu z limitem

realizacji 123. Takie zlecenie pozwala na osiągnięcie najlepszej możliwej ceny na rynku

w danym momencie, ale, ponieważ realizowane jest przez pierwsze najlepsze zlecenie

po stronie przeciwnej, jest spore ryzyko, że zostanie tylko częściowo zrealizowane.

zlecenie kupna 100 akcji po każdej cenie•

Zlecenie zostanie zrealizowane w całości – inwestor nabędzie 10 akcji po kursie 123,

30 po 124, 30 po 125, 20 po 126 i 10 po 127. Średnia cena realizacji wyniesie 124,9.

zlecenie kupna 100 akcji z limitem 125 z warunkiem wykonaj i anuluj•

Zlecenie będzie zrealizowane w części (70 akcji): inwestor nabędzie 10 akcji po 123,

30 po 124 i 30 po 125. Pozostała część zlecenia (30 akcji) zostanie odrzucona.

zlecenie kupna 100 akcji z limitem aktywacji 125 i limitem realizacji 127•

Zlecenie uaktywni się, jeżeli zostanie zawarta transakcja po kursie 125. Po uaktyw-

nieniu się będzie mogło być zrealizowane po kursie 127.

38


Odpowiednia płynność obrotu ma podstawowe znaczenie dla przebiegu sesji. Pod-

trzymaniem płynności mogą zajmować się członkowie giełdy (biura maklerskie, banki)

oraz inne instytucje finansowe, nie będące członkami giełdy. W przypadku gdy animator

nie jest członkiem giełdy, składa swoje zlecenia za pośrednictwem członka giełdy. Istnie-

ją dwie podstawowe grupy animatorów: animatorzy rynku i animatorzy emitenta.

Animator rynku

Animatorem rynku może być instytucja finansowa (bank, dom maklerski), która na

podstawie umowy z Giełdą zobowiązała się do stałego zgłaszania swoich ofert kupna lub

sprzedaży danego papieru wartościowego na własny rachunek, na zasadach określonych

w umowie. Animator musi zgłaszać swoje oferty przed rozpoczęciem sesji i utrzymywać

je w arkuszu przez cały czas trwania notowań. Nie może składać takich zleceń, których

realizacja doprowadziłaby do sytuacji, w której zawierałby transakcje sam ze sobą.

Animator rynku może działać zarówno w systemie notowań ciągłych, jak i w syste-

mie kursu jednolitego. Giełda może podpisać umowę z wieloma instytucjami finansowy-

mi o pełnienie funkcji animatora dla tego samego instrumentu finansowego.

Animator emitenta

Animatorem emitenta może być instytucja finansowa (bank, dom maklerski), która

podpisała umowę z emitentem, w której zobowiązała się do podtrzymywania płynności

obrotu akcjami emitenta. Podpisana umowa określa zasady, na jakich działa animator

emitenta. Giełda może uznać, że w przypadku niektórych spółek notowanych na giełdzie,

których płynność akcji jest bardzo mała, niezbędne jest podpisanie przez taką spółkę

umowy z animatorem emitenta.

Ważna jest płynność obrotu, czyli rola animatora

39


Indeksy giełdowe to wskaźniki, które informują inwestorów o tendencjach, jakie

aktualnie panują na rynku. Indeksy informują o zmianie cen akcji pewnej grupy spółek

objętych indeksem. Mówi się często, że indeks giełdowy jest jak termometr – mierzy

temperaturę rynku.

Indeksy giełdowe mogą również pełnić rolę wzorców inwestycyjnych, i wówczas ich

strukturę oraz osiągane wyniki starają się naśladować fundusze inwestycyjne i emery-

talne. Indeksy mogą być także instrumentami bazowymi dla kontraktów terminowych,

warrantów czy opcji, będących przedmiotem obrotu giełdowego. Zależnie od przyjętej

metodologii, przy obliczaniu indeksów bierze się pod uwagę wyłącznie ceny papierów

(indeksy cenowe), bądź uwzględnia się również dochody z dywidend i praw poboru (in-

deksy dochodowe)

Giełda wylicza kilka indeksów:

WIG20• – opisuje stan koniunktury 20 największych i najbardziej płynnych spółek

z podstawowego rynku akcji. Indeks cenowy.

mWIG40• – obejmuje 40 średnich spółek notowanych na Giełdzie. W indeksie

mWIG40 nie uczestniczą spółki z indeksów WIG20 i sWIG80 oraz spółki zagranicz-

ne notowane na Giełdzie oraz innych rynkach o wartości rynkowej w dniu rankingu

powyżej 1 mld euro. Indeks cenowy.

sWIG80• – obejmuje 80 małych spółek notowanych na Giełdzie. W indeksie sWIG80

nie uczestniczą spółki z indeksów WIG20 i mWIG40 oraz spółki zagraniczne noto-

wane na Giełdzie oraz innych rynkach o wartości rynkowej w dniu rankingu powyżej

100 mln euro. Indeks cenowy.

WIG• – bejmuje wszystkie spółki notowane na GPW. Indeks dochodowy.WIG-PL • – w skład indeksu wchodzą akcje wszystkich krajowych spółek giełdowych.

Indeks dochodowy.

NCIndex• – w skład indeksu wchodzą akcje wszystkich spółek notowanych na rynku

NewConnect.

Jak mierzyć koniunkturę, czyli indeksy giełdowe

40


Subindeksy sektorowe• Giełda oblicza również 6 subindeksów WIG, w skład których wchodzą spółki z WIG

reprezentujące największe – pod względem wielkości rynkowej – branże: WIG-ban-

ki, WIG-budownictwo, WIG-chemia, WIG-deweloperzy, WIG-informatyka, WIG-

media, WIG-paliwa, WIG-spożywczy, WIG-telekomunikacja. Subindeksy sektorowe

pozwalają ocenić efektywność inwestycji w spółki z różnych sektorów gospodarki.

Indeksy giełdowe wyliczane są na bieżąco przez specjalny program nazywany kalku-

latorem indeksów. Przed rozpoczęciem sesji publikowana przez giełdę wartość indeksów,

wyliczana jest na podstawie tzw. teoretycznych kursów otwarcia. W czasie notowań cią-

głych, wartość indeksów wyliczana jest po zawarciu każdej transakcji, zaś publikowana

jest w określonych odstępach czasu, np. co 30 sekund.

W przypadku notowań jednolitych indeksy wyliczane są dwa razy dziennie – po każ-

dym fixingu. Po zakończeniu sesji publikowane są zbiorcze informacje: wartości minimal-

ne i maksymalne indeksów, wartość indeksu a otwarcie i zamknięcie sesji, itp.

41


Giełda upowszechnia m.in. informacje dotyczące kursów i obrotów notowanych in-

strumentów finansowych, indeksów giełdowych oraz swojej działalności. Informacje te

rozsyłane są do domów maklerskich, instytucji nadzorujących rynek oraz agencji informa-

cyjnych, które publikują je i udostępniają na bieżąco wszystkim uczestnikom rynku.

Informacje o wynikach notowań instrumentów można znaleźć na stronie interneto-

wej Giełdy: www.gpw.pl, a także:

na stronach internetowych wielu portali: Interii, Onetu, Wirtualnej Polski, Parkietu, • gdzie publikowane są zarówno „na gorąco”, jak i po zakończeniu sesji,

za pośrednictwem serwisów internetowych oferowanych przez domy maklerskie • swoim klientom,

w płatnych serwisach: np. Thomson Reuters, Bloomberg,• w prasie codziennej (np. w „Gazecie Giełdy Parkiet”, „Rzeczpospolitej” czy w „Ga-• zecie Wyborczej”),

w Telegazecie.•

Więcej informacji na temat giełdy można znaleźć na stronie internetowej GPW

(www.gpw.pl). Zainteresowani znajdą tam m.in.:

wyniki notowań (zarówno w trakcie, jak i po sesji),• podstawowe statystyki i wartości indeksów,• strukturę giełdy, jej historię i plany rozwoju,• przepisy regulujące działalność GPW i zasady obrotu giełdowego,• informacje dotyczące notowanych na giełdzie instrumentów i spółek,• informacje nt. członków giełdy,• materiały edukacyjne.•

Wyniki sesji na NewConnect oraz szczegółowe informacje na temat funkcjonowania

tego rynku są dostępne na www.newconnect.pl.

Gdzie szukać informacji z sesji?

42


Rodzaj Użyteczność Realizacja Uwagi

Z limitem Pozwala kon-trolować cenę realizacji.

Możliwa jest częściowa reali-zacja, lub zlecenie nie zostanie zrealizowane, jeżeli po drugiej stronie arkusza nie ma dosta-tecznej ilości akcji lub zleceń przeciwnych.

Najpowszech-niejszy rodzaj zlecenia.

Rynkowe na otwarcie/za-mknięcie (PCRO)

Pozwala na-być akcje na otwarciu / za-mknięciu sesji giełdowej.

Realizacja po kursie jednolitym ustalonym na otwarcie / za-mknięcie notowań.

Rynkowe (PCR)

Pozwala nabyć / sprzedać akcje w trakcie no-towań ciągłych po najlepszej cenie na rynku.

Realizowane natychmiast po wprowadzeniu po cenie pierw-szego najlepszego oczekujące-go w arkuszu zlecenia przeciw-nego. Możliwa jest częściowa realizacja

PKC Pozwala nabyć / sprze-dać wszystkie akcje po rynkowej cenie.

Realizowane natychmiast w ca-łości po cenie rynkowej.

Może być składa-ne w każdej fazie sesji z wyjątkiem dogrywki. Może spowodować za-mrożenie notowań

Ważne do pierwszego wykonania WiN

Umożliwia kon-trolę momentu realizacji.

Musi być zrealizowane natych-miast po wprowadzeniu. Może być zrealizowane częściowo.

Wykonaj lub anuluj (WuA)

Umożliwia kon-trolę momentu realizacji.

Musi być realizowane natych-miast po wprowadzeniu. Musi być wykonane w całości lub jest anulowane.

Zlecenia – krótka ściągawka

43


Rodzaj Użyteczność Realizacja Uwagi

Z warunkiem wielkości mini-malnej (Wmin)

Umożliwia kontro-lę ilości kupio-nych/sprzedanych instrumentów finansowych.

Zlecenie jest realizowane w ca-łości lub częściowo co najmniej w określonej przez inwestora minimalnej ilości.

Może być odrzucone przez system, jeżeli w chwili przyjęcia zlecenia układ zle-ceń nie pozwala na realizację w mi-nimalnej ilości.

Z warunkiem limitu aktywa-cji – typ STOP LOSS

Umożliwia kup-no/sprzedaż całej ilości instrumen-tów, jeżeli cena osiągnęła poziom ustalony przez inwestora.

Po uaktywnieniu realizowane jak zlecenie PKC.

Pozwala na kontrolę poziomu i ilości realizacji.

Z warunkiem limitu aktywa-cji – typ STOP LIMIT

Umożliwia kupno/sprzedaż instrumentu przy określonym limi-cie, jeżeli cena na rynku przekroczy-ła ustalony przez inwestora poziom.

Po uaktywnieniu realizowane jak zlecenie z limitem.

Umożliwia kontrolę poziomu realizacji.

Z warunkiem wielkości ujaw-nionej (WUJ)

Umożliwia ukrycie ilości sprzedawa-nych/kupowanych instrumentów.

Zgodnie z określonymi parame-trami.

Zlecenie Skrót nazwy zlecenia

Z limitem Limit

Po cenie rynkowej PCR

Po cenie rynkowej na otwarcie PCRO

Po każdej cenie PKC

Dodatkowe warunki realizacji

Z warunkiem minimalnej wielkości wykonania Wmin

Z wielkością ujawnioną WUJ

Z limitem aktywacji LimAkt

Oznaczenie terminu ważności

Z terminem ważności

Wykonaj lub anuluj WUA

Ważne od pierwszego wykonania WiN

Ważne do końca sesji giełdowej Dzień

Ważne bezterminowo DOM

44


Szczegółowe informacje nt. obrotu giełdowego,

w tym regulacje prawne, znajdą Państwo na stronach:

www.gpw.pl (Główny Rynek GPW)

www.newconnect.pl (rynek NewConnect).

NOTATKI:

Zasady obrotu giełdowego - Główny Rynek GPW - Rynek ... · pochodne. Akcje są to papiery ......

Documents

Transcript of Zasady obrotu giełdowego - Główny Rynek GPW - Rynek ... · pochodne. Akcje są to papiery ......