Listeria monocytogenesListeria monocytogenes

Klasyfikacja

Domena Bacteria

Typ Firmicutes

Klasa Bacilli

Rząd Bacillales

Rodzina Listeriaceae

Rodzaj Listeria

Brochothrix

Rodzaj Listeria

Listeria monocytogenes

Listeria ivanovii

Listeria innocua

Listeria welshimeri

Listeria seeligeri

Listeria grayi

Listeria marthii

Klasyfikacja

Listeria rocourtiaeListeria weihenstephanensisListeria fleischmanniiListeria aquatica Listeria floridensisListeria cornellensis Listeria grandensis Listeria ripariaListeria booria

Organizm Patogenność Liczba chromosomów

Zawartość

% GC

Rozmiar

(Mb)

Geny Białka

L.monocytgenes EGD-e patogenny dla ludzi i zwierząt

1 38 2.94 2.940 2.846

L. innocua

ATCC 33091

niepatogenny 1 37.4 2.89 2.983 2.938

L. ivanovii patogenny - głównie dla

zwierząt

1 37.1 2.93 2.889 2.650

L.seeligeri serovar 1/2b

Str SLCC3954

niepatogenny 1 37.4 2.8 2.807 2.710

L. welshimeri

serovar 6b

Str SLCC5334

niepatogenny 1 36.4 2.81 2.864 2.774

L. grayi DSM 20601 niepatogenny 1 41.6 2.59 2.690 2.625

L. marthii FSLS4-120 niepatogenny 1 38.6 2.88 2.969 2.963

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/genome/

0.5 – 2 μm długości, 0.4 - 0.5 μm szerokości

regularne, nieprzetrwalnikujące, gramdodatnie pałeczki wykazujące tendencję do polimorfizmu

względnie tlenowa

nie wytwarza otoczek

Charakterystyka L. monocytogenes

katalazo-dodatnia, oksydazo-ujemna

posiada od 2 do 6 perytrychalnie ułożonych rzęsek

zdolność ruchu w wąskim zakresie temp. 20 - 25 C; w temp. 37 C – nieruchliwa

na agarze z krwią wytwarza wąską strefę β – hemolizy

Charakterystyka L. monocytogenes

Warunki wzrostu

Występowanie L. monocytogenes

gleba

przewody pokarmowe wielu gatunków zwierząt domowych

dzikich

wody powierzchniowe

ścieki

gnijące szczątki roślin

kiszonki

2-10% zdrowych ludzi jest nosicielami

surowce pochodzenia zwierzęcego i roślinnego oraz produkty spożywcze:

1. surowe mleko

2. przetwory mleczne: sery (sery miękkie maziowe i pleśniowe), lody,

masło

3. surowe mięso (wołowe, drobiowe, wieprzowe)

4. przetwory mięsne: surowe i półsurowe kiełbasy,

próżniowo pakowane wędliny

5. świeże oraz mrożone warzywa i owoce

6. ryby, owoce morza

środowisko zakładów przetwórstwa spożywczego szczególnie w miejscach chłodnych i wilgotnych

przedmioty codziennego użytku (ścierki do naczyń, zlewozmywaki, chłodziarki, wanny)

Listerioza

U zwierząt około 90% zachorowań na listeriozę jest spowodowane przez L. monocytogenes, a 10% przez L. ivanovii.

U człowieka prawie wszystkie przypadki listeriozy wywołuje L. monocytogenes, rzadko L. seeligeri i L. ivanovii.

przewód pokarmowy

uszkodzona skóra

błony śluzowe układu oddechowego

spojówki

łożysko

Wrota zakażenia u ludzi

Układ pokarmowy – główne wrota wnikania L. monocytogenes do organizmu gospodarza

Po przełamaniu bariery przewodu pokarmowego, bakterie wędrują wraz z krwią i limfą do węzłów chłonnych, śledziony i wątroby.

W wątrobie, gdzie występuje najliczniej, większość niszczona jest przez makrofagi, a tylko część namnaża się w hepatocytach.

Z wątroby może przedostać się do krwi (bakteriemia), prowadząc do posocznicy lub do inwazji mózgu lub łożyska.

Grupa ryzyka

Kobiety w ciąży

Noworodki

Osoby o obniżonej odporności układu immunologicznego

Osoby zaawansowane wiekowo (> 65 lat)

Listerioza u człowieka charakteryzuje się zmianami chorobowymi o

różnym umiejscowieniu.

Występują cztery postacie kliniczne choroby:

1) postać żołądkowo-jelitowa

2) płodowa

2) posocznica noworodków

3) zakażenie ośrodkowego układu nerwowego charakteryzujące

się zapaleniem mózgu, zapaleniem mózgu i opon mózgowych

Zakażenia u ludzi wywoływane przez L. monocytogenes

Zakażenia u ludzi wywoływane przez L. monocytogenes

Łagodny nieżyt żołądkowo-jelitowy

(ang. listerial gastroenteritis)

Objawy zakażenia - dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego: dreszcze, bóle głowy, bóle brzucha, nudności, biegunka, bóle mięśni, wymioty, zmęczenie.

Ostra infekcja (ang. invasive listeriosis)

kobiety w ciąży - infekcja manifestująca się łagodnymi objawami klinicznymi przypominającymi grypę (podwyższona temperatura, bóle głowy, bóle mięśni) lub zapalenie dróg moczowych

noworodki: listerioza wczesna – sepsa ujawniająca się bezpośrednio po urodzeniu lub w pierwszym tygodniu życia (śmiertelność 15-50%) listerioza późna – objawy pojawiają się zwykle pomiędzy 8 a 30 dniem życia i jest to zwykle zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (śmiertelność 10-20%)

osoby o obniżonej odporności immunologicznej i osoby starsze – zakażenie ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) lub zakażenie ogólne z typowymi objawami posocznicy. Rzadziej występuje porażenie nerwów czaszkowych i ropnie mózgu. Często zmianom w ośrodkowym układzie nerwowym towarzyszą zaburzenia psychiczne, a u około 25% pacjentów ataki padaczkowe.

inne możliwe powikłania to: ropnie gałki ocznej, zapalenie wsierdzia, zapalenie i ropnie wątroby, zapalenie otrzewnej, zapalenie żołądka i jelit, infekcje skórne i szkieletowe. 

Antybiotykoterapia listeriozy

Lekiem skutecznym w alternatywnym leczeniu, szczególnie u chorych wykazujących alergię na β–laktamy, jest trimetoprim w połączeniu z sulfonamidami, takimi jak sulfametoksazol (tzw. kotrimoksazol) lub erytromycyna.

W leczeniu bakteriemii u kobiet w ciąży z powodzeniem stosuje się wankomycynę i erytromycynę.

EFSA Journal, 2015; 13(12):4329

EFSA Journal, 2015; 13(12):4329

Liczba hospitalizacji i śmiertelność spowodowana przez czynniki zoonotyczne w 2104 r.

Rozdział 1. Kryteria bezpieczeństwa żywności

Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych

Symbole oznaczają: n - liczba próbek pobranych do badańm - wartość równa lub poniżej której wszystkie wyniki uznawane są za zadowalająceM - wartość maksymalna liczby drobnoustrojów. Wynik jest niezadowalający, jeśli liczba drobnoustrojów w jednej lub kilku próbkach ma wartość M lub ją przekracza.c - liczba próbek, w których dopuszcza się liczbę drobnoustrojów pomiędzy m i M. Wynik jest zadowalający jeśli liczba drobnoustrojów w pozostałych próbkach ma wartość m lub niższą.

Według prawa UE (EG) nr 2073/2005 producent musi badać różne artykuły spożywcze w obszarze produkcji na obecność patogenów, np. L. monocytogens.

Metody EN ISO oparte na hodowli są wyraźnie przywołane w tym prawie. Jednakże uzyskanie wyniku ujemnego może wymagać > 4 dni (dla L. monocytogenes).

(EG) nr 2073/2005 dopuszcza również zastosowanie metod alternatywnych, jeżeli ich walidacja w stosunku do metod ISO zapewnia równoważne wyniki.

Konwencjonalne metody mikrobiologiczne

znormalizowane metody PN ISO*

(International Organization for Standarization)

uznane urzędowo

identyfikacja drobnoustrojów do poziomu rodzaju i/lub gatunku

Konwencjonalne metody mikrobiologiczne

ICS: 07.100.30. Mikrobiologia żywności

PN-EN ISO 7218:2008Mikrobiologia żywności i pasz. Wymagania ogólne i zasady badań mikrobiologicznych.

PN-EN ISO 7218:2008/A1:2013-10 (oryg.)

PKN-CEN ISO/TS 11133-1:2009 Mikrobiologia żywności i pasz. Wytyczne dotyczące przygotowania i wytwarzania pożywek. Część 1: Ogólne wytyczne dotyczące kontroli jakości pożywek przygotowywanych w laboratorium.

ISO/TS 11133-2:2003/A1:2011Microbiology of food and animal feeding stuffs. Guidelines on preparation and production of culture media. Part 2: Practical guidelines on performance testing of culture media

Konwencjonalne metody mikrobiologiczneICS: 07.100.30. Mikrobiologia żywności PN-EN ISO 6887-1:2000 Mikrobiologia żywności i pasz. Przygotowanie próbek, zawiesiny wyjściowej i rozcieńczeń dziesięciokrotnych do badań mikrobiologicznych. Ogólne zasady przygotowania zawiesiny wyjściowej i rozcieńczeń dziesięciokrotnych.

PN-EN ISO 6887-2:2005 Mikrobiologia żywności i pasz. Przygotowanie próbek, zawiesiny wyjściowej i rozcieńczeń dziesięciokrotnych do badań mikrobiologicznych. Część 2: Specyficzne zasady przygotowania mięsa i przetworów mięsnych.PN-EN ISO 6887-3:2005 Mikrobiologia żywności i pasz. Przygotowanie próbek, zawiesiny wyjściowej i rozcieńczeń dziesięciokrotnych do badań mikrobiologicznych. Część 3: Specyficzne zasady przygotowania ryb i przetworów rybnych.PN-EN ISO 6887-4:2005Mikrobiologia żywności i pasz -- Przygotowanie próbek, zawiesiny wyjściowej i rozcieńczeń dziesięciokrotnych do badań mikrobiologicznych. Część 4: Specyficzne zasady przygotowania produktów innych niż mleko i przetwory mleczne, mięso i przetwory mięsne oraz ryby i przetwory rybne.

Konwencjonalne metody mikrobiologiczne

ICS: 07.100.30. Mikrobiologia żywności

PN-EN ISO 7932:2005 Mikrobiologia żywności i pasz. Horyzontalna metoda oznaczania liczby przypuszczalnych Bacillus cereus. Metoda liczenia kolonii w temperaturze 30 stopni C.

PN-EN ISO 10272-1:2007 Mikrobiologia żywności i pasz. Horyzontalna metoda wykrywania obecności i oznaczania liczby Campylobacter spp. Część 1: Metoda wykrywania.

PN-EN ISO 13720:2010 (oryg.)Mięso i przetwory mięsne. Oznaczanie liczby przypuszczalnych Pseudomonas sp.

Konwencjonalne metody mikrobiologiczne

ICS:71.100.70 Kosmetyki. Środki higieny osobistej

PN-EN ISO 21148:2009 (oryg.)Kosmetyki – Mikrobiologia. Ogólne wytyczne badań mikrobiologicznych

PN-EN ISO 11930:2012 (oryg.)Kosmetyki - Mikrobiologia. Test skuteczności i ocena zakonserwowania produktów kosmetycznych

PN-EN ISO 16212:2011(oryg.) Kosmetyki-Mikrobiologia. Oznaczenie liczby drożdzy i pleśni.

PN-EN ISO 18416:2009 (oryg.)Kosmetyki-Mikrobiologia. Wykrywanie Candida albicans

Konwencjonalne metody mikrobiologiczne

ICS: 07.100.20 - Mikrobiologia wody

PN-EN ISO 8199:2010 Jakość wody. Ogólne wytyczne oznaczania liczby bakterii metodą hodowli

PN-EN ISO 7899-1:2002 Jakość wody. Wykrywanie i oznaczanie ilościowe enterokoków kałowych. Część 1: Zminiaturyzowana metoda do badania wód powierzchniowych i ścieków (najbardziej prawdopodobna liczba bakterii)

PN-EN ISO 7899-2:2004 Jakość wody. Wykrywanie i oznaczanie ilościowe enterokoków kałowych. Część 2: Metoda filtracji membranowej

Konwencjonalne metody mikrobiologiczne

namnożenie drobnoustrojów na odpowiednich podłożach

namnażająco-wybiórczych (metody jakościowe)

analiza wielu cech morfologicznych, biochemicznych czy

serologicznych bakterii, które wyrosły w postaci kolonii

na podłożach agarowych

PN-EN ISO 11290-1:1999+A1:2005

Bulion pół-Frasera i Frasera - podłoża do selektywnego namnażania Listeria sp. Oprócz składników odżywczych (peptony, ekstrakty) zawierają eskulinę i chlorek litu. Do podłoża po sterylizacji wprowadzany jest roztwór cytrynianu amonowo-żelazowego i dodatek selektywny w postaci roztworu: akryflawiny i kwasu nalidyksowego (w bulionie pół-Frasera jest go połowę mniej). Antybiotyki i chlorek litu silnie hamują wzrost bakterii gramujemnych i większość gramdodatnich. Dodatkowo chlorek litu jest czynnikiem wybiórczym, ze względu na tolerancję wyższych stężeń tej soli przez Listeria spp. Szczepy Listeria hydrolizują eskulinę do eskuletyny i glukozy. Eskuletyna tworzy czarny kompleks z żelazem (III) pochodzącym z cytrynianu. Hodowla na tym podłożu po namnożeniu pałeczek Listeria spp. przybiera czarnoszarą lub czarną barwę.

wzrost L.mnocytogenes na podłożu bulion Frasera

podłoże chromogenne ALOA (agar Listeria wg Ottaviani i Agosti)

chromogenny substrat:

5-bromo-3-chloro-3-indoxyl--D-glukopiranozyd –

wykrywanie aktywności - -D-glukozydazy = kolonie niebieskozielone (wszystkie gatunki Listeria)

substrat

L--fosfatydyloinozytol

wykrywanie aktywności fosfolipazy C specyficznej dla fosfatydyloinozytolu (PI-PLC) = mętne halo

Dodatkowo zawiera: mieszaninę antybiotyków (kwas nalidyksowy, ceftazidim, polimyksynę B, cykloheksimid lub amfoterycynę B), chlorek litu.

podłoże agar Oxford

podłoże wybiórczo-różnicujące zawierające w swoim składzie m. in. mieszaninę antybiotyków (siarczan kolistyny, cefotetan, fosfomycynę, cykloheksymid), akryflawinę, eskulinę, chlorek litu i

cytrynian amonowo-żelazowy(III).

podłoże agar Palcam

podłoże wybiórczo-różnicujące zawierające w swoim składzie m in. mieszaninę antybiotyków (polimyksynę B, ceftazidim) akryflawinę, mannitol, czerwień fenolową, glukozę, eskulinę, chlorek litu, cytrynian amonowo-żelazowy(III).

Testy potwierdzające dla Listeria spp.

barwienie Grama

katalaza

zdolność ruchu

test na hemolizę

test CAMP

fermentacja ramnozy i ksylozy

Testy potwierdzające dla L. monocytogenes

L. ivanovii

SR

S - Staphylococcus aureus

(ATCC 25923 lub 49444; NCTC 7428 lub 1803)

R - Rhoodococcus equi

(ATCC 6939 lub NCTC 1621)

L. monocytogenes

R s

L. innocuaR s

Test CAMP

Christie–Atkins–Munch–Peterson test