Style architektoniczne w GdańSku — rokoko i klaSycyzm

Podwale Przedmiejskie

Podwale Przedmiejskie

ul. Chłodna

ul. Sempołowskiej

ul. Dolna

ul. Królikarnia

Podwale Przedmiejskie

ul. Łąkowa

ul. Ł

ąkow

a

ul. Łąkowa

ul.

Szo

py

ul. Szafarn

ia

ul. Św

. Barb

ary

ul. Jaskółcza

ul. Jamłu

żnicza

ul. Wróbla

ul. Radna

ul. Reduta Miś

ul. Reduta

Dzik

ul. Reduta Wyskok

ul. Reduta Wilk

ul. Śluza

ul. Kieturakisa

ul. Szczygła

ul. Zielona

ul. Fundacyjna

ul. Kamienna G

robla

ul. Kamienna G

robla

ul. Dobra

ul. Tr

akt ś

w. W

ojcie

cha

ul. Długa

ul. Bogusławskiego

ul. Szeroka

ul. P

ańsk

a

ul. Szeroka

ul. Szeroka

ul. Garncarska

ul. Elżbietańska

ul. K

owalska

ul. T

kack

a

ul. G

arba

ry

ul. św. Ducha

ul. Mariacka

ul. Podkramarskaul. Plebania

ul. Chlebnicka

ul. św. Ducha

Wał

y Ja

giel

loń

skie

TAR

GW

ĘGLO

WY

TARGDRZEWNY

GDAŃSKGŁÓWNY

DWORZEC PKS

PLACWAŁOWY

Ołowianka

Hucisko

ul. Ogarna

ul. Ogarna

ul. Toruńska

ul. Toruńska

ul. Jaglana

ul. Wspornikowa

ul. Owsiana

ul. Toruńska

ul. Świętej Trójcy

ul. Piwna

ul. K

alet

nicz

aul

. Ław

nicz

a

ul. P

oczt

owa

ul. K

lesz

a

ul. L

ekty

kars

kaul

. Koz

ia

Długi Targ

ul. Świętojańska

ul. Świętojańska

ul. Straganiarska

ul. Lawendowaul. Tobiasza

ul.

Law

end

ow

a

ul. Katarzynki ul. Katarzynki

ul. Zamkowa

ul. Grodzka

ul. Osiek

Plac ObrońcówPoczty Polskiej

ul. Profesorska

ul.

Ole

jarn

a

ul. Na Piaskach

ul. Stolarska

ul. Tartaczn

aul. Sieroca

ul. Sukiennicza

ul. Brow

arna

ul. Mniszki

ul. Rajska

ul. Rajska

ul. Rajska

ul. Korzenna

ul. Łagiewniki

ul. Łagiewniki

ul. Heweliusza

zaułek św. Bartłomieja

ul.

Po

dw

ale

Gro

dzk

ie

ul. Gnilna

ul.

3 M

aja

ul. Aksamitna

ul. Wałowa

ul. Wałowa

ul. Wałowa

ul. Krosna

ul. Heweliusza

ul. Rybaki D

olne

ul. Rybaki G

órne

ul. G

robl

a I

ul.

Zło

tnik

ów ul

. Gro

bla

II

ul.

Gro

bla

IV

ul.

Gro

bla

III

ul.

Toka

rska

ul.

Min

ogi

ul.

Tan

det

a

ul. Podwale Staromiejskie

ul. Podwale Staromiejskie

Podwale Staromiejskie

ul. Stągiewnaul. Długie Ogrody

ul. angielska grobla

ul. elbląska

Mot

ław

a

Mot

ław

a

Mot

ław

a

NOWA M

OTŁAWA

NO

WA

MO

TŁA

WA

ul. D

ługi

e P

obrz

eże

ul.

Dłu

gie

Po

brz

eże

Targ

Ryb

ny

ul. P

owro

źnic

za

ul. C

hmie

lna

ul. C

hmie

lna

ul. Chmielna

ul. Ż

abi K

ruk

ul. L

asta

dia

ul. R

zeźn

icka

ul.

Oko

po

wa

ul. Na stoku

ul. Na stoku

ul. Biskupia

ul. Z

aroś

lak

❶

❹

❺

❷❸

❶ ❸ ❺

❷ ❹

owocnych poszukiwań życzą:

patroni medialni:Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

z partnerami:

2

Quiz1. Szczyt kamienicy przy DługimTargu 12 zdobią postacie ze słynnego obrazu Rafaela. Zostały tu

umieszczonewczasieostatniejkonserwacjifasady.Sąto:a. średniowiecznirycerzeb. renesansowedamydworuc. starożytnifilozofowie

2. WktórymrokupowstałomalowidłonakamienicyprzyDługimTargu35?a. 1955b. 1945c. 1947

3. Podcieńdomuprzyul.Chlebnickiej20niemainnychozdóbpozaportretamitwórców.InaczejjestwkamienicyprzyDługimTargu25,znajdującejsiępodrugiejstroniepodwórza.Sklepienie(czylikonstrukcjazamykającaodgórypomieszczenie)tegopodcieniazostałopokrytewielobarwnąpo-lichromiązezwierzętami.Jakietozwierzęta?

a. jelenieiptakib. lwyimotylec. jednorożceisłonie

4. Kamienicapodnumerem12majednoznajmłodszych,aleinajciekawszychprzedprożynaulicyMariackiej.Pochodzionoz1940roku,anajegopłytachumieszczonomorskiestworzeniazgdań-skichmonet.Jakietostworzenia?

a. meduzaiśledźb. delfinihomarc. flądraidorsz

5. ObokBramyŚwiętojańskiejznajdujesięczterogwiazdkowyhotel,zbudowanyw1997roku.Jegonazwaodwołujesiędohistoriimiasta.Jakbrzmi?

a. Hanzab. Heweliuszc. Królewski

JakzapewnezauważyliściewtrakciepoprzednichspacerówzcykluGdańskieMiniatury,liczbaiwielkośćbu-dynków,którepowstawaływmieście,byłaściślezwiązanazzamożnością jegomieszkańców imieszkanek.NajwspanialszeobiektywGdańskuwzniesionopodkoniecXVwiekuorazwciągudwóchnastępnychstuleci.W tym czasie Polska była państwem bezpiecznym i stosunkowo zamożnym, a Gdańsk stanowił jej głównyport.NiestetywXVIIIwiekuokrestenzakończyłsiębezpowrotnie.Polskauwikłałasięwlicznewojny,ado-datkowoosłabiały jąsporywewnętrzne.Tymczasemkraje,zktórymigraniczyła:Rosja,Austria iPrusy,dziękireformomorazdobremuzarządzaniurosływsiłęicorazmniejliczyłysięzeswoimsąsiadem.DoprowadziłotopodkoniecXVIIIwiekudotrzechrozbiorówPolski,wwynikuktórychnaszepaństwozostałowymazanezmapyEuropyna123lata.

NapoczątkuXVIIIstuleciawarchitekturzeisztucedominowałbarok,którypoznaliściepodczasnaszejostat-niejMiniaturowejwędrówki.Styltenmiałzaskakiwać,wręczoszałamiaćodbiorców.Dlategobarokowedeko-racjesąobfiteiprzeładowane.Zczasemciężkistylbarokowyuznanozazbytprzytłaczający.Dozmianwsztu-cedoszłoweFrancjiwokresierządówkrólaLudwikaXV(1715–1774).Tonajegodworzeukształtowałsięnowystyl,rokoko.Zaczętobudowaćmniejszepałacyki,którewprzeciwieństwiedodużychpałacówbarokowychmiałybyćprzedewszystkimwygodne.Takżedekoracjazewnętrznastałasiędużoskromniejszaidelikatniejsza.Architekciskupialisięnawnętrzach,tworzylikameralnepomieszczenia,sprzyjająceprzyjacielskimspotkaniomirozmowom.Jakoelementyzdobniczewykorzystywanomotywykwiatowe,wktórewplatanoptaki,małpki,owady i owoce. Charakterystyczny był ornament rocaille, który przypominał muszlę połączoną z kogucimgrzebieniem.Rocaillestosowanonameblach,ścianach,sufitach,ramachlusteriobrazów.Artyściinspirowalisięnietylkokulturąeuropejską,aletakżeczerpaliwzoryzesztukichińskiejczytureckiej.Wewnętrzachroko-kowychchętniewieszano lustra,któreoprócztego,żesłużyłydoprzeglądaniasię,pozwalały równieżosią-gaćciekaweefektypoprzezwielokrotneodbicia.Naścianachmiejsceogromnychobrazówwciężkichzło-tychramachzajęłyniedużeobrazkioróżnorodnejtematyce,częstomalowanepastelami.Wewcześniejszychepokachartyściuwieczniali ludziwoficjalnychpozach istrojach.Wdobierokokazaczętotworzyćportretyosóbwstrojachcodziennychiwtrakciewykonywaniazwyczajnychczynności,takichjakczytanieczyzabawazdzieckiem.Jakokreśliłtojedenzbadaczyepoki,jeślibarokzjegoefektownymirozwiązaniamimożnaporów-naćdogryaktorskiej,todelikatnerokokoprzypominasztukętańca.

Tak jak w wypadku wcześniejszych epok, rokoko w zależności od regionu wyglądało różnie.We Francji,gdzie styl powstał, wznoszone budynki nie miały zbyt wielu dekoracji zewnętrznych. Inaczej w państwachniemieckich.Tupałacechętnieozdabianolicznymirzeźbami,któreprzypominałyjeszczedziełabarokowe.DosłynnychobiektówtegotypunależySanssouciwPoczdamiepodBerlinem(zdjęcienr1).

Style architektoniczne w GdańSku — rokoko i klaSycyzm

klaudiusz grabowski

1 2

WpołowieXVIIIwiekuzacząłsiękształtowaćstyl,którycałkowiciezrywałzesztukąbarokową,zatoodwo-ływałsiędoantyku(podobniejakrenesans).Klasycyzm,boonimmowa,stałsiępopularnypodkoniecXVIIIinapoczątkuXIXwieku.Pozostawiłposobiewielegmachówużytecznościpublicznejnakilkukontynentach.WśródnichwymienićmożnachoćbyBiałyDom(zdjęcienr2)–siedzibęprezydentaStanówZjednoczonych,czyteżKapitol(zdjęcienr3)–siedzibęKongresuUSAwWaszyngtonie.Wstyluklasycystycznymbudowanotakżekościoły,naprzykładkościółśw.MagdalenywParyżu(zdjęcienr4)czySobórKazańskiwPetersburguwRosji(zdjęcienr5).

WiekXVIIIwdziejachGdańskabyłbardzoburzliwyiupłynąłpodznakiemwojen.Wtymczasiewmieścieniepowstałżadenkościółanidużygmachużytecznościpublicznej.Przebudowywanonatomiastkamienice,anaprzedmieściachwznoszonodworki–rezydencje,wktórychspędzaliletniemiesiącenajbogatsigdańsz-czanie.RównieżpierwszapołowaXIXstulecianiebyładlamiastałaskawa.WwynikudrugiegorozbioruPolskiw1793rokuGdańskznalazłsięwgranicachPrus.Odtądniebyłjużgłównymportemdużegopaństwa,alejed-nymzwieluprowincjonalnychmiastpruskich.PrzełomXVIIIiXIXwiekutotakżeepokawojennapoleońskich,któreprzetoczyłysięprzezniemalcałąEuropę.

43

5

6 7

5

9 10

WGdańskudonajbardziejznanychbudowlirokokowychnależyPałacOpatówwOliwie(zdjęcienr6;Oli-waniebyłajeszczewtedydzielnicąGdańska,leczsamodzielnąosadą).RokokowewnętrzamożnanatomiastpodziwiaćwDomuUphagena(zdjęcienr7).Jegowłaściciel,JanUphagen,kupiłkamienicęprzyulicyDługiejw1775roku.Wswoimtestamenciezakazałzmianywyposażeniadomu,dziękiczemuwielelatpóźniej(w1911roku)możnatubyłootworzyćmuzeum.DomUphagenajestjedynąosiemnastowiecznąkamienicąwPolsceijednąznielicznychwEuropie,którąmożnazwiedzać.

Klasycystycznymibudowlami są z koleiwzniesionyw latach1818–1819kościółmenonickinaZaroślaku(zdjęcienr8)orazDworekUphagenównaDolnymMieście (zdjęcienr9).Ciekawezestawienieobustylówarchitektonicznych przedstawiaV Dwór w Oliwie przy ulicy Polanki (zdjęcie nr 10), która była kiedyś głów-nądrogązGdańskadoOliwy.Zewzględunapięknąokolicętotutajgdańscypatrycjusze(czylinajbogatsimieszczanie)stawialiswojeletnierezydencje.Wybudowanoichłącznieosiem,akilkazachowałosiędodzisiaj.VDwór,nazywanyJutrzenkąalboAnielskimDworem,składasięzdwóchbudynków–rokokowegozpołowyXVIIIwiekuiklasycystycznegozokoło1800roku.

PodczassiódmegojużspaceruwramachtegorocznejedycjiGdańskichMiniaturzwiedzimyGłówneMia-sto,gdzieznajdujesięwielerokokowychiklasycystycznychkamienic.

Kamienice, ul. Długi Targ 11–13WtrakcieIIwojnyświatowejzabudowaGdańskazostałapoważnieuszkodzona.Zniszczeniabyłynatyleduże,żeniepozwalałynapełnąodbudowę.Postanowionowięczrekonstruowaćulicewokółnajcenniejszychza-bytków.Wymagałotoogromnegonakładupracy.Większośćkamienicniemiaładokumentacji,napodstawiektórej można by było przywrócić im dawny wygląd..W dodatku znaczna ich część była przebudowywanawXIXwieku.Architekciniemieliłatwegozadania.Ichprojektynawiązywałydodawnychstylówwsztuce,aleniepóźniejszychniżklasycyzm.Następneuznanozaniewarteodtwarzania.

PrzykładamidomówodbudowanychwstyluklasycystycznymsątrzykamieniceprzyDługimTargu11–13.Pierwszaznich jestzwieńczonafrontonem,czyli trójkątnymelementemumieszczanymnaszczyciegłów-nejścianybudynku,charakterystycznymdlaświątyństarożytnychGrekówiRzymian.Frontonobramowanyjestgzymsem,ajegowewnętrznepolenazywamytympanonem.Wtympanonachczęstoumieszczanopła-skorzeźby.FrontondomuprzyDługimTargu11udekorowanokamiennąszyszką.Wczasachantykufrontonyzdobionebyłyakroterionami–elementamizkamienialubterakoty,któreprzybierałyformępalmety(liściapalmy),woluty (spirali),maskibądźliściaakantu.Abyzobaczyćakroterion,wystarczyspojrzećnaszczytka-mienicyprzyul.DługiTarg1.Znajdująsiętamtrzyakroterionywformiepalmetpołożonychnawolutach.

Inaczejwyglądaszczytkamienicyprzyul.DługiTarg12,któryzwieńczonogzymsemspoczywającymnadwóchpilastrach(czylipłaskichfilarach).Nagzymsiepojawiłsięinnyczęstostosowanywepoceklasycyzmumotyw,amianowiciekamiennarzeźbawazyudekorowanejgirlandami.

Kamienice mają ciekawą historię. Dom pod numerem 11 nazywany jest zygmuntowskim, ponieważw 1552 roku rezydował w nim w trakcie swojego pobytu w mieście król Zygmunt August. Jak pamiętacie

8

❶

6

zpoprzednichMiniatur,odczasurozebraniazam-kukrzyżackiegownaszymmieścieniebyłożadnejoficjalnej rezydencji, w której mógł zatrzymać sięwładca.Polskichkrólówgoszczonowdomachnaj-bogatszych gdańszczan. Zygmunta Augusta pod-jąłburmistrzJohannvonWerden,wiernypoddanyojcaAugusta–królaZygmuntaStarego,odktóregow1525rokuotrzymałtytułszlachecki.Nażyczenietego władcy Johann von Werden zaczął w 1526rokupełnićfunkcjęburmistrza.Jakonajważniejszyurzędnik pilnował przywilejów Gdańska podczaslicznych misji dyplomatycznych. Werden był jed-nymznajzamożniejszychmieszczan,udzielałpoży-czekpolskimizagranicznymwładcom.Królapodej-mowałzwielkimprzepychem.

Na przedprożu kamienicy pod numerem 11znajdziemyherb.Nienależyon jednakdoWerde-na, lecz do rodziny Brandesów, późniejszych wła-ścicieli kamienicy. Około 1700 roku kazali oni wy-konaćpłytęzherbempodtrzymywanymprzezlwyiozdobnąobudowęzejściadopiwnicy.

Kamienica numer 13 należała do innego zna-mienitegorodupatrycjuszy.W1793rokujejwspół-właścicielem został Karl Friedrich, syn burmistrzaDaniela Gralatha starszego. Karl Friedrich Gralathtakżepełniłfunkcjeburmistrza,aleznaczniekrócejniż ojciec. Jego brat, Daniel młodszy, był znanymhistorykiem. Napisał pierwszą naukową historięswojego rodzinnego miasta, której dwa tomy zo-stały wydane w 1789 roku w Królewcu (dzisiejszyrosyjskiKaliningrad),aostatni,trzecitomw1791wBerlinie.

NafasadachtrzechkamienicprzyDługimTargu11–13zwracauwagęmalarskadekoracja.Odbudowamia-stapo1945rokubyławielkimprzedsięwzięciem,wktórymwzięliudziałprzedstawicieleróżnychzawodów:architekci, urbaniści, historycy architektury i sztuki, kamieniarze, ślusarze, snycerze, budowniczowie i wieluinnych.Swójwkładwodbudowęchcielimieć równieżartyści iartystki,którzyzgłosilichęćozdobieniaod-budowywanychfasadgdańskichbudowli.NadpracamimalarskimiczuwałprofesorJacekŻuławski,nadrzeź-biarskimi–StanisławHorno-Popławski.UliceDługąiDługiTargpodzielononaodcinkiioddanopodopiekędoświadczonymmalarzom,którzywrazzeswoimistudentamiiuczniamimielijeodpowiednioozdobić.Ka-mieniceprzyDługimTargu11–13zostałyudekorowaneprzezprofesoraAkademiiSztukPięknychwKrakowieCzesławaRzepińskiegoijegozespół.Rzepińskizaprojektowałpolichromie(malowidła),nawiązującedoepokirenesansuibaroku.Kamienicęnumer11zdobiąbawiącesięputta,czylimali,nadzychłopcy.Nakamienicypodnumerem12zobaczymymedalionyzwizerunkamisłynnychtwórców:włoskiegorzeźbiarzaDonatella(1386–1466),włoskiegomalarzaRafaela(1483–1520),włoskiegoarchitektaDonataBramantego(1444–1514),angielskiegodramaturgaWilliamaSzekspira(1564–1616),polskiegopoetyJanaKochanowskiego(1530–1584)orazwłoskiegopoetyDantego(1265–1321).Kamienicęnumer13zdobiągryfy,wieńceigirlandy,wykonanewtechnicesgraffita.Sgraffitopoleganapokryciuścianydwiema(lubwięcej)warstwamitynkóworóżnychkolorach,anastępniewydrapywaniutynkuażdouzyskaniazamierzonegoefektu.Technikataznanabyłajużwstarożytności.Możemyjąpodziwiaćnawielugdańskichbudynkach.

Kamienice, ul. Długi Targ 11–13

7

Kamienice, ul. Długi Targ 36–37 Kamienice pod numerami 36 i 37 to przykładystylu rokokowego. Ich smukłe szczyty, nazywaneszyjowymi, zostały ujęte pilastrami i zwieńczonefalistymigzymsami.Wkamienicynumer36szczytwykończony jest dodatkowo wolutami. Na obufasadach możemy odnaleźć motyw rocaille, cha-rakterystyczny dla rokoka. Finezyjny rocaille zdo-bi portal, czyli obramowanie głównego wejścia.A w kamienicy numer 37 pojawia się dodatkowonaszczycie,itowdwóchmiejscach.Jedenumiesz-czono nad okienkiem poddasza i ujęto dwiemawolutami, które tworzą rodzaj przerwanegogzymsu. Drugi znajduje się powyżej, na gzymsiewieńczącym fasadę. Obie kamienice mają pięknerokokoweportale,wyposażonewnadświetla,czy-lioknanaddrzwiami,którewpuszczająświatłodosieni. Nadświetle w pierwszym portalu wyróżniasięwspaniałąoprawąwpostacisnycerskiej (czylirzeźbionejwdrewnie)kraty,ozdobionejzłoconymikwiatami i pawiem.W portalu obok zastosowanoinne rozwiązanie. Nadświetle zostało udekorowa-ne statuetką przedstawiającą damę w rokokowej,rozwianej szacie, trzymającą w dłoniach gołąbka.Większą rzeźbę postaci kobiecej znajdziemy naszczyciekamienicypodnumerem36.Wykonałająjednaznajbardziejznanychpolskichrzeźbiarek,Ali-naSzapocznikow.

AlinaSzapocznikowprzyjechaładoodbudowu-jącego się miasta jesienią 1953 roku jako młoda,nieznanajeszczeartystka.Miałatuwykonaćbliskodwumetrowąrzeźbę.Efektyswojejpracyopisaławliściedorodziny.Zsamegodziełabyłabardzozadowolona,aleskarżyłasięnaciężkiewarunkiwpracownirzeźbiarskiejitęsknotęzamężemisynkiem.

Zczasem jej twórczośćstała siębardzoznana.Szapocznikowwykorzystywałamateriałyniekojarzonezesztuką,naprzykładróżnerodzajetworzywsztucznych.Wykonywałaznichprzejmująceprzestrzenneprace.

Rzeźbiarkaciężkochorowała,walczyłaznowotworempiersi.Chorobaznalazłaodbiciewjejdziełach,któ-rychgłównątematykąbyło ludzkieciało.Od1963rokuAlinaSzapocznikowmieszkała i tworzyławParyżu.Zmarław1973rokuwwiekuzaledwie47lat.Zaswojenowatorskiedziełaotrzymaławielenagród.Dziśmożnajepodziwiaćwmuzeachnacałymświecie,alemieszkańcyimieszkankiGdańskamająułatwionezadanie–wystarczy,żeprzyjdąnaulicęDługiTarg.

Przyglądającsięrokokowymkamienicom,wartozwrócićuwagęnadom,któryznimisąsiaduje.KamienicaprzyDługimTargu35zostałaodbudowanawstyluklasycystycznym.Nadwejściemioknamiparteruznajdujesię wielobarwna scena dworskiego przyjęcia w pałacu. Liczne grono młodych ludzi miło spędza czas przystole.Wokółkręcąsiępsy.Kilkaosóbtrzymaegzotyczneptaki,bażantyipapugi.Służbadonositaceipółmiskizjadłem.Zebranipijąwino,dyskutują,słuchająmuzyki.Jednazdamtrzymakartę,naktórejwidaćdatępo-wstaniadziełaiimię.Toimięautorki–znanejmalarkiTeresyPągowskiej.

❷

Kamienice, ul. Długi Targ 36–37

8

Kamienica, ul. Chlebnicka 20 KamienicaprzyulicyChlebnickiej20zostałaodbu-dowanawstylurokokowym.Wyróżniająpodcień,czyliotwarte,zewnętrznepomieszczeniewdolnejkondygnacji budynku.W Gdańsku nie stosowanowcześniejtegorozwiązania,dopieroprzyodbudo-wie w kilku miejscach powstały kamienice z pod-cieniami. Jeśli przejścia w podcieniu są zakończo-ne łukiem, to mamy do czynienia z podcieniemarkadowym.

Podcień jest elementem kojarzącym się z pol-skimimiastami imiasteczkami.Przedrokiem1945większość mieszkańców i mieszkanek GdańskastanowiliNiemcy,poIIwojnieświatowejnastąpiłaprawiecałkowitawymianaludności.Niemcywyjechalinazachód,awichmiejsceprzyjechaliPolacyzPolskicentralnej i wschodniej. Zastosowanie podcieni na terenie Głównego Miasta miało upodobnić Gdańsk domiejsc,skądprzybylinowimieszkańcy.Dodatkowopodcienieułatwiałyprzejścienawąskichuliczkach.

RekonstrukcjazabudowyulicyChlebnickiejrozpoczęłasięw1959roku,czyliwkilka latpoodbudowaniuDługiejiDługiegoTargu,apracewykończeniowefasadtrwałyażdo1970.Nazakończenierobótpostanowionoupamiętnićosoby,którepołożyły szczególnezasługipodczasprzywracaniaulicydawnegoblasku.Wykorzy-stanodotegopięćarkadpodcieniakamienicypodnumerem20.Wzworniki(czylinajwyższepunkty)łukówarkadwmurowanopodobiznytwórców.Odfrontuumieszczono wizerunek Ryszarda Massalskiego,miejskiego konserwatora zabytków – konsultan-tadosprawhistoriiarchitektury,zboku:ZdzisławaBary–generalnegoprojektantawystrojuGłównegoMiasta,BarbaryRoll–wojewódzkiegokonserwato-razabytków,AdamaSmolany–rzeźbiarza,doradcyplastycznego w dziedzinie rzeźby, a od tyłu JanaKlincewicza–inspektoranadzorubudowlanego.

Kamienica, ul. Mariacka 14Kamienica pod numerem 14 nie wyróżnia się ni-czymwyjątkowym.Maskromnąklasycystycznąfa-sadęijestjednymzmniejszychdomówprzyulicyMariackiej. Również jej przedproże nie wydaje sięnazbytokazałe: schodyniewybiegająprzedtaras,leczsąwciągniętew jegoobręb.Tarasunieozda-biają kamienne płyty, tylko drewniana balustrada.Kamienica ma jedno piętro z nadstawką, czyliwęższą od samego obiektu nadbudówką, w któ-rejmieszcząsiędodatkowepomieszczenia.Szczytzakończony jest prostym gzymsem, na którymspoczywaniskifronton.Pobokachnadstawkiznaj-dują się rzeźbione w kamieniu rogi obfitości. Topopularny w sztuce motyw związany z mitologiągrecką.WedługniejZeus,najpotężniejszyzbogów,

❸

Kamienica, ul. Chlebnicka 20

Kamienica, ul. Mariacka 14

❹

9

wdzieciństwiemusiałukrywaćsięprzedswoimojcem–Kronosem.WychowywałagokozaoimieniuAmal-teja.WczasiezabawyZeusnieumyślniezłamałjejróg,apotem,niechcąc,żebysięzmarnował,sprawił,żerógwypełniałsięwszystkim,czegozapragnęłaosoba,któragotrzymała.

Tym,cowyróżniakamienicępodnumerem14, jestnazwisko jejwłaściciela.W1787 rokuzakupił jąKarlFriedrichConradi,synEduardaFriedricha,któryprzezwielelatsprawowałfunkcjęburmistrza.RodzinaConradiniebyłanajbogatsza,alezatoświetniewykształcona.DziadkiemEduardabyłIsrael,którystudiowałmedycynęwLejdzie(miastowHolandii)iuzyskałtytułdoktora.PopowrociedoGdańskazostałoficjalnymlekarzemmiej-skim.Byłnaukowcem,napisałkilkapracpoświęconychmedycynieifizyce,tworzyłtakżepoezje.Jegownukrównieżodebrałstarannewykształcenie,alesukcesyżycioweosiągałgłówniedziękikorzystnemumałżeństwu.Eduardożeniłsięw1741rokuzAnnąElżbietąSchwartzwald,dziedziczkąolbrzymiejfortuny,spokrewnionązwielomazamożnymiiwpływowymigdańskimirodami.Eduardw1761rokuzostałburmistrzemiurządtensprawowałażdoczasuzajęciamiastaprzezPrusy.Conradibyłaktywnymurzędnikiem,broniącymprzywilejówGdańska.Dokonałreformytutejszegoszkolnictwa.Wszkołachmiejskichzaczętowprowadzaćjęzykniemieckijakowykładowy(zamiastłaciny)oraznoweprzedmioty.EduardiAnnaElżbietadoczekalisiędwóchsynów–młodszy,FranzEduard,zmarłbardzomłodo,natomiaststarszy,KarlFriedrich,odziedziczyłposwojejmatcewielkimajątek.Zewzględówzdrowotnychniezałożyłrodziny.Abyutrwalićnazwiskorodowe,zdecydował,żepośmiercijegomajątekzostanieprzeznaczonynazałożenieszkoły.PlacówkazaczęładziałaćwnależącejdoConradiegowsiJankowotrzylatapojegośmierciw1801roku.W1900rokuszkołęprzeniesionodoGdańskaWrzeszcza,gdziedziaładodziś.Jestnajstarsząszkołąśredniąwmieście.ZgodniezwoląfundatoraConradi-num–botakąnazwęnositaplacówka–upamiętniłoKarlaFriedrichaijegorodzinę.ObecnieConradinumtozespółSzkółOkrętowychiOgólnokształcących.

Brama Świętojańska, ul. Świętojańska 43/44 WpoprzedniejedycjiGdańskichMiniaturpoznali-ścieobiekt,któryłączyłwsobiecechydwóchodle-głychstylów:gotykuibaroku.Byłatokamienicana-zywanaSieniąGdańską.BramaŚwiętojańskatakżejestprzykłademzabytkuniejednorodnego.Możnawniejodnaleźćelementygotykuiklasycyzmu.

Bramy wodne, do których zalicza się BramaŚwiętojańska, powstały jeszcze w średniowieczu(okres w Europie od V do XV wieku). Większośćznichzatemtoobiektygotyckie,zwyjątkiemBra-myZielonej,którązbudowanowXVIwiekuiktórajest wspaniałym przykładem budowli maniery-stycznej.Ichwspólnanazwaodnosisiędoichloka-lizacji–bramybroniłymiastaodstronyMotławy.WXVIwiekunieobawianosięjużzagrożeniaodstronyrzeki,dlategobramyutraciłyswójmilitarnycharakter.Zostałyprzekształconewmieszkania,magazynyiwarsztaty.

Zmiany te nie ominęły Bramy Świętojańskiej, która doczekała się gruntownej przebudowy w XVII wieku.Później,okołoroku1800,nadanobudynkowiformęklasycystyczną.WczasieIIwojnyświatowejzabytekzostałpoważnieuszkodzony,ocalałjedynieprzejazd,czyliprzejścieumożliwiającedotarciezulicyŚwiętojańskiejnadMotławę.Odbudowaprzeprowadzonawlatach1976–1978przywróciłabramiewyglądzpoczątkuXIXwieku.Formęgotyckąmaprzejazd,któregogórnączęśćwieńczyostryłuk.Gotyckiesątakżeszczytybocznychelewa-cji(ścian).Każdaznichozdobionajesttrzemaostrołukowymiblendami,czylipłytkimiwnękami,którezakoń-czononiskimi,podwójnymisterczynami.Klasycystycznycharakterma fasadawschodnia–odMotławy.Odstronypółnocnej(tejbliżejŻurawia)zwieńczonazostałafrontonemzcharakterystycznympółokrągłymoknem.

BramaŚwiętojańska jestsiedzibąPolskiegoZwiązkuInżynierówiTechnikówBudownictwaorazFundacjiGdańskiej.

Brama Świętojańska, ul. Świętojańska 43/44

❺

10

Czy wiesz, że:• MuzeumwDomuUphagenaotworzonow1911roku.Funkcjonowałodo1944roku,kiedytozpowodu

działańwojennychwyposażeniezdemontowano iwywiezionozGdańska.Kamienicęodbudowanopowojnie,aw1998roku,wykorzystującuratowaneelementywystroju,ponownieuruchomionomuzeum.

• ZinicjatywyburmistrzaDanielaGralathastarszegopowstałaokazałaalejalipowa,łączącadzisiejsządzielni-cęWrzeszczzGdańskiem,znanaobecniejakoAlejaZwycięstwa.Pomnikupamiętniającywłodarzaznajdu-jesięprzyAleiZwycięstwapomiędzywylotamiulicMariiSkłodowskiej-CurieiMarianaSmoluchowskiego.

• Ojcem chrzestnym pierworodnego syna Karla Friedricha Gralatha był polski król Stanisław August Po-niatowski,poktórymchłopiecotrzymałimię.Królbyłtakżejednązpierwszychosób,któreobdarowanoksiążkąpoświęconąhistoriiGdańska,napisanąprzezbrataKarlaFriedricha,DanielaGralathamłodszego.

• PodobiznyosóbodbudowującychGłówneMiastoznajdująsiętakżenazwornikacharkadpodcieniaka-mienicyprzyDługimTargu25.Kamienicęodbudowanow1954roku.Autordekoracji,TadeuszGodziszew-ski,umieściłtusiedemportretów:architektaWojciechaZaleskiego,rzeźbiarzaStanisławaHorno-Popław-skiego,malarzaJackaŻuławskiego,architektaLechaKadłubowskiego(wszystkieodulicyPończoszników),architektaMichałaBojakowskiego(odulicyChlebnickiej),malarkiJózefyWnukowejorazhistorykasztukiBronisława Mieszkowskiego, któremu ze względu na pociągłą twarz dodano po bokach dwa lwy (obawizerunkiodDługiegoTargu).

• ZeStanisławemAugustemPoniatowskimzwiązanybyłrównieżKarlFriedrichConradi,któryotrzymałtytułszambelananakrólewskimdworze.

Zdjęcia:Wikipedia,KlaudiuszGrabowski,MichałSzymończykRedakcja,korekta:AnnaMackiewiczOpracowaniegraficzne:TomaszPawluczukPomysłodawczyniprojektu:MałgorzataKmicińskaKoncepcjacyklu:KlaudiuszGrabowski,RyszardKopittkeKoordynacjaprojektu:AnnaUrbańczyk

Bibliografia:Encyklopedia Gdańska,red.B.Śliwiński,Gdańsk2012.Katalog zabytków sztuki – Gdańsk Główne Miasto,red.B.Roll,I.Strzelecka,Warszawa2006.KochW.,Style w architekturze,Warszawa2000.Kroją mi się piękne sprawy. Listy Aliny Szapocznikow i Ryszarda Stanisławskiego 1948–1971,Warszawa2012.MamuszkaF.,Droga Królewska w Gdańsku,Gdańsk1972. Poczet sołtysów, burmistrzów, nadburmistrzów, przewodniczących Miejskiej Rady Narodowej i prezydentów Gdań-ska od XIII do XXI wieku,red.B.Możejko,Gdańsk2015.SampJ.,Bedeker gdański,Gdańsk1994.Słownik terminologiczny sztuk pięknych,Warszawa1996.TomkiewiczW.,Rokoko,Warszawa1988.

Publikacja udostępniana jest na licencji CreativeCommons:UznanieAutorstwa,NaTychSamychWarunkach3.0Polska.Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści pod warunkiem wskazania autorów/ek Klaudiusz Grabowski, Instytut Kultury Miejskiej, jako autorów/ek oraz zachowania niniejszej informacji licencyjnej tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Tekst licencji dostępny jest na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/