Wzrost i rozwój gospodarczy

Analiza z perspektywy okresu długiego i krótkiego

Wzrost a rozwój Wzrost gospodarczy

Zwiększanie zasobu dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych

Zmiany ilościowe w gospodarce

Miarą wzrostu gospodarczego jest przyrost realnego produktu krajowego brutto (PKB) i PKB przypadającego na 1 mieszkańca.

Rozwój

proces zmian jakościowych, związanych ze zmianą struktury gospodarki

UNDP definiuje rozwój społeczny jako proces poszerzania wyborów ludzkich, które prowadzą do długiego i zdrowego życia, zdobywania wiedzy i utrzymania przyzwoitego standardu życia

Koncepcja rozwoju zrównoważonego

Wskaźnik rozwoju społecznego (Human Development Indeks, HDI)

Mierniki wzrostu gospodarczego: stopa wzrostu

produkcji i indeks wzrostu produkcji

Stopa wzrostu produkcji -stosunek przyrostu produkcji w badanym okresie (t₁) do poziomu produkcji w okresie wyjściowym (t₀)

Y₁ - Y₀

g = ∆Y/Y₀ = ----------

Y₀

g – stopa (tempo) wzrostu produkcji,

Yo – wartość produkcji (mierzonej PKB bądź też dochodem narodowym) w okresie wyjściowym,

Y₁ – wartość produkcji w okresie badanym,

∆Y – przyrost produkcji między okresem badanym a okresem wyjściowym

Indeks wzrostu produkcji -stosunek poziomu produkcji w badanym okresie do poziomu produkcji w okresie poprzednim

= ----------Y₁

Y₀

g = - 1

Dynamika PKB w cenach stałych

2011 2012 2013 2014 2015 2016

Rok poprzedni =100 1995

=100

2000

=100

2005

=100

2010

=100

Indeks

PKB105,0 101,6 101,4 103,3 103,8 102,9 226,6 174,9 150,5 119,4

stopa

zmiany

PKB

(%)

5,0 1,6 126,6

Źródło: Rocznik Statystyczny 2017, GUS, s. 693.

Produkcja potencjalna i faktyczna

Zdolności wytwórcze

gospodarki i związana

z nimi produkcja

potencjalna zależą od

dwóch czynników:

1) wielkości zasobów

czynników produkcji

istniejących w gospodarce,

2) efektywności

wykorzystania tych

czynników.

Produkcja potencjalna to

wielkość produkcji, jaką można

wytworzyć w gospodarce przy

pełnym efektywnym wykorzystaniu

czynników produkcji.

Czynniki wzrostu i rozwoju

gospodarczego – ujęcie klasyczne

Wielkość zatrudnienia i wydajność pracy

Podział pracy

Akumulacja kapitału, oszczędzanie

Warunki instytucjonalne: ustrój oparty na własności prywatnej,

wolności i konkurencji.

Czynniki produkcji Zasoby pracy tworzą osoby w

wieku produkcyjnym zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na warunkach istniejących w gospodarce.

Wielkość tych zasobów zależy od liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz tzw. współczynnika aktywności zawodowej, wskazującego, jaka część ludności w wieku produkcyjnym jest gotowa podjąć pracę.

Zmiany pracy mogą być wynikiem wzrostu liczby ludności w wieku produkcyjnym i zmiany współczynnika aktywności zawodowej

Kapitał ludzki, oświata

Kapitał - rzeczowe elementy procesu produkcji, jak maszyny, narzędzia i urządzenia produkcyjne, budynki i hale fabryczne.

Technologia

Organizacja

Zasoby naturalne

Zdolności wytwórcze wyznaczają

wielkość produkcji, jeżeli

A. Zdolności wytwórcze są w pełni

wykorzystane

B. Nie ma trudności zbytu: „prawo

Say’a”

Agregatowa funkcja produkcji

Założenia

A. Zdolności wytwórcze są w pełni wykorzystane

B. Nie ma trudności zbytu: „prawo Say’a”

Agregatowa funkcja produkcji opisuje zależność między wielkością produkcji wytworzonej w całej gospodarce a nakładami czynników produkcji

Y = F(K, Z)

Y – produkcja wytworzona w gospodarce (dochód narodowy),

K – nakłady kapitału,

Z – nakłady pracy (zatrudnienie)

Y = A F(K, Z)

A – zasób wiedzy naukowo-technicznej

Produkcja a wydajność

pracy

Y = Z ● wProdukcja zależy od

zatrudnienie (Z) i wydajności pracy (w).

Wydajność pracy to produkcja na jednego

zatrudnionego w = Y/Z

Wydajność pracy jest funkcją

technicznego uzbrojenia

pracy czyli od wyposażenia

pracy w kapitał

w = f (K/Z)

Krzywa jednakowego produktu i postęp

techniczny

Istotą postępu technicznego jest zmniejszenie ogólnych nakładów

niezbędnych do wyprodukowania danego produktu.

Nakłady

kapitału

Nakłady pracy

Postęp techniczny pracooszczędny - rośnie stosunek nakładu kapitału do pracy A B

Postęp techniczny kapitałooszczędny – zmniejsza się stosunek kapitału do pracy A C

Postep techniczny neutralny w jednakowym stopniu oszczędza kapitał i pracę A D

B

C

A

Y₁

Y₂

Krzywa Y₁ jest zbiorem punktów obrazujących kombinacje nakładów kapitału i pracy pozwalającym wyprodukowad dany produkt w okresie 1. Krzywa Y₂ obrazuje zbiór dostępnych technik produkcji w okresie 2. Przejście z każdego punktu krzywej Y₁ na krzywą Y₂ oznacza postęp techniczny.

D

Model Kaleckiego

Stopa wzrostu

gospodarczego zależy

od współczynnika

kapitałochłonności

i stopy inwestycji

k = K/Y

Ile jednostek kapitału jest

niezbędne do wyprodukowania

jednostki DN

Stopa inwestycji (I/Y) to udział

inwestycji w dochodzie

narodowym

Uwaga: We wzorze Kaleckiego symbol „D”

zastępuje „nasze” Y, „k” to współczynnik

kapitałochłonności, „a” – ubytek aparatu

wytwórczego odpowiadający amortyzacji,

„u” - współczynnik usprawnień organizacyjnych

Model wzrostu Solowa

G = ΔY/Y= ΔA/A + α(ΔK/K) + (1-α)(ΔZ/Z)

G = ΔY/Y stopa wzrostu gospodarczego

ΔA/A stopa wzrostu produkcyjności

czynników produkcji wskutek postępu

technicznego

ΔK/K stopa wzrostu kapitału

ΔZ/Z stopa wzrostu zatrudnienia

α udział kapitału we wzroście produkcji

1-α udział pracy we wzroście gospodarczym

Źródło: B. Czarny, R. Rapacki, Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa 2002, s. 580

Analiza krótkookresowa

Odrzucamy założenia, że

A. zdolności wytwórcze są w pełni wykorzystane

B. nie ma trudności zbytu: „prawo Say’a”

Dwa stanowiska

Problem to produkcja

Produkcja jest źródłem

dochodów i popytu

Pieniądz jest tylko środkiem

wymiany

Mechanizmy gospodarki

rynkowej zapewniają

realizację wytworzonej

produkcji

Zgodność interesów -ludzie

wzajemnie tworzą dla siebie

popyt

Problem to sprzedaż

Gospodarkę

kapitalistyczną cechuje

sprzeczność między

produkcją a konsumpcją

Występuje problem

nadprodukcji i sprzedaży

Przyczyną jest

niedostateczny popyt,

co jest konsekwencją

stosunków podziału

i nadmiernego

oszczędzania

Sprzeczności interesów

John M. Keynes: „w długim okresie

wszyscy będziemy nieboszczykami”

Niepełne wykorzystanie mocy

wytwórczych

Sztywne ceny

Znaczenie globalnego popytu

Oszczędności mogą być nadmierne

Znaczenie popytowego efektu

inwestycji

Założenia krótkookresowego modelu

dochodu narodowego

i

Gospodarkę rynkową charakteryzuje równowaga przy

niepełnym zatrudnieniu. Gospodarka może pozostawać w stanie,

któremu towarzyszy mniejsze bądź większe bezrobocie przymusowe.

Warunkiem równowagi gospodarczej jest równość zamierzonych

oszczędności i inwestycji.

Ponieważ Y = C + I i S = Y – C

zatem S = (C + I) – C

czyli S = I

Trudność polega na tym, że nie zawsze wszystkie oszczędności

przekształcają się w wydatki inwestycyjne. Jeżeli I<S, agregatowy

popyt w gospodarce jest niewystarczający.

Następstwa nierówności I i S

W okresie krótkim

I>S Pp>Pd ożywienie

I<S Pp<Pd kryzys

W okresie długim

I<S tendencja do stagnacji sekularnej

Cykl jest napędzany przez efekt popytowy, a hamowany przez ich efekt

podażowy.

„Tragedia inwestycji polega na tym, że wywołują kryzysy, bo są

pożyteczne. Niewątpliwie wielu uzna tę teorię za paradoksalną.

Paradoksalna jest jednak nie teoria, ale jej przedmiot gospodarka

kapitalistyczna”. (Kalecki)

Wznoszenie piramid, trzęsienia ziemi, nawet wojny mogą się przyczynić do

wzrostu bogactwa, „jeśli nasi mężowie stanu wychowani na zasadach

ekonomii klasycznej nie potrafią zdobyć się na nic lepszego”.( Keynes,

1985, s. 153, podkreśl.. – J.G.L.)

Zmienne wpływające na wielkość konsumpcji i inwestycji

krańcowa skłonność do konsumpcji - stosunek przyrostu

wydatków na konsumpcję do przyrostu dochodu

Δ C/Δ Y = ksk

krańcowa skłonność do oszczędzania - stosunek przyrostu

oszczędności do przyrostu dochodu

ΔS/ΔY = kso

ksk + kso =1

krańcowa rentowność kapitału - stosunek

przewidywanego dochodu z nowobudowanego obiektu

kapitałowego do kosztu jego wytworzenia.

stopa procentowa

Zasada efektywnego popytu

Y = APp = C+I+G+(Ex-Im)

Wydatki konsumpcyjne i oszczędności zależą od

dochodu, Funkcja konsumpcji: C = Co + ksk Y

Wydatki inwestycyjne zależą od krańcowej rentowności

kapitału i stopy procentowej. Zał.: I = Ia

Zmiany inwestycji powodują mnożnikowe zmiany

dochodu i popytu ∆Y = mi ∆I

Mnożnik inwestycyjny zależy od krańcowej skłonności

do konsumpcji

1 1

mi = ---------------- = --------------

1 – ksk kso

Popytowe ujęcie dochodu narodowego

Teoria mnożnika inwestycyjnego

Przyrost inwestycji prowadzi do wielokrotnego wzrostu dochodu.

Y = m I

Y m = ------

I

I = 100 000 c = 0.80

100 000

80 000 20 000

64 000 16 000

51 200 12 800

i td...

Y =I+Ic+Ic2+Ic

3+... = I ( 1 + c + c

2 + c

3+... ) = I ( 1/1-c )

Uwaga: c = Ksk = ∆C/∆Y

Prosty model keynesowski

Y = C+I

C = CA + c Y

I = I0

C+I0+G

C+I0

C

Y

Wydatki

Zatrudnienie

Zb

Z#

Y/Z

Y#Yb

Cena

Dochód realny

Pd

Pp

Y Y’ Y’’

Model keynesowski1. Sztywne ceny

2. Niepełne wykorzystanie czynników produkcji

Zmiany popytu prowadzą do zmiany stopnia wykorzystania czynników wytwórczych

i w efekcie do zmiany podaży i dochodów w ujęciu realnym. Dopiero przekroczenie

poziomu dochodu Y’’ odpowiadającego stanowi pełnego wykorzystania czynników

wytwórczych spowoduje wzrost cen.

Model klasyczny;

Dzięki giętkim cenom i szybkim dostosowaniom decyzji podmiotów gospodarczych do zmiany popytu gospodarka pozostaje w stanie pełnego wykorzystania czynników produkcji.

O wielkości produkcji i dochodzie realnym decyduje zasób czynników produkcji. Zmiany popytu prowadzą tylko do zmiany poziomu cen.Pieniądz jest neutralny, tzn. nie ma wpływu na wielkości realne.

Cena

Dochód realny

Pd

Pp

Y’’

1.Giętkie ceny

2.Szybki powrót rynku do równowagi

3.Pełne wykorzystanie czynników produkcji

Krzywe agregatowego popytu i podaży-

ujęcie kompromisowe

Poziom cen

Dochód narodowyYp

APd

APp

Czynniki popytowe

Globalny popyt w gospodarce

AD = C+I+G+(Ex-Im)

Czynniki wpływające na AD

Stopy procentowe

Płace realne

Ceny aktywów (akcji, domów)

Kurs wymiany

Podatki

Oczekiwania konsumentów i przedsiębiorców

Czynniki instytucjonalne

Raport Doing Business (RDB)

Ustrój polityczno-gospodarczy

Wolność i własność prywatna

Kultura, postawy, przekonania

Zasada rządów prawa

Demokracja

Stabilność polityczna

RDB jest przykładem badań pokazujących jak prawo wpływa na warunki działalności gospodarczej i w konsekwencji na PKB

http://www.doingbusiness.org/rankings

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wska%C5%BAnik_%C5%82atwo%C5%9Bci_prowadzenia_dzia%C5%82alno%C5%9Bci_gospodarczej

Jak zmieniała się gospodarka

z perspektywy stuleci?

Spojrzenie Roberta Fogla

Robert William Fogel♣ Ur. w Nowym Jorku w 1926, zm. 11

czerwca 2013 w Oak Lawn, Illinois

♣ Nagrodę Nobla otrzymał w 1993r. za nowatorskie badania w dziedzinie historii gospodarczej -zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej.

♣ The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004

♣ The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.

Motto

Bezustanny pesymizm pomimo niekwestionowanych osiągnięć sugeruje, że problemy z ekonomią są głównie natury moralnej i psychologicznej. Wszystko wydaje się niewłaściwe, kiedy punktem odniesienia jest doskonałość. (Fogel 2000, s. 82)

Stopa wzrostu PKB per capita

1000-

1500

1500-

1820

1820-70 1870-

1913

1913-50 1950-73 1973-98

Europa

Zachodnia

0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78

Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94

Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34

Azja 0,05 0,00 -0,11 0,38 -0,02 2,92 3,54

Europa Wsch

i ZSRR

0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49 -1,10

Afryka -0.01 0,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01

Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33

Stopa wzrostu dochodu per capita

1820 - 1989 1870 - 1989

Francja 1,5 1,8

Niemcy 1,6 2,0

w. Brytania 1,7 1,8

Japonia 1,9 2,7

Stany

Zjednoczone

1,7 1,8

OECD 1,6 1,9

Godziny pracy i PKB (w tys. $ z 1990)

na 1 mieszkańca

Rok W. Brytania USA Japonia

Godziny

pracy

PKB

na 1

mieszk.

Godziny

pracy

PKB

na 1

mieszk.

Godziny

pracy

PKB

na 1

mieszk.

1820 1153 1,70 968 1,30 1598 0,67

1870 1251 3,20 1084 2,45 1598 0,74

1913 1181 4,90 1036 5,30 1290 1,39

1950 904 6,90 756 9,56 925 1,92

1973 750 12,00 704 16,70 988 11,57

1998 657 18,71 791 27,30 905 20,40Źródło: A. Maddison 2001, s. 185, 215

Zmiany czasu pracy i czasu

wolnego (R.W. Fogel, s. )

1880 1995 2040 ?

Roczny czas

pracy w

godzinach

3109 1730 1400

Tygodniowy czas

pracy (w godz.)

64 37,5 30

Ilość dni urlopu

w roku

7 28 30

Ilość dni choroby

w roku

18 14 12

Skutki uwzględnienia czasu wolnego

w rachunku zmian dochodu narodowego

Znaczący wzrost szacunku dochodu per capita

Znacząca zmiana podziału na niekorzyść najbogatszego decyla

Zmiana struktury konsumpcji

Średnia ilość chorób przewlekłych

na 1 mężczyznę w USA

Wiek 1900 1992-96 Średnioroczna

stopa spadku

50-54 3,3 1,0 1,3

55-59 4,5 1,4 1,2

60-64 5,6 1,6 1,3

65-69 6,2 1,9 1,3

Średnia długość życia źródła: Fogel, Maddison

III-I

w.

p.n.e.

1725 1750 1800 1850 1900 1950 1990 1999

W.Bryt. 32 37 36 40 48 69 76 77

Francja 26 33 42 46 67 77 78

USA 50 51 56 43 48 68 76 77

Egipt 24 42 60

India 27 39 59 61

Chiny 41 70 71

Japonia 61 79 81

Świat 30 66

Miary nierówności społecznej

Ekonomiczne: zróżnicowanie i stopa zmian dochodów,

płac realnych, współczynnik koncentracji (Gini)

Biomedyczne: wzrost, BMI, średnia długość

życia

Teoria ewolucji techno-fizjologicznej@ Współdziałanie ekonomii i biomedycyny - synergiczne efekty

@ W ciągu ostatnich 300 lat człowiek uzyskał bezprecedensowy stopień kontroli nad swoim środowiskiem – homo sapiens oddalił się nie tylko od innych gatunków, ale także od wszystkich poprzednich pokoleń.

@ Zwiększenie jego średniej masy ciała o 50%, wydłużenie czasu życia od 1800 r. o więcej niż 100% i ogromne udoskonalenie zdrowia i zdolności

@ Synergizm między rozwojem technologicznym a fizjologicznym doskonaleniem człowieka.

Zmiany liczby ludności i ważne wydarzenia w historii techniki i nauki

Struktura konsumpcji we Francji w

końcu XVIII w. (wartość średnia 2 290 kcal)

Decyle Dzienna konsumpcja

kcal

Narastająco w %

10 3 672 100

9 2 981 84

8 2 676 71

7 2 457 59

6 2 276 48

5 2 114 38

4 1 958 29

3 1 798 21

2 1 614 13

1 1 310 6

Przyczyny wydłużenia ludzkiego

życia

☼ Rozwój systemów państwowej opieki

zdrowotnej

☼Postęp w odżywianiu i innych warunkach życia

☼Demokratyzacja edukacji

☼Rozwój medycyny

Struktura konsumpcji

gospodarstwa domowego (w

dolarach bieżących i %)

1875 1995

$ % $ %

Żywność 427 57 5 150 12

Ubranie 106 14 1 700 4

Mieszkanie 117 16 5 930 14

Zdrowie 12 1,6 9 600 23

Edukacja 8 1 4 900 12

Inne 77 10 15 060 36

Nie uwzględniono wydatków na emerytury i bezpieczeństwo socjalne

Kolumny % nie sumują się do 100 z powodu zaokrągleń

Struktura konsumpcji z uwzględnieniem czasu wolnego

Źródło: Fogel 2000 i 2004

1875 1995

$ % $ %

Żywność 427 48,6 5 150 4,8

Ubranie 106 12,1 1 700 1,6

Mieszkanie 117 13,3 5 930 5,5

Zdrowie 12 1,4 9 600 8,9

Edukacja 8 0,9 4 900 4,6

Inne 48 5,5 7640 7,1

Czas wolny 161 18,3 72600 67,5

Wartość czasu wolnego oceniono na podstawie dochodu, z którego rezygnowali

ludzie korzystający z czasu wolnego

Możliwości samorealizacji

1880 – człowiek zajęty zarabianiem pieniędzy na podstawowe produkty warunkujące przetrwanie

1990 – dobra i usługi dostępne w XIX w. dla wybranych, stały się udziałem większości, skrócenie czasu pracy umożliwia działania służące rozwojowi duchowemu