LLU – 4101-14-04/2013

P/13/068

WYSTĄPIENIE

POKONTROLNE

2

I. Dane identyfikacyjne kontroli

Numer i tytuł kontroli P/13/068 – Przeciwdziałanie zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej w latach 2011 – 2013 (do 18.10.2013 r.)

Jednostka

przeprowadzająca

kontrolę

Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Lublinie

Kontroler Edward Kowalczyk – gł. specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr 87521 z dnia 11.09.2013 r.

(dowód: akta kontroli str. 1-2)

Jednostka

kontrolowana Urząd Miasta Chełm, ul. Lubelska 65, 22-100 Chełm (dalej Urząd)

Kierownik jednostki

kontrolowanej Agata Fisz, Prezydent Miasta Chełm

II. Ocena kontrolowanej działalno ści Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie1 działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości.

Podstawą pozytywnej oceny było:

- zachowanie spójności działań określonych programami z zakresu przeciwdziałania patologii w środowisku szkolnym z kierunkami polityki państwa, zaangażowanie w realizację zadań i coroczne zwiększanie poziomu finansowania przedsięwzięć obejmujących różne formy profilaktyki. Ocenę powyższą uzasadnia także prawidłowa realizacja programów poprzedzona w 2012 r. wnikliwą diagnozą środowiska.

Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły:

- niedostatecznej kontroli spełniania obowiązku nauki przez młodzież, wymaganej przepisami art. 19 ust. 1 i 2, w związku z art. 18 ust. 2 ustawy o systemie oświaty2 oraz nierzetelnego prowadzenia ewidencji w tym zakresie.

Uwagi NIK odnoszą się natomiast do: - nieokreślenia metodologii pomiaru i oceny stopnia realizacji Strategii

Rozwiązywania Problemów Społecznych, - nieokreślenia wskaźników pozwalających na ocenę uzyskanych efektów

realizacji Miejskich Programach Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz mierników Programu na 2013 r.,

- nieuwzględnienia w Miejskim Programie Przeciwdziałania Narkomanii postanowień dotyczących profilaktyki selektywnej w miejscach o zwiększonym ryzyku zagrożenia kontaktu z narkotykami.

1 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. 2 Dz. U. z 2004 r. Nr. 256, poz. 2572 ze zm.

Ocena ogólna

Uzasadnienie oceny ogólnej

3

III. Opis ustalonego stanu faktycznego

1. Realizacja zada ń w zakresie zapobiegania (przeciwdziałania) przejawom patologii w śród dzieci i młodzie ży szkolnej.

1.1. Gminna strategia rozwiązywania problemów społecznych.

Uchwałą nr XXXII/370/05 z dnia 9.06.2005 r. Rada Miasta Chełm przyjęła do realizacji „Strategię rozwiązywania problemów społecznych na terenie Miasta

Chełm w latach 2005-2015” (dalej: Strategia), opracowaną na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 1 oraz art. 19 pkt 1 obowiązujących wówczas przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej3.

(dowód: akta kontroli str. 3)

Strategia została przygotowana przez zespół pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie (powołany zarządzeniem z dnia 15.12.2004 r. Dyrektora jednostki). (dowód: akta kontroli str. 50)

Strategia identyfikuje najważniejsze problemy społeczne, tj. bezrobocie i ubożenie społeczeństwa, rozwój patologii społecznej (uzależnień i przemocy), zaburzone funkcjonowanie rodzin (rozpad rodziny, niewydolność opiekuńczo-wychowawczą, przestępczość), niepełnosprawność społeczeństwa oraz wzrost zapadalności na choroby społeczne. Dokument ten określa przejawy patologii społecznej na terenie gminy z uwzględnieniem dzieci i młodzieży szkolnej oraz przyczyny ich występowania. Identyfikacji problemów społecznych dokonano na podstawie danych zawartych w Roczniku Statystycznym Województwa Lubelskiego, wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w 2002 r. oraz danych z Powiatowego Urzędu Pracy. Do opracowania Strategii wykorzystano także informacje uzyskane m.in. z Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, Sądu – Wydział Rodziny i Nieletnich, Komendy Miejskiej Policji, Wydziału Spraw Społecznych Urzędu Miasta. Na podstawie analizy zebranych materiałów, za niepokojące zjawisko uznano wzrost patologii społecznej wśród dzieci, młodzieży i dorosłych, objawiające się: spożywaniem nadmiernych ilości alkoholu, używaniem substancji psychoaktywnych, wzrostu przestępczości wśród nieletnich oraz nasilenia zjawiska przemocy.

W Strategii określono misję, cel generalny oraz priorytety i cele szczegółowe odnoszące się do poszczególnych obszarów życia społecznego, a także podstawy prawne regulujące treść i realizację tego dokumentu.

Strategia zachowuje spójność z kierunkami działań i priorytetami innych obowiązujących dokumentów. Zaliczono do nich: Strategię Lizbońską, Narodową Strategię Integracji Społecznej, Strategię Polityki Społecznej Województwa Lubelskiego oraz Strategię Rozwoju Miasta Chełm. Zgodnie z postanowieniem Strategii Rozwoju Miasta, życie publiczne i rozwój miasta powinien opierać się m.in. na zasadzie: poszanowania prawa do bezpiecznego, zdrowego i twórczego życia,

wolnego od przejawów patologii społecznych, poszanowania indywidualnych

ideałów oraz dbałości o podnoszenie standardu życia mieszkańców…

Cel generalny Strategii sformułowano, jako: Aktywne i zintegrowane środowisko

lokalne gwarantujące godne, bezpieczne życie mieszkańców. Jeden z priorytetów

3 Dz. U. z 2013 r., poz. 182 ze zm.

Opis stanu faktycznego

4

dotyczył profilaktyki oraz ograniczenia problemów wynikających z uzależnienia od narkotyków, alkoholu oraz przemocy i odnosił się do całej społeczności miasta, w tym dzieci i młodzieży szkolnej. Założono, że jego realizacja będzie się odbywała poprzez stymulowanie mechanizmów korekcyjnych, rozwojowych i edukacyjnych wśród dzieci i młodzieży szkolnej, podniesienie poziomu wiedzy z zakresu uzależnień w tej grupie wiekowej oraz ograniczenie zjawisk przemocy. Według harmonogramu czas realizacji powyższych działań określono, jako proces ciągły.

Monitoring Strategii powinien być prowadzony systemem sprawozdawczym

w skali roku przez jednostkę realizującą zadanie. Dyrektor lub osoba

odpowiedzialna za realizację programu zobowiązana zostanie – zgodnie z przyjętym harmonogramem - do przedstawienia dokumentacji z zakresu realizacji

wyznaczonego celu. W Strategii podano, ze nieodzownym elementem monitoringu jest ewaluacja, czyli pomiar osiągniętego rezultatu (czy cele i zadania zostały osiągnięte). Monitoring powinien określać: co i w jakim celu będzie monitorowane; kto, kiedy i jakich informacji dostarcza; rodzaj monitoringu, czyli praktyczne sposoby zbierania danych (np. formularze, ankiety, wywiady); w jakiej formie będą opracowane dane; listy osób, które będą opracowywać dane.

Harmonogram Strategii określał terminy jej wdrażania, a także odpowiedzialne jednostki organizacyjne. Realizację zadań dotyczących dzieci i młodzieży przypisano m.in. Dyrektorom Wydziałów: Edukacji, Kultury Sportu i Turystyki; Spraw

Społecznych, MOPR.

(dowód: akta kontroli str. 2 -34) Wydział Spraw Społecznych zobligował wszystkie jednostki odpowiedzialne za realizacje Strategii do przedłożenia sprawozdań z wykonania zadań za 2011 r. oraz 2012 r. Sprawozdania za poszczególne lata złożone zostały m.in. przez: Wydział Kultury, Sportu i Turystyki, Wydział Oświaty, Komendanta Miejskiego Policji, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie. W sprawozdaniach wykazano działania podejmowane w ramach pracy ciągłej. Wydział Oświaty podał, że w ramach zadań: stymulowanie mechanizmów korekcyjnych, rozwojowych, edukacyjnych wśród

dzieci i młodzieży szkolnej oraz podnoszenie poziomu wiedzy na temat uzależnień

i ograniczenia zjawiska przemocy prowadzono odpowiednie działania. W 2011r. dotyczyły one m.in.: wspierania rozwoju emocjonalnego i społecznego uczniów, organizacji różnorodnych zajęć pozalekcyjnych, kwalifikowania uczniów do zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, realizacji szkolnych programów profilaktyki uzależnień, nauka asertywnych zachowań i doskonalenia sztuki odmawiania. Realizowano także programy antynikotynowe w szkołach podstawowych i gimnazjach „Nie pal przy mnie proszę” oraz „Znajdź właściwe rozwiązanie”.

Zapewniano uczestnictwo uczniów w spektaklach profilaktycznych Teatru Kurtyna z Krakowa („Człowiek bez twarzy”, „Dobre zachowanie”, „Metamorfoza” oraz rodziców w spektaklu „Ciernie”). Organizowane były także konferencje i warsztaty (IX Konferencja Miejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie nt. „Dobre życie – dobre

wybory”, na której prezentowano wykłady przedstawicieli Zakładu Psychologii Wychowawczej i Psychologii Rodziny UMCS). Podjęty został także program realizowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Komendę Główna Policji „Profilaktyka a Ty”. W sprawozdaniu Komendy Miejskiej Policji w Chełmie podano m.in., że w związku z zagrożeniem zjawiska narkomanii prowadzone są działania

profilaktyczne polegające na organizowaniu spotkań z dziećmi i młodzieżą szkolną,

rodzicami oraz pedagogami i nauczycielami... realizowane były działania

profilaktyczne, które polegały na wizytach w szkołach... funkcjonariuszy Policji

z psem przeszkolonym do wyszukiwania narkotyków. W dalszej treści Komendant Miejski Policji podał, iż na terenie powiatu stwierdzono 130 przestępstw z ustawy

5

o przeciwdziałaniu narkomanii, z czego 64 to czyny nieletnich. Przy 55 nieletnich

ujawniono środki narkotyczne: 11 nieletnich popełniło czyny z art. 59 ustawy

o przeciwdziałaniu narkomanii, a 44 czyny z art. 62 tej ustawy.

W sprawozdaniu za 2012 r. Wydział Oświaty podał dane liczbowe, dotyczące zadań zrealizowanych w szkołach należących do Miejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie. Zrealizowano m.in.: warsztaty w Joy Fitness „Prowadzenie zdrowego stylu

życia – to pewny sukces” oraz... w New Dance „Taniec – zdrowie psychiczne

i aktywność fizyczna” i „Czy wiesz, co jesz”. W zakresie profilaktyki uzależnień przeprowadzono w szkołach zajęcia edukacyjno – profilaktyczne z uczniami na temat „Przyjdź do nas po pomoc” oraz jednorazową akcję „Tacy Sami”, a także uczestniczono w ogólnopolskiej akcji „Szkoła bez przemocy” i „Szkoła bezpiecznego

Internetu”. Zorganizowano także szkolenie nauczycieli dotyczące procedury „Niebieskiej Karty”. (dowód: akta kontroli str. 358 – 376) Pomimo określenia w Strategii sposobu monitorowania przyjętych do realizacji celów, w składanych sprawozdaniach, ograniczono się w zasadzie do wyliczenia zrealizowanych zadań. Jako instrumenty monitoringu podawano m.in: „stałą obserwację działań”, „notatki urzędowe dotyczące przemocy”, „okresową analizę zjawisk aspołecznych ze szczegółowym opisem uwzględniającym udział osób nieletnich”. Na podstawie tych sprawozdań nie można jednoznacznie stwierdzić, czy założone cele i zadania zostały osiągnięte, albowiem nie określono wskaźników i mierników służących do zwymiarowania realizowanych działań.

1.2. Zakres realizowanych działań oświatowych.

Zadania oświatowe Miasta, realizowane były przez Wydział Oświaty Urzędu. Do zadań tych należały według regulaminu organizacyjnego m.in. sprawy: - wychowawcze, wynikające z pełnienia przez Miasto funkcji organu

prowadzącego publiczne przedszkola, szkoły i placówki oświatowe oraz placówki oświatowo-wychowawcze,

- koordynacja i nadzór nad ich funkcjonowaniem, - realizacja i koordynacja zadań finansowanych lub współfinansowanych

ze środków budżetowych i zewnętrznych w zakresie oświaty.

(dowód: akta kontroli str. 35 - 40) Miasto było organem prowadzącym dla 10 szkół podstawowych, ośmiu gimnazjów oraz 10 szkół ponadgimnazjalnych. We wszystkich szkołach zatrudnieni byli psycholodzy i pedagodzy szkolni. Zorganizowane były również gabinety pielęgniarek w ramach opieki medycznej nad uczniami. Ponadto funkcjonowały w Chełmie dwie Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne, zatrudniające psychologów i pedagogów, z których korzystali uczniowie szkół. Zatrudniały one w roku szkolnym 2011/2012 - 17 psychologów i 26 pedagogów, a w roku 2012/2013 – 17 psychologów oraz 25 pedagogów. (dowód: akta kontroli str. 41 – 43, 258) W myśl § 7 ust. 1 oraz § 9 ust. 1 załącznika nr 2 i 3 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów

6

publicznego przedszkola oraz publicznych szkół4, dla uczniów, którzy muszą dłużej przebywać w szkole, szkoła organizuje świetlicę. a) W kontrolowanym okresie we wszystkich 10 szkołach podstawowych

funkcjonowały świetlice dla uczniów, którzy musieli dłużej przebywać w szkole. Ze świetlic szkolnych korzystało 716 uczniów w roku szkolnym 2011/2012 oraz 666 w roku 2012/2013. Liczba uczęszczających do świetlic kształtowała się od 25 uczniów w Specjalnym Ośrodku Szkolno Wychowawczym do 100 w Szkole Podstawowej nr 8 oraz w Szkole Podstawowej nr 11.

Spośród ośmiu gimnazjów, w dwóch nie zorganizowano świetlic. Dotyczyło to: Gimnazjum nr 2 (jednostka samodzielna) oraz Gimnazjum nr 6 wchodzącego w skład Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 6. Odnosząc się do tej kwestii, Zastępca Prezydenta Stanisław Mościcki wyjaśnił, że:

„Zajęcia świetlicowe na terenie miasta Chełm zorganizowane są we wszystkich

szkołach podstawowych i zespołach szkół. Nie zorganizowano ich w

Gimnazjum Nr 2 i Gimnazjum Nr 6 wchodzącym w skład Zespołu Szkół

Ogólnokształcących nr 6. W tych placówkach nie było zainteresowania tą formą

zajęć ze strony uczniów ani rodziców. Rejon objęty obowiązkiem szkolnym dla

dzieci Gimnazjum Nr 2 i Gimnazjum Nr 6 obejmuje miasto Chełm, dlatego nie

ma obowiązku dowozu uczniów do szkoły. W związku z powyższym

nie ma zapotrzebowania na organizację świetlic szkolnych w obu przypadkach.

Do dyspozycji uczniów są: szkolne biblioteki, czytelnie i centra multimedialne,

z których pod opieką wyspecjalizowanej kadry pedagogicznej mogą korzystać.

Ponadto, dla uczniów oczekujących na lekcje i chcących odpocząć po lekcjach,

na korytarzach szkolnych ustawiono sprzęt szkolny (stoliki i krzesła)”.

(dowód: akta kontroli str. 259 – 263)

b) W latach szkolnych 2011/2012 oraz 2012/2013, według arkuszy organizacyjnych szkół znajdujących się w Wydziale Oświaty, we wszystkich świetlicach szkolnych - zgodnie z § 7 ust. 2 załącznika nr 2 oraz § 9 ust. 2 załącznika nr 3 do ww. rozporządzenia - funkcjonowały grupy wychowawcze (od 1 do 4), w których prowadzono zajęcia przy liczebności od 16 do 25 uczniów w grupie.

(dowód: akta kontroli str. 51 - 52)

1.3. Kontrola realizacji obowiązku nauki przez młodzież w wieku 16-18 lat.

W myśl przepisów art. 19 ust. 1 i 2 ustawy 7 września 1991 r. o systemie oświaty, gmina kontroluje spełnianie obowiązku nauki przez młodzież zamieszkałą na terenie gminy oraz prowadzi ewidencję w tym zakresie. a) W 2011 r. Urząd wprowadził w podległych szkołach oraz Wydziale Oświaty

elektroniczny system ewidencji uczniów obejmujący m.in. dane o spełnianiu obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki przez młodzież w wieku 16-18 lat (Platforma Zarządzania Oświatą - moduł Veryfico). Specyfika tego systemu wymaga, aby Szkoły na bieżąco i rzetelnie wprowadzały do systemu dane o uczniach, którzy kończą szkołę danego typu oraz aby następna szkoła (kolejnego etapu edukacji) mogła wprowadzić ponownie dane o spełnianiu obowiązku nauki przez ucznia do systemu. Niezależnie od tej ewidencji, prowadzona była w Wydziale Oświaty ewidencja ręczna, za które

4 Dz. U. Nr 61, poz. 624 ze zm.

7

odpowiedzialna była inspektor Beata K. Prowadzono ją na podstawie gromadzonych danych ze szkół o spełnianiu obowiązku nauki oraz danych z biura ewidencji ludności o liczbie osób w wieku 16 – 18 lat, zameldowanych na terenie miasta. Pomiędzy tymi ewidencjami występowały jednak znaczne różnice w liczbie osób, w stosunku, do których brak było pełnych informacji o spełnianiu bądź niespełnianiu przez nich obowiązku nauki. W systemie elektronicznym dane liczbowe o tych uczniach były znacząco wyższe w stosunku do danych z ewidencji papierowej.

Z ewidencji ręcznej wynika, że w roku szkolnym 2011/2012 spośród 2070 osób w wieku 16-18 lat (podlegających obowiązkowi nauki), obowiązek ten podjęło 1292 uczniów. Z grupy 2070 uczniów - obowiązek szkolny nadal realizowało 656 uczniów, natomiast w stosunku do 87 brak było pełnej informacji w zakresie spełniania, bądź niespełniania obowiązku nauki. Natomiast według danych elektronicznych Platformy Zarządzania Oświatą, wygenerowanych za rok szkolny 2011/2012 w okresie tym nie spełniało tego obowiązku 237 uczniów.

Według tych danych (przedłożonych przez szkoły i biuro ewidencji ludności) w roku szkolnym 2012/2013 spośród 1909 uczniów (podlegających obowiązkowi nauki), obowiązek ten podjęło 1180. Obowiązek szkolny spełniało nadal 623 uczniów, natomiast w stosunku do 78 uczniów brak było informacji dotyczącej spełniania obowiązku nauki. System elektroniczny wygenerował natomiast informację, że 196 uczniów nie spełniało obowiązku nauki.

Z wydruku systemu elektronicznego (z dnia 7.10.2013 r.), obejmującej 28 uczniów, w dziewięciu przypadkach program wygenerował w zakresie spełniania obowiązku nauki informacje: „nieprawidłowo ustawione dane

o spełnianiu obowiązku nauki”, „brak informacji”, „nie spełnia obowiązku nauki

z innej przyczyny”, „nieprawidłowo ustawione dane o spełnianiu”. Wskazuje to, iż przyczyną rozbieżności pomiędzy ewidencją elektroniczną, a prowadzoną ręcznie było błędne wprowadzanie do systemu danych przez szkoły.

(dowód: akta kontroli str. 239 - 252)

b) W latach szkolnych 2011/2012 – 2012/2013 Prezydent Miasta nie występowała do rodziców dzieci (opiekunów prawnych) zamieszkałych na terenie miasta o udzielenie informacji w sprawie spełniania obowiązku nauki przez uczniów, co do których brak było pełnych informacji o spełnianiu, bądź niespełnianiu tego obowiązku (art. 18 ust. 2 ustawy).

Odnosząc się do kwestii niewystępowania do rodziców (opiekunów prawnych) o udzielenie informacji w sprawie spełniania obowiązku nauki przez osoby w wieku 16 -18 lat, Zastępca Prezydenta Miasta wyjaśnił:

„ ... nie występowano do rodziców uczniów (opiekunów prawnych) o udzielenie

informacji w sprawie realizacji obowiązku nauki stosownie do wymogów

art. 18 ust. 2 ustawy o systemie oświaty), ponieważ w prowadzonej ewidencji

spełniania obowiązku nauki przez młodzież w wieku 16-18 lat w wersji

papierowej oraz w wersji elektronicznej, pojawiły się rozbieżności w danych…

Rozbieżności w danych spowodowane były nieprawidłowym wprowadzaniem

danych bądź brakiem wprowadzenia danych o uczniu przez szkołę. Należy

nadmienić, że organ prowadzący nie ma możliwości edytowania,

wprowadzonych wcześniej przez szkołę danych do systemu elektronicznego.

W związku z powyższym bezprzedmiotowe byłoby, w tym okresie,

8

występowanie do rodziców uczniów o udzielenie informacji skoro uczniowie

ci spełniają obowiązek nauki w szkołach, lecz szkoła ich nie wprowadziła lub

nieprawidłowo wprowadziła do systemu, co pociągnęłoby za sobą również

dodatkowe koszty finansowe. W związku z zaistniałą sytuacją na naradzie

z dyrektorami szkół, dla których organem prowadzącym jest Miasto Chełm,

w dniu 27 sierpnia br., zobligowano dyrektorów szkół do prawidłowego

wprowadzania danych o uczniach do systemu elektronicznego (Platforma

Zarządzania Oświatą). W dniu 24 września br. na terenie Urzędu Miasta Chełm

odbyło się spotkanie z przedstawicielami szkół odpowiedzialnymi

za prowadzenie ewidencji w danej szkole...”

(dowód: akta kontroli str. 261)

c) W kontrolowanych latach nie stwierdzono przypadków wszczynania przez Prezydenta Miasta postępowań egzekucyjnych z tytułu niespełniania obowiązku nauki przez młodzież.

d) W badanym okresie dyrektorzy podległych szkół nie zgłaszali do Urzędu przypadków nierealizowania obowiązku szkolnego przez uczniów i nie wszczynano w tym zakresie postepowań egzekucyjnych.

Z dokumentacji Wydziału Oświaty wynika, że inspektor Beata K. wprowadzała do SIO dane liczbowe z ewidencji prowadzonej w wersji ręcznej, kwalifikując osoby, co, do których brak było pełnej informacji o spełnianiu bądź niespełnianiu obowiązku nauki - w pozycji „osoby, co do których brak informacji o spełnianiu bądź

niespełnianiu obowiązku nauki”. W roku 2011/2012 było to 87, a w 2012/2013 – 78 uczniów. Nie korzystano z bazy danych zawartych w systemie elektronicznym Platforma Zarządzania Oświatą ze względu na skalę rozbieżności oraz niejednoznaczność generowanych danych. (dowód akta kontroli str. 245, 249)

1.4. Doskonalenie nauczycieli w zakresie przeciwdziałania zjawiskom patologicznym w szkołach.

a) Stosownie do art. 70a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela5, w latach 2011-2013, w budżecie Miasta wyodrębniono środki na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli z uwzględnieniem doradztwa metodycznego w wysokości 1% planowanych rocznych środków przeznaczonych na wynagrodzenia osobowe nauczycieli (z wyłączeniem pracowników administracji oraz technicznych). Planowane wynagrodzenia nauczycieli w latach 2011 – 2013 stanowiły (odpowiednio): 61.389,9 tys. zł., 63.914,4 tys. zł oraz 62.775,3 tys. zł. Wyodrębnione kwoty na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli wynosiły (odpowiednio): 613,9 tys. zł., 639,1 tys. zł. oraz 627,7 tys. zł. Wykorzystanie środków finansowych kształtowało się następująco: 119,1 tys. zł. (2011 r.); 108,5 tys. zł. (2012 r.) oraz 56,9 tys. zł. do dnia 31 sierpnia 2013 r.

(dowód: akta kontroli str. 253) b) W ramach środków wykorzystanych w badanym okresie na dofinansowanie

doskonalenia zawodowego nauczycieli, na doskonalenie umiejętności psychologiczno-pedagogicznych wydatkowano: 28,9 tys. zł. (tj. 24,2% wydatków ogółem na doskonalenie zawodowe nauczycieli w 2011 r.); 20,6 tys.

5 Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.

9

zł. (tj. 19% wydatków w 2012 r.) oraz 11,4 tys. zł. do dnia 31.08.2013 r. (tj. 20%). Szkoleniami objęto nauczycieli przedszkoli, jak też miejscowych szkół wszystkich typów. Według dokumentacji Urzędu były to m.in. warsztaty i szkolenia nt.: - „Profilaktyki i wczesnej interwencji w pracy z młodzieżą z grup ryzyka”

( 2011 r.), - programu rekomendowanego „Spójrz inaczej” ( 2012 r.), - „Jak reagować wychowawczo w trudnych sytuacjach szkolnych” (2013 r.), - „Strategii przeciwdziałania agresji w szkole” (2013 r.), - „Pomocy psychologiczno-pedagogiczna w szkole” (2012 r.). (dowód: akta kontroli str. 91, 254 – 257)

1.5. Realizacja zadań w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

1.5.1. W latach 2011 – 2013 Rada Miasta uchwalała corocznie program Profilaktyki

i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

(dowód: akta kontroli str. 264 - 324) 1.5.2. Cele określone w programie na 2011 r. dotyczyły: ograniczenia występujących problemów oraz zapobiegania powstawaniu nowych; zmian podejścia mieszkańców i instytucji wobec spożycia alkoholu, a także wdrażania nowoczesnych form profilaktyki i promocji zdrowego stylu życia ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży. Realizację powyższych celów przewidziano w programie łącznie w 39 różnych formach działań. W programie na 2012 r. sformułowano jeden cel główny, tj.: ograniczenie

zdrowotnych i społecznych skutków wynikających z nadużywania napojów

alkoholowych poprzez podnoszenie poziomu wiedzy i świadomości mieszkańców

Chełma oraz prowadzenie skoordynowanych działań profilaktycznych,

terapeutycznych i rehabilitacyjnych. Do powyższego celu sformułowano siedem obszarów działań (zadań), dla których sprecyzowano łącznie 32 form działania. Program na 2013 r. nie formułuje celu, lecz określa sześć obszarów działań oraz szczegółowe zadania do ich realizacji (łącznie 33 tezy określające formy działań). We wszystkich programach wyodrębniono także zadania dla Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Konstrukcja redakcyjna przyjętych programów była przejrzysta, poprzez powiązanie zadań z metodami i formami działań. 1.5.3. Głównym realizatorem programów był Wydział Spraw Społecznych. Realizację zadań szczegółowych przypisano różnym podmiotom m.in. wydziałom Urzędu, miejskim jednostkom organizacyjnym i instytucjom kultury oraz organizacjom pozarządowym działającym na terenie miasta w obszarze uzależnień. 1.5.4. W programach uwzględniono problematykę przeciwdziałania alkoholizmowi oraz zadania w tym zakresie odnoszące się do dzieci i młodzieży, formułując je m.in. jako: - realizacja przez szkoły programów profilaktycznych, rekomendowanych przez

Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Ośrodek Rozwoju Edukacji,

- pomoc psychologiczno-terapeutyczną dla małoletnich dzieci z rodzin zagrożonych lub dotkniętych problemem alkoholowym,

- współpraca z dyrektorami szkół, dla których organem prowadzącym jest Miasto,

10

- organizacja wypoczynku dla dzieci i młodzieży z rodzin dotkniętych problemem alkoholizmu (obozy lub kolonie profilaktyczne i socjoterapeutyczne),

- zapewnienie opieki pozaszkolnej dla dzieci z grup ryzyka, przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego,

- organizacja czasu wolnego dla dzieci i młodzieży poprzez zapewnienie możliwości realizacji zainteresowań w klubach sportowych, świetlicach oraz pływalni,

- organizacja konkursów i olimpiad o tematyce przeciwalkoholowej oraz lokalnych imprez promujących zdrowy styl życia.

1.5.5. Programy zawierały postanowienia o wykorzystywaniu wniosków z okresów poprzednich. Dotyczy to m.in. wniosku zawartego w sprawozdaniu za 2011 r. o potrzebie zwiększenia „nacisku i zachęcaniu placówek oświatowo-

wychowawczych do opracowanie projektów/przedsięwzięć o charakterze

profilaktycznym, uwzględniającym wdrażanie tzw. Programów rekomendowanych,

gdyż w okresie objętym sprawozdaniem było ich zdecydowanie za mało”. Wykorzystując ten wniosek w programie na 2012 r. zadanie w tym zakresie sformułowano jednak w formie ogólnej i zbliżonej do zapisów w roku poprzednim. Podobnie w sprawozdaniu za 2012 r. w części dotyczącej wniosków zawarto ogólnikowe zapisy, niemające cech wniosków. W jednym tylko przypadku sformułowano wniosek: „w dalszym ciągu należy kłaść nacisk na realizację przez

szkoły i placówki oświatowo–wychowawcze rekomendowanych programów

profilaktycznych”. (Dalsze informacje w tym zakresie zamieszczono w punkcie 1.5.12 wystąpienia). 1.5.6. Według programów profilaktyczna działalność informacyjna i edukacyjna w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych obejmowała następujące formy działań: - współpracę z lokalnymi szkołami w zakresie realizacji programów

profilaktycznych, rekomendowanych przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Ośrodek Rozwoju Edukacji (m.in. „Trzeci elementarz,

czyli program 7 kroków”, „Spójrz inaczej”, „Tak czy Nie”, „Zanim spróbujesz”,

„Trzy Koła”, „Korekta” oraz „Archipelag Skarbów” ), - zakup spektakli teatralnych dla szkół i placówek opiekuńczo-wychowawczych, - organizację konkursów i olimpiad o tematyce przeciwalkoholowej, - organizację lokalnych imprez promujących zdrowy i trzeźwy styl życia

(m.in.: „Kolorowo, bezalkoholowo” – impreza zorganizowana w dniu 17.06.2011 r. przez Chełmski Dom Kultury oraz „Jesienny marsz po zdrowie” - przez Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 8 w październiku 2011 r.),

- zakup i kolportaż odpowiedniej prasy, książek, broszur i ulotek z zakresu profilaktyki, w tym prenumerata miesięcznika „Świat problemów”,

- organizację i prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych z uwzględnieniem profilaktyki,

- podejmowanie działań edukacyjnych dla rodziców dzieci poprzez specjalistyczne wykłady, przekazywanie broszur, ulotek oraz informatorów.

1.5.7. Programy odpowiadały lokalnym potrzebom, w tym dzieciom i młodzieży szkolnej. Obszary działań poprzedzone zostały diagnozą i analizą środowisk, obrazującą skalę problemu. Z badań przeprowadzonych przez Konsorcjum Badawcze (na próbie 1690 osób) wynika, że: wśród tej grupy 81% spożywa alkohol … problem spożywania alkoholu rozpoczyna się już w szkołach podstawowych

i obejmuje 12% uczniów, zaś w szkołach gimnazjalnych wzrasta aż do 62%.

W szkołach ponadgimnazjalnych już 93% uczniów deklaruje „znajomość smaku

alkoholu” … świadomość zagrożeń związanych ryzykiem spowodowanym przez

11

nadmierne spożywanie alkoholu jest znacznie większa wśród ludzi młodszych niż

starszych … Diagnozę na 2012 r. oparto również na wynikach badan ww. konsorcjum „Wybrane problemy społeczne w opinii mieszkańców Chełma:

problem alkoholizmu, narkomanii, uzależnienia od nikotyny, poczucie

bezpieczeństwa w mieście i rodzinie”. Z diagnozy wynika m.in., że spożywanie

alkoholu jest najbardziej rozpowszechnionym zachowaniem ryzykownym wśród

nastolatków. Choć jak wskazują badania zdecydowana większość uczniów w wieku

15 i 17 lat należy do grona konsumentów alkoholu … należy zwrócić uwagę

na wzrastającą liczbę pijących alkohol dziewcząt… W powyższym programie wskazano także, iż z ogólnej liczby 721 osób przebywających w pierwszym półroczu

2011 r. w Izbie Wytrzeźwień, pięć osób to nieletni chłopcy.

Diagnoza sporządzona dla potrzeb programu na 2013r. (przeprowadzona systemem ankietyzacji i prób badawczych przez Instytut Badawczy IPC z Wrocławia) wykazała w odniesieniu do chełmskich szkół i placówek oświatowo-wychowawczych m.in., że … wiek inicjacji alkoholowej w zakresie spożywania alkoholu (piwa) został

określony na 9 lat, zaś dla innych rodzajów alkoholi na 16 lat; najczęściej

spożywanym przez młodzież alkoholem jest piwo; istnieje duża dostępność

alkoholu; alkohol najczęściej spożywany jest w domu, w drugiej kolejności w domu

znajomych i w miejscach publicznych, działania profilaktyczne prowadzone

w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych część uczniów ocenia

w sposób negatywny… Program na 2013 r. uwzględnia także wyniki badań przeprowadzonych wśród kadry pedagogicznej chełmskich szkół i placówek oświatowo-wychowawczych. Z danych w tym zakresie wynika m.in., że kadra pedagogiczna posiada wiedzę na temat środków psychoaktywnych, lecz potrzebuje jej aktualizacji oraz praktycznych zajęć, a szkoły dysponują bogatą ofertą spędzania wolnego czasu w ramach zajęć pozalekcyjnych. Problemem jest natomiast brak współpracy rodziców ze szkołami w realizacji programów profilaktycznych. 1.5.8. Przyjęte do realizacji zadania powiązano z diagnozowanymi problemami różnych środowisk społecznych miasta, w tym dzieci i młodzieży szkolnej. 1.5.9. Do mierników realizacji programu na 2011 r., stosowanych dla potrzeb monitoringu i sprawozdawczości zaliczono m.in.: liczbę uczestników różnego

rodzaju oddziaływań rehabilitacyjnych, a także obozów terapeutycznych,

profilaktycznych i socjoterapeutycznych, ilość szkoleń i konferencji, ilość

uczestników pozalekcyjnych zajęć sportowych. Podobne mierniki sformułowano w odniesieniu do zadań określonych programem na 2012 r. W programie na 2013 r. nie wyszczególniono mierników. Monitoring wykonywania zadań według tego programu obejmować miał następujące elementy: czas realizacji

zaplanowanych zadań, wysokość środków finansowych przeznaczonych

na realizację zadań, źródła pochodzenia środków finansowych, stan realizacji

poszczególnych zadań ujętych w programie. Wskazano natomiast, że monitoring przeciwdziałania i rozwiązywania problemów związanych z uzależnieniem od alkoholu, polegać będzie na cyklicznych (wykonywanych w okresach od trzech do czterech lat) badaniach społecznych, analizie sprawozdań z realizacji zadań oraz przygotowaniu informacji Radzie Miasta. Program ten stanowi, że informacje

pozwalające monitorować przebieg programu będą przekazywane przez

realizatorów … w formie sprawozdań. Niezależnie dokonywana będzie jego

ewaluacja, pozwalająca na ustalenie, jakie zadania zostały podjęte w danym

okresie oraz w jaki sposób wpłynęły one na realizację celów zawartych w

programie. Przeprowadzeniu ewaluacji posłużą m.in. sprawozdania merytoryczne i

finansowe dotyczące realizacji zadań.

12

1.5.10. Programy nie zawierały wskaźników, pozwalających na ocenę stopnia uzyskiwanych efektów. 1.5.11. Programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych opracowane na poszczególne lata (2011, 2012, 2013) nie zakładały perspektyw czasowych wykonywania zadań i celów (krótko lub długofalowych). 1.5.12. Miasto dysponowało corocznymi informacjami z realizacji tych programów, sporządzanymi w Wydziale Spraw Społecznych Urzędu. W informacjach prezentowano liczne dane, dotyczące kierunków działań oraz różnych form, w tym zrealizowanych przez szkoły programów profilaktycznych. Przedstawiano liczbowo uczestnictwo w tych działaniach oraz poniesione wydatki. Informacje te nie zawierają jednak danych na temat przekładania się przedsięwzięć na postępy w tym zakresie i uzyskiwane efekty, w szczególności dotyczące środowiska dzieci i młodzieży szkolnej. Nie zwymiarowano także tych działań poprzez porównanie wykonania poszczególnych zadań w okresie sprawozdawczym z rokiem poprzednim. W podsumowaniu działalności za 2011 r. zamieszczono informację, że … czas, na jaki przygotowuje się gminny program to jeden rok kalendarzowy.

To stanowczo za krótko, by można było zaplanować i wprowadzić widoczne zmiany

w życiu mieszkańców gminy, np. doprowadzić do ograniczenia częstość picia

alkoholu przez młodzież. Dlatego też zasadnym jest … kontynuować działania,

które mogą dać rezultaty dopiero po pewnym czasie… Jeden z wniosków wskazuje na konieczność zachęcenia placówek oświatowo-wychowawczych do opracowania

projektów/przedsięwzięć o charakterze profilaktycznym, uwzględniających

wdrażanie tzw. programów rekomendowanych, gdyż w okresie sprawozdawczym

było ich zdecydowanie za mało … za celowe uznaje się opracowanie diagnozy

lokalnych problemów uzależnień… W podsumowaniu informacji z wykonania programu w 2012r. podano m.in., że … diagnoza problemów uzależnień

od substancji psychoaktywnych na terenie Chełma pozwoliła na … wprowadzenie

dodatkowych działań w Miejskim Programie na 2013 r. (nie wskazano jednak, jakich działań to dotyczy i jakiej populacji). Raport z diagnozy sporządzony w 2012 r. przez Instytut Badawczy IPC z Wrocławia był przedmiotem konferencji zorganizowanej przez Wydział Spraw Społecznych Urzędu, z udziałem radnych, przedstawicieli szkół i placówek oświatowo-wychowawczych, stowarzyszeń abstynenckich oraz członków Komisji Rozwiazywania Problemów Alkoholowych. Wyniki raportu zamieszczono na stronie www.chełm.pl/dziecko/(menu:Uzależnienia). (dowód: akta kontroli str. 325 – 357)

Odnosząc się do sposobu oceny skuteczności działań, tj. uzyskiwanych efektów w stosunku do zakładanych celów, Zastępca Prezydenta Miasta wyjaśnił: „Ustawodawca w przepisach ustawy z dnia 26 września 1982 r. o wychowaniu

w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie uregulował zagadnień

dotyczących struktury i dopuszczalnej treści programu Profilaktyki i Rozwiązywania

Problemów Alkoholowych, pozostawiając tę kwestię w gestii organów stanowiących

jednostek samorządu terytorialnego. Jako przepis pomocniczy w tym zakresie

stosuje się art. 41 cytowanej na wstępie ustawy, który wskazuje obszary, w ramach

których gmina realizuje zdefiniowane na podstawie diagnozy zadania.

W części III Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów

Alkoholowych w Chełmie na rok 2013 „Opis zjawiska na podstawie diagnozy”

– opisano główne wnioski wynikające z przeprowadzonej na zlecenie miasta Chełm

„Diagnozy problemów uzależnień od substancji psychoaktywnych na terenie Miasta

Chełm”, które stanowiły podstawę do określenia zadań programu. Z uwagi na fakt,

iż program uchwalany jest na rok, trudno w tak krótkim okresie czasu ocenić

13

efektywność czy też skuteczność podejmowanych działań w kontekście tak

skomplikowanego społecznie zjawiska, jakim jest uzależnienie od alkoholu, czy też

zagrożenia uzależnieniem. Program obejmuje te obszary interwencji i taki zestaw

działań, które są rekomendowane przez ustawodawcę i PARPA. Należy podkreślić,

że w ramach realizacji przedmiotowego Programu dokonuje się oceny realizacji

zaplanowanych przedsięwzięć między innymi poprzez:

- kwalifikację rodzaju i zakresu merytorycznego zadań do realizacji zgłaszanych

przez organizacje pozarządowe w ramach otwartych konkursów ofert z punktu

widzenia celów programu, potrzeb i planowanych efektów,

- kontrole prawidłowości wdrażania zadań zlecanych organizacjom pozarządowym

w ramach otwartych konkursów ofert (system wizytacji i sprawozdawczości),

- kontrole prawidłowości realizacji zawartych umów na zakup świadczeń

zdrowotnych realizowanych przez podmioty lecznicze, z punktu widzenia

zakładanych rezultatów (system wizytacji i sprawozdawczości),

- udoskonalenie systemu udzielania wsparcia miejskim jednostkom organizacyjnym

na prowadzenie działalności profilaktycznej, poprzez preferowanie dofinansowania

realizacji rekomendowanych programów profilaktycznych,

- ocenę działań realizowanych przez Centrum Integracji Społecznej po kątem

przedsięwzięć z zakresu reintegracji zawodowej i społecznej”.

(dowód: akta kontroli str. 262) 1.5.13. Według danych Urzędu na terenie miasta nie odnotowano przypadków sprzedaży alkoholu osobom nieletnim. W informacji z dnia 4.10.2013 r. Komendant Miejski Policji wskazał natomiast, że w 2011 r. doszło do jednego przypadku sprzedaży alkoholu osobie poniżej 18 roku życia. W kolejnych latach nie ujawniono takich przypadków. (dowód: akta kontroli str. 236-237)

1.6. Realizacja zadań w zakresie przeciwdziałania narkomanii.

1.6.1. Przepisy art.10 ust.1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii6, określają zadania gmin w tym zakresie, zobowiązując m.in. prezydentów miast do opracowania projektu Miejskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii (dalej „Program”). Uchwałą z dnia 14.12.2010 r. nr III/25/10 Rada Miasta przyjęła do realizacji Program na lata 2011 – 2013. (dowód: akta kontroli str. 144) 1.6.2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 marca 2011r. w sprawie Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011 – 20167 (dalej: Krajowy Program) określa cele i kierunki działania, w tym cztery z zakresu profilaktyki przewidziane do realizacji przez jednostki samorządu terytorialnego. Obejmowały one kierunki: wspieranie rozwoju programów profilaktyki uniwersalnej, selektywnej i wskazującej, podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych i możliwości zapobiegania zjawisku oraz podnoszenie kwalifikacji zawodowych osób zaangażowanych w działalność profilaktyczną. Program uchwalony w dniu 14.12.2010 r. był powiązany z kierunkami zadań Programu Krajowego. Uwzględniał zadania I kierunku Programu Krajowego, poprzez zaliczenie do zadań Miasta

6 Dz. U. z 2012 r., poz. 124 7 Dz. U. Nr 78, poz. 428

14

wymogu wspierania szkół w realizacji programów profilaktycznych posiadających odpowiednie rekomendacje. W Programie ujęto także inne działania określone w kierunkach Programu Krajowego, poprzez wskazanie na konieczność wdrażania programów adresowanych do rodziców oraz ofertę zajęć pozaszkolnych dla uczniów szkół. Do zadań Miasta zaliczono także konieczność uwzględniania takich form działania jak: upowszechnianie materiałów informacyjno-edukacyjnych oraz organizację kampanii edukacyjnych i współpracę z mediami, a także doskonalenia zawodowe pracowników jednostek działających w obszarze profilaktyki narkomanii i organizację odpowiednich szkoleń. Zadania Miasta w tym zakresie zamieszczone zostały w różnych częściach Programu. Przykładowo, zadanie objęte Programem Krajowym, dotyczące wspierania programów wczesnej interwencji, adresowanej do młodzieży, używającej eksperymentalnie lub okazjonalnie środków odurzających zamieszczono w obszarze Udzielanie rodzinom, w których występują problemy narkomanii, pomocy

psychospołecznej i prawnej. Podobnie inne zadania zamieszczono w Programie, z różnym stopniem uszczegółowienia zadań. Nie odniesiono się w Programie do profilaktyki selektywnej o zwiększonym ryzyku narażenia na kontakt z narkotykami w klubach, dyskotekach i innych imprezach masowych. (dowód: akta kontroli str.145 – 160) 1.6.3. Za wyjątkiem braku zapisów obejmujących inicjatywy z zakresu profilaktyki w miejscach o zwiększonym ryzyku narażenia na kontakt z narkotykami, tj. w klubach, dyskotekach oraz miejscach imprez masowych, pozostałe kierunki określone Programem - zachowują spójność z kierunkami działań określonymi w Wojewódzkim Programie Przeciwdziałania Narkomanii i HIV/AIDS na lata 2011 – 2015. Kwestię nieuwzględnienia części działań z zakresu profilaktyki selektywnej i wskazującej Wiceprezydent S. Mościcki wyjaśnił następująco: „W Miejskim Programie Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011 – 2013

nie uwzględniono … niektórych działań z zakresu profilaktyki selektywnej

i wskazującej np. wspierania programów obozów profilaktycznych oraz form

wspierania programów profilaktyki w miejscach o zwiększonym ryzyku narażenia

na kontakt z narkotykami w klubach, dyskotekach i innych imprezach masowych

z uwagi na fakt, iż:

- Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011 – 2013 przyjęto

Uchwałą Nr III/25/10 z dnia 14 grudnia 2010 r., natomiast Krajowy Program

Przeciwdziałania Narkomanii przyjęto Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia

22 marca 2011 r.

- Z diagnozy zjawiska narkomanii oraz problemów społecznych związanych

z problemem narkotykowym na terenie Miasta Chełm … wynikało, iż działania

planowane w ramach MPPN powinny być skoncentrowane na zadaniach z obszaru

wspierania programów wczesnej interwencji oraz wspierania inicjatyw w zakresie

pomocy psychologicznej i prawnej rodzinom, w których występuje problem

narkomanii zaliczanych do działań z zakresu profilaktyki selektywnej i wskazującej.”

(dowód: akta kontroli str. 162 – 163) 1.6.4. Program stanowi opracowanie, obejmujące wiele kierunków działań i odnosi się do lokalnych problemów. Określa obszary i formy działań, powiązane z Programem Krajowym (odstępstwa opisano w punkcie 1.6.2.). 1.6.5. Uchwała Rady Miasta w sprawie przyjęcia Programu nie była przedmiotem rozstrzygnięć nadzorczych Wojewody Lubelskiego.

15

1.6.6. Program odnosił się zarówno do problemu narkomanii wśród populacji mieszkańców ogółem, jak też uczniów miejscowych szkół. Dane zamieszczone w Programie wskazują na dogłębną diagnozę środowiska szkolnego, a zadania zawarte w tym dokumencie określają różne formy działań, w tym realizację programów profilaktycznych oraz pozaszkolnych programów edukacyjno-profilaktycznych dla dzieci i młodzieży. Przyjęte w Programie zadania (ogółem pięć) były zgodne z treścią oraz ilością zadań określonych przepisami art. 10 ust.1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Do każdego z zadań przypisano szczegółowe formy działań (od trzech do ośmiu). W myśl przepisów art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy, profilaktyczna działalność informacyjna, edukacyjna oraz szkoleniowa polega na promocji zdrowia psychicznego, zdrowego stylu życia, informowaniu o szkodliwości środków i substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii oraz o narkomanii i jej skutkach, edukacji psychologicznej i społecznej, edukacji prawnej oraz działaniach interwencyjnych (art. 19 ust.1 pkt 1-6). W Programie przyjęto osiem różnych form działań, tj.: - organizowanie i prowadzenie na terenie szkół i innych placówek oświatowo-

wychowawczych, programów profilaktycznych dla dzieci i młodzieży oraz ich

rodziców i opiekunów prawnych, ze szczególnym uwzględnieniem programów

rekomendowanych,

- prowadzenie pozaszkolnych programów edukacyjno-profilaktycznych dla dzieci

i młodzieży z grup ryzyka i ich rodzin,

- organizowanie konkursów i olimpiad promujących zdrowy styl życia, bez

używania środków odurzających,

- prowadzenie we współpracy z lokalnymi mediami kampanii edukacyjnych

obejmujących problematykę narkomanii lub włączanie się w realizację

ogólnopolskiej kampanii,

- opracowywanie, wydawanie oraz upowszechnianie materiałów informacyjno-

edukacyjnych lub zakup innych publikacji oraz czasopism z zakresu promocji

zdrowia i profilaktyki narkomanii skierowanych do różnych grup docelowych,

- organizowanie szkoleń podnoszących wiedzę z zakresu profilaktyki narkomanii,

w tym zakażeń HIV/AIDS, HCV, HBV dla osób dotkniętych problemem

narkomanii,

- finansowanie doskonalenia zawodowego pracowników jednostek miejskich

w zakresie przeciwdziałania narkomanii,

- przeprowadzanie badań na temat zjawiska narkomanii w populacji ogólnej oraz

wśród młodzieży szkolnej.

(dowód: akta kontroli str. 154)

Według sprawozdań za lata 2011 i 2012 powyższe formy działań zostały zrealizowane. Wdrażano w szkołach zarówno programy własne, jak też programy rekomendowane przez Państwową Agencję Rozwiazywania Problemów Alkoholowych i Ośrodek Rozwoju Edukacji. Zrealizowano m.in. następujące programy z zakresu profilaktyki uzależnień: „Trzeci elementarz, czyli program

siedmiu kroków”, „Zanim spróbujesz”, „Trzy koła”. W programach tych uczestniczyło 854 uczniów, 286 rodziców oraz 46 nauczycieli. Zrealizowano także inne programy: „Wyprawa Szóstki na Archipelag Skarbów”, „Lepsze natury dwa łyki, niż zabójcze

narkotyki”, „Moja młodość wolna od narkotyków”, „Chemiczna pułapka”, „Dylematy

małej Agaty”, „Profilaktyka z rapem”, „Narkotyków nie próbuję, zdrowe życie

reklamuję”, „Wyspa radości”.

Realizowano także pozaszkolne programy edukacyjno-profilaktyczne dla dzieci

16

i młodzieży z grup ryzyka i ich rodzin. W szczególności Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 1 w Chełmie zorganizowała programy edukacyjno – profilaktyczne w formie zajęć socjoterapeutycznych „Wolni od nałogów”, dla 50 dzieci i 23 rodziców oraz „Profilaktyka a Ty” dla 15 uczniów i 40 rodziców. Młodzieżowy Dom Kultury zrealizował pozaszkolny program edukacyjny „Książę z planety Ziemia”, którym objęto 54 osoby. Organizowano także konkursy i olimpiady promujące zdrowy styl życia, m.in. „Mój

sport, moja radość. 10 zasad treningu dla dzieci uprawiających sport.” W 2011 r. koszty organizacji konkursów i olimpiad wynosiły 6.061,40 zł. Wydatki na ten cel poniesione w 2012 r. stanowiły 6.867,72 zł. i dotyczyły konkursu „Używam tańca” organizowanego przez Zespół Wychowania i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Poradni nr 1 w Chełmie, w którym brało udział 600 osób, a także przedsięwzięcie „Gerald radzi ….” w ramach konwentu fantastyki „Uherkon 2012”. W kontrolowanym okresie współpracowano z lokalnymi mediami w zakresie prowadzenia kampanii edukacyjnych. W szczególności Miasto Chełm włączyło się w 2011 r. w ogólnopolską akcję społeczną Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii „NaCoMiTo” z okazji Światowego Dnia Zapobiegania Narkomanii. Utworzono portal www.nacomito.com.pl zrzeszający młodych ludzi na rzez przeciwdziałania zjawiskom patologii, w tym narkomanii. Prowadzona była także przez Wojewódzki Szpital Specjalistyczny akcja „Mój świat bez uzależnień”.

W 2012 r. Komenda Miejska Policji zorganizowała spotkanie mieszkańców pn. „PaT - Patrzymy na siebie sercem”, na którym uczniowie trzech szkół w formie spektakli teatralnych przekazywali rówieśnikom swoje zdania i opinie o nałogach. Ze sprawozdań wynika, że realizowano również pozostałe formy działań. Upowszechniono w szkołach miesięcznik „Remedium” opisujący profilaktykę zachowań problemowych dzieci i młodzieży w kontekście zagrożeń dla zdrowia i rozwoju (dostarczono je m.in. do 16 placówek oświatowo-wychowawczych), a także książki „Skuteczna interwencja w pracy z młodymi ludźmi z grup ryzyka”

oraz „Profilaktyka w grupach ryzyka. Diagnoza”, które przekazano uczestnikom szkolenia przedstawicieli szkół w 2011 r. Prowadzono szkolenia podnoszących wiedzę z zakresu profilaktyki narkomanii, w tym zakażeń HIV/AIDS, HCV, HBV dla osób dotkniętych problemem narkomanii. W 2011 r. przeprowadzono szkolenie 35 przedstawicieli szkół w zakresie „Profilaktyka i wczesna interwencja w pracy

z młodzieżą z grup ryzyka”. W 2012r. przeprowadzono szkolenie dla 15 realizatorów programu profilaktycznego „Spójrz inaczej” obejmującego problematykę środków psychoaktywnych. Finansowane było także doskonalenie zawodowe nauczycieli (pkt 1.4. wystąpienia).

Miasto Chełm zleciło Instytutowi Badawczemu IPC we Wrocławiu przeprowadzenie badań w 2012 r. na temat uzależnień od substancji psychoaktywnych. W badaniu wzięło udział 1690 osób, w tym 940 uczniów szkół i 150 nauczycieli. Ponadto w 2012 r. przeprowadzono badania ankietowe wśród pacjentów Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Chełmie na grupie 184 młodych pacjentach w wieku 10 – 18 lat na temat opinii i postaw wobec narkotyków.

(dowód: akta kontroli str. 57 – 96) 1.6.7. Realizację zadań określono harmonogramem. Nie zawierał on jednak danych, dotyczących kosztów ich realizacji. Zasady finansowania zadań określone zostały zarządzeniami Prezydenta Miasta Chełm. W zakresie przeciwdziałania narkomanii wśród dzieci i młodzieży szkolnej finansowaniem objęto w szczególności następujące formy działań: - prowadzenie punktów konsultacyjnych udzielających pomocy osobom

uzależnionym lub zagrożonym oraz ich rodzinom,

17

- realizację programów wczesnej interwencji skierowanych do młodzieży

używającej eksperymentalnie lub okazjonalnie środków odurzających,

- organizowanie i prowadzenie na terenie szkół i innych placówek

programów oświatowo-wychowawczych, ze szczególnym uwzględnieniem

programów rekomendowanych,

- prowadzenie pozaszkolnych programów edukacyjno-profilaktycznych dla dzieci

i młodzieży, ze szczególnym uwzględnieniem grup ryzyka i ich rodzin.

- organizowanie konkursów i olimpiad promujących zdrowy styl życia bez

używania środków odurzających.

(dowód: akta kontroli str. 161 - 175) W 2011r. dofinansowanie punktu konsultacyjnego, prowadzonego przez

Katolickie Stowarzyszenie Pomocy Osobom Potrzebującym „Agape” wyniosły 6.000 zł. W okresie działalności tego punktu udzielono 65 konsultacji psychologicznych. Dofinansowaniem objęto również poradnictwo dla rodzin dotkniętych problemem narkomanii prowadzone przez Stowarzyszenie – Ośrodek Wspierania Rodziny, Stowarzyszenie Integracji Rodzin „Przystań” (łącznie 12.000 zł), z którego skorzystało 56 osób. Realizowano także programy wczesnej interwencji, skierowane do młodych osób z problemami uzależnień. Prace w tym zakresie wykonywały Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne nr 1 i nr 2 oraz Punkt Interwencji Kryzysowej w Chełmie. Ponadto Poradnia nr 2 realizowała program wczesnej interwencji, rekomendowany przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii „FreD goes net” – skierowany do osób młodych, którzy po raz pierwszy weszli w konflikt z prawem (w I semestrze roku szkolnego 2011/2012 skorzystało z programu 16 osób, w większości uczniów miejscowych szkół). Działania w tym zakresie prowadzono także w 2012r. Dofinansowania w kwocie 9.850 zł. udzielono stowarzyszeniom: „Agape” tytułem prowadzenie punktu konsultacyjnego, w którym udzielono 189 konsultacji oraz „Odnowa” w kwocie 2.350 zł. za udzielenie poradnictwa dla 39 rodzin z problemami narkomanii i „Przystań” w kwocie 8.000 zł. tytułem pomocy specjalistycznej 46 osobom. Wspierano finansowo także placówki oświatowe w realizacji programów profilaktycznych (opisanych w punkcie 1.6.6 wystąpienia). W 2011r. dofinansowano siedem zespołów szkół na kwotę 22.800 zł tytułem realizowanych programów profilaktycznych rekomendowanych („Wyprawa Szóstki na Archipelag Skarbów”,

„Lepsze natury dwa łyki, niż zabójcze narkotyki”, „Zanim spróbujesz”) oraz innych programów profilaktycznych („Moja młodość wolna od narkotyków”, „Chemiczna

pułapka”, „Dylematy małej Agaty”).. Podobnie w 20112 r. realizowano programy rekomendowane: „Trzeci elementarz, czyli program siedmiu kroków” (w jednej szkole oraz zespole szkół obejmując programem 98 uczniów oraz 96 rodziców), „Zanim spróbujesz” (w dwóch szkołach i jednym zespole szkół dla 263 uczniów), „Trzy koła” (w jednej szkole, obejmując programem 350 uczniów), „Tak czy Nie”

(w dwóch zespołach szkół obejmując programem 230 uczniów). Dofinansowaniem na sumę 14.450 zł. objęto trzy zespoły szkół, realizujące programy rekomendowane: „Szóstka na Archipelagu Skarbów” (343 uczniów i 12 rodziców w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 6), „Wyspa radości” – w ramach programu

„Archipelag Skarbów” (87 uczniów i 27 rodziców w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 7), a także program „Narkotyków nie próbuję – zdrowe życie reklamuję” (29 uczniów Zespołu Wychowania i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej). (dowód: akta kontroli str. 68)

18

1.6.8. W Programie zamieszczono postanowienia o konieczności wdrażania programów rekomendowanych. Ponadto w zarządzeniach Prezydenta Miasta dotyczących finansowania zadań zarówno w 2011 r. jak też kolejnych latach 2012 oraz 2013, jako priorytet wskazano realizację programów rekomendowanych przez Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie oraz Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii. Realizowane programy rekomendowane i dofinansowanie szkół realizujących te programy opisano w pkt. 1.6.7. wystąpienia. (dowód: akta kontroli str. 154) 1.6.9. Opracowanie Programu miało charakter uspołeczniony. W piśmie z dnia 26.10.2010 r. poinformowano dyrektorów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz organizacje pozarządowe o miejscu i terminie debaty nad opracowywanym Programem. Ponadto na portalu internetowym zamieszczono informację w sprawie opracowywanego dokumentu. W informacji podano, że … realizacja programu wymaga kompleksowego i zintegrowanego sposobu

działania różnych instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych zajmujących się

profesjonalnie lub społecznie problematyką narkomanii. Zasobami są następujące

instytucje samorządowe: Miejska Komisja Rozwiazywania Problemów

Alkoholowych, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie, Punkty Konsultacyjne

ds. Narkomanii przy Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych, „Agape”

Katolickie Stowarzyszenie Pomocy Osobom Uzależnionym w Lublinie – punkt

konsultacyjny

w Chełmie … W dniu 8.11.2010 r. w pracach przy tworzeniu Programu, poza służbami Urzędu brały udział inne podmioty zajmujące się min. problematyką przeciwdziałania narkomanii. Według listy obecności, w konstruowanym programie, uczestniczyli m.in. dyrektorzy szkół, przedstawiciele miejskich jednostek organizacyjnych i przedstawiciele organizacji pozarządowych. (dowód: akta kontroli str. 44 – 48, 53 - 56) 1.6.10. W Programie przyjętym na lata 2011 – 2013 zamieszczono diagnozę zjawiska narkomanii na terenie miasta. Sporządzono ją na podstawie raportów Instytutu Socjologii Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie (Zagrożenia

uzależnień wśród młodzieży szkół średnich w mieście Chełm, Zagrożenie

uzależnień wśród dzieci i młodzieży szkół podstawowych i gimnazjów miasta Chełm,

Wybrane problemy społeczne w opinii mieszkańców Chełma – problemy

alkoholizmu, narkomanii, uzależnień od nikotyny, poczucie bezpieczeństwa

w mieście i rodzinie). W Programie wskazano, iż w diagnozie wykorzystano także dane Raportu Krajowego 2009 Sytuacja Narkotykowa w Polsce – Krajowe Biuro ds.

Przeciwdziałania Narkomanii oraz dane Komendy Miejskiej Policji w Chełmie, Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie, Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego, placówek oświatowych i oświatowo-wychowawczych, a także organizacji pozarządowych. Program prezentuje skalę zjawiska narkomanii w populacji ogólnej mieszkańców miasta oraz wśród uczniów chełmskich szkół i placówek, w podziale na rodzaje szkół, z uwzględnieniem różnych aspektów tego problemu. Według danych Programu wraz z wiekiem rośnie ryzyko kontaktu z narkotykami … stosunkowo najmniejszy problem dotyczy szkół podstawowych - tu tylko 1%

badanych deklaruje, że miało styczność z narkotykami. Do kontaktu z narkotykami

przyznało się 6% gimnazjalistów oraz 17% uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Diagnoza obrazuje także inne dane, dotyczące m.in. przesłanek i okoliczności inicjacji narkotykowej młodzieży szkolnej (identyfikuje źródła nabywania, przyczyny

19

i miejsca zażywania narkotyków oraz reakcje rodziców). Zawiera także wnioski końcowe wynikające z badań ankietowych.

(dowód: akta kontroli str. 148 - 149) 1.6.11. W Programie sformułowano następujące cele: - zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób

używających szkodliwych substancji i uzależnionych od narkotyków,

- podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat zjawiska narkomanii,

problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych i możliwości

zapobiegania zjawisku,

- zwiększenie jakości podejmowanych działań profilaktycznych, w szczególności

poprzez wspieranie realizacji programów profilaktycznych oraz podnoszenie

wiedzy osób zaangażowanych w działalność profilaktyczną.

(dowód: akta kontroli str. 152 – 153)

Do powyższych celów, określono w Programie pięć kierunków działań, do których przypisano 18 różnych przedsięwzięć szczegółowych, od dwóch (w odniesieniu do kierunku, dotyczącego pomocy społecznej osobom uzależnionym i im rodzinom) do ośmiu w przypadku profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej i szkoleniowej. Określone w Programie mierniki liczbowe przyjęte do okresu realizacji zadań w latach 2011 – 2013 umożliwiały zwymiarowanie ich wykonania. Miernikami wykonania poszczególnych zadań, w szczególności dotyczących profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej były m.in.: - wysokość środków finansowych wydatkowanych na realizację programów

profilaktycznych, - liczba szkół i innych placówek oświatowo-wychowawczych realizujących

programy, - liczba programów rekomendowanych przez właściwe ośrodki centralne, oraz

pozostałych programów pozaszkolnych, - liczba konkursów i olimpiad promujących zdrowy styl życia (bez środków

odurzających) oraz liczba uczestników, - liczba szkoleń podnoszących wiedzę z zakresu profilaktyki narkomani oraz liczba

uczestników, - liczba przeprowadzonych badań w zakresie rozmiarów zjawiska narkomanii

z uwzględnieniem szkół i placówek. (dowód: akta kontroli str. 153 - 155) Prezentowane dane liczbowe nie zawierają jednak informacji na temat przekładania się realizowanych działań na efekty. Nie zwymiarowano także tych działań poprzez porównanie wykonania poszczególnych zadań w okresie sprawozdawczym z rokiem poprzednim. W wyjaśnieniu, dotyczącym sposobu planowania środków finansowych na realizację zadań profilaktycznych przez poszczególne szkoły, w tym zastosowanych kryteriów kwalifikowania Wiceprezydent Miasta S. Mościki podał: „Z punktu widzenia kryterium rodzaju zadań finansowanych w placówkach

oświatowo - wychowawczych w zakresie przeciwdziałania narkomanii, to zgodnie

z przyjętymi zasadami finansowania zadań ze środków Miejskiego Programu

Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Chełmie, Miejskiego

Programu Przeciwdziałania Narkomanii oraz Miejskiego Programu Przeciwdziałania

Przemocy w Rodzinie dla miejskich jednostek organizacyjnych priorytetowym

zadaniem była realizacja programów rekomendowanych. W 2009 r. oraz 2010 r.

dofinansowaniu podlegały m.in.: programy rekomendowane przez Państwową

20

Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Centrum Metodyczne Pomocy

Psychologiczno – Pedagogicznej. Natomiast od 2011 r. zapis w przedmiotowym

dokumencie został uściślony: organizowanie i prowadzenie na terenie szkół i innych

placówek oświatowo – wychowawczych programów profilaktycznych dla dzieci

i młodzieży oraz ich rodziców i opiekunów, ze szczególnym uwzględnieniem

programów rekomendowanych). I tego typu przedsięwzięcia były przede wszystkim

finansowane w ramach kwot zaplanowanych dla miejskich jednostek

organizacyjnych w Programie. Przy planowaniu wysokości kwot do wydatkowania

na ten konkretny cel brano pod uwagę wysokość środków przewidzianych

w budżecie miasta na realizację programu przeciwdziałania narkomanii, poziom

wykorzystania środków przez placówki w roku poprzednim oraz zgłaszane

zapotrzebowanie w tym obszarze z uwzględnieniem szacunkowych kosztów

szkolenia oraz wdrażania takich programów... w 2012 r., w ramach środków

Programu, przeszkolono 15 osób (nauczycieli chełmskich placówek oświatowo

– wychowawczych) do realizacji rekomendowanego programu profilaktycznego

pn. „Spójrz Inaczej” … W 2013r. przeprowadzono kolejne szkolenie dla realizatorów

(16 osób) rekomendowanego programu profilaktycznego „Szkoła dla Rodziców

i Wychowawców”.

(dowód: akta kontroli str. 262)

1.7. Monitoring realizowanych działań profilaktycznych.

Według dokumentacji Urzędu, monitoring prowadzony był poprzez analizę wniosków szkół w sprawie wdrażanych programów oraz ich uzasadnień. Wszystkie wnioski charakteryzowały sytuację wychowawczą uczniów, diagnozowaną w szkołach systemem ankiet oraz określały przewidywane efekty wdrażania programów. Z uzasadnień wniosków wynika, że w szkołach występowały problemy dotyczące: eksperymentowania z substancjami psychoaktywnymi (narkotyki, dopalacze), zażywania alkoholu, podejmowania ryzykownych zachowań i braku umiejętności społecznych, skutkujących destrukcyjnym stylem życia. Do mierników pomiaru efektów realizacji programów szkoły zaliczały m.in. skalę uczestnictwa uczniów w programie i zajęciach warsztatowych, wiedzę i postawę dotyczącą zachowań ryzykownych badaną systemem ankiet oraz udział rodziców w spotkaniach z trenerami programu. Realizacja programów była monitorowana poprzez analizę sprawozdań szkół, obrazujących uzyskane efekty. Przykładowo: w sprawozdaniu z realizacji zadania „Organizowanie konkursów i olimpiad

promujących zdrowy styl życia bez używania środków odurzających - Nie dla

uzależnień” realizowanego w 2013r. przez IV Liceum Ogólnokształcące, podano wyniki ewaluacji efektów w dwóch aspektach, tj. wiedzy uczniów o zagrożeniach wynikających z zażywania środków odurzających oraz wiedzy z zakresu poszukiwania zachowań prozdrowotnych. Z przeprowadzonych badań ankietowych wynika, że przed realizacją programu 14% ankietowanych uczniów oceniło poziom swojej wiedzy o zagrożeniach płynących z zażywania środków odurzających na dostateczny, 8% uczniów na dobry, 78% uczniów, jako bardzo dobry. Po zakończonym działaniu: 18% uczniów oceniło swoją wiedzę, jako dobrą, 80% jako bardzo dobrą oraz 2% celującą. W końcowej części wyników ewaluacji podano, iż 100% uczniów posiada wiedzę o zagrożeniach płynących z zażywania środków psychoaktywnych. Realizowane przez szkoły zadania określone programem objęte były także kontrolami w tym zakresie prowadzonymi przez Wydział Spraw Społecznych. (dowód: akta kontroli str. 176 – 235)

21

a) Z realizacji Programu sporządzane były corocznie sprawozdania oraz przedkładane Komisji Rodziny, Zdrowia i Ochrony Środowiska, a następnie Radzie Miasta Chełm, w terminach do 31 marca każdego roku za rok poprzedzający (art. 11 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii). Zarówno Komisja jak tez Rada Miasta Chełm przyjmowały corocznie sprawozdania z wykonania zadań rocznych określonych Programem, nie wnosząc uwag.

(Dowód: akta kontroli str. 97 - 125)

b) W terminie określonym przepisami art. 11 ust. 2 ustawy, przesyłane były (zgodnie z ankietą opracowaną przez Krajowe Biuro Przeciwdziałania Narkomanii) informacje o przedsięwzięciach realizowanych w 2011 oraz 2012 r. w zakresie przeciwdziałania narkomanii. Informacje te przesyłane były do Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Lublinie (stosownie do otrzymanych w tej sprawie pism).

(dowód: akta kontroli str.126 – 143)

1.8. Ewaluacja końcowa programu Przeciwdziałania Narkomanii, których okres obowiązywania zakończył się w 2011 lub 2012r.

Końcowej ewaluacji z realizacji Programu nie przeprowadzano ze względu na jego kontynuację w 2013 r.

1.9. Wspomaganie przez gminę działań w zakresie profilaktyki narkomanii prowadzonej wśród dzieci i młodzieży szkolnej, w tym uczniów szkół podstawowych i gimnazjów w latach 2011 – 2013 (31.08.2013 r.)

Zgodnie z przepisami art. 5a, ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie oświaty, zapewnienie kształcenia, wychowania i opieki, w tym profilaktyki społecznej w szkołach podstawowych i gimnazjach jest zadaniem oświatowym gmin, jako organów prowadzących.

a) Działania w zakresie profilaktyki przeciwdziałania narkomanii, podejmowane w odniesieniu do uczniów szkół były powiązane z kierunkami i formami prac określonymi w Programie. b) Ze sprawozdań za lata 2011, 2012 oraz danych Wydziału Spraw Społecznych Urzędu wynika, że realizowane przedsięwzięcia z zakresu profilaktyki uniwersalnej, skierowane były do wszystkich uczniów szkół i obejmowały m.in.: - zajęcia warsztatowe dla 34 uczniów klas gimnazjalnych i szkoły zawodowej

prowadzone (program rekomendowany „Zanim spróbujesz”) przez Zespół Wychowania i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej nr 1,

- program rekomendowany „Wyprawa –Szóstki – na Archipelag Skarbów” dla 78 uczniów oraz rodziców w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 6,

- autorski program profilaktyczny „Moja młodość wolna od narkotyków” realizowany w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 7 (uczestnicy: uczniowie 155 osób, nauczyciele 30 osób oraz rodzice),

- rekomendowany program „”Szóstka na Archipelagu Skarbów” realizowany w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 7 (uczestnicy: 343 uczniów, 41 nauczycieli oraz 12 rodziców),

- rekomendowany program profilaktyczny „Spójrz inaczej” realizowany przez Zespół Wychowania i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej nr 2 (uczestnicy: 144 uczniów chełmskich szkół),

22

- rekomendowany program „Świadomość zwiększa czujność wobec narkotyków” aktualnie realizowany w Gimnazjum nr 2 (uczestnicy: 215 - 240 uczniów oraz nauczyciele i rodzice).

Według sprawozdania z realizacji Programu za 2011 r. Miasto wydatkowało na wdrożone w szkołach programy łącznie 22,9 tys. zł (w tym m.in.: Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 6 – 8,6 tys. zł, Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 – 4,5 tys. zł, Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 7 – 1,5 tys. zł, Zespół Szkół Technicznych – 0,9 tys. zł, Zespół Szkół Ekonomicznych i III Liceum Ogólnokształcące – 0,9 tys. zł, Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 8 – 0,3 tys. zł. Ponadto sfinansowano realizację zajęć socjoterapeutycznych z zakresu profilaktyki dla uczniów i rodziców, prowadzonych przez Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne na sumę 7,0 tys. zł. W 2012 r. z budżetu Miasta sfinansowano w szkołach programy profilaktyki przeciwdziałania narkomanii na sumę 14,5 tys. zł., a także inne działania w kwocie 12.4 tys. zł. realizowane przez: - Zespoły Wychowania i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, - Młodzieżowy Domu Kultury, - Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 8. W sprawozdaniu podano, że niezależnie od powyższych form działania w 2011 r. realizowano m.in. elementy rekomendowanego programu „Trzeci elementarz, czyli program siedmiu kroków” (program profilaktyki uzależnień z elementami treningu umiejętności życiowych dla uczniów w wieku 12 – 17 lat), w którym uczestniczyło 243 uczniów, 197 rodziców oraz 46 nauczycieli sześciu szkół. Realizowano także w sześciu innych szkołach program rekomendowany „Zanim spróbujesz”, którym objęto 436 uczniów i 89 rodziców, a w Szkole Podstawowej nr 4 – program „Trzy koła”, obejmując tym programem 175 uczniów.

W kontrolowanym okresie działania realizowane w ramach profilaktyki selektywnej i wskazującej obejmowały m.in.: - wdrożenie w 2011 r. autorskiego programu w ramach profilaktyki selektywnej

„Wolni od nałogów” przez Zespół Wychowania i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej nr 1, którym objęto 50 uczniów i 23 rodziców,

- realizację przez Zespół Wychowania i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej nr 2 w 2012 r. w ramach profilaktyki wskazującej programów wczesnej interwencji skierowanej do młodzieży używającej eksperymentalnie środków odurzających (programem objęto 16 uczniów).

W sprawozdaniu z realizacji zadań w 2012 r. podano m.in., że podejmowano także działania w zakresie doskonalenia zawodowego pracowników miejskich jednostek organizacyjnych. W szkoleniu przeprowadzonym przez Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki „Spójrz inaczej” wzięło udział 15 nauczycieli, realizatorów programu rekomendowanego. Nabyli oni poprzez to szkolenie uprawnienia do prowadzenia zajęć z powyższego programu edukacyjnego. (dowód: akta kontroli str. 57 - 96) c) W informacji dotyczącej działań profilaktycznych na rzecz przeciwdziałania

narkomanii, prowadzonych w latach 2011-2013 oraz typów szkół objętych takimi działaniami, Komendant Miejski Policji podał: … Do zadań Policji należą m.in.

działania nakierowane na profilaktykę skierowaną szczególnie wobec dzieci

i młodzieży. Wydział Prewencji KMP w Chełmie prowadzi liczne programy

profilaktyczne dotyczące bezpieczeństwa ogólnie pojętego, a także profilaktyki

uzależnień od alkoholu, narkotyków, papierosów, Internetu i przemocy.

Programy profilaktyczne nakierowane na przeciwdziałanie narkomanii

(tj. „jestem bezpieczny”, „Kibic przez duże K”, „Pies-Narkotyki”, „Bezpieczne

23

wakacje”, „Bezpieczne ferie”) adresowane są do każdego typu szkół

(szkoły podstawowe, gimnazja, ponadgimnazjalne) i typowane są na podstawie

rozpoznania specyfiki rejonu, w którym znajduje się szkoła, lokalnych

problemów występujących na danym terenie, a także sygnałów o danym

problemie docierających ze szkół do specjalisty ds. nieletnich KMP w Chełmie.

Policja prowadzi własne programy profilaktyczne (PatT - Profilaktyka a TY”,

„Ogólnopolska Noc Profilaktyki”), które nakierowane są m.in.

na przeciwdziałanie uzależnieniom od narkotyków i obejmują swoim zasięgiem

jak największą liczę szkół. Na terenie miasta Chełm z każdym rokiem

do programów tych przyłącza się coraz większa liczba szkół gimnazjalnych

i ponadgimnazjalnych”

(dowód: akta kontroli str. 236 - 237)

1.10. Działania wspierające integrację środowiskową dzieci i młodzieży mającej trudności z przystosowaniem do życia.

W myśl przepisów art. 19, pkt 7 ustawy o pomocy społecznej zadaniem własnym powiatu jest m.in. pomoc w integracji ze środowiskiem osób mających trudności w przystosowaniu się do życia, w tym sporządzanie wniosków do Ośrodka Rozwoju Edukacji (ORE) o wskazanie odpowiedniego ośrodka dla osób nieletnich, wobec których sąd rodzinny orzekł środek wychowawczy w postaci umieszczenia w młodzieżowym ośrodku wychowawczym (MOW) lub młodzieżowym ośrodku socjoterapii (MOS), na zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym8.

Na podstawie upoważnienia Prezydenta Miasta czynności w powyższym zakresie wykonywane były przez Dyrektora Zespołu Wychowania i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej nr 1. W Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Chełmie w kontrolowanym okresie zarejestrowano łącznie 14 postępowań w sprawach dotyczących nieletnich, prowadzonych na podstawie orzeczeń sądu. Przygotowanie wniosku o umieszczenie nieletniego w ośrodku i wprowadzenie danych do sytemu we wszystkich przypadkach odbywało się na bieżąco, w czasie od 1 do czterech dni. W jednym tylko przypadku stwierdzono, że dokumenty dotyczące nieletniego wpłynęły 8.02.2013 r., natomiast w systemie ORE założono kartę 13.03.2013 r. (ze względu na chorobę pracownika). Okres oczekiwania na wskazanie przez ORE odpowiedniego dla nieletniego ośrodka MOW lub MOS kształtował się od jednego do 20 dni w 2011 r., do jednego miesiąca w 2012 r. oraz od siedmiu do 20 dni w 2013 r. Od dnia wskazania ośrodka przez ORE, do właściwych ośrodków przesyłano komplet dokumentów nieletniego w czasie od jednego do ośmiu dni. Umieszczenie w ośrodku następowało w różnym czasie. Okres ten kształtował się od ośmiu do 43 dni. Według Poradni, w wielu przypadkach, pomimo postanowień Sądu Rejonowego w Chełmie, nieletni uchylają się od wykonania orzeczenia poprzez ukrywanie się i ucieczki, a także presję na rodziców, którzy występują z wnioskami do Sądu o odroczenie wykonania orzeczonego środka, co skutkuje kilkakrotnym występowaniem do ORE o ponowne wskazanie właściwego ośrodka.

8 Dz. U. Nr 296, poz. 1755 (do 31.12.2011r. rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 24 lipca 2004r. w tej sprawie Dz. U. Nr 178, poz. 1833)

24

(dowód: akta kontroli str. 377 - 385)

1.11. Wydatki na realizację Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii w budżecie w latach 2011 – 2013 (do 31.08.2013 r.)

a) Wydatki budżetowe na realizację zadań określonych Programem

Przeciwdziałania Narkomanii ujęte zostały w dziale 851 – ochrona zdrowia, rozdział 851153 – zwalczanie narkomanii. W 2011r. planowane wydatki na ten cel wynosiły 70.000,00 zł., natomiast wykonanie - 58.583,89 zł. W 2012 r. plan wydatków wynosił 92.000,00 zł., wykonanie - 70.065,53 zł. W okresie do 31.08.2013r. z planowanych wydatków w kwocie 100.000,00 zł., zrealizowano 59.324,49 zł.

(dowód: akta kontroli str. 386 - 395)

b) W latach 2011 - 2013 (do 31 sierpnia) najwyższe wydatki w rozdziale 85153 zwalczanie narkomanii, zarejestrowano w następujących paragrafach klasyfikacji budżetowej:

- 2360 - dotacje celowe z budżetu jednostki samorządu terytorialnego udzielone na finansowanie zadań zleconych do realizacji organizacjom prowadzącym działalność pożytku publicznego (ogółem 74,7 tys. zł.), z tego 18,0 tys. zł w 2011 r., 20,2 tys. zł w 2012 r. oraz 36,5 tys. zł w 2013 r.,

- 4210 – zakup materiałów i wyposażenia (łącznie 26,7 tys. zł.), w tym 6,0 tys. zł w 2011 r., 11,4 tys. zł w 2012 r. oraz 9,3 tys. zł w 2013 r.,

- 4240 – zakup pomocy naukowych, dydaktycznych i książek (ogółem 10,6 tys. zł.), z tego 7,5 tys. zł w 2011 r., 2,6 tys. zł. w 2012 r. oraz 0,5 tys. zł w 2013 r.,

- 4300 – zakup usług pozostałych (łącznie 35,9 tys. zł.), w tym 24,1 tys. zł w 2011 r., 4,3 tys. zł. w 2012 r. oraz 7,5 tys. zł w 2013 r.,

- 4700 – szkolenia pracowników niebędących członkami korpusu służby cywilnej (ogółem 34,0 tys. zł.), z tego 29,2 tys. zł w 2011 r. oraz 4.8 tys. zł w 2013 r.

(dowód: akta kontroli str. 396 – 402)

1.12. Wydatkowanie środków finansowych z budżetu na działania określone w Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii w latach 2011 – 2013 (do 31.08.2013 r.)

Według sprawozdań z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii, w latach 2011 – 2012, wydatkowano w tym zakresie ogółem 128,6 tys. zł., z tego na realizację zadań z obszaru pierwszego (profilaktyka) 96,8 tys. zł., w tym w 2011 r. 45,9 tys. zł. oraz w 50,9 tys. zł. w 2012 r. W okresie do 31 sierpnia 2013 r. z łącznej kwoty wydatków na realizację Krajowego Programu (59,3 tys. zł), na profilaktykę przeznaczono 22,7 tys. zł.

(dowód: akta kontroli str. 128-143)

1.13. Dochody z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych i ich wydatkowanie

Zgodnie z przepisami art. 11¹ ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, gminy pobierają opłatę za korzystanie z zezwoleń

25

na sprzedaż napojów alkoholowych, a dochody z opłat są wykorzystywane na realizację gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz programów przeciwdziałania narkomanii. Planowane dochody z tytułu wpływów z opłat za wydanie zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych zostały w pełni zrealizowane. W latach 2011 - 2012 wynosiły one (odpowiednio) 1.092,0 tys. zł. oraz 1.109,0 tys. zł., tj. 121,1% i 110,9% planowanych.

Wydatki na zadania ujęte w GPPN oraz gminnym programie profilaktyki i rozwiązywaniu problemów alkoholowych w latach 2011 – 2013 (do dnia 31 sierpnia) zrealizowane zostały w 2011 r. w kwocie 795,7 tys. zł, tj. 72,8 %, natomiast w 2012 r. na poziomie 919,2 tys. zł. tj. 82,8 % wykonania planu dochodów po zmianach. W okresie do 31.08.2013r. wydatki na powyższe zadania stanowiły 812,8 tys. zł., tj. 83,7 % wykonania planowanych dochodów. Powyższe środki zapewniły finansowanie zadań określonych programami.

(dowód: akta kontroli str. 238)

Dane dotyczące wykonania planu dochodów oraz wykonania wydatków za lata 2011, 2012 były zgodne z rocznym sprawozdaniem Rb 27S z wykonania planu dochodów budżetowych oraz rocznym sprawozdaniem Rb 28S z wykonania planu wydatków budżetowych.

W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie stwierdzono następujące nieprawidłowości:

- niewystarczająca kontrola spełniania obowiązku nauki przez młodzież, wymaganego przepisami art. 19 ust. 1 i 2, w związku z art. 18 ust. 2 ustawy o systemie oświaty oraz nierzetelne prowadzenie ewidencji w tym zakresie.

Uwagi natomiast NIK odnoszą się do: - nieokreślenia metodologii pomiaru i oceny stopnia realizacji Strategii

Rozwiązywania Problemów Społecznych, - nieokreślenia wskaźników pozwalających na ocenę uzyskanych efektów

realizacji Miejskich Programach Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz mierników Programu na 2013 r.,

- nieuwzględnienia w Miejskim Programie Przeciwdziałania Narkomanii postanowień dotyczących profilaktyki selektywnej w miejscach o zwiększonym ryzyku zagrożenia kontaktu z narkotykami.

Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie pomimo stwierdzonych nieprawidłowości.

2. Realizacja wniosków po kontroli NIK przeprowadzonej w 2007r. „Przeciwdziałanie zjawiskom patologii w szkołach i placówkach oświatowych”

Urząd Miasta Chełm nie był objęty kontrolą w powyższym zakresie.

Ustalone nieprawidłowości

Ocena cząstkowa

Opis stanu faktycznego

26

IV. Wnioski Przedstawiając powyższe oceny i uwagi wynikające z ustaleń kontroli, Najwyższa Izba Kontroli, na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli, wnosi o:

1. Bieżącą kontrolę spełniania obowiązku nauki przez młodzież oraz prowadzenie w tym zakresie rzetelnej ewidencji.

2. Występowanie do rodziców dzieci, co do których brak jest danych o spełnianiu obowiązku nauki, o udzielenie informacji o formie spełniania tego obowiązku.

V. Pozostałe informacje i pouczenia

Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli.

Zgodnie z art. 54 ustawy o NIK kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do dyrektora Delegatury NIK w Lublinie.

Lublin, dnia 20. 11. 2013 r.

Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Lublinie

Kontroler Edward Kowalczyk

Gł. specjalista kontroli państwowej

Dyrektor Edward Lis

........................................................

........................................................

podpis podpis

Wnioski pokontrolne

Prawo zgłoszenia zastrzeżeń

27

[liczba dni]

.