Uniwersytet Rzeszowski

Wydział Ekonomii

STUDIA PODYPLOMOWE

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

VI edycja, rok akademicki 2014/2015

Kornelia Kuropatwa

Nr albumu: 070444

Wymiana handlowa Polski z krajami strefy euro w

kontekście członkostwa Polski w Unii Gospodarczo-

Walutowej

Praca dyplomowa

wykonana pod kierunkiem

dr Małgorzaty Wosiek

Przyjmuję pracę

………………………………

Data i podpis promotora

RZESZÓW 2015

Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

2

Oświadczenie autora pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została

napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z

obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w pełni

autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem procedur

związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

Data Podpis autora pracy

3

Streszczenie

Praca podejmuje problematykę implikacji związanych z wymianą handlową, będących

następstwem przystąpieniem Polski do strefy euro.

Część empiryczna pracy opracowana jest na podstawie analizy danych statystycznych

pochodzących z GUS oraz Eurostat.

W pracy przedstawiono szereg konsekwencji jakie niesie za sobą przystąpienie Polski

do strefy Euro. Korzyści jakie wynikają z członkostwa w UGW to głównie eliminacja ryzyka

zmienności kursu złotego w stosunku do euro oraz redukcja kosztów transakcyjnych. Z analizy

danych statystycznych wywnioskować można, iż strefa euro jest głównym partnerem

handlowym Polski.

Słowa kluczowe:

Strefa euro, Unia Europejska, wymiana handlowa, eksport, import

TYTUŁ

Trade between Poland and the Eurozone countries in the context of Poland's memership in the

Economic and Monetary Union

4

Spis treści

WSTĘP ...................................................................................................................................... 5

ROZDZIAŁ I

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WYMIANY HANDLOWEJ W UNII

GOSPODARCZO - WALUTOWEJ ....................................................................................... 6

1.1. Istota handlu zagranicznego ............................................................................................. 6

1.2. Wymiana handlowa w kontekście procesów integracyjnych ........................................... 8

1.3. Zasady obrotu towarowego w Unii Europejskiej ........................................................... 10

ROZDZIAŁ II

ANALIZA WYMIANY HANDLOWEJ WYBRANYCH KRAJÓW STREFY EURO

ORAZ POLSKI W LATACH 1999-2014 ............................................................................. 12

2.1. Ogólna charakterystyka wymiany handlowej krajów strefy euro .................................. 12

2.2. Struktura geograficzna wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro .................... 15

2.3. Struktura towarowa wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro ......................... 19

ROZDZIAŁ III

IMPLIKACJE PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO DLA WYMIANY

HANDLOWEJ ........................................................................................................................ 21

3.1. Efekty kreacji i przesunięcia handlu .............................................................................. 21

3.2. Korzyści w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej po przystąpieniu Polski do

strefy euro .............................................................................................................................. 24

3.3. Zagrożenia w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej związane z wejściem

Polski do stery euro ............................................................................................................... 26

ZAKOŃCZENIE .................................................................................................................... 28

Bibliografia .............................................................................................................................. 29

Spis tabel: ................................................................................................................................. 30

Spis rysunków: ........................................................................................................................ 30

5

WSTĘP

Przystąpienie Polski do strefy euro jest kolejnym etapem integracji, do którego Polska

zobowiązała się w momencie akcesji do Unii Europejskiej. Zastąpienie narodowej waluty,

wspólną europejską – euro – jest ważną decyzją, której konsekwencje odczuje cała

gospodarka jak i wszyscy uczestnicy rynku. Data wejścia do strefy euro nie jest konkretnie

wyznaczona, jednak często w dyskusjach zaznacza się, że może to być końcówka obecnej

dekady.

Uczestnictwo Polski w strefie euro powinno korzystnie wpłynąć na polski handel

zagraniczny. Jest to bardzo ważne gdyż, eksport od wielu lat jest jedną z głównych stymulant

wzrostu gospodarczego. Między innymi dzięki temu składnikowi globalnego popytu w

ostatnich latach udało się uniknąć Polsce poważnych skutków światowego kryzysu

finansowego. Eksport ma bardzo duże znaczenie dla gospodarki każdego kraju, szczególnie

zaś dla krajów o małym rynku wewnętrznym. Ma bezpośredni wpływ na bilans płatniczy

państwa, co wpływa na kurs waluty danego państwa. Z kolei kurs walutowy oddziałuje na

relatywne bogactwo kraju oraz jego obywateli w stosunku do innych państw.

Głównym celem pracy jest analiza wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro w

kontekście przyszłego członkowstwa Polski w Unii Gospodarczo-Walutowej. Cele

szczegółowe obejmują zarówno przedstawienie ogólnych zagadnień teoretycznych

dotyczących wymiany handlowej jak i ocena szans i zagrożeń wynikających z uczestnictwa

Polski w Unii Gospodarczo-Walutowej w kontekście wymiany handlowej.

O wyborze powyższej problematyki zdecydowało to, iż Polska jako członek Unii

Europejskiej zobowiązana jest przystąpić do strefy euro. Decyzja ta niewątpliwie spowoduje

zmiany w zagranicznej wymianie handlowej.

W celu przeprowadzenia analizy wymiany handlowej Polski została postawiona

następująca teza badawcza:

- przystąpienie Polski do strefy euro może korzystnie wpłynąć na rozwój wymiany

handlowej Polski z innymi krajami. Eliminacja ryzyka walutowego oraz kosztów

transakcyjnych w związku z wprowadzeniem euro powinna przyczynić się do znaczącego

ożywienia wymiany handlowej w ramach wspólnego rynku europejskiego.

Część teoretyczna pracy została opracowana na podstawie przeglądu literatury

przedmiotu. Część empiryczną oparto na danych pochodzących z GUS oraz Eurostat. Zakres

czasowy obejmuje lata 2000 – 2012.

6

ROZDZIAŁ I

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WYMIANY HANDLOWEJ W UNII

GOSPODARCZO - WALUTOWEJ

1.1. Istota handlu zagranicznego

Handel to działalność gospodarcza ściśle związana z procesem wymiany, polegająca

na zawodowym pośredniczeniu w procesach wymiany towarowo-pieniężnej, czyli na zakupie

towarów w celu ich dalszej odsprzedaży1. To dziedzina aktywności ludzkiej

2.

Handel zagraniczny jest odpłatną wymianą towarów bądź usług z partnerami

posiadającymi stałą siedzibę poza granicą celną państwa. Handel zagraniczny w znaczeniu

wąskim odnosi się tylko do dóbr materialnych sprzedawanych za granicę lub nabywanych za

granicą. W znaczeniu szerokim handel zagraniczny obejmuje także obroty majątkowo-

kredytowe oraz obroty bieżące, na które, oprócz wymiany towarowej, składają się sprzedaż i

zakup za granicę dóbr niematerialnych, usług oraz zobowiązania wynikające z ruchu ludności

poza granicę, utrzymania własnych placówek dyplomatycznych za granicą i inne3.

Handel międzynarodowy jest definicją stosowaną dla takich samych działań jak

handel zagraniczny, z tym że spojrzenie na ponadgraniczną wymianę usług i towarów nie jest

takie samo. Działalności tą oceniamy ogólnie, jako zjawisko dotyczące świata lub grupy

krajów, a nie obserwujemy jej z perspektywy jednego podmiotu. Obrót międzynarodowy to

określenie, które opisuje wszelką wymianę gospodarczą z zagranicą, np. ruchy kapitału czy

międzynarodowy transfer wiedzy4.

Kluczowymi formami handlu zagranicznego są eksport, import i handel tranzytowy.

Eksport jest wywozem za granicę towarów pochodzenia krajowego lub

przetworzonych w kraju w znacznym stopniu w celu ich sprzedaży oraz świadczenie usług

cudzoziemcom.

Import jest przywozem towarów z zagranicy w celu wykorzystania ich na

wewnętrznym rynku oraz od przyjęciu od cudzoziemców usług.

1 M. Sławińska, Kompendium wiedzy o handlu, PWN, Warszawa, 2008, s. 11.

2 S. Flejterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa, Współczesna ekonomika usług, PWN, Warszawa, 2005, s. 81.

3 J. Rymarczyk, Handel zagraniczny organizacja i technika, PWE, Warszawa, 2012, s. 17.

4 B. Stępnień, Handel zagraniczny, PWE, Warszawa, 2012, s. 16

7

Handel tranzytowy sprowadza się do obrotu towarowego i dotyczy sytuacji, w której

siedziba firmy realizującej transakcję kupna-sprzedaży nie znajduje się ani w kraju

eksportera, ani w kraju importera5.

W wymianie handlowej między krajami Unii Europejskiej pojęcie eksportu często jest

zastąpione określeniem „dostawa wewnątrzwspólnotowa”, natomiast termin import

określeniem „nabycie wewnątrzwspólnotowe”.

Z chwilą wejścia Polski do UE (1 maja 2004 r.) handel zagraniczny i międzynarodowy

nie straciły na aktualności ani nie przestały obowiązywać. Polacy i polskie podmioty

gospodarcze nadal zawierają transakcje handlowe, dokonując równowartej lub odpłatnej

wymiany dóbr i usług ze swoimi zagranicznymi partnerami. Pojęcie importu i eksportu dalej

opisuje zakup i sprzedaż towarów, w ramach których to transakcji towar przekracza granice

krajów, przy czym nie muszą już to być granice celne.

W związku z akcesją do UE pojawiają się nowe pojęcia na określenie i rozróżnienie

obrotu międzynarodowego, wyróżniamy obrót:

wewnątrzunijny - odbywający się pomiędzy członkowskimi państwami Unii

Europejskiej,

pozaunijny - odbywający się pomiędzy przedstawicielami kraju

członkowskiego Unii Europejskiej (np. Polski) oraz przedstawicielami krajów

nienależących do UE6.

Wymiana handlowa może przybierać charakter wewnątrz- lub międzygałęziowy.

Handel wewnątrzgałęziowy odbywa się, gdy dany kraj jest jednocześnie eksporterem i

importerem towarów z tej samej gałęzi, takich samych lub będących bliskimi substytutami. W

modelu handlu wewnątrzgałęziowego podstawa wymiany jest związana z: zróżnicowaniem

dóbr, korzyściami skali, konkurencją niedoskonałą. Zazwyczaj tego typu powiązania

występują między krajami o podobnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego.

Natomiast handel międzygałęziowy polega na wymianie towarów pochodzących z różnych

gałęzi przemysłu, między krajami w których produkcja danego dobra jest bardziej opłacalna7.

Korzyści z wymiany międzynarodowej można określić jako różnicę między dochodem

narodowym realizowanym w danym kraju w warunkach gospodarki otwartej a dochodem,

jaki byłby możliwy do zrealizowania, gdyby wymiany z zagranicą nie prowadzono.

Wszystkie teorie wymiany są zgodne co do tego, że handel międzynarodowy tworzy

5 J. Rymarczyk, Handel zagraniczny organizacja i technika, op. cit., s. 17.

6 B. Stępnień, Handel zagraniczny, op. cit., s. 16-17.

7 J. Rymarczyk, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010, s. 46.

8

dodatkowy dochód. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa handlującego z zagranicą

stosunkowo łatwo określić, czy kontrakty zawierane z zagranicznymi partnerami są korzystne

czy też nie. Inaczej kształtuje się to w przypadku całego państwa. Dlatego poprawne

rozumienie zagadnienia korzyści płynących z międzynarodowej wymiany jest szczególnie

ważne przy tworzeniu polityki handlowej państwa8.

1.2. Wymiana handlowa w kontekście procesów integracyjnych

Unia Gospodarczo-Walutowa (UGW) w Europie to jedno z najbardziej

spektakularnych światowych przedsięwzięć gospodarczych przełomu XX i XXI wieku.

Wprowadzenie euro w styczniu 1999 r. zapoczątkowało rewolucję w polityce pieniężnej

Europy Zachodniej9.

Unia gospodarczo-walutowa w UE jest systemem, w którym kraje członkowskie

zgodziły się na jedną politykę pieniężną, jedną władzę monetarną, jedną wspólną walutę oraz

skoordynowaną politykę makroekonomiczną10

. Jest to, w chwili obecnej, najbardziej

zaawansowana forma współpracy między krajami.

Jedną z najprostszych form integracji są strefy wolnego handlu. Kraje tworzące strefę

wolnego handlu usuwają bariery handlowe między sobą, lecz zachowują prawo nakładania

ceł na kraje trzecie. W bardziej zaawansowanej współpracy w ramach unii celnej, poza

wolnym handlem między członkami unii ustanawia się wspólne cła zewnętrzne na towary

importowane z krajów trzecich. Kolejnym etapem integracji jest wspólny rynek, który

charakteryzuje się swobodnym przepływem dóbr, usług, siły roboczej i kapitału między

uczestniczącymi w nim krajami, a także stosowanie wspólnych reguł wobec krajów trzecich11

.

Zacieśnianiu współpracy między krajami towarzyszą efekty przesunięcia oraz kreacji handlu,

które szerzej omówiono w punkcie 3.1., a także coraz większa liberalizacja stosunków

gospodarczych (przede wszystkim handlowych).

8 J. Rymarczyk, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, op. cit., s. 51-52.

9 Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, wyd. NBP, Warszawa 2014, s. 244.

10 C. Michelle (red.), Unia Europejska, organizacja i funkcjonowanie, PWE,Warszawa 2007, s. 439. 11

C. Michelle (red.), Unia Europejska, organizacja i funkcjonowanie, op. cit., s. 440.

9

Polityka wolnego handlu i wolnego rynku w skrajnej postaci prowadzona była przez

Anglię w XVIII wieku. Zwolennikami tej polityki byli klasycy ekonomii A. Smith, D.

Ricardo, J. S. Mill. Uznawali oni, że wolny handel12

:

powoduje zwiększenie rozmiarów rynków zbytu i przyczynia się do osiągania

korzyści skali,

umożliwia rozwój kierunków specjalizacji międzynarodowej zgodnych z relatywnym

wyposażeniem krajów w czynniki wytwórcze,

sprzyja rozwojowi międzynarodowych przepływów wiedzy technicznej,

wraz ze związaną z nim swobodą konkurencji powoduje występowanie tendencji do

wyrównywania się cen czynników wytwórczych i produktów oraz do występowania

równowagi bilansów handlowych.

Polityka handlowa stanowi formę oddziaływania władz na kształt obrotu towarowego na

rynkach międzynarodowych. Wyróżnia się dwa zasadnicze i przeciwstawne nurty13

:

protekcjonizm - ogół działań, instrumentów, procedur interwencyjnych na rynku,

prowadzących z jednej strony do ochrony produkcji krajowej przed

konkurencyjnym importem, z drugiej strony jest formą promowania własnego

eksportu;

wolny handel - kształtowany przez popyt i podaż; zakłada niczym nieskrępowany,

nieograniczony dla przedsiębiorstw dostęp do rynków zbytu.

Wolny handel i protekcjonizm wywarły zasadniczy wpływ na ukształtowanie status quo

międzynarodowego obrotu towarowego. Uczestnicy stosunków handlowych, którzy powinni

pilnować liberalizacji handlu poprzez znoszenie barier w obrocie z zagranicą, w

rzeczywistości swoje działania opierają na zasadzie protekcjonizmu. Za protekcję jest tutaj

uważana ochrona rynku wewnętrznego przed zagrożeniami wynikającymi z nieuczciwej

konkurencji ze strony zagranicznych przedsiębiorców. Oba nurty wpłynęły na kształt

wymiany handlowej u UE, ponieważ cały obrót towarowy opiera się na wewnętrznym

systemie handlowym14

.

12

A. Oleksiuk, M. Vashchenko, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, wyd. Key Test, Warszawa 2010,

s. 198. 13

W. Zysk, P. Gromala, Stosunki handlowe Unii Europejskiejz państwami trzecimi na przykładzie USA, Chin i

Rosji, wyd. CeDeWu, Warszawa 2013, s. 14. 14

W. Zysk, P. Gromala, Stosunki handlowe Unii Europejskiejz państwami trzecimi na przykładzie USA, Chin i

Rosji, op. cit., s. 14.

10

Pierwszym krokiem w kierunku Unii Gospodarczo- Walutowej było utworzenie w pełni

scalonego rynku wewnętrznego, opartego na całkowitej swobodzie przepływu dóbr, usług,

kapitału oraz siły roboczej15

.

Wejście do Unii Gospodarczej i Walutowej oraz związanie z tym działanie takich

czynników: wyeliminowanie gwałtownych wahań kursowych, brak kosztów wymiany walut,

a także zabezpieczenia przed zmianami kursów, redukcja niepewności importerów i

eksporterów co do przyszłych poziomów zysków- po dłuższym czasie powinno sprzyjać

ożywieniu wymiany handlowej między członkami strefy euro. W warunkach narastającej

współpracy ekonomicznej i wzajemnego spajania się gospodarek wprowadzenie wspólnej

waluty zlikwiduje zbędne bariery utrudniające procesy wymiany wewnątrz ugrupowania,

upłynniając i pobudzając ich rozwój. Przyczynia się to do jeszcze silniejszego scalenia

wielostronnych więzi handlowych pomiędzy uczestnikami unii monetarnej16

.

1.3. Zasady obrotu towarowego w Unii Europejskiej

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oznaczało przystąpienie do unii celnej, a

także do rynku wewnętrznego. Jednolity rynek wewnętrzny funkcjonuje w ramach Unii

Europejskiej (wcześniej EWG, Wspólnoty Europejskiej) od 1 stycznia 1993 roku. Był on

następnym etapem integracji gospodarczej po unii celnej. Po zniesieniu barier celnych w

związku z wprowadzeniem unii celnej, na granicach wewnętrznych państw członkowskich

pozostały kontrole graniczne. Ich celem – obok celów statystycznych – było zapewnienie, iż

towary pochodzące z innych państw spełniają odpowiednie wymogi techniczne

bezpieczeństwa i jakości. Było to korzystne również z tego powodu, że towary zagraniczne

musiały być obciążone podatkami (VAT i akcyzą) według stawek obowiązujących w kraju

importera. Jednak już w połowie lat osiemdziesiątych rozpoczęła się realizacja programu

jednolitego rynku wewnętrznego, którego celem było ujednolicenie warunków obrotu

towarowego na obszarze Unii Europejskiej, poprzez zniesienie istniejących barier fizycznych

(np. kontrola dokumentów na granicach), fiskalnych (harmonizacja, a więc istotne zbliżenie

systemów podatkowych obciążających obrót towarowy) oraz barier technicznych. W

imporcie z państw trzecich zaczęły obowiązywać jednakowe zasady wprowadzania towarów

zagranicznych na rynek wspólnotowy. Od 1 maja 2004 roku przestały więc funkcjonować w

15

M. Pronobis, Polska w strefie euro, wyd. C. H. Beck, Warszawa 2008 r., s. 23. 16

M. Pronobis, Polska w strefie euro, op. cit., s. 38-39.

11

handlu polskich przedsiębiorców z państwami członkowskimi bariery fizyczne, techniczne

oraz fiskalne17

.

Podstawową zasadą rządzącą obrotem towarowym pomiędzy państwami

członkowskimi UE jest zasada swobody przepływu towarów. Ma ona potwierdzenie w art. 26

Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Oznacza, że na obszarze państw

członkowskich UE towary mogą być przemieszczane bez jakichkolwiek utrudnień. Oprócz

tego obowiązuje18

:

zakaz wprowadzania i utrzymywania dyskryminacyjnego opodatkowania towarów

pochodzących z innych państw członkowskich;

zakaz wprowadzania i utrzymywania ograniczeń ilościowych oraz środków o skutku

równoważnym do nich;

zapobieganie dyskryminacji obywateli innych państw członkowskich w odniesieniu

do warunków zaopatrzenia i zbytu.

Zaznaczyć należy, że swobodzie obrotu towarowego podlegają towary pochodzące z

państw członkowskich, a także towary pochodzące z państw trzecich, które zostały

dopuszczone do swobodnego obrotu na terenie Unii Europejskiej. W obrocie pomiędzy

państwami członkowskimi nie funkcjonuje również pojęcie importu i eksportu – zostało

zastąpione pojęciem wewnątrzwspólnotowej dostawy oraz wewnątrzwspólnotowego nabycia.

Pojęcie dostawy wewnątrzwspólnotowej zastąpiło eksport towarów z krajów członkowskich

Unii Europejskiej. Oznacza ono wywóz towarów z terytorium kraju na terytorium innego

państwa członkowskiego. Z kolei wewnątrzwspólnotowe nabycie (zastąpiło pojęcie importu)

oznacza nabycie prawa do rozporządzania towarami tak jak właściciel, które w wyniku

dokonanej dostawy są wysyłane lub transportowane na terytorium innego państwa

członkowskiego niż państwo wysyłki, niezależnie od tego, kto przewozi towar i na czyje

zlecenie towar jest przewożony19

.

17

A. Łozowski (red.), Unia Europejska. Prawo instytucjonalne oraz gospodarcze, Dom Wydawniczy ABC,

Warszawa 2005, s. 705. 18

A. Łozowski (red.), Unia Europejska. Prawo instytucjonalne oraz gospodarcze, op. cit., s. 705. 19

D. Kosacka-Łędzewicz, B. Olszewski, Transakcje wewnątrzwspólnotowe, eksport, import, Wydawnictwo

UNIMEX, Wrocław 2011, s. 102, 249.

12

ROZDZIAŁ II

ANALIZA WYMIANY HANDLOWEJ WYBRANYCH KRAJÓW STREFY EURO

ORAZ POLSKI W LATACH 1999-2014

2.1. Ogólna charakterystyka wymiany handlowej krajów strefy euro

Obecnie euro jest walutą międzynarodową. Po pojawieniu się euro zakończył się czas

dominacji amerykańskiego dolara na światowym rynku walutowym. Duże znaczenie

przypisuje się euro jako symbolowi jedności europejskiej. W okresie powstawania strefy euro

uważano, że główną korzyścią będzie pobudzenie międzynarodowej wymiany handlowej.

Tabela 1. Eksport oraz import krajów UE w latach 1999 - 2014 (w mln EUR)

1999 2006 2014

EKSPORT IMPORT EKSPORT IMPORT EKSPORT IMPORT

UE

(28 KRAJÓW) : : 1 152 357 1 364 591 1 702 888 1 680 505

STREFA EURO

(19 KRAJÓW) 519 667 542 351 895 333 1 018 671 1 317 866 1 252 042

BELGIA 35 681 42 788 68 700 79 905 103 891 117 290

BUŁGARIA 1 593 2 316 4 416 5 952 8 273 10 061

CZECHY 2 990 6 233 10 434 14 408 23 359 26 110

DANIA 13 684 11 355 21 210 18 888 30 445 22 948

NIEMCY 174 739 150 446 318 613 261 240 477 497 315 051

ESTONIA 320 861 2 653 2 735 3 353 2 519

IRLANDIA 21 864 16 283 31 732 18 338 40 017 16 511

GRECJA 3 461 8 563 5 775 21 632 14 142 24 569

HISZPANIA 25 780 38 153 48 831 100 014 88 500 115 798

FRANCJA 105 662 92 798 135 769 132 847 174 287 161 741

CHORWACJA : : 2 944 5 616 3 817 4 075

WŁOCHY 78 447 70 328 126 228 148 036 180 275 152 219

CYPR 162 1 152 315 1 724 594 1 455

ŁOTWA 361 671 1 347 2 152 3 471 2 587

LITWA 678 1 725 4 088 5 742 11 012 9 596

LUKSEMBURG 942 1 852 1 957 6 361 2 502 3 997

WĘGRY 3 480 7 397 11 567 18 419 16 810 19 832

MALTA 945 903 1 070 1 005 1 101 1 914

HOLANDIA 36 771 82 575 76 632 170 334 122 109 239 008

AUSTRIA 14 111 11 660 29 155 21 549 40 365 31 774

POLSKA 4 660 11 930 18 284 27 224 37 406 51 215

PORTUGALIA 3 627 7 911 7 777 12 939 14 019 14 875

RUMUNIA 2 154 3 024 7 565 14 873 15 185 14 431

SŁOWENIA 1 481 1 725 4 232 3 395 6 698 7 897

SŁOWACJA 955 2 689 4 233 8 825 10 175 14 820

FINLANDIA 13 680 9 268 26 226 19 898 23 858 18 421

SZWECJA 29 670 18 473 46 759 30 736 51 469 38 273

WIELKA

BRYTANIA 100 109 137 743 133 971 213 469 198 222 241 554

Źródło: Opracowanie własne na podstawnie danych z Eurostatu.

13

Tabela 2. Indeksy dynamiki eksportu i importu krajów UE w latach 1999 – 2014 (1999 – rok

bazowy = 100 %)

EKSPORT IMPORT

BELGIA 291% 274%

BUŁGARIA 519% 434%

CZECHY 781% 419%

DANIA 222% 202%

NIEMCY 273% 209%

ESTONIA 1048% 293%

IRLANDIA 183% 101%

GRECJA 409% 287%

HISZPANIA 343% 304%

FRANCJA 165% 174%

WŁOCHY 230% 216%

CYPR 367% 126%

ŁOTWA 961% 386%

LITWA 1624% 556%

LUKSEMBURG 266% 216%

WĘGRY 483% 268%

MALTA 117% 212%

HOLANDIA 332% 289%

AUSTRIA 286% 273%

POLSKA 803% 429%

PORTUGALIA 387% 188%

RUMUNIA 705% 477%

SŁOWENIA 452% 458%

SŁOWACJA 1065% 551%

FINLANDIA 174% 199%

SZWECJA 173% 207%

WIELKA BRYTANIA 198% 175% Źródło: Opracowanie własne na podstawnie danych z Eurostatu.

Największymi eksporterami są Niemcy, Wielka Brytania, Francja oraz Włochy, kraje te

dominują również w wysokim poziomie importu. W roku 2014 zaobserwować można

znaczny udział Belgii, Holandii oraz Hiszpanii, zarówno w eksporcie, jak i imporcie.

Najwyższy wzrost eksportu w roku 2014 w porównaniu do roku 1999 można

zaobserwować w krajach strefy euro: na Litwie – wzrósł o 1524 %, na Słowacji wzrósł o 965

%. Również import między latami 1999 – 2014 rósł najszybciej na Litwie – wyniósł 456 %

oraz na Słowacji – wyniósł 451 %. W Polsce wzrost eksportu wynosi 703 %, a importu 329 %

Do istotnych wniosków prowadzi porównanie wyników eksportu państw strefy euro z

wynikami krajów, które nie zdecydowały się przystąpić do UGW. Niższa dynamika eksportu

w tej drugiej grupie krajów może wskazywać na wystąpienie negatywnych efektów

14

pozostania poza Unią Gospodarczo – Walutową (tym silniejszych, im ściślejsze są powiązania

takiego kraju ze strefą euro)20

.

Rysunek 1. Handel wewnątrz i poza UE (28 krajów) w 2013 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawnie danych z Eurostatu.

Jak wynika z rysunku 1 w przypadku każdego z państw członkowskich wartość

wewnątrzunijnego handlu towarami przewyższała wartość handlu zewnętrznego – jedynymi

wyjątkami były Grecja oraz Wielka Brytania. Udział przepływów wewnątrzunijnych i

pozaunijnych w całkowitej wartości handlu towarami był zróżnicowany w poszczególnych

państwach członkowskich, co w pewnym stopniu jest odzwierciedleniem więzi historycznych

i położenia geograficznego. Najwyższy udział handlu wewnątrzunijnego (prawie 80 %

całkowitej wartości handlu) odnotowano w Luksemburgu, Czechach oraz Słowacji, natomiast

w Wielkiej Brytanii współczynnik ten wynosił zaledwie 48,3 %, a w Grecji – 47,0 %.

W Polsce udział przepływów wewnątrzunijnych wyniósł ponad 70 % całkowitej

wartości handlu towarami, w tym kontekście wprowadzenie euro będzie bardzo korzystne.

20 W. Mroczek, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii

Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014, s. 8.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100% U

E (

28

KR

AJÓ

W)

GR

EC

JA

WIE

LK

A B

RY

TA

NIA

WŁ

OC

HY

LIT

WA

HIS

ZP

AN

IA

MA

LT

A

BU

ŁG

AR

IA

NIE

MC

Y

FIN

LA

ND

IA

IRL

AN

DIA

HO

LA

ND

IA

CH

OR

WA

CJA

SZ

WE

CJA

FR

AN

CJA

DA

NIA

CY

PR

BE

LG

IA

PO

RT

UG

AL

IA

PO

LS

KA

SŁ

OW

EN

IA

RU

MU

NIA

AU

ST

RIA

ŁO

TW

A

WĘ

GR

Y

ES

TO

NIA

SŁ

OW

AC

JA

CZ

EC

HY

LU

KS

EM

BU

RG

poza UE

wewnątrz UE

15

Tabela 3. Udział eksportu w PKB oraz wartość eksportu per capita w krajach strefy euro

UDZIAŁ EKSPORTU

W PKB WARTOŚĆ EKSPORTU PER CAPITA

(%) (EUR) (strefa euro = 100)

1996-1998 2004-2006 1996-1998 2004-2006 1996-1998 2004-2006

AUSTRIA 22,7 41,2 6 500 12 300 130 153

BELGIA I

LUKSEMBURG 63,3 85,4 14 200 26 000 283 322

FINLANDIA 33,1 34,4 7 000 10 400 139 129

FRANCJA 20,8 21,9 4 400 6 000 88 74

GRECJA 8,2 7,1 900 1 300 18 16

HISZPANIA 17,8 17,3 2 300 3 600 46 45

HOLANDIA 52,3 64,1 11 500 20 100 229 248

IRLANDIA 68,2 53,4 12 900 20 700 257 257

NIEMCY 23,4 35,3 5 500 9 700 109 120

PORTUGALIA 21,1 21,0 2 100 3 000 41 37

WŁOCHY 20,1 21,2 3 700 5 200 74 64

STREFA EURO 25,6 31,4 5 000 8 100 100 100

DANIA 28,3 32,7 8 100 12 600 160 155

SZWECJA 32,4 35,9 8 100 11 800 162 147

WIELKA

BRYTANIA 20,4 17,3 4 000 5 200 79 65

POZOSTAŁE

KRAJE UE (15) 23,0 21,1 4 800 6 600 95 81

Źródło: Opracowanie własne na podstawnie Raportu na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej

Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej.

Analizując dane w tabeli 3 zauważyć można, że w strefie euro po wprowadzeniu

waluty zwiększył się udział eksportu w PKB, a także wartość eksportu per capita – a zatem

wprowadzenie euro przyczyniło się do ożywienia wymiany handlowej.

2.2. Struktura geograficzna wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro

Na rozwój handlu zagranicznego w Polsce wpływają różne czynniki - przede

wszystkim prowadzona polityka władz państwowych, które określają kierunek wymiany

handlowej, popyt na określone towary oferowane na rynkach, zapotrzebowanie polskiej

gospodarki na towary wymagane do rozwoju poszczególnych sektorów. To od władz państwa

16

zależy w jakim kierunku będzie zmierzać handel zagraniczny, gdyż jeszcze do niedawna

wszystkie towary podlegające wymianie handlowej - eksportowi, były obarczone cłem, czyli

specjalną opłatą pobieraną na granicy, co stanowiło dodatkowe źródło wpływów do budżetu

państwa21

.

W tabelach 4-5 zaprezentowano głównych partnerów handlowych Polski oraz ich

procentowy udział w całościowym handlu zagranicznym Polski, w latach 2000-2012.

Analizując dane w tabeli 4 oraz 5 zauważyć można, iż dominujący udział w polskim handlu

zagranicznym mają kraje należące do strefy euro. Szczególnie Niemcy, którzy niezmiennie od

wielu lat są najważniejszym partnerem handlowym Polski. Zajmują one pierwsze miejsce

zarówno na liście dostawców, jak i odbiorców.

W latach 2000 – 2012 znaczenie Niemiec w polskiej wymianie handlowej zmniejszyło

się. W okresie 2008 – 2009 wpływ na spadek obrotów polsko – niemieckiej wymiany

handlowej mogło mieć pojawienie się światowego kryzysu finansowego. W 2012 roku spadek

może być konsekwencją pogorszenia ogólnej koniunktury gospodarczej w Europie w wyniku

nasilających się problemów budżetowych w większości krajów członkowskich strefy euro22

.

Natomiast nieprzerwanie rośnie znacznie Wielkiej Brytanii jako rynku zbytu.

Tabela 4. Główne rynki zbytu polskich towarów eksportowych w latach 2000-2012 (w %)

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

NIEMCY 34,8 32,8 30,0 27,1 25,1 26,2 25,1

WŁOCHY 5,1 6,1 6,0 6,2 6,2 6,0 4,9

FRANCJA 6,3 5,6 6,1 6,5 6,0 6,8 5,9

WIELKA

BRYTANIA 4,4 5,2 5,4 5,7 5,8 6,3 6,8

CZECHY 3,7 4,0 4,3 5,5 5,7 5,9 6,3

ROSJA 5,0 4,5 4,3 3,8 4,0 3,7 5,3

SZWECJA 2,7 3,3 3,5 3,2 3,2 2,9 2,7

WĘGRY 2,0 2,2 2,6 3,0 2,8 2,4 2,1

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

21

http://geografia.na6.pl/struktura-handlu-zagranicznego-w-polsce 22

Biuletyn Instytutu Zachodniego, Ewolucja polsko-niemieckiej wymiany handlowej na przełomie XX i XXI

wieku, Poznań, 2013. Dostępny w Internecie:

http://www.iz.poznan.pl/news/775_ewolucja%20wymiany%20handlowej.pdf

17

Tabela 5. Główny dostawcy towarów do Polski w latach 2000-2012 (w %)

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

NIEMCY 23,8 24,3 24,4 24,7 24,0 21,9 21,3

CHINY 2,8 3,7 4,6 6,1 8,0 9,4 8,9

ROSJA 9,4 8,0 7,2 9,7 9,8 10,2 14,0

WŁOCH 8,3 8,3 7,9 6,8 6,5 5,7 5,2

FRANCJA 6,4 6,9 6,7 5,5 4,7 4,3 3,9

CZECHY 3,1 3,2 3,6 3,5 3,6 3,6 3,7

HOLANDIA 3,5 3,4 3,5 3,1 3,4 3,7 3,9

KOREA PD. 4,4 3,8 3,3 2,9 2,8 2,5 2,3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W czasie ostatnich dwudziestu lata relacje handlowe Polski z krajami Europy

Zachodniej uległy jeszcze większemu umocnieniu, na co bez wątpienia wpływ miał rosnący

strumień bezpośrednich inwestycji zagranicznych napływających do Polski, natomiast w

pierwszej dekadzie XXI w. również przystąpienie Polski do Unii Europejskiej.

Współcześnie głównymi partnerami handlowymi dla Polski są przede wszystkim

państwa europejskie - to blisko 90% całej wymiany handlowej, reszta to USA, Australia,

Chiny, RPA, Japonia, Kanada, Indie, Brazylia. Biorąc pod uwagę procentowy udział

partnerów handlowych naszego kraju nasuwa się prawidłowość iż zarówno w eksporcie jak i

imporcie dominują Niemcy oraz inne kraje UE23

.

23

http://geografia.na6.pl/struktura-handlu-zagranicznego-w-polsce

18

Rysunek 2. Struktura geograficzna polskiego eksportu w latach 2000-2008 (w %)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Rysunek 3. Struktura geograficzna polskiego importu w latach 2000-2008 (w %)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na rysunkach 2 i 3 przedstawiono udział krajów UE w polskim eksporcie oraz

imporcie w latach 2000-2008, czyli kilka lat przed oraz po przystąpieniu Polski do UE. Kraje

zostały podzielone na należące do stery euro, jak i te znajdujące się poza nią. Zaobserwować

można, iż największy udział zarówno w eksporcie jak i imporcie, mają państwa euro strefy.

Poziom ten przekracza 60% eksportu ogółem i ponad 50% ogólnego importu polskiego.

69,9 69,2 68,8 68,8 67,3 65 63,7 62,9 61,6

10,8 12 11,9 12,7 13 13,6 15,3 16 16,3

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Kraje UE poza strefą

euro

Kraje UE należące do

strefy euro

61,1 61,4 61,7 61,1 59,6 56,9 54,6 54,8 52,8

7,6 8,3 7,8 8,3 9,2 9,3

9,3 9,3 9,1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Kraje UE poza strefą

euro

Kraje UE należące do

strefy euro

19

W analizowanych latach można zaobserwować, iż z roku na rok spada udział krajów

UE oraz strefy euro w polskiej wymianie handlowej (w strukturze wzrasta za to udział krajów

poza strefą euro). Jednak wciąż udział krajów strefy euro w polskiej wymianie handlowej jest

dominujący, co jest korzystnym zjawiskiem w kontekście członkowstwa Polski w Unii

Gospodarczo – Walutowej.

2.3. Struktura towarowa wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro

Do analizy struktury towarowej polskiego handlu z krajami strefy euro została

wykorzystana Polska Scalona Nomenklatura Celna. Wyszczególnia ona XXI działów, do

których są klasyfikowane poszczególne towary.

Opis wybranych towarów według poszczególnych działów24

:

VI. Produkty przemysłu chemicznego.

VII. Tworzywa sztuczne i kauczuk oraz artykuły.

XI. Materiały i artykuły włókiennicze.

XV. Metale nieszlachetne i artykuły z nich.

XVI. Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny.

XVII. Sprzęt transportowy.

Tabela 6. Eksport Polski wybranych towarów do strefy euro według PCN w latach 2004 -2012

(w %)

Dział 2004 2006 2008 2010 2012

VI 3,0 3,2 4,3 5,0 5,6

VII 6,1 6,3 6,2 6,9 7,2

XI 4,3 4,2 3,9 4,0 3,8

XV 13,8 13,5 13,3 11,2 11,5

XVI 24,8 25,1 26,0 26,1 26,3

XVII 19,1 18,9 18,4 17,4 16,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Analizując strukturę towarową polskiego eksportu do krajów strefy euro w

analizowanym okresie, można stwierdzić, iż podobanie zachodziły w niej znaczące zmiany.

24

J. Rymarczyk, Handel zagraniczny organizacja i technika, PWE, Warszawa, 2012, s. 318.

20

Głównym przedmiotem tego eksportu są przetworzone produkty przemysłowe: maszyny,

urządzenia (dział XVI) oraz sprzęt transportowy (dział XVII), a także metale nieszlachetne i

wyroby z nich (dział XV). Łącznie produkty tych trzech działów stanowiły około 50%

towarów sprzedawanych z Polski do badanych krajów. Większość z nich to towary średnio-

lub nisko zaawansowane technologicznie.

Tabela 7. Import Polski wybranych towarów do strefy euro według PCN w latach 2004- 2012

(w %)

Dział 2004 2006 2008 2010 2012

VI 10,8 11,5 12,0 13,1 13,6

VII 10,4 10,3 9,3 10,5 10,7

XI 4,9 4,6 3,4 3,3 3,0

XV 14,6 14,2 13,3 13,9 14,2

XVI 27,2 26,1 24,3 22,4 21,6

XVII 12,7 12,9 15,0 13,0 12,8

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W imporcie Polski wyraźną dominację miało pięć sekcji towarowych: XVI- maszyny i

urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny, XV- metale nieszlachetne i wyroby oraz

XVII- sprzęt transportowy, VI- Produkty przemysłu chemicznego, VII- Tworzywa sztuczne i

kauczuk oraz artykuły. Wśród wymienionych sekcji towarowych zdecydowanie wyróżnić

trzeba sekcję XVI – import maszyn i urządzeń, sprzętu elektrycznego i elektrotechnicznego

stanowił ponad 20% całego importu Polski ogółem w badanym okresie. Łącznie tych pięć

sekcji odpowiadało za około 75% importu Polski ogółem.

Generalnie, struktura importu oraz eksportu Polski z krajami strefy euro, według

głównych grup towarów, są do siebie podobne. Świadczy to o wewnątrzgałęziowych

powiązaniach Polski z gospodarkami krajów UGW. Aczkolwiek, wewnętrzna struktura

poszczególnych kategorii towarów jest odmienna. Produkty różnią się m.in. stopniem

zaawansowania technologicznego, na korzyść krajów strefy euro. Może to wpływać

negatywnie na stan salda bilansu handlowego Polski z tymi krajami.

21

ROZDZIAŁ III

IMPLIKACJE PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO DLA WYMIANY

HANDLOWEJ

3.1. Efekty kreacji i przesunięcia handlu

Efekty kreacji i przesunięcia handlu mogą wystąpić w następujących przypadkach:

udzielania przez kraje preferencji celnych (w sytuacji gdy kraje wobec siebie stosują cła

niższe od minimalnych albo całkowicie znoszą cła w stosunku do określonych towarów w

handlu między sobą), utworzenia strefy wolnego handlu oraz utworzenia unii celnej. Efekty te

są rezultatem integracji gospodarczej25

.

Efekt kreacji handlu polega na zwiększeniu obrotów handlowych w ramach krajów

udzielających sobie preferencji celnych, tworzących strefę wolnego handlu bądź unię celną.

Poprzez zniesienie ceł i innych barier import z tych krajów staje się bardziej konkurencyjny

niż wytwarzanie tych samych towarów w kraju. W sytuacji prowadzenia przez poszczególne

kraje autonomicznej polityki celnej określone towary nie mogły być importowane ze względu

na wyższą cenę, która jest konsekwencją nałożenia ceł. Natomiast w obrębie krajów

udzielających sobie preferencji celny, tworzących strefę wolnego handlu lub unię celną

towary te stają się, ze względu na niższą cenę, bardziej konkurencyjne niż towary krajowe i są

przedmiotem handlu między tymi krajami. W ten sposób powstaje nowy strumień handlu,

który jest tym silniejszy, im poziom stawek celnych był wyższy26

.

Korzyści z kreacji handlu są rezultatem oszczędności, jakie przynosi zwiększenie

podziału pracy, co wpływa na specjalizację eksporterów a także na efektywniejsze

wykorzystanie czynników produkcji. Produkcja nieefektywna w ramach danej grupy krajów

zostaje ograniczona i w ten sposób zasoby czynników produkcji mogą być stosowane bardziej

wydajnie. Wzrost produkcji prowadzi do zwiększenia wzajemnego eksportu i importu oraz

konsumpcji w tych krajach. Kreacja handlu powoduje zatem przeniesienie dostaw od

producenta krajowego do zagranicznego, a ponadto realokację zasobów w krajach

eksportującym i importującym zgodnie z układem ich korzyści komparatywnych. Wzrost

25

J. Rymarczak (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010., s. 296. 26

P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1998, s. 317-318.

22

importu uwalnia zasoby producentów, którzy nie sprostali konkurencji zagranicznej, zaś

rozwój eksportu przyciąga i wykorzystuje zasoby w dziedzinach bardziej efektywnych. Ten

efekt kreacji handlu nazywany jest efektem produkcyjnym27

.

Kreacja handlu daje także efekt konsumpcyjny, polega ona na wzroście całkowitej

konsumpcji produktu w wyniku spadku cen krajowych do poziomu cen unii celnej.

Konsumenci, gospodarujący danym poziomem dochodów nominalnych, uzyskują więc

perspektywę zakupu większej ilości produktów. Wzrasta poziom popytu efektywnego i

dobrobytu konsumentów. Wzrostowi i konsumpcji może towarzyszyć zmiana struktury

zakupów z dóbr relatywnie droższych na tańsze dobra. W sytuacji gdy efekt konsumpcyjny

jest silny, następuje wzrost dochodów realnych, powodujący także wzrost popytu nie tylko na

produkty pochodzące z unii celnej, ale również z reszty świata. W ten sposób skutki kreacji

handlu mogą zostać przeniesione na całą gospodarkę światową28

.

Występowanie efektu kreacji oraz jego siły zależą od elastyczności cenowej popytu na

importowane towary i elastyczność cenowej podaży w kraju eksportera. Im elastyczność jest

większa, tym większy efekt.

Efekt przesunięcia handlu występuje gdy handel wewnętrzny między krajami

udzielającymi sobie preferencji celnych, tworzącymi strefę wolnego handlu lub unie celną,

zwiększa się kosztem ograniczenia wymiany z bardziej efektywnymi krajami trzecimi. Jest to

wynikiem tego iż, stawki celne wewnątrz obszarów preferencyjnych zostają zniesione, a na

zewnątrz są wciąż niższe. Zmiana kierunków handlu pogarsza wówczas terms of trade i

obniża konsumpcję zarówno krajach udzielających sobie preferencji celnych, tworzących

strefę wolnego handlu lub unię celną, jak tez w krajach trzecich29

.

Efekt ten jest niezgodnym z warunkami wolnej wymiany przesunięciem importu,

ponieważ oznacza przejęcie dostaw przez mniej efektywnych producentów państw z

obszarów preferencyjnych od bardziej efektywnych producentów państw trzecich.

Przesunięcie handlu może mieć negatywne rezultaty, które będą odczuwane przez

kraje partnerskie oraz przez kraje trzecie. Może mieć miejsce pogorszenie efektywności

alokacyjnej w gospodarce światowej w wyniku zmian struktury geograficznej handlu. Kraje,

w których produkcja cechuje się wysoką efektywnością, a które nie są w unii celnej, mogą

27 J. Kundera, Liberalizacja obrotów gospodarczych w strefach wolnego handlu, wyd. Uniwersytetu

Wrocławskiego, Wrocław 1996, s. 82. 28 A. Zielińska-Głębocka, Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i polityki handlowej,

wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 217. 29 J. Świerkocki, Zarys międzynarodowych stosunków gospodarczych, PWE, Warszawa 2004, s. 155.

23

stracić swoje zagraniczne rynki zbytu, a także konsumenci z partnerskich krajów musza płacić

wyższą niż na rynku światową cenę za dobra importowane.

Efekt przesunięcia handlu będzie tym silniejszy, im większa będzie cenowa

elastyczność popytu na dane dobro oraz im mniejsza będzie cenowa elastyczność podaży

tego dobra. Znaczenie dla sił efektu przesunięcia handlu ma także zjawisko incydencji ceł,

które występuje wtedy, gdy nałożenie lub podwyższenie cła w kraju importującym spotyka

się z rekcją eksportera w postacie obniżki ceny eksportowej. Zjawisko to może nawet

zniwelować efekt przesunięci handlu.

Efekt przesunięcia handlu jest uważany jako negatywny, natomiast efekt kreacji

handlu jako pozytywny. Suma obu efektów decyduje o ekonomicznych skutkach powstania

strefy wolnego handlu i unii celnej. Skutkiem tych efektów może być ekspansja lub

ograniczenie handlu. Ekspansja handlu występuje wtedy, gdy wielkość handlu światowego

rośnie wskutek wzrostu popytu, spadku cen oraz wystąpienia nowych możliwości wymiany w

krajach partnerskich unii i poza nią. W takim przypadku efekt kreacji handlu jest silniejszy od

efektu przesunięcia. Natomiast z ograniczenie handlu mamy do czynienia, gdy unia celna

głównie przesuwa handel, a nie kreuje go. Następuje tu zmniejszenie wielkości światowego

handlu.

Efekty przesunięcia i kreacji handlu zazwyczaj występują jednocześnie, aczkolwiek

ich siła jest różna. O tym, który z nich przeważa decydują takie czynniki30

:

poziom ceł i innych barier handlowych w momencie integracji (im poziom wyższy, tym

wyższy będzie efekt kreacji handlu po utworzeniu unii celnej),

poziom rozwoju gospodarczego krajów partnerskich, ich wielkość i liczba (im więcej

będzie współpracowało dużych i rozwiniętych krajów, tym bardziej efekt kreacji będzie

przeważał),

struktura produkcji w integrujących się krajach (struktury integracyjne oparte na

wewnątrzgałęziowej specjalizacji, a nie międzygałęziowej będą sprzyjały kreacji handlu),

bliskość geograficzna oraz kulturowa (unia celna stworzona z państw sąsiadujących ze

sobą niesie niższe koszty transportu i transakcyjne, a także mniej problemów

wynikających z różnic kulturowych, co także wpływa na powstanie efektu kreacji handlu),

elastyczność sprzedaży w krajach partnerskich (duża elastyczność sprzyja silniejszej

reakcji na zmiany cen i poprawę efektywności alokacyjnej, czyli bardziej prawdopodobne

są pozytywne skutki unii celnej).

30

A. Zielińska-Głębocka, Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i polityki handlowej,

wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 218-220.

24

Oddziaływanie euro obejmować może korzystne dla Polski efekty kreacji handlu

związane ze zmniejszeniem kosztów transakcyjnych i ryzyka kursowego oraz

przejrzystością cen. Sprzyjać temu może wewnątrzgałęziowy charakter powiązań Polski z

krajami strefy euro. Jednak utworzenie obszaru wspólnej waluty prowadzić może także do

negatywnych skutków przesunięcia części handlu między krajami unii monetarnej a

krajami spoza tego ugrupowania, w stronę bardziej intensywnego handlu wewnątrz unii.

3.2. Korzyści w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej po przystąpieniu Polski

do strefy euro

Przyjęcie wspólnej waluty oddziałuje na obroty w handlu zagranicznym poprzez trzy

główne kanały31

:

− eliminacja ryzyka kursowego w obrębie Unii Gospodarczej i Walutowej,

− obniżenie kosztów transakcyjnych,

− zwiększenie porównywalności cen między krajami.

Eliminacja ryzyka walutowego oraz kosztów transakcyjnych w stosunku do euro

ułatwi polskim przedsiębiorcom prowadzenie handlu z krajami strefy euro, co w dłuższym

okresie czasu powinno przyczynić się do ożywienie wymiany handlowej pomiędzy Polską, a

pozostałymi krajami członkowskimi strefy euro– a więc ożywienie wymiany w ramach

jednolitego rynku32

. Przyjęcie wspólnej waluty jest zmianą jakościowo inną od prostego

wyeliminowania wahań kursowych. Wynika to z tego, że przystąpienie do unii monetarnej,

w przeciwieństwie do uczestnictwa w systemie kursu sztywnego, stanowi gwarancję trwałej i

przez to bardziej wiarygodnej eliminacji ryzyka kursowego.

Wzrost handlu zagranicznego oddziałuje na gospodarkę na wiele sposobów. Po

pierwsze, przynosi korzyści wynikające ze specjalizacji i zwiększenia skali produkcji. Po

drugie, pociąga za sobą wzrost inwestycji, jako że trwałe zwiększanie produkcji eksportowej

wymaga dodatkowej akumulacji kapitału. Po trzecie, ożywienie handlu wiąże się z transferem

do kraju nowych technologii i wiedzy, co w przypadku państw o mniejszym stopniu

zaawansowania technologicznego przyczynia się do zwiększenia wydajności i przyspieszenia

rozwoju gospodarczego.33

Podkreślić jednak należy, że różnice kulturowe, językowe czy

31 W., Mroczek, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii

Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014, s. 14. 32

E. Radomska, Polska w strefie euro. Potencjalne korzyści oraz koszty makro- i mikroekonomiczne,

http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?p=&strona=biul_euro, [data dostępu: 26.04.2015]. 33

J. Borowski (red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Narodowy

Bank Polski, Warszawa 2004, s. 52.

25

prawne mogą spowodować, że rozwój handlu wcale nie nastąpi w takim stopniu, w jakim się

tego oczekuje.

Podobnie jak w Raporcie na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy

euro34

również inne badania i opracowania wskazują, że przystąpienie Polski do strefy euro

powinno przyczynić się do znaczącego zwiększenia polskiego handlu, a poprzez to – zgodnie

ze standardową teorią handlu – do zwiększenia poziomu specjalizacji, produkcji, oraz

dobrobytu (i PKB). Wymaga to oczywiście spełnienia kryteriów konwergencji (łącznie z

poziomem deficytu budżetowego i celem inflacyjnym) oraz stabilizacji kursu walutowego po

przystąpieniu do ERM II. Warunkiem koniecznym dla uzyskania wzrostu handlu, przy

utrzymaniu równowagi bilansu obrotów bieżących, jest przyjęcie właściwego poziomu kursu

walutowego w momencie jego stabilizacji wobec euro. Stabilizacja kursowa obok

stymulowania wymiany, oznacza również ograniczenie autonomii w polityce pieniężnej, co

może na przykład utrudniać prowadzenie polityki makroekonomicznej zmierzającej do

redukcji poziomu inflacji35

.

Oprócz powyższych skutków dla handlu z państwami należącymi do Unii

Europejskiej, przystąpienie do strefy euro będzie miało również wpływ na wymianę z

państwami trzecimi – nienależącymi do strefy euro. Przystąpienie do unii monetarnej

likwiduje jedną z barier handlowych między krajami do niej należącymi, jaką jest istnienie

różnych walut. W ten sposób bariery handlowe pomiędzy członkami wspólnego obszaru

walutowego obniżają się w stosunku do ograniczeń istniejących poza tym obszarem. Tym

samym handel zagraniczny z krajami, które nie należą do unii walutowej może zostać

zastąpiony wymianą handlową z członkami obszaru wspólnej waluty. W skrajnym przypadku

całkowity poziom handlu może pozostać na niezmienionym poziomie36

.

Zgodnie z opinią J. Cieślika, J. Michałek oraz J. Mycielskiego efekt ekspansji handlu

może wystąpić już po ogłoszeniu decyzji o przystąpieniu do strefy euro i podjęciu

zobowiązania do stabilizacji kursu walutowego. Ponadto przystąpienie do strefy euro

powinno przyczynić się do dalszego zwiększenia polskiego handlu, a w szczególności

eksportu do innych krajów strefy euro, chociaż można oczekiwać, że ten pozytywny efekt

ekspansji wymiany będzie stopniowo wygasał. Można również sądzić, że funkcjonowanie

34

J. Borkowski (red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, op. cit. 35

A. Cieślik, J. J. Michałek, J. Mycielski, Analiza skutków handlowych przystąpienia Polski do

Europejskiej Unii Monetarnej przy użyciu uogólnionego modelu grawitacyjnego, Uniwersytet Warszawski,

http://www.nbp.pl/badania/seminaria_bise/bise_uwO.pdf, [data dostępu: 27.04.2015]. 36

J. Borowski (red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, op. cit., s. 52.

26

strefy euro stymuluje import z reszty świata, ale też powoduje koncentrację eksportu na

krajach należących do strefy euro37

.

3.3. Zagrożenia w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej związane z wejściem

Polski do stery euro

Pełne uczestnictwo w Unii Gospodarczej i Walutowej, obok niekwestionowanych

korzyści, jest dla państw starających się o przyjęcie euro wyzwaniem i wiąże się także z

negatywnymi efektami w gospodarce. Najważniejsze z nich mają charakter

makroekonomiczny, choć przyjęcie wspólnej waluty pociąga za sobą również koszty na

poziomie mikro.

Jednym z największych zagrożeń w zakresie wymiany handlowej dla krajowych

przedsiębiorstw związanych z przyjęciem przez Polskę wspólnej waluty europejskiej będzie

wzrost konkurencji ze strony firm strefy euro (spowodowany eliminacją ryzyka kursowego

oraz większą przejrzystością cenową). Może to doprowadzić do wyeliminowania mało

konkurencyjnych (np. drożej produkujących) krajowych przedsiębiorstw. Aby sprostać

spodziewanej konkurencji, polscy przedsiębiorcy będą zmuszeni do większej innowacyjności,

poszukiwania nowych rozwiązań technologicznych, obniżania kosztów, dostosowywania

asortymentu do nowych warunków konkurencyjnych, podnoszenia jakości oferowanych

produktów i usług38

. Problemem, który wskazuje sie w kontekście ryzyka pogorszenia

konkurencyjności polskiego sektora przedsiębiorstw jest ryzyko wzrostu ogólnego poziomu

cen po przystąpieniu do strefy euro. Podkreśla się bowiem, że przyjęcie wspólnej waluty

wyeliminuje nominalną aprecjację, a zatem realna aprecjacja mogłaby następować tylko

poprzez wzrost inflacji. Dla przedsiębiorstw polskich ewentualny wzrost cen i płac może

oznaczać wzrost kosztów produkcji. Przeciwdziałanie spadku konkurencyjności na skutek

realnej aprecjacji będzie wymagało wówczas silnego wzrostu wydajności pracy39

.

Poważne zagrożenie wiąże się z ustaleniem poziomu kursu konwersji złotego na euro

na poziomie niezgodnym z kursem równowagi. Kurs równowagi jest to kurs walutowy, który

w okresie średnim zapewnia wewnętrzną i zewnętrzną równowagę gospodarki. Kurs

37

A. Cieślik, J. J. Michałek, J. Mycielski, Analiza skutków handlowych przystąpienia Polski do

Europejskiej Unii Monetarnej przy użyciu uogólnionego modelu grawitacyjnego, op. cit. 38

E. Radomska, Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm,

http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, [data dostępu: 26.04.2015].39

Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa 2014, s. 226.

27

walutowy jest niedowartościowany, jeśli jest zbyt słaby w stosunku do jego kursu równowagi.

Natomiast przewartościowanie ma miejsce, gdy kurs waluty jest zbyt silny w stosunku do

kursu zapewniającego średniookresową równowagę. Ustalenie kursu równowagi na poziomie

niedowartościowanym oznacza, iż dobra krajowe są relatywnie tańsze od dóbr zagranicznych.

Relatywnie wysokie ceny dóbr importowanych mogłyby negatywnie oddziaływać na import

nowych technologii. Ustalenie kursu równowagi na poziomie przewartościowanym oznacza,

że dobra krajowe są relatywnie droższe niż dobra zagraniczne, co może przyczynić się do

spadku konkurencyjności gospodarki. Ponadto niższe ceny towarów zagranicznych

przyczyniałyby się do spadku eksportu i wzrostu importu, a co za tym idzie do pogorszenia

bilansu handlowego danej gospodarki40

.

Obecnie polityka pieniężna w Polsce jest prowadzona przez Narodowy Bank Polski i

koncentruje się na sytuacji kraju. NBP poprzez poziom stóp procentowych dba o stabilność

cen – zapobiega wystąpieniu nadmiernej inflacji podnosząc stopy procentowe, a przy braku

zagrożeń inflacyjnych przeciwdziała spowolnieniu gospodarczemu poprzez ich obniżkę.

Autonomiczna polityka pieniężna w ten sam sposób ogranicza negatywne skutki wstrząsów

gospodarczych, tj. nieoczekiwanych i z reguły gwałtownych wydarzeń pochodzących ze sfery

gospodarki lub polityki, które mają istotny wpływ na podstawowe zmienne

makroekonomiczne. Z kolei płynny kurs walutowy, pozwala łagodzić wahania produkcji i

zatrudnienia, w szczególności w sytuacji wstrząsów w popycie zewnętrznym oraz zmian

relacji cen handlu zagranicznego41

.

40

Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, op. cit., s. 226. 41

https://polskawue.gov.pl/Wplyw,przystapienia,do,strefy,euro,na,polska,gospodarke,2268.html

28

ZAKOŃCZENIE

Przystąpienie Polski do strefy euro niesie za sobą szereg konsekwencji. Korzyści

wynikające z członkostwa w UGW to przede wszystkim eliminacja ryzyka zmienności kursu

złotego w stosunku do euro, redukcja kosztów transakcyjnych, rozwój powiązań handlowych

i kapitałowych ze strefą euro, spadek stóp procentowych, redukcja kosztów obsługi długu

publicznego, ułatwiony dostęp do rynku kapitałowego strefy euro, zwiększenie przejrzystości

i porównywalności cenowej. Z kolei zagrożeniem jest utrata możliwości autonomicznego

korzystania z instrumentów polityki pieniężnej i walutowej, szczególnie istotna w przypadku

wystąpienia szoku asymetrycznego.

Od początku lat dziewięćdziesiątych XX. wieku udział wymiany handlowej w PKB

Polski systematycznie wzrasta, a strefa euro jest głównym partnerem handlowym. Poprawia

się również struktura wymiany handlowej między Polską a krajami strefy euro, tzn. wzrasta

udział handlu wewnątrzgałęziowego. Procesy te są źródłem stosunkowo silnej zbieżności

cykli koniunkturalnych w Polsce i strefie euro. Tendencja ta wzmocniła się po uzyskaniu

członkostwa w Unii Europejskiej, stanowiącego impuls do napływu zagranicznych inwestycji

bezpośrednich oraz związanego z tym zmniejszenia luki technologicznej dzielącej Polskę od

krajów strefy euro. Zmiany te, wraz z oczekiwaną po wprowadzeniu euro intensyfikacją

wymiany handlowej między Polską a krajami wspólnego obszaru walutowego, powinny

doprowadzić do stopniowego wzmocnienia synchronizacji cykli koniunkturalnych w Polsce i

strefie euro.

Podsumowując, można stwierdzić, że przystąpienie Polski do strefy euro powinno

przyczynić się do ożywienia wymiany handlowej, ponieważ zmniejszona zostanie

niepewność dotycząca kształtowania się przyszłych przychodów oraz kosztów podmiotów

dokonujących obrotów wewnątrz UE, ale również eksporterów i importerów.

Zasadnicze zagrożenie co do pomyślnego przebiegu tego scenariusza wiąże się z

ustaleniem poziomu kursu konwersji złotego na euro na poziomie niezgodnym z kursem

równowagi. Szczególnie przyjęcie kursu równowagi na poziomie przewartościowanym, może

osłabić konkurencyjność cenową polskiego eksportu, a co za tym idzie doprowadzić do

pogorszenia bilansu handlowego Polski. Z tego punktu widzenia, w okresie poprzedzającym

akcesję Polski do UGW, kluczowe znaczenie będą miały dyskusje wokół pożądanego,

korzystnego dla polskiej gospodarki, poziomu konwersji złotego na euro.

29

Bibliografia

Literatura:

Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa,

1998.

Michelle C., (red.), Unia Europejska, organizacja i funkcjonowanie, PWE,Warszawa 2007.

Flejterski S., Panasiuk A., Perenc J., Rosa G., Współczesna ekonomika usług, PWN,

Warszawa, 2005.

Kosacka-Łędzewicz D., Olszewski B., Transakcje wewnątrzwspólnotowe, eksport, import,

Wydawnictwo UNIMEX, Wrocław 2011.

Kundera J., Liberalizacja obrotów gospodarczych w strefach wolnego handlu, wyd.

Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996.

Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, wyd. NBP, Warszawa 2014.

Łozowski A. (red.), Unia Europejska. Prawo instytucjonalne oraz gospodarcze, Dom

Wydawniczy ABC, Warszawa 2005.

Pronobis M., Polska w strefie euro, wyd. C. H. Beck, Warszawa 2008.

Rymarczyk J., Handel zagraniczny organizacja i technika, PWE, Warszawa, 2012.

Rymarczyk J., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010.

Sławińska M., Kompendium wiedzy o handlu, PWN, Warszawa, 2008.

Stępnień B., Handel zagraniczny, PWE, Warszawa, 2012.

Świerkocki J., Zarys międzynarodowych stosunków gospodarczych, PWE, Warszawa 2004.

Zielińska-Głębocka A., Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i

polityki handlowej, wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997.

Publikacje:

Borowski J. (red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro,

Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004.

Mroczek W., Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim

etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014.

Biuletyn Instytutu Zachodniego, Ewolucja polsko-niemieckiej wymiany handlowej na

przełomie XX i XXI wieku, Poznań, 2013. Dostępny w Internecie:

http://www.iz.poznan.pl/news/775_ewolucja%20wymiany%20handlowej.pdf

Strony internetowe:

https://polskawue.gov.pl/Wplyw,przystapienia,do,strefy,euro,na,polska,gospodarke,2268.html

http://www.nbp.pl/badania/seminaria_bise/bise_uwO.pdf, [data dostępu: 27.04.2015].

http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, [data dostępu: 26.04.2015].

http://geografia.na6.pl/struktura-handlu-zagranicznego-w-polsce [data dostępu: 23.04.2015].

http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?p=&strona=biul_euro, [data dostępu: 26.04.2015].

30

Spis tabel:

Tabela 1. Eksport oraz import krajów UE w latach 1999 - 2014 (w mln EUR) ....................... 12

Tabela 2. Indeksy dynamiki eksportu i importu krajów UE w latach 1999 – 2014 (1999 – rok

bazowy = 100 %) ...................................................................................................................... 13

Tabela 3. Udział eksportu w PKB oraz wartość eksportu per capita w krajach strefy euro ..... 15

Tabela 4. Główne rynki zbytu polskich towarów eksportowych w latach 2000-2012 (w %) . 16

Tabela 5. Główny dostawcy towarów do Polski w latach 2000-2012 (w %) ........................... 17

Tabela 6. Eksport Polski wybranych towarów do strefy euro według PCN w latach 2004 -

2012 (w %)…………………………………………………………………………………… 19

Tabela 7. Import Polski wybranych towarów do strefy euro według PCN w latach 2004- 2012

(w %)………………………………………………………………………………………… .20

Spis rysunków:

Rysunek 1. Handel wewnątrz i poza UE (28 krajów) w 2013 roku ......................................... 14

Rysunek 2. Struktura geograficzna polskiego eksportu w latach 2000-2008 (w %) ................ 18

Rysunek 3. Struktura geograficzna polskiego importu w latach 2000-2008 (w %) ................. 18