Uniwersytet Rzeszowski
Wydział Ekonomii
STUDIA PODYPLOMOWE
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”
VI edycja, rok akademicki 2014/2015
Kornelia Kuropatwa
Nr albumu: 070444
Wymiana handlowa Polski z krajami strefy euro w
kontekście członkostwa Polski w Unii Gospodarczo-
Walutowej
Praca dyplomowa
wykonana pod kierunkiem
dr Małgorzaty Wosiek
Przyjmuję pracę
………………………………
Data i podpis promotora
RZESZÓW 2015
Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej
2
Oświadczenie autora pracy
Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została
napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z
obowiązującymi przepisami.
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w pełni
autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem procedur
związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Data Podpis autora pracy
3
Streszczenie
Praca podejmuje problematykę implikacji związanych z wymianą handlową, będących
następstwem przystąpieniem Polski do strefy euro.
Część empiryczna pracy opracowana jest na podstawie analizy danych statystycznych
pochodzących z GUS oraz Eurostat.
W pracy przedstawiono szereg konsekwencji jakie niesie za sobą przystąpienie Polski
do strefy Euro. Korzyści jakie wynikają z członkostwa w UGW to głównie eliminacja ryzyka
zmienności kursu złotego w stosunku do euro oraz redukcja kosztów transakcyjnych. Z analizy
danych statystycznych wywnioskować można, iż strefa euro jest głównym partnerem
handlowym Polski.
Słowa kluczowe:
Strefa euro, Unia Europejska, wymiana handlowa, eksport, import
TYTUŁ
Trade between Poland and the Eurozone countries in the context of Poland's memership in the
Economic and Monetary Union
4
Spis treści
WSTĘP ...................................................................................................................................... 5
ROZDZIAŁ I
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WYMIANY HANDLOWEJ W UNII
GOSPODARCZO - WALUTOWEJ ....................................................................................... 6
1.1. Istota handlu zagranicznego ............................................................................................. 6
1.2. Wymiana handlowa w kontekście procesów integracyjnych ........................................... 8
1.3. Zasady obrotu towarowego w Unii Europejskiej ........................................................... 10
ROZDZIAŁ II
ANALIZA WYMIANY HANDLOWEJ WYBRANYCH KRAJÓW STREFY EURO
ORAZ POLSKI W LATACH 1999-2014 ............................................................................. 12
2.1. Ogólna charakterystyka wymiany handlowej krajów strefy euro .................................. 12
2.2. Struktura geograficzna wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro .................... 15
2.3. Struktura towarowa wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro ......................... 19
ROZDZIAŁ III
IMPLIKACJE PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO DLA WYMIANY
HANDLOWEJ ........................................................................................................................ 21
3.1. Efekty kreacji i przesunięcia handlu .............................................................................. 21
3.2. Korzyści w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej po przystąpieniu Polski do
strefy euro .............................................................................................................................. 24
3.3. Zagrożenia w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej związane z wejściem
Polski do stery euro ............................................................................................................... 26
ZAKOŃCZENIE .................................................................................................................... 28
Bibliografia .............................................................................................................................. 29
Spis tabel: ................................................................................................................................. 30
Spis rysunków: ........................................................................................................................ 30
5
WSTĘP
Przystąpienie Polski do strefy euro jest kolejnym etapem integracji, do którego Polska
zobowiązała się w momencie akcesji do Unii Europejskiej. Zastąpienie narodowej waluty,
wspólną europejską – euro – jest ważną decyzją, której konsekwencje odczuje cała
gospodarka jak i wszyscy uczestnicy rynku. Data wejścia do strefy euro nie jest konkretnie
wyznaczona, jednak często w dyskusjach zaznacza się, że może to być końcówka obecnej
dekady.
Uczestnictwo Polski w strefie euro powinno korzystnie wpłynąć na polski handel
zagraniczny. Jest to bardzo ważne gdyż, eksport od wielu lat jest jedną z głównych stymulant
wzrostu gospodarczego. Między innymi dzięki temu składnikowi globalnego popytu w
ostatnich latach udało się uniknąć Polsce poważnych skutków światowego kryzysu
finansowego. Eksport ma bardzo duże znaczenie dla gospodarki każdego kraju, szczególnie
zaś dla krajów o małym rynku wewnętrznym. Ma bezpośredni wpływ na bilans płatniczy
państwa, co wpływa na kurs waluty danego państwa. Z kolei kurs walutowy oddziałuje na
relatywne bogactwo kraju oraz jego obywateli w stosunku do innych państw.
Głównym celem pracy jest analiza wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro w
kontekście przyszłego członkowstwa Polski w Unii Gospodarczo-Walutowej. Cele
szczegółowe obejmują zarówno przedstawienie ogólnych zagadnień teoretycznych
dotyczących wymiany handlowej jak i ocena szans i zagrożeń wynikających z uczestnictwa
Polski w Unii Gospodarczo-Walutowej w kontekście wymiany handlowej.
O wyborze powyższej problematyki zdecydowało to, iż Polska jako członek Unii
Europejskiej zobowiązana jest przystąpić do strefy euro. Decyzja ta niewątpliwie spowoduje
zmiany w zagranicznej wymianie handlowej.
W celu przeprowadzenia analizy wymiany handlowej Polski została postawiona
następująca teza badawcza:
- przystąpienie Polski do strefy euro może korzystnie wpłynąć na rozwój wymiany
handlowej Polski z innymi krajami. Eliminacja ryzyka walutowego oraz kosztów
transakcyjnych w związku z wprowadzeniem euro powinna przyczynić się do znaczącego
ożywienia wymiany handlowej w ramach wspólnego rynku europejskiego.
Część teoretyczna pracy została opracowana na podstawie przeglądu literatury
przedmiotu. Część empiryczną oparto na danych pochodzących z GUS oraz Eurostat. Zakres
czasowy obejmuje lata 2000 – 2012.
6
ROZDZIAŁ I
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WYMIANY HANDLOWEJ W UNII
GOSPODARCZO - WALUTOWEJ
1.1. Istota handlu zagranicznego
Handel to działalność gospodarcza ściśle związana z procesem wymiany, polegająca
na zawodowym pośredniczeniu w procesach wymiany towarowo-pieniężnej, czyli na zakupie
towarów w celu ich dalszej odsprzedaży1. To dziedzina aktywności ludzkiej
2.
Handel zagraniczny jest odpłatną wymianą towarów bądź usług z partnerami
posiadającymi stałą siedzibę poza granicą celną państwa. Handel zagraniczny w znaczeniu
wąskim odnosi się tylko do dóbr materialnych sprzedawanych za granicę lub nabywanych za
granicą. W znaczeniu szerokim handel zagraniczny obejmuje także obroty majątkowo-
kredytowe oraz obroty bieżące, na które, oprócz wymiany towarowej, składają się sprzedaż i
zakup za granicę dóbr niematerialnych, usług oraz zobowiązania wynikające z ruchu ludności
poza granicę, utrzymania własnych placówek dyplomatycznych za granicą i inne3.
Handel międzynarodowy jest definicją stosowaną dla takich samych działań jak
handel zagraniczny, z tym że spojrzenie na ponadgraniczną wymianę usług i towarów nie jest
takie samo. Działalności tą oceniamy ogólnie, jako zjawisko dotyczące świata lub grupy
krajów, a nie obserwujemy jej z perspektywy jednego podmiotu. Obrót międzynarodowy to
określenie, które opisuje wszelką wymianę gospodarczą z zagranicą, np. ruchy kapitału czy
międzynarodowy transfer wiedzy4.
Kluczowymi formami handlu zagranicznego są eksport, import i handel tranzytowy.
Eksport jest wywozem za granicę towarów pochodzenia krajowego lub
przetworzonych w kraju w znacznym stopniu w celu ich sprzedaży oraz świadczenie usług
cudzoziemcom.
Import jest przywozem towarów z zagranicy w celu wykorzystania ich na
wewnętrznym rynku oraz od przyjęciu od cudzoziemców usług.
1 M. Sławińska, Kompendium wiedzy o handlu, PWN, Warszawa, 2008, s. 11.
2 S. Flejterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa, Współczesna ekonomika usług, PWN, Warszawa, 2005, s. 81.
3 J. Rymarczyk, Handel zagraniczny organizacja i technika, PWE, Warszawa, 2012, s. 17.
4 B. Stępnień, Handel zagraniczny, PWE, Warszawa, 2012, s. 16
7
Handel tranzytowy sprowadza się do obrotu towarowego i dotyczy sytuacji, w której
siedziba firmy realizującej transakcję kupna-sprzedaży nie znajduje się ani w kraju
eksportera, ani w kraju importera5.
W wymianie handlowej między krajami Unii Europejskiej pojęcie eksportu często jest
zastąpione określeniem „dostawa wewnątrzwspólnotowa”, natomiast termin import
określeniem „nabycie wewnątrzwspólnotowe”.
Z chwilą wejścia Polski do UE (1 maja 2004 r.) handel zagraniczny i międzynarodowy
nie straciły na aktualności ani nie przestały obowiązywać. Polacy i polskie podmioty
gospodarcze nadal zawierają transakcje handlowe, dokonując równowartej lub odpłatnej
wymiany dóbr i usług ze swoimi zagranicznymi partnerami. Pojęcie importu i eksportu dalej
opisuje zakup i sprzedaż towarów, w ramach których to transakcji towar przekracza granice
krajów, przy czym nie muszą już to być granice celne.
W związku z akcesją do UE pojawiają się nowe pojęcia na określenie i rozróżnienie
obrotu międzynarodowego, wyróżniamy obrót:
wewnątrzunijny - odbywający się pomiędzy członkowskimi państwami Unii
Europejskiej,
pozaunijny - odbywający się pomiędzy przedstawicielami kraju
członkowskiego Unii Europejskiej (np. Polski) oraz przedstawicielami krajów
nienależących do UE6.
Wymiana handlowa może przybierać charakter wewnątrz- lub międzygałęziowy.
Handel wewnątrzgałęziowy odbywa się, gdy dany kraj jest jednocześnie eksporterem i
importerem towarów z tej samej gałęzi, takich samych lub będących bliskimi substytutami. W
modelu handlu wewnątrzgałęziowego podstawa wymiany jest związana z: zróżnicowaniem
dóbr, korzyściami skali, konkurencją niedoskonałą. Zazwyczaj tego typu powiązania
występują między krajami o podobnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego.
Natomiast handel międzygałęziowy polega na wymianie towarów pochodzących z różnych
gałęzi przemysłu, między krajami w których produkcja danego dobra jest bardziej opłacalna7.
Korzyści z wymiany międzynarodowej można określić jako różnicę między dochodem
narodowym realizowanym w danym kraju w warunkach gospodarki otwartej a dochodem,
jaki byłby możliwy do zrealizowania, gdyby wymiany z zagranicą nie prowadzono.
Wszystkie teorie wymiany są zgodne co do tego, że handel międzynarodowy tworzy
5 J. Rymarczyk, Handel zagraniczny organizacja i technika, op. cit., s. 17.
6 B. Stępnień, Handel zagraniczny, op. cit., s. 16-17.
7 J. Rymarczyk, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010, s. 46.
8
dodatkowy dochód. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa handlującego z zagranicą
stosunkowo łatwo określić, czy kontrakty zawierane z zagranicznymi partnerami są korzystne
czy też nie. Inaczej kształtuje się to w przypadku całego państwa. Dlatego poprawne
rozumienie zagadnienia korzyści płynących z międzynarodowej wymiany jest szczególnie
ważne przy tworzeniu polityki handlowej państwa8.
1.2. Wymiana handlowa w kontekście procesów integracyjnych
Unia Gospodarczo-Walutowa (UGW) w Europie to jedno z najbardziej
spektakularnych światowych przedsięwzięć gospodarczych przełomu XX i XXI wieku.
Wprowadzenie euro w styczniu 1999 r. zapoczątkowało rewolucję w polityce pieniężnej
Europy Zachodniej9.
Unia gospodarczo-walutowa w UE jest systemem, w którym kraje członkowskie
zgodziły się na jedną politykę pieniężną, jedną władzę monetarną, jedną wspólną walutę oraz
skoordynowaną politykę makroekonomiczną10
. Jest to, w chwili obecnej, najbardziej
zaawansowana forma współpracy między krajami.
Jedną z najprostszych form integracji są strefy wolnego handlu. Kraje tworzące strefę
wolnego handlu usuwają bariery handlowe między sobą, lecz zachowują prawo nakładania
ceł na kraje trzecie. W bardziej zaawansowanej współpracy w ramach unii celnej, poza
wolnym handlem między członkami unii ustanawia się wspólne cła zewnętrzne na towary
importowane z krajów trzecich. Kolejnym etapem integracji jest wspólny rynek, który
charakteryzuje się swobodnym przepływem dóbr, usług, siły roboczej i kapitału między
uczestniczącymi w nim krajami, a także stosowanie wspólnych reguł wobec krajów trzecich11
.
Zacieśnianiu współpracy między krajami towarzyszą efekty przesunięcia oraz kreacji handlu,
które szerzej omówiono w punkcie 3.1., a także coraz większa liberalizacja stosunków
gospodarczych (przede wszystkim handlowych).
8 J. Rymarczyk, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, op. cit., s. 51-52.
9 Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, wyd. NBP, Warszawa 2014, s. 244.
10 C. Michelle (red.), Unia Europejska, organizacja i funkcjonowanie, PWE,Warszawa 2007, s. 439. 11
C. Michelle (red.), Unia Europejska, organizacja i funkcjonowanie, op. cit., s. 440.
9
Polityka wolnego handlu i wolnego rynku w skrajnej postaci prowadzona była przez
Anglię w XVIII wieku. Zwolennikami tej polityki byli klasycy ekonomii A. Smith, D.
Ricardo, J. S. Mill. Uznawali oni, że wolny handel12
:
powoduje zwiększenie rozmiarów rynków zbytu i przyczynia się do osiągania
korzyści skali,
umożliwia rozwój kierunków specjalizacji międzynarodowej zgodnych z relatywnym
wyposażeniem krajów w czynniki wytwórcze,
sprzyja rozwojowi międzynarodowych przepływów wiedzy technicznej,
wraz ze związaną z nim swobodą konkurencji powoduje występowanie tendencji do
wyrównywania się cen czynników wytwórczych i produktów oraz do występowania
równowagi bilansów handlowych.
Polityka handlowa stanowi formę oddziaływania władz na kształt obrotu towarowego na
rynkach międzynarodowych. Wyróżnia się dwa zasadnicze i przeciwstawne nurty13
:
protekcjonizm - ogół działań, instrumentów, procedur interwencyjnych na rynku,
prowadzących z jednej strony do ochrony produkcji krajowej przed
konkurencyjnym importem, z drugiej strony jest formą promowania własnego
eksportu;
wolny handel - kształtowany przez popyt i podaż; zakłada niczym nieskrępowany,
nieograniczony dla przedsiębiorstw dostęp do rynków zbytu.
Wolny handel i protekcjonizm wywarły zasadniczy wpływ na ukształtowanie status quo
międzynarodowego obrotu towarowego. Uczestnicy stosunków handlowych, którzy powinni
pilnować liberalizacji handlu poprzez znoszenie barier w obrocie z zagranicą, w
rzeczywistości swoje działania opierają na zasadzie protekcjonizmu. Za protekcję jest tutaj
uważana ochrona rynku wewnętrznego przed zagrożeniami wynikającymi z nieuczciwej
konkurencji ze strony zagranicznych przedsiębiorców. Oba nurty wpłynęły na kształt
wymiany handlowej u UE, ponieważ cały obrót towarowy opiera się na wewnętrznym
systemie handlowym14
.
12
A. Oleksiuk, M. Vashchenko, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, wyd. Key Test, Warszawa 2010,
s. 198. 13
W. Zysk, P. Gromala, Stosunki handlowe Unii Europejskiejz państwami trzecimi na przykładzie USA, Chin i
Rosji, wyd. CeDeWu, Warszawa 2013, s. 14. 14
W. Zysk, P. Gromala, Stosunki handlowe Unii Europejskiejz państwami trzecimi na przykładzie USA, Chin i
Rosji, op. cit., s. 14.
10
Pierwszym krokiem w kierunku Unii Gospodarczo- Walutowej było utworzenie w pełni
scalonego rynku wewnętrznego, opartego na całkowitej swobodzie przepływu dóbr, usług,
kapitału oraz siły roboczej15
.
Wejście do Unii Gospodarczej i Walutowej oraz związanie z tym działanie takich
czynników: wyeliminowanie gwałtownych wahań kursowych, brak kosztów wymiany walut,
a także zabezpieczenia przed zmianami kursów, redukcja niepewności importerów i
eksporterów co do przyszłych poziomów zysków- po dłuższym czasie powinno sprzyjać
ożywieniu wymiany handlowej między członkami strefy euro. W warunkach narastającej
współpracy ekonomicznej i wzajemnego spajania się gospodarek wprowadzenie wspólnej
waluty zlikwiduje zbędne bariery utrudniające procesy wymiany wewnątrz ugrupowania,
upłynniając i pobudzając ich rozwój. Przyczynia się to do jeszcze silniejszego scalenia
wielostronnych więzi handlowych pomiędzy uczestnikami unii monetarnej16
.
1.3. Zasady obrotu towarowego w Unii Europejskiej
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oznaczało przystąpienie do unii celnej, a
także do rynku wewnętrznego. Jednolity rynek wewnętrzny funkcjonuje w ramach Unii
Europejskiej (wcześniej EWG, Wspólnoty Europejskiej) od 1 stycznia 1993 roku. Był on
następnym etapem integracji gospodarczej po unii celnej. Po zniesieniu barier celnych w
związku z wprowadzeniem unii celnej, na granicach wewnętrznych państw członkowskich
pozostały kontrole graniczne. Ich celem – obok celów statystycznych – było zapewnienie, iż
towary pochodzące z innych państw spełniają odpowiednie wymogi techniczne
bezpieczeństwa i jakości. Było to korzystne również z tego powodu, że towary zagraniczne
musiały być obciążone podatkami (VAT i akcyzą) według stawek obowiązujących w kraju
importera. Jednak już w połowie lat osiemdziesiątych rozpoczęła się realizacja programu
jednolitego rynku wewnętrznego, którego celem było ujednolicenie warunków obrotu
towarowego na obszarze Unii Europejskiej, poprzez zniesienie istniejących barier fizycznych
(np. kontrola dokumentów na granicach), fiskalnych (harmonizacja, a więc istotne zbliżenie
systemów podatkowych obciążających obrót towarowy) oraz barier technicznych. W
imporcie z państw trzecich zaczęły obowiązywać jednakowe zasady wprowadzania towarów
zagranicznych na rynek wspólnotowy. Od 1 maja 2004 roku przestały więc funkcjonować w
15
M. Pronobis, Polska w strefie euro, wyd. C. H. Beck, Warszawa 2008 r., s. 23. 16
M. Pronobis, Polska w strefie euro, op. cit., s. 38-39.
11
handlu polskich przedsiębiorców z państwami członkowskimi bariery fizyczne, techniczne
oraz fiskalne17
.
Podstawową zasadą rządzącą obrotem towarowym pomiędzy państwami
członkowskimi UE jest zasada swobody przepływu towarów. Ma ona potwierdzenie w art. 26
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Oznacza, że na obszarze państw
członkowskich UE towary mogą być przemieszczane bez jakichkolwiek utrudnień. Oprócz
tego obowiązuje18
:
zakaz wprowadzania i utrzymywania dyskryminacyjnego opodatkowania towarów
pochodzących z innych państw członkowskich;
zakaz wprowadzania i utrzymywania ograniczeń ilościowych oraz środków o skutku
równoważnym do nich;
zapobieganie dyskryminacji obywateli innych państw członkowskich w odniesieniu
do warunków zaopatrzenia i zbytu.
Zaznaczyć należy, że swobodzie obrotu towarowego podlegają towary pochodzące z
państw członkowskich, a także towary pochodzące z państw trzecich, które zostały
dopuszczone do swobodnego obrotu na terenie Unii Europejskiej. W obrocie pomiędzy
państwami członkowskimi nie funkcjonuje również pojęcie importu i eksportu – zostało
zastąpione pojęciem wewnątrzwspólnotowej dostawy oraz wewnątrzwspólnotowego nabycia.
Pojęcie dostawy wewnątrzwspólnotowej zastąpiło eksport towarów z krajów członkowskich
Unii Europejskiej. Oznacza ono wywóz towarów z terytorium kraju na terytorium innego
państwa członkowskiego. Z kolei wewnątrzwspólnotowe nabycie (zastąpiło pojęcie importu)
oznacza nabycie prawa do rozporządzania towarami tak jak właściciel, które w wyniku
dokonanej dostawy są wysyłane lub transportowane na terytorium innego państwa
członkowskiego niż państwo wysyłki, niezależnie od tego, kto przewozi towar i na czyje
zlecenie towar jest przewożony19
.
17
A. Łozowski (red.), Unia Europejska. Prawo instytucjonalne oraz gospodarcze, Dom Wydawniczy ABC,
Warszawa 2005, s. 705. 18
A. Łozowski (red.), Unia Europejska. Prawo instytucjonalne oraz gospodarcze, op. cit., s. 705. 19
D. Kosacka-Łędzewicz, B. Olszewski, Transakcje wewnątrzwspólnotowe, eksport, import, Wydawnictwo
UNIMEX, Wrocław 2011, s. 102, 249.
12
ROZDZIAŁ II
ANALIZA WYMIANY HANDLOWEJ WYBRANYCH KRAJÓW STREFY EURO
ORAZ POLSKI W LATACH 1999-2014
2.1. Ogólna charakterystyka wymiany handlowej krajów strefy euro
Obecnie euro jest walutą międzynarodową. Po pojawieniu się euro zakończył się czas
dominacji amerykańskiego dolara na światowym rynku walutowym. Duże znaczenie
przypisuje się euro jako symbolowi jedności europejskiej. W okresie powstawania strefy euro
uważano, że główną korzyścią będzie pobudzenie międzynarodowej wymiany handlowej.
Tabela 1. Eksport oraz import krajów UE w latach 1999 - 2014 (w mln EUR)
1999 2006 2014
EKSPORT IMPORT EKSPORT IMPORT EKSPORT IMPORT
UE
(28 KRAJÓW) : : 1 152 357 1 364 591 1 702 888 1 680 505
STREFA EURO
(19 KRAJÓW) 519 667 542 351 895 333 1 018 671 1 317 866 1 252 042
BELGIA 35 681 42 788 68 700 79 905 103 891 117 290
BUŁGARIA 1 593 2 316 4 416 5 952 8 273 10 061
CZECHY 2 990 6 233 10 434 14 408 23 359 26 110
DANIA 13 684 11 355 21 210 18 888 30 445 22 948
NIEMCY 174 739 150 446 318 613 261 240 477 497 315 051
ESTONIA 320 861 2 653 2 735 3 353 2 519
IRLANDIA 21 864 16 283 31 732 18 338 40 017 16 511
GRECJA 3 461 8 563 5 775 21 632 14 142 24 569
HISZPANIA 25 780 38 153 48 831 100 014 88 500 115 798
FRANCJA 105 662 92 798 135 769 132 847 174 287 161 741
CHORWACJA : : 2 944 5 616 3 817 4 075
WŁOCHY 78 447 70 328 126 228 148 036 180 275 152 219
CYPR 162 1 152 315 1 724 594 1 455
ŁOTWA 361 671 1 347 2 152 3 471 2 587
LITWA 678 1 725 4 088 5 742 11 012 9 596
LUKSEMBURG 942 1 852 1 957 6 361 2 502 3 997
WĘGRY 3 480 7 397 11 567 18 419 16 810 19 832
MALTA 945 903 1 070 1 005 1 101 1 914
HOLANDIA 36 771 82 575 76 632 170 334 122 109 239 008
AUSTRIA 14 111 11 660 29 155 21 549 40 365 31 774
POLSKA 4 660 11 930 18 284 27 224 37 406 51 215
PORTUGALIA 3 627 7 911 7 777 12 939 14 019 14 875
RUMUNIA 2 154 3 024 7 565 14 873 15 185 14 431
SŁOWENIA 1 481 1 725 4 232 3 395 6 698 7 897
SŁOWACJA 955 2 689 4 233 8 825 10 175 14 820
FINLANDIA 13 680 9 268 26 226 19 898 23 858 18 421
SZWECJA 29 670 18 473 46 759 30 736 51 469 38 273
WIELKA
BRYTANIA 100 109 137 743 133 971 213 469 198 222 241 554
Źródło: Opracowanie własne na podstawnie danych z Eurostatu.
13
Tabela 2. Indeksy dynamiki eksportu i importu krajów UE w latach 1999 – 2014 (1999 – rok
bazowy = 100 %)
EKSPORT IMPORT
BELGIA 291% 274%
BUŁGARIA 519% 434%
CZECHY 781% 419%
DANIA 222% 202%
NIEMCY 273% 209%
ESTONIA 1048% 293%
IRLANDIA 183% 101%
GRECJA 409% 287%
HISZPANIA 343% 304%
FRANCJA 165% 174%
WŁOCHY 230% 216%
CYPR 367% 126%
ŁOTWA 961% 386%
LITWA 1624% 556%
LUKSEMBURG 266% 216%
WĘGRY 483% 268%
MALTA 117% 212%
HOLANDIA 332% 289%
AUSTRIA 286% 273%
POLSKA 803% 429%
PORTUGALIA 387% 188%
RUMUNIA 705% 477%
SŁOWENIA 452% 458%
SŁOWACJA 1065% 551%
FINLANDIA 174% 199%
SZWECJA 173% 207%
WIELKA BRYTANIA 198% 175% Źródło: Opracowanie własne na podstawnie danych z Eurostatu.
Największymi eksporterami są Niemcy, Wielka Brytania, Francja oraz Włochy, kraje te
dominują również w wysokim poziomie importu. W roku 2014 zaobserwować można
znaczny udział Belgii, Holandii oraz Hiszpanii, zarówno w eksporcie, jak i imporcie.
Najwyższy wzrost eksportu w roku 2014 w porównaniu do roku 1999 można
zaobserwować w krajach strefy euro: na Litwie – wzrósł o 1524 %, na Słowacji wzrósł o 965
%. Również import między latami 1999 – 2014 rósł najszybciej na Litwie – wyniósł 456 %
oraz na Słowacji – wyniósł 451 %. W Polsce wzrost eksportu wynosi 703 %, a importu 329 %
Do istotnych wniosków prowadzi porównanie wyników eksportu państw strefy euro z
wynikami krajów, które nie zdecydowały się przystąpić do UGW. Niższa dynamika eksportu
w tej drugiej grupie krajów może wskazywać na wystąpienie negatywnych efektów
14
pozostania poza Unią Gospodarczo – Walutową (tym silniejszych, im ściślejsze są powiązania
takiego kraju ze strefą euro)20
.
Rysunek 1. Handel wewnątrz i poza UE (28 krajów) w 2013 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawnie danych z Eurostatu.
Jak wynika z rysunku 1 w przypadku każdego z państw członkowskich wartość
wewnątrzunijnego handlu towarami przewyższała wartość handlu zewnętrznego – jedynymi
wyjątkami były Grecja oraz Wielka Brytania. Udział przepływów wewnątrzunijnych i
pozaunijnych w całkowitej wartości handlu towarami był zróżnicowany w poszczególnych
państwach członkowskich, co w pewnym stopniu jest odzwierciedleniem więzi historycznych
i położenia geograficznego. Najwyższy udział handlu wewnątrzunijnego (prawie 80 %
całkowitej wartości handlu) odnotowano w Luksemburgu, Czechach oraz Słowacji, natomiast
w Wielkiej Brytanii współczynnik ten wynosił zaledwie 48,3 %, a w Grecji – 47,0 %.
W Polsce udział przepływów wewnątrzunijnych wyniósł ponad 70 % całkowitej
wartości handlu towarami, w tym kontekście wprowadzenie euro będzie bardzo korzystne.
20 W. Mroczek, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014, s. 8.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100% U
E (
28
KR
AJÓ
W)
GR
EC
JA
WIE
LK
A B
RY
TA
NIA
WŁ
OC
HY
LIT
WA
HIS
ZP
AN
IA
MA
LT
A
BU
ŁG
AR
IA
NIE
MC
Y
FIN
LA
ND
IA
IRL
AN
DIA
HO
LA
ND
IA
CH
OR
WA
CJA
SZ
WE
CJA
FR
AN
CJA
DA
NIA
CY
PR
BE
LG
IA
PO
RT
UG
AL
IA
PO
LS
KA
SŁ
OW
EN
IA
RU
MU
NIA
AU
ST
RIA
ŁO
TW
A
WĘ
GR
Y
ES
TO
NIA
SŁ
OW
AC
JA
CZ
EC
HY
LU
KS
EM
BU
RG
poza UE
wewnątrz UE
15
Tabela 3. Udział eksportu w PKB oraz wartość eksportu per capita w krajach strefy euro
UDZIAŁ EKSPORTU
W PKB WARTOŚĆ EKSPORTU PER CAPITA
(%) (EUR) (strefa euro = 100)
1996-1998 2004-2006 1996-1998 2004-2006 1996-1998 2004-2006
AUSTRIA 22,7 41,2 6 500 12 300 130 153
BELGIA I
LUKSEMBURG 63,3 85,4 14 200 26 000 283 322
FINLANDIA 33,1 34,4 7 000 10 400 139 129
FRANCJA 20,8 21,9 4 400 6 000 88 74
GRECJA 8,2 7,1 900 1 300 18 16
HISZPANIA 17,8 17,3 2 300 3 600 46 45
HOLANDIA 52,3 64,1 11 500 20 100 229 248
IRLANDIA 68,2 53,4 12 900 20 700 257 257
NIEMCY 23,4 35,3 5 500 9 700 109 120
PORTUGALIA 21,1 21,0 2 100 3 000 41 37
WŁOCHY 20,1 21,2 3 700 5 200 74 64
STREFA EURO 25,6 31,4 5 000 8 100 100 100
DANIA 28,3 32,7 8 100 12 600 160 155
SZWECJA 32,4 35,9 8 100 11 800 162 147
WIELKA
BRYTANIA 20,4 17,3 4 000 5 200 79 65
POZOSTAŁE
KRAJE UE (15) 23,0 21,1 4 800 6 600 95 81
Źródło: Opracowanie własne na podstawnie Raportu na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej
Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej.
Analizując dane w tabeli 3 zauważyć można, że w strefie euro po wprowadzeniu
waluty zwiększył się udział eksportu w PKB, a także wartość eksportu per capita – a zatem
wprowadzenie euro przyczyniło się do ożywienia wymiany handlowej.
2.2. Struktura geograficzna wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro
Na rozwój handlu zagranicznego w Polsce wpływają różne czynniki - przede
wszystkim prowadzona polityka władz państwowych, które określają kierunek wymiany
handlowej, popyt na określone towary oferowane na rynkach, zapotrzebowanie polskiej
gospodarki na towary wymagane do rozwoju poszczególnych sektorów. To od władz państwa
16
zależy w jakim kierunku będzie zmierzać handel zagraniczny, gdyż jeszcze do niedawna
wszystkie towary podlegające wymianie handlowej - eksportowi, były obarczone cłem, czyli
specjalną opłatą pobieraną na granicy, co stanowiło dodatkowe źródło wpływów do budżetu
państwa21
.
W tabelach 4-5 zaprezentowano głównych partnerów handlowych Polski oraz ich
procentowy udział w całościowym handlu zagranicznym Polski, w latach 2000-2012.
Analizując dane w tabeli 4 oraz 5 zauważyć można, iż dominujący udział w polskim handlu
zagranicznym mają kraje należące do strefy euro. Szczególnie Niemcy, którzy niezmiennie od
wielu lat są najważniejszym partnerem handlowym Polski. Zajmują one pierwsze miejsce
zarówno na liście dostawców, jak i odbiorców.
W latach 2000 – 2012 znaczenie Niemiec w polskiej wymianie handlowej zmniejszyło
się. W okresie 2008 – 2009 wpływ na spadek obrotów polsko – niemieckiej wymiany
handlowej mogło mieć pojawienie się światowego kryzysu finansowego. W 2012 roku spadek
może być konsekwencją pogorszenia ogólnej koniunktury gospodarczej w Europie w wyniku
nasilających się problemów budżetowych w większości krajów członkowskich strefy euro22
.
Natomiast nieprzerwanie rośnie znacznie Wielkiej Brytanii jako rynku zbytu.
Tabela 4. Główne rynki zbytu polskich towarów eksportowych w latach 2000-2012 (w %)
2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
NIEMCY 34,8 32,8 30,0 27,1 25,1 26,2 25,1
WŁOCHY 5,1 6,1 6,0 6,2 6,2 6,0 4,9
FRANCJA 6,3 5,6 6,1 6,5 6,0 6,8 5,9
WIELKA
BRYTANIA 4,4 5,2 5,4 5,7 5,8 6,3 6,8
CZECHY 3,7 4,0 4,3 5,5 5,7 5,9 6,3
ROSJA 5,0 4,5 4,3 3,8 4,0 3,7 5,3
SZWECJA 2,7 3,3 3,5 3,2 3,2 2,9 2,7
WĘGRY 2,0 2,2 2,6 3,0 2,8 2,4 2,1
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
21
http://geografia.na6.pl/struktura-handlu-zagranicznego-w-polsce 22
Biuletyn Instytutu Zachodniego, Ewolucja polsko-niemieckiej wymiany handlowej na przełomie XX i XXI
wieku, Poznań, 2013. Dostępny w Internecie:
http://www.iz.poznan.pl/news/775_ewolucja%20wymiany%20handlowej.pdf
17
Tabela 5. Główny dostawcy towarów do Polski w latach 2000-2012 (w %)
2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
NIEMCY 23,8 24,3 24,4 24,7 24,0 21,9 21,3
CHINY 2,8 3,7 4,6 6,1 8,0 9,4 8,9
ROSJA 9,4 8,0 7,2 9,7 9,8 10,2 14,0
WŁOCH 8,3 8,3 7,9 6,8 6,5 5,7 5,2
FRANCJA 6,4 6,9 6,7 5,5 4,7 4,3 3,9
CZECHY 3,1 3,2 3,6 3,5 3,6 3,6 3,7
HOLANDIA 3,5 3,4 3,5 3,1 3,4 3,7 3,9
KOREA PD. 4,4 3,8 3,3 2,9 2,8 2,5 2,3
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W czasie ostatnich dwudziestu lata relacje handlowe Polski z krajami Europy
Zachodniej uległy jeszcze większemu umocnieniu, na co bez wątpienia wpływ miał rosnący
strumień bezpośrednich inwestycji zagranicznych napływających do Polski, natomiast w
pierwszej dekadzie XXI w. również przystąpienie Polski do Unii Europejskiej.
Współcześnie głównymi partnerami handlowymi dla Polski są przede wszystkim
państwa europejskie - to blisko 90% całej wymiany handlowej, reszta to USA, Australia,
Chiny, RPA, Japonia, Kanada, Indie, Brazylia. Biorąc pod uwagę procentowy udział
partnerów handlowych naszego kraju nasuwa się prawidłowość iż zarówno w eksporcie jak i
imporcie dominują Niemcy oraz inne kraje UE23
.
23
http://geografia.na6.pl/struktura-handlu-zagranicznego-w-polsce
18
Rysunek 2. Struktura geograficzna polskiego eksportu w latach 2000-2008 (w %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Rysunek 3. Struktura geograficzna polskiego importu w latach 2000-2008 (w %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Na rysunkach 2 i 3 przedstawiono udział krajów UE w polskim eksporcie oraz
imporcie w latach 2000-2008, czyli kilka lat przed oraz po przystąpieniu Polski do UE. Kraje
zostały podzielone na należące do stery euro, jak i te znajdujące się poza nią. Zaobserwować
można, iż największy udział zarówno w eksporcie jak i imporcie, mają państwa euro strefy.
Poziom ten przekracza 60% eksportu ogółem i ponad 50% ogólnego importu polskiego.
69,9 69,2 68,8 68,8 67,3 65 63,7 62,9 61,6
10,8 12 11,9 12,7 13 13,6 15,3 16 16,3
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Kraje UE poza strefą
euro
Kraje UE należące do
strefy euro
61,1 61,4 61,7 61,1 59,6 56,9 54,6 54,8 52,8
7,6 8,3 7,8 8,3 9,2 9,3
9,3 9,3 9,1
0
10
20
30
40
50
60
70
80
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Kraje UE poza strefą
euro
Kraje UE należące do
strefy euro
19
W analizowanych latach można zaobserwować, iż z roku na rok spada udział krajów
UE oraz strefy euro w polskiej wymianie handlowej (w strukturze wzrasta za to udział krajów
poza strefą euro). Jednak wciąż udział krajów strefy euro w polskiej wymianie handlowej jest
dominujący, co jest korzystnym zjawiskiem w kontekście członkowstwa Polski w Unii
Gospodarczo – Walutowej.
2.3. Struktura towarowa wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro
Do analizy struktury towarowej polskiego handlu z krajami strefy euro została
wykorzystana Polska Scalona Nomenklatura Celna. Wyszczególnia ona XXI działów, do
których są klasyfikowane poszczególne towary.
Opis wybranych towarów według poszczególnych działów24
:
VI. Produkty przemysłu chemicznego.
VII. Tworzywa sztuczne i kauczuk oraz artykuły.
XI. Materiały i artykuły włókiennicze.
XV. Metale nieszlachetne i artykuły z nich.
XVI. Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny.
XVII. Sprzęt transportowy.
Tabela 6. Eksport Polski wybranych towarów do strefy euro według PCN w latach 2004 -2012
(w %)
Dział 2004 2006 2008 2010 2012
VI 3,0 3,2 4,3 5,0 5,6
VII 6,1 6,3 6,2 6,9 7,2
XI 4,3 4,2 3,9 4,0 3,8
XV 13,8 13,5 13,3 11,2 11,5
XVI 24,8 25,1 26,0 26,1 26,3
XVII 19,1 18,9 18,4 17,4 16,9
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Analizując strukturę towarową polskiego eksportu do krajów strefy euro w
analizowanym okresie, można stwierdzić, iż podobanie zachodziły w niej znaczące zmiany.
24
J. Rymarczyk, Handel zagraniczny organizacja i technika, PWE, Warszawa, 2012, s. 318.
20
Głównym przedmiotem tego eksportu są przetworzone produkty przemysłowe: maszyny,
urządzenia (dział XVI) oraz sprzęt transportowy (dział XVII), a także metale nieszlachetne i
wyroby z nich (dział XV). Łącznie produkty tych trzech działów stanowiły około 50%
towarów sprzedawanych z Polski do badanych krajów. Większość z nich to towary średnio-
lub nisko zaawansowane technologicznie.
Tabela 7. Import Polski wybranych towarów do strefy euro według PCN w latach 2004- 2012
(w %)
Dział 2004 2006 2008 2010 2012
VI 10,8 11,5 12,0 13,1 13,6
VII 10,4 10,3 9,3 10,5 10,7
XI 4,9 4,6 3,4 3,3 3,0
XV 14,6 14,2 13,3 13,9 14,2
XVI 27,2 26,1 24,3 22,4 21,6
XVII 12,7 12,9 15,0 13,0 12,8
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W imporcie Polski wyraźną dominację miało pięć sekcji towarowych: XVI- maszyny i
urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny, XV- metale nieszlachetne i wyroby oraz
XVII- sprzęt transportowy, VI- Produkty przemysłu chemicznego, VII- Tworzywa sztuczne i
kauczuk oraz artykuły. Wśród wymienionych sekcji towarowych zdecydowanie wyróżnić
trzeba sekcję XVI – import maszyn i urządzeń, sprzętu elektrycznego i elektrotechnicznego
stanowił ponad 20% całego importu Polski ogółem w badanym okresie. Łącznie tych pięć
sekcji odpowiadało za około 75% importu Polski ogółem.
Generalnie, struktura importu oraz eksportu Polski z krajami strefy euro, według
głównych grup towarów, są do siebie podobne. Świadczy to o wewnątrzgałęziowych
powiązaniach Polski z gospodarkami krajów UGW. Aczkolwiek, wewnętrzna struktura
poszczególnych kategorii towarów jest odmienna. Produkty różnią się m.in. stopniem
zaawansowania technologicznego, na korzyść krajów strefy euro. Może to wpływać
negatywnie na stan salda bilansu handlowego Polski z tymi krajami.
21
ROZDZIAŁ III
IMPLIKACJE PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO DLA WYMIANY
HANDLOWEJ
3.1. Efekty kreacji i przesunięcia handlu
Efekty kreacji i przesunięcia handlu mogą wystąpić w następujących przypadkach:
udzielania przez kraje preferencji celnych (w sytuacji gdy kraje wobec siebie stosują cła
niższe od minimalnych albo całkowicie znoszą cła w stosunku do określonych towarów w
handlu między sobą), utworzenia strefy wolnego handlu oraz utworzenia unii celnej. Efekty te
są rezultatem integracji gospodarczej25
.
Efekt kreacji handlu polega na zwiększeniu obrotów handlowych w ramach krajów
udzielających sobie preferencji celnych, tworzących strefę wolnego handlu bądź unię celną.
Poprzez zniesienie ceł i innych barier import z tych krajów staje się bardziej konkurencyjny
niż wytwarzanie tych samych towarów w kraju. W sytuacji prowadzenia przez poszczególne
kraje autonomicznej polityki celnej określone towary nie mogły być importowane ze względu
na wyższą cenę, która jest konsekwencją nałożenia ceł. Natomiast w obrębie krajów
udzielających sobie preferencji celny, tworzących strefę wolnego handlu lub unię celną
towary te stają się, ze względu na niższą cenę, bardziej konkurencyjne niż towary krajowe i są
przedmiotem handlu między tymi krajami. W ten sposób powstaje nowy strumień handlu,
który jest tym silniejszy, im poziom stawek celnych był wyższy26
.
Korzyści z kreacji handlu są rezultatem oszczędności, jakie przynosi zwiększenie
podziału pracy, co wpływa na specjalizację eksporterów a także na efektywniejsze
wykorzystanie czynników produkcji. Produkcja nieefektywna w ramach danej grupy krajów
zostaje ograniczona i w ten sposób zasoby czynników produkcji mogą być stosowane bardziej
wydajnie. Wzrost produkcji prowadzi do zwiększenia wzajemnego eksportu i importu oraz
konsumpcji w tych krajach. Kreacja handlu powoduje zatem przeniesienie dostaw od
producenta krajowego do zagranicznego, a ponadto realokację zasobów w krajach
eksportującym i importującym zgodnie z układem ich korzyści komparatywnych. Wzrost
25
J. Rymarczak (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010., s. 296. 26
P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1998, s. 317-318.
22
importu uwalnia zasoby producentów, którzy nie sprostali konkurencji zagranicznej, zaś
rozwój eksportu przyciąga i wykorzystuje zasoby w dziedzinach bardziej efektywnych. Ten
efekt kreacji handlu nazywany jest efektem produkcyjnym27
.
Kreacja handlu daje także efekt konsumpcyjny, polega ona na wzroście całkowitej
konsumpcji produktu w wyniku spadku cen krajowych do poziomu cen unii celnej.
Konsumenci, gospodarujący danym poziomem dochodów nominalnych, uzyskują więc
perspektywę zakupu większej ilości produktów. Wzrasta poziom popytu efektywnego i
dobrobytu konsumentów. Wzrostowi i konsumpcji może towarzyszyć zmiana struktury
zakupów z dóbr relatywnie droższych na tańsze dobra. W sytuacji gdy efekt konsumpcyjny
jest silny, następuje wzrost dochodów realnych, powodujący także wzrost popytu nie tylko na
produkty pochodzące z unii celnej, ale również z reszty świata. W ten sposób skutki kreacji
handlu mogą zostać przeniesione na całą gospodarkę światową28
.
Występowanie efektu kreacji oraz jego siły zależą od elastyczności cenowej popytu na
importowane towary i elastyczność cenowej podaży w kraju eksportera. Im elastyczność jest
większa, tym większy efekt.
Efekt przesunięcia handlu występuje gdy handel wewnętrzny między krajami
udzielającymi sobie preferencji celnych, tworzącymi strefę wolnego handlu lub unie celną,
zwiększa się kosztem ograniczenia wymiany z bardziej efektywnymi krajami trzecimi. Jest to
wynikiem tego iż, stawki celne wewnątrz obszarów preferencyjnych zostają zniesione, a na
zewnątrz są wciąż niższe. Zmiana kierunków handlu pogarsza wówczas terms of trade i
obniża konsumpcję zarówno krajach udzielających sobie preferencji celnych, tworzących
strefę wolnego handlu lub unię celną, jak tez w krajach trzecich29
.
Efekt ten jest niezgodnym z warunkami wolnej wymiany przesunięciem importu,
ponieważ oznacza przejęcie dostaw przez mniej efektywnych producentów państw z
obszarów preferencyjnych od bardziej efektywnych producentów państw trzecich.
Przesunięcie handlu może mieć negatywne rezultaty, które będą odczuwane przez
kraje partnerskie oraz przez kraje trzecie. Może mieć miejsce pogorszenie efektywności
alokacyjnej w gospodarce światowej w wyniku zmian struktury geograficznej handlu. Kraje,
w których produkcja cechuje się wysoką efektywnością, a które nie są w unii celnej, mogą
27 J. Kundera, Liberalizacja obrotów gospodarczych w strefach wolnego handlu, wyd. Uniwersytetu
Wrocławskiego, Wrocław 1996, s. 82. 28 A. Zielińska-Głębocka, Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i polityki handlowej,
wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 217. 29 J. Świerkocki, Zarys międzynarodowych stosunków gospodarczych, PWE, Warszawa 2004, s. 155.
23
stracić swoje zagraniczne rynki zbytu, a także konsumenci z partnerskich krajów musza płacić
wyższą niż na rynku światową cenę za dobra importowane.
Efekt przesunięcia handlu będzie tym silniejszy, im większa będzie cenowa
elastyczność popytu na dane dobro oraz im mniejsza będzie cenowa elastyczność podaży
tego dobra. Znaczenie dla sił efektu przesunięcia handlu ma także zjawisko incydencji ceł,
które występuje wtedy, gdy nałożenie lub podwyższenie cła w kraju importującym spotyka
się z rekcją eksportera w postacie obniżki ceny eksportowej. Zjawisko to może nawet
zniwelować efekt przesunięci handlu.
Efekt przesunięcia handlu jest uważany jako negatywny, natomiast efekt kreacji
handlu jako pozytywny. Suma obu efektów decyduje o ekonomicznych skutkach powstania
strefy wolnego handlu i unii celnej. Skutkiem tych efektów może być ekspansja lub
ograniczenie handlu. Ekspansja handlu występuje wtedy, gdy wielkość handlu światowego
rośnie wskutek wzrostu popytu, spadku cen oraz wystąpienia nowych możliwości wymiany w
krajach partnerskich unii i poza nią. W takim przypadku efekt kreacji handlu jest silniejszy od
efektu przesunięcia. Natomiast z ograniczenie handlu mamy do czynienia, gdy unia celna
głównie przesuwa handel, a nie kreuje go. Następuje tu zmniejszenie wielkości światowego
handlu.
Efekty przesunięcia i kreacji handlu zazwyczaj występują jednocześnie, aczkolwiek
ich siła jest różna. O tym, który z nich przeważa decydują takie czynniki30
:
poziom ceł i innych barier handlowych w momencie integracji (im poziom wyższy, tym
wyższy będzie efekt kreacji handlu po utworzeniu unii celnej),
poziom rozwoju gospodarczego krajów partnerskich, ich wielkość i liczba (im więcej
będzie współpracowało dużych i rozwiniętych krajów, tym bardziej efekt kreacji będzie
przeważał),
struktura produkcji w integrujących się krajach (struktury integracyjne oparte na
wewnątrzgałęziowej specjalizacji, a nie międzygałęziowej będą sprzyjały kreacji handlu),
bliskość geograficzna oraz kulturowa (unia celna stworzona z państw sąsiadujących ze
sobą niesie niższe koszty transportu i transakcyjne, a także mniej problemów
wynikających z różnic kulturowych, co także wpływa na powstanie efektu kreacji handlu),
elastyczność sprzedaży w krajach partnerskich (duża elastyczność sprzyja silniejszej
reakcji na zmiany cen i poprawę efektywności alokacyjnej, czyli bardziej prawdopodobne
są pozytywne skutki unii celnej).
30
A. Zielińska-Głębocka, Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i polityki handlowej,
wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 218-220.
24
Oddziaływanie euro obejmować może korzystne dla Polski efekty kreacji handlu
związane ze zmniejszeniem kosztów transakcyjnych i ryzyka kursowego oraz
przejrzystością cen. Sprzyjać temu może wewnątrzgałęziowy charakter powiązań Polski z
krajami strefy euro. Jednak utworzenie obszaru wspólnej waluty prowadzić może także do
negatywnych skutków przesunięcia części handlu między krajami unii monetarnej a
krajami spoza tego ugrupowania, w stronę bardziej intensywnego handlu wewnątrz unii.
3.2. Korzyści w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej po przystąpieniu Polski
do strefy euro
Przyjęcie wspólnej waluty oddziałuje na obroty w handlu zagranicznym poprzez trzy
główne kanały31
:
− eliminacja ryzyka kursowego w obrębie Unii Gospodarczej i Walutowej,
− obniżenie kosztów transakcyjnych,
− zwiększenie porównywalności cen między krajami.
Eliminacja ryzyka walutowego oraz kosztów transakcyjnych w stosunku do euro
ułatwi polskim przedsiębiorcom prowadzenie handlu z krajami strefy euro, co w dłuższym
okresie czasu powinno przyczynić się do ożywienie wymiany handlowej pomiędzy Polską, a
pozostałymi krajami członkowskimi strefy euro– a więc ożywienie wymiany w ramach
jednolitego rynku32
. Przyjęcie wspólnej waluty jest zmianą jakościowo inną od prostego
wyeliminowania wahań kursowych. Wynika to z tego, że przystąpienie do unii monetarnej,
w przeciwieństwie do uczestnictwa w systemie kursu sztywnego, stanowi gwarancję trwałej i
przez to bardziej wiarygodnej eliminacji ryzyka kursowego.
Wzrost handlu zagranicznego oddziałuje na gospodarkę na wiele sposobów. Po
pierwsze, przynosi korzyści wynikające ze specjalizacji i zwiększenia skali produkcji. Po
drugie, pociąga za sobą wzrost inwestycji, jako że trwałe zwiększanie produkcji eksportowej
wymaga dodatkowej akumulacji kapitału. Po trzecie, ożywienie handlu wiąże się z transferem
do kraju nowych technologii i wiedzy, co w przypadku państw o mniejszym stopniu
zaawansowania technologicznego przyczynia się do zwiększenia wydajności i przyspieszenia
rozwoju gospodarczego.33
Podkreślić jednak należy, że różnice kulturowe, językowe czy
31 W., Mroczek, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014, s. 14. 32
E. Radomska, Polska w strefie euro. Potencjalne korzyści oraz koszty makro- i mikroekonomiczne,
http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?p=&strona=biul_euro, [data dostępu: 26.04.2015]. 33
J. Borowski (red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Narodowy
Bank Polski, Warszawa 2004, s. 52.
25
prawne mogą spowodować, że rozwój handlu wcale nie nastąpi w takim stopniu, w jakim się
tego oczekuje.
Podobnie jak w Raporcie na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy
euro34
również inne badania i opracowania wskazują, że przystąpienie Polski do strefy euro
powinno przyczynić się do znaczącego zwiększenia polskiego handlu, a poprzez to – zgodnie
ze standardową teorią handlu – do zwiększenia poziomu specjalizacji, produkcji, oraz
dobrobytu (i PKB). Wymaga to oczywiście spełnienia kryteriów konwergencji (łącznie z
poziomem deficytu budżetowego i celem inflacyjnym) oraz stabilizacji kursu walutowego po
przystąpieniu do ERM II. Warunkiem koniecznym dla uzyskania wzrostu handlu, przy
utrzymaniu równowagi bilansu obrotów bieżących, jest przyjęcie właściwego poziomu kursu
walutowego w momencie jego stabilizacji wobec euro. Stabilizacja kursowa obok
stymulowania wymiany, oznacza również ograniczenie autonomii w polityce pieniężnej, co
może na przykład utrudniać prowadzenie polityki makroekonomicznej zmierzającej do
redukcji poziomu inflacji35
.
Oprócz powyższych skutków dla handlu z państwami należącymi do Unii
Europejskiej, przystąpienie do strefy euro będzie miało również wpływ na wymianę z
państwami trzecimi – nienależącymi do strefy euro. Przystąpienie do unii monetarnej
likwiduje jedną z barier handlowych między krajami do niej należącymi, jaką jest istnienie
różnych walut. W ten sposób bariery handlowe pomiędzy członkami wspólnego obszaru
walutowego obniżają się w stosunku do ograniczeń istniejących poza tym obszarem. Tym
samym handel zagraniczny z krajami, które nie należą do unii walutowej może zostać
zastąpiony wymianą handlową z członkami obszaru wspólnej waluty. W skrajnym przypadku
całkowity poziom handlu może pozostać na niezmienionym poziomie36
.
Zgodnie z opinią J. Cieślika, J. Michałek oraz J. Mycielskiego efekt ekspansji handlu
może wystąpić już po ogłoszeniu decyzji o przystąpieniu do strefy euro i podjęciu
zobowiązania do stabilizacji kursu walutowego. Ponadto przystąpienie do strefy euro
powinno przyczynić się do dalszego zwiększenia polskiego handlu, a w szczególności
eksportu do innych krajów strefy euro, chociaż można oczekiwać, że ten pozytywny efekt
ekspansji wymiany będzie stopniowo wygasał. Można również sądzić, że funkcjonowanie
34
J. Borkowski (red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, op. cit. 35
A. Cieślik, J. J. Michałek, J. Mycielski, Analiza skutków handlowych przystąpienia Polski do
Europejskiej Unii Monetarnej przy użyciu uogólnionego modelu grawitacyjnego, Uniwersytet Warszawski,
http://www.nbp.pl/badania/seminaria_bise/bise_uwO.pdf, [data dostępu: 27.04.2015]. 36
J. Borowski (red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, op. cit., s. 52.
26
strefy euro stymuluje import z reszty świata, ale też powoduje koncentrację eksportu na
krajach należących do strefy euro37
.
3.3. Zagrożenia w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej związane z wejściem
Polski do stery euro
Pełne uczestnictwo w Unii Gospodarczej i Walutowej, obok niekwestionowanych
korzyści, jest dla państw starających się o przyjęcie euro wyzwaniem i wiąże się także z
negatywnymi efektami w gospodarce. Najważniejsze z nich mają charakter
makroekonomiczny, choć przyjęcie wspólnej waluty pociąga za sobą również koszty na
poziomie mikro.
Jednym z największych zagrożeń w zakresie wymiany handlowej dla krajowych
przedsiębiorstw związanych z przyjęciem przez Polskę wspólnej waluty europejskiej będzie
wzrost konkurencji ze strony firm strefy euro (spowodowany eliminacją ryzyka kursowego
oraz większą przejrzystością cenową). Może to doprowadzić do wyeliminowania mało
konkurencyjnych (np. drożej produkujących) krajowych przedsiębiorstw. Aby sprostać
spodziewanej konkurencji, polscy przedsiębiorcy będą zmuszeni do większej innowacyjności,
poszukiwania nowych rozwiązań technologicznych, obniżania kosztów, dostosowywania
asortymentu do nowych warunków konkurencyjnych, podnoszenia jakości oferowanych
produktów i usług38
. Problemem, który wskazuje sie w kontekście ryzyka pogorszenia
konkurencyjności polskiego sektora przedsiębiorstw jest ryzyko wzrostu ogólnego poziomu
cen po przystąpieniu do strefy euro. Podkreśla się bowiem, że przyjęcie wspólnej waluty
wyeliminuje nominalną aprecjację, a zatem realna aprecjacja mogłaby następować tylko
poprzez wzrost inflacji. Dla przedsiębiorstw polskich ewentualny wzrost cen i płac może
oznaczać wzrost kosztów produkcji. Przeciwdziałanie spadku konkurencyjności na skutek
realnej aprecjacji będzie wymagało wówczas silnego wzrostu wydajności pracy39
.
Poważne zagrożenie wiąże się z ustaleniem poziomu kursu konwersji złotego na euro
na poziomie niezgodnym z kursem równowagi. Kurs równowagi jest to kurs walutowy, który
w okresie średnim zapewnia wewnętrzną i zewnętrzną równowagę gospodarki. Kurs
37
A. Cieślik, J. J. Michałek, J. Mycielski, Analiza skutków handlowych przystąpienia Polski do
Europejskiej Unii Monetarnej przy użyciu uogólnionego modelu grawitacyjnego, op. cit. 38
E. Radomska, Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm,
http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, [data dostępu: 26.04.2015].39
Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa 2014, s. 226.
27
walutowy jest niedowartościowany, jeśli jest zbyt słaby w stosunku do jego kursu równowagi.
Natomiast przewartościowanie ma miejsce, gdy kurs waluty jest zbyt silny w stosunku do
kursu zapewniającego średniookresową równowagę. Ustalenie kursu równowagi na poziomie
niedowartościowanym oznacza, iż dobra krajowe są relatywnie tańsze od dóbr zagranicznych.
Relatywnie wysokie ceny dóbr importowanych mogłyby negatywnie oddziaływać na import
nowych technologii. Ustalenie kursu równowagi na poziomie przewartościowanym oznacza,
że dobra krajowe są relatywnie droższe niż dobra zagraniczne, co może przyczynić się do
spadku konkurencyjności gospodarki. Ponadto niższe ceny towarów zagranicznych
przyczyniałyby się do spadku eksportu i wzrostu importu, a co za tym idzie do pogorszenia
bilansu handlowego danej gospodarki40
.
Obecnie polityka pieniężna w Polsce jest prowadzona przez Narodowy Bank Polski i
koncentruje się na sytuacji kraju. NBP poprzez poziom stóp procentowych dba o stabilność
cen – zapobiega wystąpieniu nadmiernej inflacji podnosząc stopy procentowe, a przy braku
zagrożeń inflacyjnych przeciwdziała spowolnieniu gospodarczemu poprzez ich obniżkę.
Autonomiczna polityka pieniężna w ten sam sposób ogranicza negatywne skutki wstrząsów
gospodarczych, tj. nieoczekiwanych i z reguły gwałtownych wydarzeń pochodzących ze sfery
gospodarki lub polityki, które mają istotny wpływ na podstawowe zmienne
makroekonomiczne. Z kolei płynny kurs walutowy, pozwala łagodzić wahania produkcji i
zatrudnienia, w szczególności w sytuacji wstrząsów w popycie zewnętrznym oraz zmian
relacji cen handlu zagranicznego41
.
40
Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, op. cit., s. 226. 41
https://polskawue.gov.pl/Wplyw,przystapienia,do,strefy,euro,na,polska,gospodarke,2268.html
28
ZAKOŃCZENIE
Przystąpienie Polski do strefy euro niesie za sobą szereg konsekwencji. Korzyści
wynikające z członkostwa w UGW to przede wszystkim eliminacja ryzyka zmienności kursu
złotego w stosunku do euro, redukcja kosztów transakcyjnych, rozwój powiązań handlowych
i kapitałowych ze strefą euro, spadek stóp procentowych, redukcja kosztów obsługi długu
publicznego, ułatwiony dostęp do rynku kapitałowego strefy euro, zwiększenie przejrzystości
i porównywalności cenowej. Z kolei zagrożeniem jest utrata możliwości autonomicznego
korzystania z instrumentów polityki pieniężnej i walutowej, szczególnie istotna w przypadku
wystąpienia szoku asymetrycznego.
Od początku lat dziewięćdziesiątych XX. wieku udział wymiany handlowej w PKB
Polski systematycznie wzrasta, a strefa euro jest głównym partnerem handlowym. Poprawia
się również struktura wymiany handlowej między Polską a krajami strefy euro, tzn. wzrasta
udział handlu wewnątrzgałęziowego. Procesy te są źródłem stosunkowo silnej zbieżności
cykli koniunkturalnych w Polsce i strefie euro. Tendencja ta wzmocniła się po uzyskaniu
członkostwa w Unii Europejskiej, stanowiącego impuls do napływu zagranicznych inwestycji
bezpośrednich oraz związanego z tym zmniejszenia luki technologicznej dzielącej Polskę od
krajów strefy euro. Zmiany te, wraz z oczekiwaną po wprowadzeniu euro intensyfikacją
wymiany handlowej między Polską a krajami wspólnego obszaru walutowego, powinny
doprowadzić do stopniowego wzmocnienia synchronizacji cykli koniunkturalnych w Polsce i
strefie euro.
Podsumowując, można stwierdzić, że przystąpienie Polski do strefy euro powinno
przyczynić się do ożywienia wymiany handlowej, ponieważ zmniejszona zostanie
niepewność dotycząca kształtowania się przyszłych przychodów oraz kosztów podmiotów
dokonujących obrotów wewnątrz UE, ale również eksporterów i importerów.
Zasadnicze zagrożenie co do pomyślnego przebiegu tego scenariusza wiąże się z
ustaleniem poziomu kursu konwersji złotego na euro na poziomie niezgodnym z kursem
równowagi. Szczególnie przyjęcie kursu równowagi na poziomie przewartościowanym, może
osłabić konkurencyjność cenową polskiego eksportu, a co za tym idzie doprowadzić do
pogorszenia bilansu handlowego Polski. Z tego punktu widzenia, w okresie poprzedzającym
akcesję Polski do UGW, kluczowe znaczenie będą miały dyskusje wokół pożądanego,
korzystnego dla polskiej gospodarki, poziomu konwersji złotego na euro.
29
Bibliografia
Literatura:
Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa,
1998.
Michelle C., (red.), Unia Europejska, organizacja i funkcjonowanie, PWE,Warszawa 2007.
Flejterski S., Panasiuk A., Perenc J., Rosa G., Współczesna ekonomika usług, PWN,
Warszawa, 2005.
Kosacka-Łędzewicz D., Olszewski B., Transakcje wewnątrzwspólnotowe, eksport, import,
Wydawnictwo UNIMEX, Wrocław 2011.
Kundera J., Liberalizacja obrotów gospodarczych w strefach wolnego handlu, wyd.
Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996.
Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, wyd. NBP, Warszawa 2014.
Łozowski A. (red.), Unia Europejska. Prawo instytucjonalne oraz gospodarcze, Dom
Wydawniczy ABC, Warszawa 2005.
Pronobis M., Polska w strefie euro, wyd. C. H. Beck, Warszawa 2008.
Rymarczyk J., Handel zagraniczny organizacja i technika, PWE, Warszawa, 2012.
Rymarczyk J., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010.
Sławińska M., Kompendium wiedzy o handlu, PWN, Warszawa, 2008.
Stępnień B., Handel zagraniczny, PWE, Warszawa, 2012.
Świerkocki J., Zarys międzynarodowych stosunków gospodarczych, PWE, Warszawa 2004.
Zielińska-Głębocka A., Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i
polityki handlowej, wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997.
Publikacje:
Borowski J. (red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro,
Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004.
Mroczek W., Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim
etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014.
Biuletyn Instytutu Zachodniego, Ewolucja polsko-niemieckiej wymiany handlowej na
przełomie XX i XXI wieku, Poznań, 2013. Dostępny w Internecie:
http://www.iz.poznan.pl/news/775_ewolucja%20wymiany%20handlowej.pdf
Strony internetowe:
https://polskawue.gov.pl/Wplyw,przystapienia,do,strefy,euro,na,polska,gospodarke,2268.html
http://www.nbp.pl/badania/seminaria_bise/bise_uwO.pdf, [data dostępu: 27.04.2015].
http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, [data dostępu: 26.04.2015].
http://geografia.na6.pl/struktura-handlu-zagranicznego-w-polsce [data dostępu: 23.04.2015].
http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?p=&strona=biul_euro, [data dostępu: 26.04.2015].
30
Spis tabel:
Tabela 1. Eksport oraz import krajów UE w latach 1999 - 2014 (w mln EUR) ....................... 12
Tabela 2. Indeksy dynamiki eksportu i importu krajów UE w latach 1999 – 2014 (1999 – rok
bazowy = 100 %) ...................................................................................................................... 13
Tabela 3. Udział eksportu w PKB oraz wartość eksportu per capita w krajach strefy euro ..... 15
Tabela 4. Główne rynki zbytu polskich towarów eksportowych w latach 2000-2012 (w %) . 16
Tabela 5. Główny dostawcy towarów do Polski w latach 2000-2012 (w %) ........................... 17
Tabela 6. Eksport Polski wybranych towarów do strefy euro według PCN w latach 2004 -
2012 (w %)…………………………………………………………………………………… 19
Tabela 7. Import Polski wybranych towarów do strefy euro według PCN w latach 2004- 2012
(w %)………………………………………………………………………………………… .20
Spis rysunków:
Rysunek 1. Handel wewnątrz i poza UE (28 krajów) w 2013 roku ......................................... 14
Rysunek 2. Struktura geograficzna polskiego eksportu w latach 2000-2008 (w %) ................ 18
Rysunek 3. Struktura geograficzna polskiego importu w latach 2000-2008 (w %) ................. 18
Top Related