Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

42
WYBORY SAMORZĄDOWE 2014 Ocena przedwyborczej aktywności e-marketingowej kandydujących partii Partnerzy:

Transcript of Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

Page 1: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

WYBORYSAMORZĄDOWE

2014Ocena przedwyborczej aktywności

e-marketingowej kandydujących partii

Partnerzy:

Page 2: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

Spis treści:

Rozdział I. GetResponse: wykorzystanie kanału email do komunikacji z wyborcami

1. Cel i metodologia2. Etap I3. Etap II4. Podsumowanie

Rozdział II. Sotrender: aktywność partii w mediach społecznościowych1. Cel i metodologia2. Etap I3. Etap II - okres przedwyborczy4. Podsumowanie

Rozdział III. Bluerank: pozycjonowanie w wyszukiwarkach oraz wykorzystanie płatnych narzędzi marketingu w wyszukiwarkach

1. Cel i metodologia2. Etap I3. Etap II - okres przedwyborczy4. Podsumowanie

2

3

5

8

10

11

17

23

26

27

29

31

Page 3: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

Partie polityczne objęte badaniem: • Platforma Obywatelska

• PrawoiSprawiedliwość

• Sojusz Lewicy Demokratycznej

• Polskie Stronnictwo Ludowe

• Unia Polityki Realnej

• Samoobrona

• Kongres Nowej Prawicy

• Partia Kobiet

• Unia Pracy

• Partia Zieloni

• Prawica Rzeczypospolitej

• Stronnictwo Demokratyczne

• Polska Partia Pracy

• Partia Demokratyczna demokraci.pl

• Twój Ruch

• Solidarna Polska

• PolskaRazemJarosławaGowina

• DemokracjaBezpośrednia

• PartiaLibertariańska

• Polska Partia Piratów

• Polska Partia Socjalistyczna

Page 4: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

Szanowni Państwo,

Z wielką przyjemnością oddajemy w Państwa ręce raport dotyczący wykorzystania przez partie polityczne wybranych kanałów e-marketingu.

Badaniezostałoprzeprowadzonewokresach04.08 – 31.10.2014 (email), 04.08 – 16.11.2014(mediaspołecznościowe)oraz25.10 – 16.11.2014 (wyszukiwarki), copozwoliłonazaobserwowanieróżnicypomiędzycodziennąaktywnościąpartiipolitycznychawykorzystaniembadanychkanałówwnajgorętszymokresie-tużprzed wyborami.

Badaniezostałoprzeprowadzoneprzez:

• GetResponse: wykorzystaniekanałuemaildokomunikacjizwyborcami,

• Sotrender: aktywnośćwmediachspołecznościowych,

• Bluerank: pozycjonowaniewwyszukiwarkachorazwykorzystaniepłatnychnarzędzimarketingu w wyszukiwarkach.

W2011rokuprzeprowadziliśmypodobnebadaniedotyczącewykorzystaniakanałuemaildokomunikacjizwyborcami,dziękiczemubędziemymoglizaobserwowaćzmiany,jakiemiałymiejscenaprzestrzeni3lat.

Wzbogacenieraportuobadaniaaktywnościwmediachspołecznościowychorazpozycjonowaniawwyszukiwarkachinternetowychpozwolinamnakompleksowąocenęwykorzystaniaprzezpolskiepartiepolitycznewspółczesnychkanałówkomunikacji.

Zapraszamy do lektury!

Page 5: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

Komentarz. Centrum im. Adama Smitha

To nie zasięg, to jakość

Wyborysamorządowe,któremamywłaśniezasobą,sąnajbardziejsprzyjającymikreatywności,anawetnadkreatywnościmarketingowejwyborami.

Nietylkoteoriamarketingu,alenawetlogikawskazujenato,żewtych,jakwżadnychinnychwyborach,najważniejszajestjaknajbliższarealnaznajomośćkandydata,jegoosiągnięćimożliwości.Właśniecikandydacipowinnibyć„najbliżejludzi”.

Wyborylokalnepowinnysprzyjaćmarketingowibezpośredniemuidefactobyćświętemlokalnym,szansąnarozwójoddolnychinicjatywinadziejądlaważnychwmikroskalitematów,aniewyścigiempolitycznym.

Budżetynakampaniewwyborachsamorządowychsąbardzorozdrobnione,acozatymidzie,siłakomunikacjimarketingowejposzczególnychkandydatówzwyklejestniewielka.Dlategoszczególniewtakichwyborachogromnąrolęwinnyodgrywaćmniejistotnew„dużychkampaniach”,niezasięgowe,aleważnedlalokalnychspołeczności,lokalnemediainarzędzia.

InternetikomunikacjawInternecietobardzoszerokiepojęciaiobecnieniewielekampaniimogłobysobiebeznichporadzić.Narzędziainternetowemająznajdowaćsięwkażdejkampaniiwyborczej,jednakżeważnejestnietylko,czyigdzie,aleijakichużywać.InnajestrolaFBwwyborachdoParlamentuEuropejskiego,ainnawwyborachsamorządowych.Nieilość,alejakośćmatuistotneznaczenie.

Patrzącjedynieilościowonaaktywnośćinternetowąpartiiikandydatówwtychwyborach,moglibyśmysięspodziewaćdużejpopularnościKongresuNowejPrawicyczyPartiiZielonych,apanposełP.Wiplerzostałbyniekwestionowanymliderem.Wtymprzypadkujednakstarepowiedzenie,że„dobrzeczyźle,byleznazwiskiem”–kompletnieniemażadnegozastosowania.WInternecieważnejest,comówiąijakmówią.WkońcutoInternetjestmatkątakzwanych„hejterów”.

Page 6: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

Internetwkampaniachpolitycznychtonarządzietaksamołatwodostępne,jakitrudnewużyciu.Napolskiejsceniepolitycznejniemamydotejporyspektakularnychprzykładówdoskonałegoiskutecznegowykorzystanianarzędzimarketinguinternetowego.

Możnabypowiedzieć:jeślitwójwyborcajestmłody,jestnaFB–możeszskupićsięnaFB,jeślijestwymagający,skorzystajzTwittera,aleróbtoświadomie,podążajączanimiwiedząc,jakąrolęmapełnićtomedium–informować,przypominać,budowaćdialog…

Bardzoznamiennejestto,żeażczterechspośród15badanychprofilimawyłączonąmożliwośćpublikowaniapostówprzezużytkowników(oczywiście,możnakomentowaćposty).Sątotakznaczącepartie,jakPO,PiS,SolidarnaPolskaiDemokracjaBezpośrednia.Mediaspołecznościowe,którychnajwiększązaletąjestmożliwośćdialogu,wymianymyśliidyskusjiniepowinnybaćsięwszystkichfunkcjonalnościnowychnarzędzi.Należałobysięzastanowić,czytakapostawaświadczyowygodnictwieużywaniategonarzędzia,czyoniskimpoziomieodwagi,amożeniedojrzałościdemokracji,amożewszystkichtrzechnaraz?

Anna Gołębicka, ekspert Centrum im. Adama Smitha

Page 7: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

GetResponse: ROZDZIAŁ I.wykorzystanie kanału email do komunikacji z wyborcami

Page 8: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

2

1. CEL I METODOLOGIA BADANIA Cel: Przeprowadzenie mini-audytu,którypozwoliłsprawdzić,czyiwjakimstopniupartiepolitycznewykorzystująemail w komunikacji.

Zaobserwowaniezmianwpodejściudowykorzystaniaemailmarketinguorazwykorzystaniakanałuemaildokontaktuzobywatelamiwstosunkudo2011r.

Metodologia:Naczasbadaniazostałwybranyokres04.08 – 31.10.2014,obejmującyokresprzedwyborczy,któryzazwyczajcharakteryzujesięwzmożonąkomunikacjązestronypartii politycznych.

Badanieskładałosięzdwóchetapów:

Etap 1Polegałnaprzeprowadzeniuaudytuwokresie04.08–31.10br.,którypozwoliłsprawdzićstopieńwykorzystaniaemailmarketinguprzezpartiepolityczne.Badanowszczególności:• sposóbzapisaniasięnalistęmailingową,• przestrzeganie dobrych praktyk email marketingu (zapis z potwierdzeniem,

możliwośćwypisaniasięzlistymailingowej),• częstotliwośćwysyłanianewsletterów,• treśćwysyłanychwiadomości.

Etap 2Polegałnaskontaktowaniusięzkażdąpartiąpolitycznązapomocąemaila,wktórymprzesłanopytanieodpotencjalnegowyborcy.

Pozwoliłotosprawdzić,jakszybkoiczywogólepartiepolityczneodpowiadająnawiadomośćwysłanąnaadresemailumieszczonynaichoficjalnejstronieinternetowej.

Page 9: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

3

2. I Etap Email marketing w wykonaniu partii

1. Subskrypcja

9 z 21 (43%) partii posiada formularz zapisu na stronie internetowej.

44%znichniewysyławiadomościemailzprośbąo potwierdzenie subskrypcji, co jest niezgodne z dobrymi praktykami email marketingu.

2. Newslettery

Tylko 4 partie (19%) wykorzystująemailmarketing-wysyłająnewsletter(PO,SLD,PSL, Partia Zieloni).

LideremwliczbiewysłanychwiadomościjestPSL. Partia w badanym okresie wysłała 7 newsletterów. Partia Zieloni wysłała5newsletterów,SLD–3,aPO–1newsletter.

Wiadomościwysłaneprzezwszystkiepartiezawierałynajnowsze informacje o wydarzeniach w partii oraz linki do aktualnych publikacji medialnych na ich temat.

Wszystkienewsletterymiałyprostąkonstrukcję,jednakróżniłysięodsiebie.

Page 10: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

4

3. Dobre praktyki wykorzystywane w email marketingu

✔ Wżadnymznewsletterówniezostałazastosowanapersonalizacja.

✔ 2 newslettery(PartiaZielonychiPO)posiadałylinkumożliwiającywyświetlenienewsletterawprzeglądarceinternetowej.

✔ NiektórewiadomościodPartiiZielonychorazPOzawierałyprzyciskiodnoszącedokontpartiinaportalachspołecznościowych.Jedenzwysłanychnewsletterów(SLD)zawierałtradycyjnelinkidoprofilipartiinaFacebookuiTwitterze.

✔ WstopcewiadomościwysłanejprzezPartięZielonychorazPSLmożnaznaleźćdanenatematorganizacji,którawysłałanewsletter.

✔ PSLorazPOpoprawniewykorzystałyadreswpolunadawcywiadomości([email protected], [email protected]).

✔ PartiaZielonychumieściławstopcelinkzachęcającydododaniaadresu do zaufanych odbiorców.

✔ WiadomościwysłaneprzezPartięZielonych,POiPSLumożliwiająrezygnację zsubskrypcjizapomocąspecjalnegolinka.

Page 11: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

5

3. II Etap

Do 21 partii politycznych wysłaliśmy wiadomość o następującej treści:

Mam30latiwzbliżającychsięwyborachparlamentarnychchciałbymoddaćświadomygłosnapolitykareprezentującegopartię,któramarealnyplannarozwójgospodarczynaszegokraju. JakopatriotachciałbymoprzećsięnarastającejpokusieemigracjizagranicęiułożyćsobieżyciewPolscebezstrachuoswojąprzyszłość. Niepokoimnienieustannierosnącydługpubliczny.Bojęsię,żenaprzestrzenilatkonsekwentnieobniżanebędąwydatkinaszkolnictwo,służbęzdrowia,policję,świadczeniaemerytalne itd. Obawiamsię,żejeżelirządniepodejmiewkrótcezdecydowanychdziałańwceluzmniejszeniadługupublicznego,poziomżyciawPolscebędziesięsystematyczniepogarszał. Wjakisposób<nazwapartii>mazamiarzmniejszaćdługpubliczny? Z wyrazami szacunku,

<imięinazwisko>

Czy warto kontaktować się z partią za pomocą emaila? W jaki sposób partie polityczne wykorzystują email do komunikacji z wyborcami?

Odpowiedzi udzieliły tylko 4 partie:

✔ Kongres Nowej Prawicy

✔ Partia Zieloni

✔ DemokracjaBezpośrednia

✔ PartiaLibertariańska

Page 12: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

6

NajszybciejnawysłanegomailaodpowiedziałaPartia Zielonych, odpowiedź nadeszła już kolejnego dnia przed południem.Odpowiedźbyłauprzejmaimerytoryczna,atreśćwiadomościangażującaizachęcającadodalszejkorespondencji.

Demokracja Bezpośrednia również odpowiedziała następnego dnia, jednak nieco później - o godzinie 20:00. Wiadomośćniezawierałajednakodpowiedzinapytanie.Zawierałaprzekierowaniedokonkretnegopunktu programu partii.

Przedewszystkimdokończyćreformęsystemuemerytalnego-zlikwidowaćOFE.Prof.Oręziakpokazuje,wjakisposóbtopompujenaszdługpubliczny.

Ponadtozwiększyćprzychodypaństwapoprzezprogresjępodatkową(systemfiskalnymusiobciążyćbardziejbogatych,aodciążyćbiednych)iekoreformępodatkową(zgodniezzasadą„zanieczyszczającypłaci”).

Długpublicznysamwsobieniemusibyćproblemem,oilejestpożytkowanynaprorozwojowe,cywilizacyjneinwestycje-np.wzielonąenergię,wtransportkolejowy.Jestproblemem,jeślipaństwoprzejadapieniądze.Idlategocięciawydatkówteżsąpotrzebne,alenietam,gdzieszukaichrząd.

Problemem,októrymrzadkosięmówijestdługprywatny-przedsiębiorstwigospodarstwdomowych(http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=4&ved=0CDUQFjAD&url=http%3A%2F%2Fforsal.pl%2Fartykuly%2F742532%2Czadluzenie-prywatne-niebezpieczne-kredyty-groza-stabilnosci-europy.html&ei=LSglVKu4EOPNygP_lIHoCw&usg=AFQjCNHohdmbHh5k0IEt8o4OSUvkgsmZkg&bvm=bv.76247554,d.bGQ).

Tenproblemmusikiedyśwypłynąć.Jeślirząddalejbędzieoszczędzałnaspołeczeństwuizmuszałgodozadłużeniasię,tobędzienawetwiększezagrożenieniżwysokidługpubliczny.

Rzadkomówisię,żeJaponiamadługDWUKROTNIEPRZEWYŻSZAJĄCYpoziomPKBtegokraju.Amimoniebankrutuje.Dlaczego?„LegitymującasiędługiemponaddwukrotnieprzekraczającymPKBJaponiajestuznawanapowszechniezanajbardziejzadłużonykrajświata.Cechącharakterystycznąjapońskiegozadłużeniajestto,żewwiększościpozostajeonwkrajowychrękach–blisko92%obligacjinależydoJapończyków,zarównoinwestującychjakiodkładającychnaemeryturę.Dlaporównania,przedbankructwemGrecji,aż70%obligacjitegokrajubyłowposiadaniuinwestorówzagranicznych,główniedużychbanków.”Itujestkolejnezagrożenie:sektorbankowywPolsceniemalwcałościznajdujesięwzagranicznychrękach.

Niejesteśmytakżezwolennikamijaknajszybszego,bezrefleksyjnegoprzyjęciaeuro.Przykładpaństwzkryzysemzadłużeniowympokazał,żekonstrukcjastrefyeuroniejestdostosowanadostruktury,wktórejmamygospodarkinarodowenaróżnychpoziomach.Tokończysięnarastającymzadłużeniempaństwosłabszychgospodarkach.

Z pozdrowieniami,

Szanowny Panie Mariuszu.

Nanaszejstronie-db.org.pl-znajdujesięprogrampartii,któryzawierapunkt„Zrównoważonybudżet”.Polecamlekturę:http://db.org.pl/program_demokracji_bezposredniej.php?id=96

Pozdrawiam.

Page 13: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

7

Trzy dni po wysłaniu zapytania, odpowiedzi udzieliła Partia Libertariańska. Odpowiedźbyłauprzejma,zawierałaprecyzyjnąodpowiedźnazadanepytanie.Autorodpowiedzizachęcałdodalszejkorespondencjiwprzypadkudalszychpytańlubwątpliwości.

Po pięciu dniach odpowiedział Kongres Nowej Prawicy. Wiadomośćutrzymanawoficjalnymtonie,zawierałakonkretnąodpowiedźnazadanepytanie.

Szanowny Panie,

liderNowejPrawicy,panJanuszKorwin-Mikke,wielokrotniewczasieróżnychdebatodnosiłsiędoprzedstawionego przez Pana zagadnienia. W programie naszej partii jest zniesienie podatków, lecz dopóki PolskajestkrajemczłonkowskimUniiEuropejskiejniemożezlikwidowaćjednegoznich-podatkuVAT.Wykorzystamytęokoliczność,przeznaczającdochodyzVATUnawypłatęemeryturdlaosóbobjętychstarymsystememizmniejszeniedługupublicznego.Zuwaginastworzeniedogodnychwarunkówdlaprzedsiębiorcówdziękizniesieniuwszystkichpozostałychpodatkówspodziewamysięnapływuzagranicznychinwestorów,którzywzmocniąówdochódzVAT.

Mamnadzieję,żemojewyjaśnieniasączytelne.Niestetynieposiadamwykształceniaekonomicznegopozwalającegominanabardziejprofesjonalnąnomenklaturę.

Łączęwyrazyszacunkuipozdrowienia

SekretariatGeneralnyNowejPrawicy

Szanowny Panie

Przepraszamzazwłokęwodpowiedzi,jednakżeawariakomputera,orazwyjazduniemożliwiłymizajęciesięodpowiedziąwcześniej.

Problemzdługiempublicznymjestbardzonaglącąkwestią,gdyżoznaczaonwistocie,żedochodzidofinansowaniakonsumpcjinakredyt,coutrudniaprowadzenieinwestycji,czylihamujerozwójwgospodarce.Likwidacjadeficytuispłaceniedługujestzatemkwestiąpilną,takjaktoPanzauważył.

Wpierwszejkolejnościmuszązostaćograniczonewydatkiadministracjiprzeznp.obniżeniepensji.Jużterazurzędnicyzarabiająpowyżejśredniejkrajowej,cooznacza,żewskazanymjestograniczenieichwynagrodzeń.Przypuszczalniepozwoliłobytooszczędzićokoło6mldPLNwskaliroku.Dotegolikwidacjaniektórychdotacjipowinnawystarczyćnaobcięciewydatkówote40-50mldPLN,którestanowiądeficyt.

Wdalszejkolejnościmożliwymbyłobyporadykalnymuproszczeniuprawaiograniczeniukompetencjiinstytucjipaństwowych,takichjakZUS,ograniczeniezatrudnieniawsektorzepublicznym.Te2czynnościpozwoliłybyuzyskaćwiększy,niżnotujemyobecnierozwój,czyliwzrostrealnychzarobkówPolaków.

Mamnadzieję,żeudałomisięwyjaśnićPańskiewątpliwości,wraziedalszychpytańproszęokontakt.

Z wyrazami szacunku,

PartiaLibertariańska

Page 14: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

8

Ile dni zajęło danej partii udzielenie odpowiedzi na pytanie wysłane drogą mailową?

• PartiaZielonych,DemokracjaBezpośrednia–1 dzień

• PartiaLibertariańska–3 dni

• Kongres Nowej Prawicy – 5 dni

4. Komentarz GetResponse Przeprowadzoneprzeznasbadaniewyraźniepokazujeniskie zaangażowanie partii politycznychwkomunikacjęemailzwyborcamiorazdominującybrakjakichkolwiekdziałańemailmarketingowych.

Jedynie 19%spośródbadanychpartiiudzieliłaodpowiedzinawiadomośćzpytaniemodpotencjalnegowyborcyiponownietylko19%partiiwysyładoswoichsubskrybentównewsletter.

W porównaniu z badaniem przeprowadzonym w2011roku,niemożnastwierdzićwidocznejpoprawysytuacji.Utrzymującasięniskapopularnośćkanałuemailwśródpartiipolitycznychmożedziwić,biorącpoduwagęfakt,żedajeonwyjątkowemożliwościbudowaniarelacjizwyborcamiorazumożliwiaskutecznądystrybucjętreścibezpośredniodo skrzynek odbiorczych zainteresowanych osób.

Page 15: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

Sotrender: ROZDZIAŁ II.aktywność partii i wybranych kandydatów na urząd prezydenta miasta w mediach społecznościowych

Page 16: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

10

1. CEL I METODOLOGIA BADANIA Cel: Przeprowadzenie mini-audytu,którypozwoliłsprawdzić,czyiwjakimstopniupartiepolitycznewykorzystująmedia społecznościowe.

Zbadaniepopularnościprofilispołecznościowychkandydatównaurządprezydentawtrzechnajwiększychmiastachpolskiwnajgorętszymokresieprzedwyboramiorazsprawdzenie,czywmediachspołecznościowychprzestrzeganociszywyborczej.

Metodologia:Naczasbadaniazostałwybranyokres04.08 – 16.11.2014,składałosięzdwóchetapów:

Etap 1Polegałnaprzeprowadzeniuwokresie04.08–28.10br.audytupozwalającegosprawdzićstopieńzaangażowaniapartiipolitycznychnaFacebooku,TwitterzeorazYouTube.Badanowszczególności:• posiadanieprofiluwwybranychmediachspołecznościowych,• popularność,mierzonąliczbąlike’ów,obserwującychisubskrybentów,• stopieńzaangażowaniaużytkowników,• wpisy,którezyskałynajwięcejaktywnościużytkowników.

Etap 2Byłbezpośredniozwiązanyzwyboramidosamorządu,któremiałymiejsce16.11.2014.

Polegałnaanalizieaktywnościpartii,któreutworzyłykomitetwyborczyorazkandydatównaprezydentawtrzechnajwiększychmiastachpolski.

Zbadanorównieżprzestrzeganieciszywyborczejwmediachspołecznościowych.

Page 17: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

11

2. I Etap 1. Profile w mediach społecznościowych

Page 18: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

12

Page 19: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

13

Page 20: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

14

Page 21: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

15

2. Wpisy, które zyskały najwięcej aktywności użytkowników:

Facebook: Największa liczba udostępnień-1723

1723

Page 22: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

16

Największa liczba like’ów–6968

Największa liczba komentarzy–4711

Twitter:Największaliczbare-tweetów

6968

4711

Page 23: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

17

3. II Etap Pod uwagę wzięto 22 komitety wyborcze partii politycznych startujące w wyborach samorządowych:

1. Komitet Wyborczy Demokracja Bezpośrednia 2. Komitet Wyborczy Liga Polskich Rodzin 3. Komitet Wyborczy Narodowego Odrodzenia Polski 4. Komitet Wyborczy Nowa Prawica Janusza Korwin-Mikke 5. Komitet Wyborczy Organizacja Narodu Polskiego - Liga Polska 6. Komitet Wyborczy Partia Demokratyczna demokraci.pl 7. Komitet Wyborczy Partia Libertariańska 8. Komitet Wyborczy Partia Zieloni 9. Komitet Wyborczy Platforma Obywatelska RP 10. Komitet Wyborczy Polska Patriotyczna 11. Komitet Wyborczy Polska Razem Jarosława Gowina 12. Komitet Wyborczy Polskie Stronnictwo Ludowe 13.Komitet Wyborczy Prawica Rzeczypospolitej 14.Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość 15.Komitet Wyborczy Samoobrona 16.Komitet Wyborczy Samoobrona Odrodzenie 17. Komitet Wyborczy Solidarna Polska Zbigniewa Ziobro 18.Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna” RP 19.Komitet Wyborczy Stronnictwa Patriotycznego Polski i Polonii 20. Komitet Wyborczy Stronnictwo Demokratyczne 21. Komitet Wyborczy Twój Ruch 22. Komitet Wyborczy Związku Słowiańskiego

Tylko 15 spośród wyżej wymienionych partii posiada profil na Facebooku.

Page 24: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

18

Ranking popularności w dniu wyborów (16.11.2014)

Page 25: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

19

Ranking partii najlepiej angażujących użytkowników na Facebooku:(4.08.2014 - 16.11.2014)

Page 26: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

20

Obsługa klienta na profilach partii politycznych(04.08.2014 - 16.11.2014)

Page 27: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

21

4 spośród 15 (26, 67%) badanych profili miało wyłączoną  możliwość publikowania postów przez użytkowników:• PO• PiS• Solidarna Polska• DemokracjaBezpośrednia

Liczba kliknięć „Lubię to!” oraz obserwujących użytkowników na profilach społecznościowych kandydatów na prezydenta w trzech największych polskich miastach:

Warszawa

BF–brakfanpage’a,liczbaużytkownikówobserwującychprofilosobisty

Page 28: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

22

Kraków

Łódź

Przestrzeganie ciszy wyborczej w mediach społecznościowych

Nieodnotowanojawnychnaruszeńciszywyborczejpoprzezzachętydogłosowania.

Page 29: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

23

4. Komantarz SotrenderZebraneprzeznasdanepotwierdziły,żepolskiepartiepolitycznezanajważniejsząinternetowąplatformękomunikacyjnąuznająFacebooka.NaTwitterze,któryzasadniczoprzyciągaznaczniewięcejopiniotwórczychużytkownikówtakichjakdziennikarzeczypolitycy,profilposiadałotylko15z21partiiwziętychpoduwagęwbadaniu.NaYouTubeobecnychbyłozkolei17partii.

JednakzasadniczowykorzystanieInternetuwwyborachsamorządowychbyłowciążniewielkie.Sądzącpotymcodziałosiędokoła,sztabypartiiikandydaciwzdecydowanejwiększościwolelidocieraćdowyborcówzapomocąulotekiplakatów.Internetniedecydowałowynikachkampanii,aniniezmieniałsposobuzaangażowaniaPolakówwpolitykę.Dziwito,żepozaKongresemNowejPrawicymniejszepartiewmałymstopniuwykorzystywałyszanse,jakiestwarzaimInternet.Zrozmówzeznajomymikandydującyminaszczeblulokalnymwidziałem,żeczęstopoomackuszukaliswoichszansnazaistnieniewsieci,alebrakimbyłowiedzyczynarzędzi.

Zaskakujące,żeposzczególnekomitetynieprzeprowadziłyszkoleńaninieudostępniłykandydatomdosejmikówiradprostychstrategii.Zresztągdybynawettaksięstało,skutecznośćkampaniiprowadzonychwostatnich2-3tygodniachniebyłabyduża.Internet,azwłaszczamediaspołecznościowe,bardzopremiujądługotrwałą,systematycznąaktywność,prowadzonąnietylkobezpośrednioprzedkolejnymiwyborami.

Jan Zając, współtwórca i CEO Sotrender

Page 30: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

Bluerank: ROZDZIAŁ III.pozycjonowanie oraz płatne narzędzia marketingu w wyszukiwarkach

Page 31: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

25

pozycjonowanie oraz płatne narzędzia marketingu w wyszukiwarkach

1. CEL I METODOLOGIA BADANIA Cel: Wcelusprawdzenia,jakpartiepolitycznepozycjonująsięwwyszukiwarceGoogle,przeprowadzonomini-audyt,któryumożliwił:• wyłonieniepartii,któreuzyskałynajlepsząwidocznośćworganicznychwynikach

wyszukiwaniawGoogle.pl,• wyłonienienajlepiejwypozycjonowanychkandydatównaprezydenta

wnajwiększychpolskichmiastach,• sprawdzenieefektywnościwykorzystaniapłatnychnarzędzimarketingu

wwyszukiwarkach-PaidSearch(linkówsponsorowanych).

Metodologia:Badanieskładałosięzdwóchetapów:

Etap 1Zostałprzeprowadzonywokresie25.10–30.10.2014ipolegałna:• zweryfikowaniuserwisów,którepojawiająsięwtop10wynikówwyszukiwania,

po wpisaniu wybranych fraz kluczowych,• wyłonieniunajbardziejskutecznychpodwzględempozycjonowania

wwyszukiwarkachinternetowychkandydatównaurządprezydentamiasta• sprawdzeniuwykorzystaniapłatnychnarzędzimarketinguwwyszukiwarkach.

Etap 2Obejmowałokres30.10–16.11.2014ibyłbezpośredniozwiązanyzwyboramidosamorządu,któremiałymiejsce16.11.2014.PolegałnaanalizieskutecznościkomitetówwyborczychorazkandydatównaprezydentawnajwiększychmiastachPolski.

Ponowniesprawdzonowykorzystaniepłatnychnarzędzimarketinguwwyszukiwarkach.

Page 32: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

26

2. I Etap

Page 33: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

27

Page 34: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

28

3. II Etap Pozycjonowanie – wyniki organiczne

1. TOP 5 partii politycznych, które uzyskały najlepszą widoczność pod względem wyników organicznych w wyszukiwarce Google.pl:• PiS – widoczna dla 17% fraz• PO – widoczna dla 8% fraz• PSL – widoczna dla 5% fraz• KNP – widoczna dla 5% fraz• SLD – widoczna dla 2% fraz

2. Najbardziej aktywni i skuteczni kandydaci na prezydentów największych miast - pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:• SebastianWierzbicki(Warszawa/SLD)-93%wykorzystanejwidoczności• KonradBerkowicz(Kraków/KNP)-80%wykorzystanejwidoczności• JohnGodson(Łódź/kandydatniezależny)-77%wykorzystanejwidoczności• PrzemysławWipler(Warszawa/KNP)-77%wykorzystanejwidoczności• TomaszLewandowski(Poznań/SLD)-77%wykorzystanejwidoczności

3. Kandydaci wypadający najsłabiej pod względem widoczności w organicznych wynikach wyszukiwania w Google:

• PiotrMisztal(Łódź/kandydatniezależny)- 0%wykorzystaniawidoczności• WenancjuszSzuster(Łódź/kandydatniezależny)-0%wykorzystaniawidoczności• AndrzejGorayski(Łódź/kandydatniezależny)–0%wykorzystaniawidoczności

Płatne narzędzia marketingu w wyszukiwarkach - Paid Search - linki sponsorowane

Wykorzystaniepłatnychnarzędzimarketinguwwyszukiwarkachbyłowidocznew istotny sposób dopiero w ostatniej fazie kampanii – w ostatnich dwóch tygodniach.

Page 35: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

29

4. Platforma Obywatelska była jedyną partią, która w sposób zauważalny wykorzystała płatną kampanię w wyszukiwarkach o zasięgu ogólnopolskim, w zakresie fraz ogólnych dotyczących wyborów.

Reklamywykorzystywanewbadanejkampaniinależyokreślićjakowysokiejjakości,oczymświadczyobecnośćrozszerzeńlinkówdopodstron-dodatkowychadresówdocelowych w reklamach.

Rozszerzeniasąwyświetlanepospełnieniuokreślonychkryteriów,anależądonichm.in.osiąganiewysokiejpozycjiprzezreklamy,jakośćsłowakluczowegopowodującegowyświetleniekreacjiioferowanastawkacostperclick.

5. Top 5 partii politycznych i organizacji najbardziej aktywnie wykorzystujących płatne reklamy w wyszukiwarkach dla fraz o tematyce wyborczej powiązanych z określonymi miastami:• PO–reklamyogólniepowiązanezpartią• KWWRafałDutkiewiczzPO–reklamypowiązanezkandydatemPiotremUhle• SLD–reklamypowiązanezeStanisławemWierzbickimiJustynąJopek• Bezpartyjny Komitet Wyborczy Wyborców Piotra Krzystka – reklamy ogólnie

powiązanezorganizacją• PiS-reklamyogólniepowiązanezpartią

6. Top 5 województw pod względem wykorzystanej przestrzeni dla płatnych kampanii w wyszukiwarkach to:• Mazowieckie – 49,1%wykorzystanejprzestrzenipłatnej• Zachodniopomorskie – 18,2%wykorzystanejprzestrzenipłatnej• Łódzkie–16,4%wykorzystanejprzestrzenipłatnej• Dolnośląskie–14,6%wykorzystanejprzestrzenipłatnej• Małopolskie–3,6%wykorzystanejprzestrzenipłatnej

Page 36: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

30

4. Komentarz BluerankPartiepolitycznewcorazszerszymzakresieużywająkanałówkomunikacjionline,alenadalniewykorzystująpełnegopotencjałuwyszukiwarkiGoogle.DlawiększościzapytańogólnychzwiązanychzwyboramistronypartiiniepojawiałysięwGoogleanidlawynikównaturalnych,aniwreklamachpłatnych.NajlepszyrezultatwwynikachorganicznychzanotowałoPiS(serwispartiiwidocznydla17%przebadanychfraz),ale wynik ten i tak jest bardzo niski.

WzmożonaaktywnośćpartiiwzakresieprowadzeniakampaniiAdWordsbyławidocznadopierowtygodniupoprzedzającymwybory.POwnajwiększymstopniuwykorzystałaprzestrzeńreklamowąwwynikachwyszukiwaniaGoogle.Wysokaśredniapozycjaosiąganaprzezpartię(1,3)orazrozszerzenielinkówdopodstronświadcząojakościowympodejściutejpartiidoprowadzeniakampaniilinkówsponsorowanych.

JednaknawetPOniewykorzystaławpełnipotencjałukampaniiAdWords.Wtygodniupoprzedzającymwyboryzajęła40%dostępnejprzestrzenidlabadanychfrazogólnych (np. wybory samorządowe 2014)i44%dlafrazpowiązanychzmiastami(np. wybory samorządowe łódź).Reklamodawcyzinnychbranżwykorzystaliwyborysamorządowedopromocjiwłasnychbiznesów-internetowejbazyfirm,firmyszkoleniowej,drukarnireklamowych,serwisówinformacyjnych,czyteżprodukcjiurnwyborczych.

Trochęlepiejsytuacjawyglądaławprzypadkuindywidualnychkandydatów.90%kandydatównaprezydentównajwiększychmiastprzynajmniejprowadziswójprofilnaFacebooku,coumożliwiaimpojawieniesięnapierwszejstroniewGoogledlazapytaniabędącegoimienieminazwiskiemkandydata.Natomiasttylko36%kandydatówposiadałokontrolowaneprzezsiebiestrony(wtymprofilenaFacebookuczyTwitterze)napierwszychmiejscachdlatychzapytań.Przyczym,wartopamiętać,żedowykorzystaniajestwięcejmiejscniżtylkojedno.

KandydacinaprezydentówmiastniereklamowalisięzapomocąAdWordswpowiązaniuzeswoiminazwiskami.Natomiasttakiepodejściebyłobyszczególniewskazane dla kandydatów, którzy nie posiadali kontrolowanych przez siebie stron znajdującychsięnawysokichpozycjachwwynikachnaturalnych.

Page 37: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

31

Podsumowując,mimoogromnegopotencjałudowykorzystania,marketingwwyszukiwarkachtonadalzaniedbanyobszardziałańpartiiikandydatów.Zwłaszczamłodepokolenia,którepraktycznieniewylogowująsięzSiecipowinnybyćłatwądozdobyciaczęściąelektoratu.Cowięcej,patrzącnadotychczasowedziałaniaposzczególnychugrupowańwInternecie,możnazauważyć,żepartia,któraosiągnęłanajlepszyrezultatwwynikachorganicznych,osiągnęłanajlepszywynikwyborczy.Czyjesttoprzypadek?

Page 38: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

Komentarz. Centrum im. Adama Smitha

Najmniejsze partie największe w mediach społecznościowych

WynikibadaniaGetResponsedotyczącegowykorzystaniae-mailmarketinguprzezpartiepolitycznezaskakująstosunkowomałąpopularnościątegonarzędziawśródpolskichpartiipolitycznych.Okazujesię,żewbadanymokresietylkoczterypartiena21badanychwysyłałydosubskrybentównewsletter(PO,SLD,PSL,PartiaZieloni).

Dowynikówbadaniawartododać,żePrawoiSprawiedliwośćcoprawdaprowadzinewsletter,alejestonzarezerwowanydlatychsympatykówiczłonkówpartii,którzyzarejestrująsięnadedykowanejimstronie(https://sympatycypis.pl/rejestracja/).Takiezawężeniekręguodbiorcównewsletteraprowadzizapewnedoistotnegoograniczeniazasięgukomunikatówtejpartii.

Dlaporównaniawartozobaczyć,jakpozycjonująnaswoichstronachinternetowychzapisywaniesięnanewsletterwybranenajwiększepartieeuropejskie(brytyjskie:PartiaKonserwatywnahttps://www.conservatives.com/,PartiaPracyhttp://www.labour.org.uk/;niemieckie:UniaChrześcijańsko-Demokratyczna(CDU)http://www.cdu.de/,SocjaldemokratycznaPartiaNiemiec(SPD)http://www.spd.de/).Wszędzienewsletterstanowiistotnyelementstronyinternetowej,aszczególniewyróżnionyjestnastroniebrytyjskiejPartiiKonserwatywnej.

Wwynikachbadaniazaskakujeteżstosunkowomałaczęstotliwośćwysyłanianewsletterów.PlatformaObywatelskawysłałatylkojedennewsletterwciągutrzechmiesięcyobjętychbadaniem.NajbardziejaktywnebyłopodtymwzględemPSL(siedemnewsletterów).Wartotopodkreślićwkontekścietego,żePSLjestnajwiększąliczebniepartiąwPolsce(ok.140000członków)izuwaginazaskakującokorzystnedlatejpartiiwynikiwyborówsamorządowych.

Ciekawesąteżreakcjepartiinawiadomośćodpotencjalnegowyborcypytającegoostosunekpartiidotakfundamentalnychkwestii,jakemigracjaczywzrastającezadłużeniepubliczne.Fakt,żeodpowiedziałytylkoczterynajmniejszepartie,wskazujenasłabąorganizacjębezpośredniejkomunikacjizwyborcamiwdużychpartiach.

Page 39: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

Zpewnościąpartieotrzymującesporeśrodkinadziałalnośćzbudżetupaństwastaćna utrzymywanie zaplecza do komunikacji z wyborcami, szczególnie w czasie kampanii wyborczej.Tymczasemokazujesię,żeodpowiedzimożnasięspodziewaćjedynieodnajmłodszychinajmniejszychpartii,dopieroaspirującychdoodgrywaniawiększejroli na polskiej scenie politycznej.

WświetlewynikówbadaniaGetResponsezasadniczaodpowiedźnapytanieoto,czywartokomunikowaćsięzpolskimipartiamipolitycznymizapomocąe-maila,jest niestety negatywna.

PodstawowymwnioskiemzbadańfirmySotrenderdotyczącychaktywnościpartiiiwybranychkandydatównaprezydentówmiastwmediachspołecznościowychjestzdecydowanadominacjawmediachspołecznościowychKongresuNowejPrawicy.JesttopierwszawPolscepartia,którawtakimstopniuposługujesiękomunikacjąpoprzezmediaspołecznościowe,dlategowartotupoświęcićparęsłówwłaśnieKNPjakozjawiskuwpolskiejpolitycenowemu,jeślichodzioobecnośćpartiipolitycznychw Internecie.

DominacjaKNPprzejawiasięzarównownajwiększejliczbiefanównaprofilupartiinaFacebooku(ponad252000wdniuwyborówsamorządowych),jakiwpopularnościprofiliposzczególnychkandydatównaprezydentów.PopularnośćprofiluKNPnaFacebookuwdniuwyborówbyłatrzykrotniewiększa,niżpartiizajmującejdrugąpozycje,czyliTwojegoRuchu(niecałe84000fanów).NastępnewkolejnościPlatformaObywatelskaorazPrawoiSprawiedliwośćmiaływdniuwyborówodpowiedniopo57000i44000fanów.

WśródkandydatównaprezydentówWarszawy,KrakowaiŁodziprzewagapolitykówpopieranychprzezKNPbyłarównieznacząca.WśródkandydatówwarszawskichpodwzględempopularnościnaFacebookuiTwitterzedominowałPrzemysławWipler.Dlaporównania,wtympierwszymserwisiespołecznościowymmiałonosiemrazywięcejobserwujących,niżprezydentHannaGronkiewicz-Waltz.NiecomniejszabyłaprzewagakandydataKNPnaprezydentaKrakowaKonradaBerkowiczanadurzędującymprezydentemJackiemMajchrowskim(41000do8700fanów).SpośródkandydatównaprezydentaŁodzipopieranąprzezKNPAgnieszkęWojciechowskąvanHeukelompopularnościąnaFacebookuwyprzedziłtylkoposełJohnGodson.

Page 40: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

JakmożnaocenićwynikiuzyskaneprzezKongresNowejPrawicywwyborachsamorządowychwświetledużejpopularnościtejpartiiwserwisachspołecznościowych?WwyborachdosejmikówwojewódzkichKongresNowejPrawicyzająłpiątemiejsce,uzyskując3,89%głosów.ByłtowynikzdecydowanieniższyoduzyskanegoprzeztępartięwwyborachdoParlamentuEuropejskiego.Zdrugiejstronywyborytemajązdecydowanieinnychcharakter,gdyżdużoważniejszesąrozbudowanestrukturylokalne.UkazujetowyraźniezaskakującysukcesPolskiegoStronnictwaLudowego.KongresNowejPrawicyjestnatomiastpartiąstosunkowomłodą,którejstrukturyzaczęłybyćbudowanedopieroposukcesiewwyborachdoParlamentuEuropejskiego.ZewzględunaograniczonydostępdotelewizjiliderzyKNPświadomiestawiająnabudowaniepopularnościwInternecie.Wynikiwyborówsamorządowychpokazująjednak,żeaktywnośćwInterneciebezmocnychstrukturniewystarczydoprzekroczeniaprogu5%.Możnanaprzykładzauważyć,żeliczbagłosów,któreKongresNowejPrawicyuzyskałwwyborachdosejmików(ponoć469000głosów),jestniższa,niżliczbafanówJanuszaKorwin-MikkenaFacebooku(522000).Wydajesię,żeostatecznymtestemdlatejpartiibędądopierowyboryparlamentarne.

Jeślichodziowykorzystanieserwisówspołecznościowychprzezinnepartiepolityczne,towartozauważyć,żepartienajwiększe,POiPIS,nieprzywiązujądużejwagidotegokanałukomunikacji.Niedziwito,biorącpoduwagęłatwydostęppolitykówtychpartiido najbardziej popularnych programów telewizyjnych. Walka o poparcie wyborców zapośrednictwemInternetupozostajedomenąmniejszychpartii.WtymkontekściemożnawspomniećorelatywniedużejpopularnościPartiiLibertariańskiejiDemokracjiBezpośredniej.

WbadaniuniezostałnatomiastuwzględnionyRuchNarodowy,któregoprofilnaFacebookuśledziponad140000osób,coczynigodrugąpodwzględempopularnościsiłąpolitycznąwtymprofiluspołecznościowym.KomitetRuchuNarodowegouzyskałszóstywynikwwyborachdosejmików(1,57%).Jeśliwwyborachparlamentarnychjesienią2015rokuKongresNowejPrawicyiRuchNarodowyzdecydowałybysiępołączyćsiły,touwzględniającpopularnośćtychugrupowańwInternecie,zperspektywymarketingupolitycznegomielibyśmybardzociekawąsytuację.

dr Stanisław Tyszka

Page 41: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

GetResponsetowiodącydostawcausługemailmarketinguwPolsceinaświecie,posiadającyponad15-letniedoświadczeniewbranży.Zusługikorzystaobecnieponad350,000klientówzblisko183krajów.GetResponseoferujewielepraktycznychrozwiązańniezbędnychdoprowadzeniaefektywnychkampaniiemailmarketingowychzwykorzystaniemnarzędzitakichjak:newslettery(ponad500gotowychdoużyciaszablonów),autorespondery,videoemaile,ankietyinternetowe,integracjezmediamispołecznościowymiorazrozbudowanestatystyki.GetResponseoferujerównieżdedykowanerozwiązaniadlaklientówkorporacyjnych.

Sotrender pomaga marketerom z kilkunastu krajów w analizowaniu, raportowaniu ioptymalizowaniudziałańprowadzonychnaFacebooku,TwitterzeorazYouTube.Firmaopracowujeirozwijatechnologiezbieraniaiprzetwarzaniadużychzbiorówdanych big data z platform social media oparte o zautomatyzowane procesy oraz prezentowaniaichwsposóbprzystępnydlaużytkownika.Sotrender,jakojedynafirmabadawczawPolsce,nieograniczasiędopodstawowychformprezentacjidanychifunkcjonalnościanalityczno-badawczych,aleoferujetakżeichautomatycznąinterpretację.

BlueranktobiznesowypartnernajwiększychfirmwPolsceinaświecie,dostarczającyusługimarketinguwwyszukiwarkachinternetowych(SEM)orazDigitalAnalytics.JedynapolskaagencjanagrodzonaprzezświatowychekspertówwkonkursieEuropeanSearchAwards.Wciąguostatniegorokuzostałazwycięzcąkategorii,,Marketinginternetowy–SEM”wkonkursieGoldenArrowisześciokrotniewytypowanaprzezklientówdogronaliderówRaportuAgencjiMedia&MarketingPolska.

Page 42: Wykorzystywanie internetu przez partie polityczne w wyborach samorządowych 2014

Bluerankaktywniedziaławkluczowychorganizacjachbranżowych,wtymm.in.IAB,e-CommercePolska,SEMPOorazDigitalAnalyticsAssociation.Odmomentuzałożeniaw2005roku,agencjarealizujeprojektymarketingowedlaponadstuklientównasześciukontynentach.Dotejporyzaufalijejm.in.3M,Agito.pl,AmnestyInternational,Ceneo.pl,DbamoZdrowie,DeutscheBank,ELECTRO.pl,InterCars,MediaExpert,MennicaPolska,MitsubishiMotors,nazwa.pl,PanoramaFirm,Rainbow Tours oraz Rossmann.

Centrumim.AdamaSmitha-PierwszyNiezależnyInstytutwPolscejestinstytutembadawczympowstałym16września1989rokuidziałającymwformiefundacji.Gromadzikilkudziesięcioosoboweśrodowiskoekspertówzwieludziedzinorazwspółpracujezjeszczewiększymkręgiemspecjalistów.

Swoimiobiektywnymianalizamiiocenamizyskałomianowiarygodnegoiopiniotwórczegoinstytutu.StałosiętodziękipołączeniuwiedzyskupionychwCentrumnaukowcóworazdoświadczeniapraktykówgospodarczych.