WYKŁAD PIERWSZY -...

WYKWYKŁŁAD PIERWSZY:AD PIERWSZY: PODSTAWYPODSTAWY

EPIDEMIOLOGIIEPIDEMIOLOGIIProf. dr hab. med. Jan E. Zejda

SUM -

WLK ‘2011

! UWAGA

!

SLAJDY WYBRANE I ZMODYFIKOWANE

POD KĄTEM PREZENTACJI W INTERNECIE

TRETREŚĆŚĆ WYKWYKŁŁADUADU•

Definicja, podział

i zastosowania epidemiologii

•

Korzenie współczesnej epidemiologii

•

Źródła informacji w epidemiologii

•

Wiarygodność

pomiaru w epidemiologii

epi

demos logos

DEFINICJA EPIDEMIOLOGIIDEFINICJA EPIDEMIOLOGII

Epidemiologia jest nauką

o występowaniu i uwarunkowaniach zjawisk zdrowotnych

w określonych populacjach ludzkich oraz systemem działań

wykorzystujących

uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych problemów zdrowotnych

w populacji

TEORIA i PRAKTYKA

ZGON

CHOROBA

ZMIANY PATOLOGICZNE

ZMIANY FIZJOLOGICZNE O TRUDNYM DO USTALENIA ZNACZENIU DLA STANU ZDROWIA

ZJAWISKA ZDROWOTNE ZJAWISKA ZDROWOTNE PODLEGAJPODLEGAJĄĄCE OBSERWACJI CE OBSERWACJI

DEFINICJA EPIDEMIOLOGIIDEFINICJA EPIDEMIOLOGII

Epidemiologia jest nauką


w określonych populacjach ludzkich oraz systemem działań

wykorzystujących

uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych problemów zdrowotnych

w populacji

NAUKA

i PRAKTYKA

EPIDEMIOLOGIA JESTEPIDEMIOLOGIA JEST

nauką*


w określonych populacjach ludzkich

* -

zorganizowana, celowa i systematyczna metoda postępowania mającego na celu poznanie rzeczywistości

NAUKOWE ASPEKTY EPIDEMIOLOGIINAUKOWE ASPEKTY EPIDEMIOLOGII

„Nadciśnienie tętnicze występuje u około 30% osób dorosłych, częściej w starszych grupach wiekowych, a zwiększone ryzyko zachorowania wiąże się

z nieprawidłową

dietą, małą

aktywnością

fizyczną, otyłością, narażeniem na stres i tzw. obciążeniem

rodzinnym”OPIS ROZPOWSZECHNIENIA

ANALIZA UWARUNKOWAŃ

NAUKOWE DZIANAUKOWE DZIAŁŁY EPIDEMIOLOGIIY EPIDEMIOLOGII

Epidemiologia opisowa (obserwacja: np. częstość

RR↑)

Epidemiologia analityczna

(obserwacja: np. RR↑

a BMI) (eksperyment: np. RR↑

a zmniejszenie BMI)

TEORIA i PRAKTYKA

EPIDEMIOLOGIA JESTEPIDEMIOLOGIA JEST

systemem działań

wykorzystujących uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych

problemów zdrowotnych w populacji

↓ ↓ ↓

np. profilaktyka np. promocja zdrowia

np. organizacja ochrony zdrowia

ZNACZENIE EPIDEMIOLOGII ZNACZENIE EPIDEMIOLOGII DLA ROZWOJU NAUK MEDYCZNYCHDLA ROZWOJU NAUK MEDYCZNYCH

Epidemiologia Ogólna

Epidemiologia Szczegółowa

Epidemiologia ogólna koncentruje się

na poznawaniu ogólnych, uniwersalnych praw rządzących występowaniem i szerzeniem się

chorób,

a także zajmuje się

metodami (narzędziami badawczymi) stosowanymi w celu poznania rzeczywistości w tym zakresie

Epidemiologia szczegółowa dotyczy konkretnych i dobrze zdefiniowanych problemów zdrowotnych. Można zatem mówić

o na przykład

„epidemiologii raka płuca”, „epidemiologii zakażeń

szpitalnych”

lub „epidemiologii środowiskowego zatrucia ołowiem”.

Klasyczny i w dużym stopniu podyktowany rozwojem dziedziny podział

wymienia „epidemiologię

chorób zakaźnych”

i „epidemiologię

chorób niezakaźnych”

ZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGIIZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGII

1. Poznanie profilu występowania choroby w populacji (rejestracja trendu dla konkretnej choroby w zakresie jednego lub kilku wskaźników dotyczących zachorowalności, chorobowości, umieralności, śmiertelności itd.);

2. Poznanie stanu zdrowia populacji (rejestracja i porównanie jednego lub kilku wskaźników w zakresie zachorowalności, chorobowości, umieralności i śmiertelności poszczególnych chorób, z ustaleniem ich rankingu w zakresie analizowanych wskaźników);

3. Poznanie historii naturalnej choroby (określenie typowego przebiegu zdarzeń

zdrowotnych od momentu wystąpienia pierwszych objawów danej choroby do momentu jej zejścia);

4. Poznanie klinicznej charakterystyki choroby (opis typowych objawów, badanie skuteczności terapii, ocena rokowania w przypadku danej choroby);

5. Poznanie czynników ryzyka choroby (identyfikacja czynników i okoliczności sprzyjających zachorowaniu na daną

chorobę, ustalenie ich rankingu –

„siły

sprawczej”);Źródło: Breslow L., Detels

R.: Public

health

and

epidemiology

(w:) Holland W. W., Olsen J., Du

V. Florey

C. (red.):The

development

of

modern epidemiology. Oxford University

Press 2007: 173-182)

ZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGII ZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGII 6. Poznanie czynników i okoliczności sprzyjających utrzymaniu dobrego zdrowia (identyfikacja okoliczności skojarzonych z małym natężeniem zachorowalności

7. Poznanie zaburzeń

stanu zdrowia poprzedzających rozwój klinicznej manifestacji

choroby (identyfikacja objawów lub zespołów, które poprzedzają

pojawienie się

danej choroby);

8. Ocena skuteczności działań

profilaktycznych i terapeutycznych (obiektywna ocena

kontrolowanych interwencji pod kątem zmian w zakresie zachorowalności, chorobowości, umieralności lub śmiertelności);

9. Badanie epidemii o nieznanej etiologii (prowadzenie „dochodzenia epidemiologicznego”);

10. Poznanie molekularnych uwarunkowań

progresji choroby (badania nad

mechanizmami podatności genetycznej, immunologicznej itp.);

11. Doskonalenie metod pomiaru stanu zdrowia populacji (opracowanie i testowanie przydatności nowych wskaźników, wykraczających poza konwencjonalną

rejestrację

zachorowalności, chorobowości, umieralności i śmiertelności).Źródło: Breslow L., Detels

R.: Public

health

and

epidemiology

(w:) Holland W. W., Olsen J., Du

V. Florey

C. (red.):The

development

of

modern epidemiology. Oxford University

Press 2007: 173-182)

ZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGIIZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGII <SYNTEZA>

I Poznanie stanu zdrowia populacji

II Poznanie historii naturalnej chorób

III Poznanie czynników ryzyka chorób

IV Poznanie skuteczności interwencji

profilaktycznych, diagnostycznych, terapeutycznych

KLINIKA

EPIDEMIOLOGIA

Pacjent

Populacja

Diagnostyka

Diagnostyka

Orzekanie

Badania Epidemiologiczne

Profilaktyka / Promocja Zdrowia

Ocena Ryzyka

POMIMO RPOMIMO RÓÓŻŻNIC NIC ……

Poza uzyskaniem pełnej informacji upoważniającej do uzasadnionego podejrzenia choroby wieńcowej lekarz spyta m.in

o:

√

nałóg palenia tytoniu,√

tryb życia chorego,

√

stosowanie diety obfitującej w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego,√

obecność

chorób układu krążenia w rodzinie pacjenta.

W/w informacje mają

znaczenie diagnostyczne i rokownicze, a także terapeutyczne (np. podjęcie próby modyfikacji jego stylu życia, eliminacji nałogów). Informacje tego typu muszą

odwoływać

się

do dowodów

naukowych, dostarczanych przez

epidemiologię

EPIDEMIOLOGIA

NAUKA

E. Ogólna E. Szczegółowa

PRAKTYKA

E. Opisowa E. Analityczna

liczne, wzajemne zależności

wspólny mianownik: populacja


Definicja, podział


•


•


•

Wiarygodność


epi

demos logos

Działalność

naukowa jest procesem poznawania (wykrywania, opisu, wyjaśniania i przewidywania) rzeczywistości, zjawisk zachodzących w świecie

OBSERWACJA JAKO

CONDICIO SINE QUA NON

OBSERWACJAOBSERWACJA

??? ???

INTERPRETACJAINTERPRETACJA

właściwa interpretacja jest możliwa nawet przy ograniczonej wiedzy na temat rzeczywistej natury zjawisk, ich mechanizmów (na razie)

niedostępnych identyfikacji i pomiarom

CHOROBA ROK ROK CZYNNIK

Szkorbut1 1753 1928 Kwas askorbowy2

Pelagra3 1755 1924 Niacyna4

Rak moszny5 1755 1933 Benzo(α)piren6

Ospa7 1798 1958 Wirus8

Gorączka połogowa9 1847 1879 Streptococcus10

Cholera11 1849 1893 Vibrio

cholerae12

Rak

pęch. moczowego13 1915 1974 Naftylamina14

ROK WPROWADZENIA SKUTECZNEJ PROFILAKTYKIROK WPROWADZENIA SKUTECZNEJ PROFILAKTYKIAA

ROK ODKRYCIA CZYNNIKA PRZYCZYNOWEGO CHOROBYROK ODKRYCIA CZYNNIKA PRZYCZYNOWEGO CHOROBY

1. Lind J.A.: Treatise on the scurvy. London, England. A. Milard

1753-

2. Szent-Gyorgi

A.: Observation on function of peroxidase

systems and chemistry of adrenal cortex: a description of a new carbohydrate derivative. Biochim

J 1928-

3. Casal

G.: Description d’une

maladie

appelee

mal de la rosa. J Med Chir

Pharmacol

1755 -

4. Goldberger J. et al.: Pellagra prevention by diet among institutional inmates. Cincinnati Med 1924 -5. Pott

P.: Chirurgical observations. London, England. Hawes, Clarke & Collin 1755 -

6. Cook J.W. et al.: The isolation of a cancer producing hydrocarbon from coal tar. J Chem

Soc 1933-

7. Jenner

E.: The cow pox. London, England. Sampson Low 1800

-

8. Fenner

F.: The biological characters of several stains of vaccine, cowpox, and rabbitpox

viruses. Virology

1958 -

9. Semmelweis

I.: Hoechst wichtige Erfahrungen ueber

die Aetiologie

der an Gebaeranstalten

epidemischen Puerperalfieber. Z Gesellschaft Aerzte

Wien 1847 -

10. Pasteur L.: Septicemie

puerperale. Bull Acad

Med

Paris 1879 -

11. Snow J.: On the mode of communication of cholera. London Med

Gazette 1849 -

12. Koch R.: Der gegenwertige

Stand der Diagnose der Cholera. Z Hyg

Infekt Krankh

1893 -

13. Rehn L.: Blasengeschwuelste

bei Fuchsin

Arbeitern. Arch

Klein Chir

1895 -

14. Hueper

W.C. et al.: Experimental production of bladder tumors in dogs by administration of beta-naphtylamine. I Ind

Hyg

Toxicol

1938 [Źródło: Wynder

E.L.: Studies in mechanism and prevention. Striking a proper balance. Am J Epidemiol

1994;139:547-9]

HIPOHIPOKKRATES (460RATES (460--365 BC)365 BC)

Choroby i ich leczenie nie są

aktem Bogów, ale zjawiskami fizycznymi posiadającymi naturalne źródła, podlegającymi obserwacji, dedukcji

i możliwości skutecznych oddziaływań.

DRAMATYCZNE OKOLICZNODRAMATYCZNE OKOLICZNOŚŚCI POWSTANIA CI POWSTANIA NOWOCZESNEJ EPIDEMIOLOGIINOWOCZESNEJ EPIDEMIOLOGII

•

1817 -

Calcutta: Wybuch epidemii

cholery•

1830 -

Cholera w Moskwie

•

1831 -

Powstanie Styczniowe w Polsce•

1831 –

Inwazja Rosji

–

wniesienie cholery do

Europy Środkowej•

1831 -

Epidemie

w

Austrii, na Węgrzech, w Prusach

•

1832 -

Cholera w

Europie

•

1848 –

Wielka Brytania: 53

000

zgonów•

1849 -

Francja: 50

000

zgonów

JOHN SNOW (1813 JOHN SNOW (1813 ––

1858)1858)

lekarz rodzinny, lekarz anestezjolog, lekarz epidemiolog

WODA WODA ŹŹRRÓÓDDŁŁEM ZAGROEM ZAGROŻŻENIAENIA --

DOWDOWÓÓD STATYSTYCZNY D STATYSTYCZNY SNOWSNOW’’aa

--

Kompania Wodociągowa Liczbazaopatrywanych

domów

Liczbazgonów

WspółczynnikZgonów

(n/10000 domów)

Southwark

& Vauxhall 40 046 1263 315

Lambeth 26 107 98 37

Źródłó: Fox

J.P.

et al.: Epidemiology. Man and Disease. The Macmillan Company, London 1970)

Gradient ~ 10 : 1

CO EPIDEMIOLOGIA ZAWDZICO EPIDEMIOLOGIA ZAWDZIĘĘCZA CZA SNOWSNOW’’owiowi

??

Wykorzystanie wiedzy medycznej (cholera manifestująca się objawami ze strony przewodu pokarmowego –

źródło choroby)

Prezentacja graficzna występowania choroby

Prezentacja statystyczna występowania choroby

obserwacja → hipoteza → pomiary weryfikujące

wiedza → skuteczna interwencja

OD MIKROBIOLOGII OD MIKROBIOLOGII DO EPIDEMIOLOGIIDO EPIDEMIOLOGII

CHORCHORÓÓB ZAKAB ZAKAŹŹNYCHNYCH

0500

10001500200025003000350040004500

1840

1860

1880

1900

1920

1940

1960

rok

n/1

mln

mycobacterium

tbc

+

therapia

+

TUBERCULOSIS STORYTUBERCULOSIS STORYZGONY /ZGONY /

1000000 (1000000 (ANGLIA i WALIAANGLIA i WALIA: 1840 : 1840 ––

1970)1970)

<CZYNNIKI GENETYCZNE> < NIEDOŻYWIENIE> <BIEDA> <WARUNKI DOMOWE> <INNE CZYNNIKI>

Osoba podatna

=>

Zakażenie

=>

Choroba

Ekspozycja

Progresja

TTUBERCULOSISUBERCULOSIS(PODSTAWOWE MECHANIZMY)(PODSTAWOWE MECHANIZMY)

EWOLUCJA EPIDEMIOLOGICZNA (USA)EWOLUCJA EPIDEMIOLOGICZNA (USA) wiodwiodąące przyczyny zgonu (n/100.000)ce przyczyny zgonu (n/100.000)

1900

1990

0

50

100

150

200

250

Zap. płuc Gruźlica Biegunki Ch. serca 0

50

100

150

200

250

Ch. serca Nowotwory Urazy Ch. n. mózgu

EPIDEMIOLOGIA DZISIAJEPIDEMIOLOGIA DZISIAJ (kariera chor(kariera choróób niezakab niezakaźźnych)nych)

Ch. Niezakaźne

Ch. Zakaźne

√

postępy medycyny

√

demografia

↑

tak było tak jest ↑


Definicja, podział


•


•


•

Wiarygodność


epi

demos logos

ŹŹRRÓÓDDŁŁO DANYCH: BADANIE EPIDEMIOLOGICZNEO DANYCH: BADANIE EPIDEMIOLOGICZNE

PRAKTYCZNY PODZIAŁ

BADAŃ

EPIDEMIOLOGICZNYCH(w zależności od metody)

Badanie Obserwacyjne

rejestrowanie zjawisk zdrowotnych i/lub okoliczności, w jakich te zjawiska występują; zbieranie, w systematyczny sposób, informacji, które pozwolą

odpowiedzieć

na postawione pytanie lub zweryfikować

hipotezę

–

np. % zaburzeń

snu u mieszkańców dzielnicy

Badanie Eksperymentalne

rejestrowanie zjawisk zdrowotnych przed i po świadomej, celowej interwencji ukierunkowanej na zmianę

okoliczności, w jakich te zjawiska występują

(interwencja może mieć

charakter działania terapeutycznego, profilaktycznego lub mieć

inne znaczenie) –

np. % zaburzeń

snu u mieszkańców dzielnicy, przed i po instalacji ekranów antyhałasowych

PRAKTYCZNY PODZIAŁ

BADAŃ

EPIDEMIOLOGICZNYCH(w zależności od celu)

Badanie opisoweBadanie analityczne

BADANIA EPIDEMIOLOGICZNE

BADANIA OPISOWE

BADANIA ANALITYCZNE

OBSERWACYJNE EKSPERYMENTALNE

B. ANALITYCZNE B. ANALITYCZNE

B. ekologiczne

B. Kliniczne

B. przekrojowe

B. kohortowe

B. populacyjne

B. kliniczno -kontrolne

ŹŹRRÓÓDDŁŁA DANYCH W EPIDEMIOLOGIIA DANYCH W EPIDEMIOLOGII

Raporty statystyczne (np. GUS itp.)

Rejestry chorób (np. Rejestr nowotworów)

Dokumentacja lekarska …

Badania epidemiologiczne

Dane wtórne

Dane pierwotne

ŹŹRRÓÓDDŁŁA DANYCH W EPIDEMIOLOGIIIA DANYCH W EPIDEMIOLOGIII

Pierwotne

Wtórne

Uzyskane podczas badań Uzyskane z istniejących baz

prowadzonych w oparciu gromadzonych w ramach

o oryginalny protokół

funkcjonujących rejestrów

”Badanie Naukowe”

”Monitoring”

ŹŹRRÓÓDDŁŁA INFORMACJI W EPIDEMIOLOGIIA INFORMACJI W EPIDEMIOLOGII WTWTÓÓRNE DANERNE DANE

Istniejące systemy sprawozdawczościDane o umieralnościRejestr nowotworów

Rejestr chorób zawodowychRejestr przyczyn absencji

„Statystyki”

lecznictwa zamkniętego„Statystyki”

lecznictwa otwartego

Dokumentacja lekarskaHistorie choroby (dokumentacja szpitalna, ambulatoryjna)

Karty wypisoweWyniki badań

przesiewowych

! WSPÓLNY PROBLEM !kompletność, jakość

i wiarygodność

danych

dostęp do danych (kwestie finansowe i bioetyczne)

ŹŹRRÓÓDDŁŁA INFORMACJI W EPIDEMIOLOGIIA INFORMACJI W EPIDEMIOLOGII PIERWOTNE DANEPIERWOTNE DANE

bezpośrednie, w pełni kontrolowane, zwykle jednorazowe pomiary (np. pomiar glikemii

w

wszystkich ciężarnych w dzielnicy, pomiar masy ciała u wszystkich dzieci w szkole, itp.)


Definicja, podział


•


•


•

Wiarygodność


epi

demos logos

WSZYSTKO JEST POMIAREMWSZYSTKO JEST POMIAREM

Odpowiedź

na pytanie w kwestionariuszu (tak/nie ~ 1/0)

Obecność

cienia okrągłego na zdjęciu rtg

płuc (tak/nie ~1/0)

Kliniczny stopień

duszności (1/2/3/4/5)

Glikemia

(mg%)

Błąd zależny od:

właściwości testu

testującego

testowanego

WSZYSTKO JEST POMIAREMWSZYSTKO JEST POMIAREM

Czy wynik pomiaru odzwierciedla stan rzeczywisty ?

czyli

Czy wynik pomiaru jest wolny od błędu

Błąd zależny od:

właściwości testu

testującego

testowanego

…..

BBŁĘŁĘDY W BADANIU EPIDEMIOLOGICZNYMDY W BADANIU EPIDEMIOLOGICZNYM

„errare

humanum

est”

Błąd Przypadkowy

Błąd Systematyczny („bias”

w terminologii anglosaskiej”)

Błąd popełnić

–

zdarza się

profesjonalistomPopełnionego błędu nie rozpoznać

–

brak profesjonalizmu

BBŁĄŁĄD PRZYPADKOWYD PRZYPADKOWY

Błąd przypadkowy jest różnicą

pomiędzy wartością

rzeczywistą

badanego parametru (np. średnie, nieznane

stężenie hemoglobiny w populacji dzieci

w wieku przedszkolnym) a wartością

obserwowaną, uzyskaną

na podstawie przeprowadzonego badania (np. średnie stężenie hemoglobiny w grupie

dzieci uczęszczających do przedszkoli).

Możliwe relacje pomiędzy w/w wartościami:W. rzeczywista > W. obserwowanaW. rzeczywista = W. obserwowanaW. rzeczywista < W. obserwowana

KIERUNEK RELACJI MA CHARAKTER PRZYPADKOWY

BBŁĄŁĄD PRZYPADKOWYD PRZYPADKOWY

Trzy podstawowe źródła błędu przypadkowego:

tzw. zmienność

biologiczna

tzw. błąd losowania

tzw. błąd pomiaru

BBŁĄŁĄD SYSTEMATYCZNYD SYSTEMATYCZNY

Błąd systematyczny jest jednokierunkową

różnicą

pomiędzy wartością rzeczywistą

zmiennej a wartością

aktualnie zmierzoną. Wynika on nie tylko

z zastosowania błędnej metody pomiarowej ale również

z niewłaściwego protokołu badawczego i polega na przyjmowaniu przez wartości zmierzone

poziomów albo stale wyższych albo stale niższych od wartości rzeczywistej. Kierunek tej różnicy („+”

lub „-”) nie jest znany w momencie

pomiaru -

ma charakter systematyczny. W związku z tym wartość

średnia z serii pomiarów ma tendencję

do lokowania się

poniżej lub powyżej wartości

rzeczywistej.

BBŁĄŁĄD SYSTEMATYCZNYD SYSTEMATYCZNY

Błąd systematyczny („bias”) posiada złożoną

naturę. W literaturze wymienia się

około 30 rodzajów tego błędu.

W praktyce istotną

rolę

odgrywają:

•błąd systematyczny związany ze zjawiskiem selekcji;

•błąd systematyczny związany z pomiarem (zjawiska zdrowotnego i / lub narażenia)

W OBU PRZYPADKACH ROLA POPRAWNEGO PROTOKOŁU(np. typ badania)

KWINTESENCJA BADANIA EPIDEMIOLOGICZNEGOKWINTESENCJA BADANIA EPIDEMIOLOGICZNEGO SZACOWANIE (ESTYMACJA)SZACOWANIE (ESTYMACJA)

ESTYMATOR

PARAMETR

aby poznać średnią

masę

ciała donoszonych noworodków matek palących papierosy nie badam wszystkich dzieci, ale grupę

np. 500 dzieci takich matek

BBŁĄŁĄD W BADANIU EPIDEMIOLOGICZNYMD W BADANIU EPIDEMIOLOGICZNYM

SYTUACJA IDEALNA

ESTYMATOR

=

PARAMETR

SYTUACJA REALNA

ESTYMATOR

=

PARAMETR

+ BŁĄD

ESTYMATOR

=

PARAMETR

+ BŁĄD SYSTEMATYCZNY + BŁĄD

PRZYPADKOWY

BBŁĄŁĄD D PRZYPADKOWY I SYSTEMATYCZNYPRZYPADKOWY I SYSTEMATYCZNY

•

Duży błąd systematyczny

→

mała trafność•

Duży błąd przypadkowy

→

mała precyzja

Trafność

= stopień, w jakim obserwacja jest zdolna do pomiaru zjawiska, które jest przedmiotem obserwacji

Precyzja = powtarzalność

wyniku obserwacji

PRECYZJA ≠

TRAFNOŚĆale

WIARYGODNOŚĆ

= PRECYZJA + TRAFNOŚĆ

TRAFNOTRAFNOŚĆŚĆ

•

Trafność

wewnętrzna (pomiary zgodne ze standardami …)

•

Trafność

zewnętrzna (możliwość

uogólniania)↓ ↓ ↓

DOBRA PRAKTYKA EPIDEMIOLOGICZNA

WYKŁAD PIERWSZY -...

Documents

Transcript of WYKŁAD PIERWSZY -...