WYK Ł AD DRUGI -...

WYKWYKŁŁAD DRUGI:AD DRUGI:

PODSTAWYPODSTAWYEPIDEMIOLOGII (B)EPIDEMIOLOGII (B)

Prof. dr hab. med. Jan E. Zejda

SUM - WLK ‘2013

TRETREŚĆŚĆ DZISIEJSZEGO WYKDZISIEJSZEGO WYKŁŁADUADU

• Korzenie współczesnej epidemiologii

• Źródła informacji w epidemiologii

• Epidemiologia opisowa

epiepiepiepi demos logosdemos logosdemos logosdemos logos

DEFINICJADEFINICJA EPIDEMIOLOGIIEPIDEMIOLOGII

Epidemiologia jest nauk ą o wyst ępowaniu i uwarunkowaniach zjawisk zdrowotnych

w okre ślonych populacjach ludzkich oraz systemem działa ń wykorzystuj ących

uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych problemów zdrowotnych

w populacji

TEORIA i PRAKTYKA

DEFINICJA HIGIENYDEFINICJA HIGIENY

Higiena jest nauką, której celem jest poznawanie wpływów otoczenia na zdrowie człowieka i

reakcji organizmu na te wpływy; praktyczne wykorzystanie higieny to usuwanie z otoczenia

czynników ujemnych, a wprowadzanie dodatnich, w celu zapewnienia człowiekowi

ochrony zdrowia i pełnego rozwoju fizycznego i psychicznego

Działalno ść naukowa jest procesem poznawania (wykrywania, opisu, wyja śniania i przewidywania) rzeczywisto ści, zjawisk zachodz ących w świecie

OBSERWACJA JAKO

CONDICIO SINE QUA NON

Naftylamina1419741915Rak pęch. moczowego13

Vibrio cholerae1218931849Cholera11

Streptococcus1018791847Gorączka połogowa9Wirus 819581798Ospa7

Benzo(α)piren619331755Rak moszny5Niacyna419241755Pelagra3

Kwas askorbowy219281753Szkorbut1CZYNNIKROKROKCHOROBA

ROK WPROWADZENIA SKUTECZNEJ PROFILAKTYKIROK WPROWADZENIA SKUTECZNEJ PROFILAKTYKIAA

ROK ODKRYCIA CZYNNIKA PRZYCZYNOWEGO CHOROBYROK ODKRYCIA CZYNNIKA PRZYCZYNOWEGO CHOROBY

1. Lind J.A.: Treatise on the scurvy. London, England. A. Milard 1753- 2. Szent-Gyorgi A.: Observation on function of peroxidase systems and chemistry of adrenal cortex: a description of a new carbohydrate derivative. Biochim J 1928- 3. Casal G.: Description d’une maladie appelee mal de la rosa. J Med Chir Pharmacol 1755 - 4. Goldberger J. et al.: Pellagra prevention by diet among institutional inmates. Cincinnati Med 1924 -5. Pott P.: Chirurgical observations. London, England. Hawes, Clarke & Collin 1755 - 6. Cook J.W. et al.: The isolation of a cancer producing hydrocarbon from coal tar. J Chem Soc 1933- 7. Jenner E.: The cow pox. London, England. Sampson Low 1800 - 8. Fenner F.: The biological characters of several stains of vaccine, cowpox, and rabbitpox viruses. Virology 1958 - 9. Semmelweis I.: Hoechst wichtige Erfahrungen ueber die Aetiologie der an Gebaeranstalten epidemischen Puerperalfieber. Z Gesellschaft Aerzte Wien 1847 - 10. Pasteur L.: Septicemie puerperale. Bull Acad Med Paris 1879 - 11. Snow J.: On the mode of communication of cholera. London Med Gazette 1849 - 12. Koch R.: Der gegenwertige Stand der Diagnose der Cholera. Z Hyg Infekt Krankh 1893 - 13. Rehn L.: Blasengeschwuelste bei Fuchsin Arbeitern. Arch Klein Chir 1895 - 14. Hueper W.C. et al.: Experimental production of bladder tumors in dogs by administration of beta-naphtylamine. I Ind Hyg Toxicol 1938 [Źródło: Wynder E.L.: Studies in mechanism and prevention. Striking a proper balance. Am J Epidemiol 1994;139:547-9]

NIHIL NOVINIHIL NOVI

„JeŜeli jednak kapłan stwierdzi, Ŝe plaga nie rozszerzyła się na ubraniu albo na wątku, albo na osnowie albo na jakimś przedmiocie skórzanym, w takim razie kapłan kaŜe wyprać przedmiot zaraŜony plagą i kaŜe go odosobnić jeszcze na siedem dni. JeŜeli po wypraniu kapłan stwierdzi, Ŝe chore miejsce nie zmieniło swego wyglądu, to w takim razie jest to miejsce nieczyste, chociaŜby plaga nie rozszerzyła się. Spalisz to, niezaleŜnie od tego, czy tkanina jest przeŜarta z tej czy z tamtej strony” (Księga Kapłańska 13,53-56)

„Tr ędowaty ... przez cały czas trwania tej choroby b ędzie nieczysty. B ędzie mieszkał w odosobnieniu. Jego miejsce b ędzie poza obozem” (Ksi ęga Kapłańska 13,45-46) „JeŜeli zdechnie jedno ze zwierząt, które wam słuŜą za pokarm, i ktoś dotknie się tej padliny będzie nieczysty aŜ do wieczora. JeŜeli kto zje coś z takiej padliny, to wypierze ubranie i będzie nieczysty aŜ do wieczora. TakŜe i ten, kto nosi taką padlinę, wypierze ubranie i będzie nieczysty aŜ do wieczora” (Księga Kapłańska 11,39-40)

„Je Ŝeli jednak plaga powróci i zakwitnie na domu po usu nięciu kamieni, po oskrobaniu domu i otynkowaniu ... ten dom jest niec zysty. W takim razie dom b ędzie rozebrany, jego kamienie, drewno, cała zaprawa wyniesione będą za miasto, na miejsce nieczyste.” (Ksi ęga Kapła ńska 14,43-36) „A oto prawo odnoszące się do człowieka, który umarł w namiocie: kaŜdy, kto wejdzie do tego namiotu i ktokolwiek w nim przebywa, będzie nieczysty przez siedem dni. RównieŜ kaŜde naczynie otwarte, które nie ma pokrywy przymocowanej sznurem będzie nieczyste” (Księga Liczb 19,14-15)

„B ędziesz miał miejsce poza obozem i tam poza obóz b ędziesz wychodził. Zaopatrzysz si ę w kołek, a gdy wyjdziesz na zewn ątrz, wydr ąŜysz nim dołek, a wracaj ąc przykryjesz to, czego ś się pozbył” (Ksi ęga Powtórzonego Prawa 23,13-14)

HIPOHIPOKKRATES (460RATES (460--365 BC)365 BC)

Choroby i ich leczenie nie s ą aktem Bogów, ale zjawiskami fizycznymi posiadaj ącymi naturalne źródła, podlegaj ącymi obserwacji, dedukcji

i mo Ŝliwo ści skutecznych oddziaływa ń.

DRAMATYCZNE OKOLICZNODRAMATYCZNE OKOLICZNOŚŚCI POWSTANIA CI POWSTANIA NOWOCZESNEJ EPIDEMIOLOGIINOWOCZESNEJ EPIDEMIOLOGII

• 1817 - Calcutta: Wybuch epidemii cholery• 1830 - Cholera w Moskwie• 1831 - Powstanie Styczniowe w Polsce• 1831 – Inwazja Rosji – wniesienie cholery do

Europy Środkowej• 1831 - Epidemie w Austrii, na Węgrzech, w Prusach• 1832 - Cholera w Europie

• 1848 – Wielka Brytania: 53 000 zgonów• 1849 - Francja: 50 000 zgonów

William William FarrFarr (1807(1807--1883) 1883) contracontra John John SnowSnow (1813(1813--1858)1858)((„„gdzie dwgdzie dwóóch sich sięę spiera tam epidemiologia korzystaspiera tam epidemiologia korzysta””))

MIAZMAT = MOROWE POWIETRZE

340-360 100-120 80-100 60-80 40-60 20-40 <20

Stopy nad poziomem morza

...

Grubo ść („presja”) warstwy morowego powietrza

JOHN SNOW (1813 JOHN SNOW (1813 –– 1858)1858)

wiedza medyczna (objawy cholery), systematyczna obserwacjawiedza medyczna (objawy cholery), systematyczna obserwacjawiedza medyczna (objawy cholery), systematyczna obserwacjawiedza medyczna (objawy cholery), systematyczna obserwacja

ZGONY W SOHOZGONY W SOHO

POMPA PRZY ULICY SZEROKIEJ POMPA PRZY ULICY SZEROKIEJ JAKO JAKO ŹŹRRÓÓDDŁŁO SKAO SKAśśONEJ WODYONEJ WODY

DOWDOWÓÓD STATYSTYCZNYD STATYSTYCZNY

379826 107Lambeth

315126340 046Southwark & Vauxhall

WspółczynnikZgonów

(n/10000 domów)

Liczbazgonów

Liczbazaopatrywanych

domów

Kompania Wodociągowa

Źródłó: Fox J.P. et al.: Epidemiology. Man and Disease. The Macmillan Company, London 1970)

Gradient ~ 10 : 1Gradient ~ 10 : 1Gradient ~ 10 : 1Gradient ~ 10 : 1

CO EPIDEMIOLOGIA ZAWDZICO EPIDEMIOLOGIA ZAWDZIĘĘCZA CZA SNOWSNOW’’owiowi??

Wykorzystanie wiedzy medycznej (cholera manifestuj ąca sięobjawami ze strony przewodu pokarmowego – źródło choroby)

Prezentacja graficzna wyst ępowania choroby

Prezentacja statystyczna wyst ępowania choroby

obserwacja obserwacja obserwacja obserwacja → hipoteza hipoteza hipoteza hipoteza → pomiary weryfikujpomiary weryfikujpomiary weryfikujpomiary weryfikującececece

wiedza wiedza wiedza wiedza → skuteczna interwencjaskuteczna interwencjaskuteczna interwencjaskuteczna interwencja

CO EPIDEMIOLOGIA ZAWDZICO EPIDEMIOLOGIA ZAWDZIĘĘCZA CZA SNOWSNOW’’owiowi??

Wykorzystanie wiedzy medycznej (cholera manifestuj ąca sięobjawami ze strony przewodu pokarmowego – źródło choroby)

Prezentacja graficzna wyst ępowania choroby

Prezentacja statystyczna wyst ępowania choroby

obserwacja obserwacja obserwacja obserwacja → hipoteza hipoteza hipoteza hipoteza → pomiary weryfikujpomiary weryfikujpomiary weryfikujpomiary weryfikującececece

wiedza wiedza wiedza wiedza → skuteczna interwencjaskuteczna interwencjaskuteczna interwencjaskuteczna interwencja

OPANOWANIE EPIDEMII CHOROBY 30 LAT PRZED POZNANIEM JEJ CZYNNIKA PRZYCZYNOWEGO

OD MIKROBIOLOGII OD MIKROBIOLOGII DO EPIDEMIOLOGIIDO EPIDEMIOLOGII

CHORCHORÓÓB ZAKAB ZAKAŹŹNYCHNYCH

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

1840 1860 1880 1900 1920 1940 1960

rok

n/1

mln ↓↓↓↓ mycobacterium tbc +

↓↓↓↓ terapia +

TUBERCULOSIS STORYTUBERCULOSIS STORYZGONY /ZGONY / 1000000 (1000000 (ANGLIA i WALIAANGLIA i WALIA: 1840 : 1840 –– 1970)1970)

<CZYNNIKI GENETYCZNE> < NIEDOśYWIENIE> <BIEDA> <WARUNKI DOMOWE> <INNE CZYNNIKI>

Osoba podatna => ZakaŜenie => Choroba

Ekspozycja Progresja

TTUBERCULOSISUBERCULOSIS(PODSTAWOWE MECHANIZMY)(PODSTAWOWE MECHANIZMY)

EWOLUCJA EPIDEMIOLOGICZNA (USA)EWOLUCJA EPIDEMIOLOGICZNA (USA)wiodwiodąące przyczyny zgonu (n/100.000)ce przyczyny zgonu (n/100.000)

1900 1990

0

50

100

150

200

250

Zap. płuc Gru źlica Biegunki Ch. serca 0

50

100

150

200

250

Ch. serca Nowotwory Urazy Ch. n. mózgu

EPIDEMIOLOGIA DZISIAJEPIDEMIOLOGIA DZISIAJ(kariera chor(kariera choróób niezakab niezakaźźnych)nych)

Ch. Niezaka źne

Ch. Zakaźne

√ post ępy medycyny

√ demografia

↑ tak było tak jest ↑

EPIDEMIOLOGIA DZISIAJEPIDEMIOLOGIA DZISIAJ(kariera chor(kariera choróób niezakab niezakaźźnych)nych)

Ch. Niezaka źne

Ch. Zakaźne

√ post ępy medycyny

√ demografia

↑ tak było tak jest ↑

Choroby układu kr ąŜenia

Choroby układu oddechowego

Choroby alergiczne

Wady wrodzone

itd

ŹŹRRÓÓDDŁŁA DANYCH W EPIDEMIOLOGIIA DANYCH W EPIDEMIOLOGII

Raporty statystyczne (np. GUS itp.)

Rejestry chorób (np. Rejestr nowotworów)

Dokumentacja lekarska…

Badania epidemiologiczne

Dane wtDane wtDane wtDane wtóóóórnernernerne

Dane pierwotneDane pierwotneDane pierwotneDane pierwotne

BADANIE EPIDEMIOLOGICZNEBADANIE EPIDEMIOLOGICZNE

PRAKTYCZNY PODZIAŁ BADA Ń EPIDEMIOLOGICZNYCH(w zaleŜności od metody)

Badanie Obserwacyjne

rejestrowanie zjawisk zdrowotnych i/lub okoliczno ści, w jakich te zjawiska wyst ępuj ą; zbieranie, w systematyczny sposób, informacji, które pozwol ą odpowiedzie ć na postawione pytanie lub zweryfikowa ć hipotez ę – np. %

zaburzeń snu u mieszka ńców dzielnicy

Badanie Eksperymentalne

rejestrowanie zjawisk zdrowotnych przed i po świadomej, celowej interwencji ukierunkowanej na zmi anę okoliczno ści, w jakich te zjawiska wyst ępują (interwencja mo Ŝe mieć charakter działania terapeutycznego, profilaktyczne go lub mieć inne znaczenie ) – np. % zaburze ń snu u mieszka ńców dzielnicy, przed i po instalacji ekranów antyhałasowych

PRAKTYCZNY PODZIAŁ BADA Ń EPIDEMIOLOGICZNYCH(w zaleŜności od celu)

Badanie opisoweBadanie analityczne

BADANIE EPIDEMIOLOGICZNE

Zorganizowana, celowa i systematyczna metoda post ępowania maj ącego na celu poznanie

rozpowszechnienia i uwarunkowa ń zjawiska zdrowotnego

kluczowe znaczenie celukluczowe znaczenie celukluczowe znaczenie celukluczowe znaczenie celu

(cel opisowy lub analityczny)(cel opisowy lub analityczny)(cel opisowy lub analityczny)(cel opisowy lub analityczny)

BADANIE EPIDEMIOLOGICZNEBADANIE EPIDEMIOLOGICZNE

PRAKTYCZNY PODZIAŁ BADA Ń EPIDEMIOLOGICZNYCH(w zaleŜności od metody)

Badanie Obserwacyjne

rejestrowanie zjawisk zdrowotnych i/lub okoliczno ści, w jakich te zjawiska wyst ępuj ą; zbieranie, w systematyczny sposób, informacji, które pozwol ą odpowiedzie ć na postawione pytanie lub zweryfikowa ć hipotez ę – np. %

zaburzeń snu u mieszka ńców dzielnicy

Badanie Eksperymentalne

rejestrowanie zjawisk zdrowotnych przed i po świadomej, celowej interwencji ukierunkowanej na zmi anę okoliczno ści, w jakich te zjawiska wyst ępują (interwencja mo Ŝe mieć charakter działania terapeutycznego, profilaktyczne go lub mieć inne znaczenie ) – np. % zaburze ń snu u mieszka ńców dzielnicy, przed i po instalacji ekranów antyhałasowych

PRAKTYCZNY PODZIAŁ BADA Ń EPIDEMIOLOGICZNYCH(w zaleŜności od celu)

Badanie opisoweBadanie analityczne

BADANIA EPIDEMIOLOGICZNE

BADANIA OPISOWE BADANIA ANALITYCZNE

OBSERWACYJNE EKSPERYMENTALNEB. ANALITYCZNE B. ANALITYCZNE

B. ekologiczne

B. Kliniczne

B. przekrojowe

B. kohortowe

B. populacyjne

B. kliniczno-kontrolne

Badanie opisowe jest Badanie opisowe jest Badanie opisowe jest Badanie opisowe jest

ex ex ex ex definitionedefinitionedefinitionedefinitione badaniem badaniem badaniem badaniem

obserwacyjnymobserwacyjnymobserwacyjnymobserwacyjnym

CHORZCHORZÓÓW W ‘‘1993 i 1993 i ‘‘2002 i 2002 i ‘‘20072007(WYNIK BADANIA OPISOWEGO)(WYNIK BADANIA OPISOWEGO)

atopowy nieatopowy nieŜŜyt nosa (ANN), atopowe zapalenie skyt nosa (ANN), atopowe zapalenie skóóry (AZS) ry (AZS) i astma u dzieci w wieku 7i astma u dzieci w wieku 7--10 lat10 lat

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

1993 2002 2007

%

ANN

AZS

ASTMA

- pierwotne dane (Ŝródło: poniŜej) -

BroBroBroBroŜek G., Zejda J.E.: Wzrost czek G., Zejda J.E.: Wzrost czek G., Zejda J.E.: Wzrost czek G., Zejda J.E.: Wzrost częstostostostości rozpoznawania chorci rozpoznawania chorci rozpoznawania chorci rozpoznawania choróóóób alergicznych b alergicznych b alergicznych b alergicznych

u dzieci u dzieci u dzieci u dzieci –––– fakt czy artefakt? Pediatria Pol 2004;79:385fakt czy artefakt? Pediatria Pol 2004;79:385fakt czy artefakt? Pediatria Pol 2004;79:385fakt czy artefakt? Pediatria Pol 2004;79:385----392 [plus aktualne dane w392 [plus aktualne dane w392 [plus aktualne dane w392 [plus aktualne dane własne]asne]asne]asne]

TRZY WYMIARY BADANIA OPISOWEGO

Osoba (kto?)Miejsce (gdzie?)Czas (kiedy ?)

Epidemiologiczna triada opisowa jako podstawa systematycznej obserwacji

•Wiek (marker: podatno ść, czas nara Ŝenia na szkodliwe czynniki, styl Ŝycia, itp.)

•Płeć (marker: profil hormonalny, podatno ść genetyczna, styl Ŝycia, aktywno ść zawodowa, itp.)

•Etniczno ść

•Stan cywilny

•Zawód

•Stan społeczno-ekonomiczny

•Styl Ŝycia

OSOBA

MIEJSCEZachorowalno ść na gru źlicę (n/100000)

28,2ZIELONOGÓRSKIE

45,4WARSZAWSKIE

27,0SZCZECIŃSKIE

62,0SIEDLECKIE

24,7POZNAŃSKIE

45,5PIOTRKOWSKIE

44,0LUBELSKIE

26,6KRAKOWSKIE

30,8KOSZALI ŃSKIE

45,2KATOWICKIE

32,9GDAŃSKIE

55,2CIECHANOWSKIE

33,8BIAŁOSTOCKIE

40,7BIALSKOPODLASKIE

n/100000REGION

CZAS

Trend sekularny (długofalowy), przejaw:- Zmiana oddziaływań społeczno-ekonomicznych

- Zmiana jakości środowiska- Zmiany demograficzne

- Zmiana jakości świadczeń medycznych-Zmiana dostępności świadczeń medycznych

- itd.

Trend cykliczny (krótkofalowy), przejaw:-Wpływ pogody

-NaraŜenie na alergeny- NaraŜenie na mikroorganizmy

- itd..

JEDNOŚĆ OSOBY, MIEJSCA, CZASU

Endemia = przeciętne i typowe dla danego regionu występowanie zwiększonej zachorowalności

Epidemia = wystąpienie ponadprzeciętnej liczby zachorowań w danym regionie (populacji)

Pandemia = epidemia o zakresie ponadregionalnym

Badanie opisowe jest najprostszym i powszechnie stosowanym typembadania epidemiologicznego. Celem badania opisowego jest

scharakteryzowanie występowania w populacji zjawiska zdrowotnego lubinnego parametru pozostającego w związku ze zjawiskiem zdrowotnym

albo: rak mózgu ↔ naraŜenie na fale elektromagnetyczne

albo: rak mózgu ↔ naraŜenie na fale elektromagnetyczne

! Nie jest celem poszukiwanie czynników ryzyka lub innych okoliczności mogących wpływać na występowanie choroby - spekulacje

BADANIE OPISOWE

PODSTAWOWE POJĘCIA

Epidemiologiczna Triada Opisowa

Osoba

! Miejsce

Czas

PODSTAWOWE POJĘCIA

Zachorowalno ść

Chorobowo ść

Umieralno ść

Śmiertelno ść

(definicja podczas następnego wykładu)

WYK Ł AD DRUGI -...

Documents

Transcript of WYK Ł AD DRUGI -...