Wykład 3. Przedmiot i warunki działania wychowawcy

1. Właściwości wychowanka podlegające działaniom wychowawczym - zasady rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego

2. Środowisko wychowawcze: jego pojęcie, komponenty i znaczenie dla rozwoju człowieka

2

wychowawca

składniki środowiska

diagnoza

działania wychowawcze

wychowanek

Dla efektywnego działania wychowawczego konieczne jest nie tylko oddziaływanie na wychowanka, ale także odbieranie informacji o skutkach tego oddziaływania.Na wszystkich etapach procesu wychowania zachodzi sprzężenie zwrotne pomiędzy uczestnikami.

Model procesu wychowania

Procesy przebiegające w wychowanku warunkujące przebieg procesu kształcenia

1. Interakcje fizyczne ze środowiskiem

2. Procesy poznawcze

3. Procesy emocjonalne

4. Interakcje społeczne (informacyjne)

Procesy poznawcze

● spostrzeganie● reprezentacja rzeczywistości (w tym

strukturyzacja pojęć)● zapamiętywanie (w tym uczenie się)● uwaga● myślenie (w tym rozwiązywanie

problemów)● podejmowanie decyzji● komunikacja (w tym język)

Procesy emocjonalne

● emocje: czynniki biologiczne, psychiczne i społeczne

● motywacja

Procesy społeczne

● samoocena● postawy● relacje interpersonalne

Rozwój: własności ogólne

● zmiana względnie długotrwała● kilka zmian następujących po sobie (ciąg zmian)● ciąg jednokierunkowy (otwarty) - nie cykliczny● ciąg zmian tworzy uporządkowaną w czasie sekwencję● dotyczy wewnętrznej struktury obiektu● zmiany są względnie nieodwracalne● kluczowe przyczyny tkwią w samym obiekcie● czynniki zewnętrzne mogą wpływać na zmiany (przyśpieszać

albo opóźniać) ale nie inicjują zmian

Podstawowe prawo rozwoju:

przechodzenie od stanów jednorodności do różnorodności

oraz

od nieokreśloności i chaosu do uporządkowania i integracji

1. IndywidualnośćRozwój człowieka jest procesem indywidualnym. Rozwój każdej jednostki charakteryzuje inne tempo, czas i dynamika.

2. CiągłośćZmiany poszczególnych własności człowieka są zmianami wielkościowymi bądź ilościowymi.Pozostałe zmiany "jakościowe" są jedynie dialektyczną konsekwencją zmian wielkościowych albo ilościowych.

3. SystemowośćCzłowiek jest względnie autonomicznym systemem dążącym do homeostazy. Poszczególne składniki tego systemu są ze sobą połączone siecią sprzężeń. Dlatego zmiana każdej właściwości jest konsekwencją innych zmian (zarówno zachodzących wewnątrz organizmu jak i bodźcow z zewnątrz) oraz ma konsekwencje dla innych właściwości.

Własności procesu naturalnego rozwoju człowieka

Anna

Paweł

Ewa

Postawy

Wiedza

Sprawnośćfizyczna

t

W relacji ze środowiskiem● role społeczne● status społeczny

● w rodzinie● w grupie rówieśniczej● w szkole

Najważniejsze właściwości wychowanka

Wewnątrzosobowe● intelekt ogólny (procesy

poznawcze, rozumowanie, pamięć itd.)● zdolności i uzdolnienia

specjalne● zasób wiadomości● umiejętności● postawy i wartości

Właściwości te mogą być diagnozowane i przedstawiane

1) opisowo (jaka jest dynamika zmian i bieżący poziom poszczególnych funkcji organizmu) a następnie

2) porównawczo, w odniesieniu do istniejących norm i standardów (czy w.w. dynamika zmian i poziom funkcji jest zgodny z daną normą czy też nie).

Normy w wychowaniu

podział ze względu na pochodzenie:

● z badań empirycznych (normy statystyczne) - głównie rozwojowe

● ze standardów społecznych obowiązujących w grupach, których członkiem jest osoba badana

● z celów wychowania (zgodność procesu z celami etapowymi, zgodność z ideałem wychowania)

podział ze względu na treść:● poziom rozwoju

● fizycznego● psychicznego● społecznego

● zaburzenia i choroby

Normy statystyczne (przykład 1)

Normy statystyczne (przykład 2)

Siatka centylowawysokości ciała chłopcóww wieku 0-10 lat

Normy statystyczne (przykład 3)

5. Edukacja społeczna. Uczeń kończący klasę III:

1) odróżnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i prawdomównym; nie krzywdzi słabszych i pomaga potrzebującym;

2) identyfikuje sią ze swoją rodziną i jej tradycjami; podejmuje obowiązki domowe i rzetelnie je wypełnia; rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny, i wie, że trzeba do niej dostosować swe oczekiwania;

3) wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników (formy grzecznościowe); rozumie potrzebę utrzymywania dobrych relacji z sąsiadami w miejscu zamieszkania; jest chętny do pomocy, respektuje prawo innych do pracy i wypoczynku;

4) jest tolerancyjny wobec osób innej narodowości, tradycji kulturowej itp.; wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa;

5) zna prawa ucznia i jego obowiązki (w tym zasady bycia dobrym kolegą), respektuje je; uczestniczy w szkolnych wydarzeniach;

6) zna najbliszą okolicę, jej ważniejsze obiekty, tradycje; wie, w jakim regionie mieszka; uczestniczy w wydarzeniach organizowanych przez lokalną spoleczność;

7) zna symbole narodowe (barwy, godlo, hymn narodowy) i najważniejsze wydarzenia historyczne;

Źródło: Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych

Normy wynikające z celów wychowania (przykład 1)

7. Edukacja matematyczna. Uczeń kończący klasę III:

1) liczy (w przód i w tył) od danej liczby po 1, dziesiątkami od danej liczby w zakresie 100 i setkami od danej liczby w zakresie 1000;2) zapisuje cyframi i odczytuje liczby w zakresie 1000;3) porównuje dowolne dwie liczby w zakresie 1000 (słownie i z użyciem znaków <, >, =);4) dodaje i odejmuje liczby w zakresie 100 (bez algorytmów działań pisemnych); sprawdza wyniki odejmowania za pomocą dodawania;5) podaje z pamięci iloczyny w zakresie tabliczki mnożenia; sprawdza wyniki dzielenia za pomocą mnożenia;6) rozwiązuje łatwe równania jednodziałaniowe z niewiadomą w postaci okienka (bez przenoszenia na drugą stronę);7) rozwiązuje zadania tekstowe wymagające wykonania jednego działania (w tym zadania na porównywanie różnicowe, ale bez porównywania ilorazowego);

Źródło: Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych

Normy wynikające z celów wychowania (przykład 2)

Europejskie Ramy Kwalifikacji

Europejskie Ramy Kwalifikacji (European Qualification Framework) to zbiór wytycznych wiążących systemy kwalifikacji poszczególnych krajów. Zalecenie EQF weszło w życie w 2008.

Państwa objęte EQF powinny odnieść swoje krajowe systemykwalifikacji do europejskich ram kwalifikacji do 2010 r.

Przed upływem 2012 r. państwa powinny dopilnować, aby wystawiane przez nie indywidualne zaświadczenia o kwalifikacjach zawierały odniesienie do odpowiedniego poziomu EQF

Pojęcie kompetencji wg Europejskich Ram Kwalifikacji (EQF)

kwalifikacja (qualification): formalny wynik procesu oceny i walidacji uzyskany w sytuacji, w której właściwy organ stwierdza, że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z określonymi standardami

efekty uczenia się (learning outcomes): określenie tego, co uczący się wie, rozumie i potrafi wykonać po ukończeniu procesu uczenia się, które dokonywane jest w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji

wiedza (knowledge): efekt przyswajania informacji poprzez uczenie się. Wiedza jest zbiorem faktów, zasad, teorii i praktyk powiązanych z dziedziną pracy lub nauki. W kontekście europejskich ram kwalifikacji wiedzę opisuje się jako teoretyczną lub faktograficzną

umiejętności (skills): zdolność do stosowania wiedzy i korzystania z know-how w celu wykonywania zadań i rozwiązywania problemów. W kontekście EQF umiejętności określa się jako:- kognitywne (obejmujące myślenie logiczne, intuicyjne i kreatywne) oraz - praktyczne (obejmujące sprawność i korzystanie z metod, materiałów, narzędzi i instrumentów)

kompetencja (competence): udowodniona zdolność stosowania wiedzy, umiejętności i zdolności osobistych, społecznych lub metodologicznych ukazywaną w pracy lub nauce oraz w karierze zawodowej i osobistej

Poziomy kwalifikacji wg EQF (1/4)

Poziom 1.Wiedza: podstawowa wiedza ogólnaUmiejętności: podstawowe umiejętności wymagane do realizacji prostych zadańKompetencje: praca lub nauka pod bezpośrednim nadzorem w zorganizowanym kontekście

Poziom 2.Wiedza: podstawowa wiedza faktograficzna w danej dziedzinie pracy lub naukiUmiejętności: podstawowe kognitywne i praktyczne umiejętności potrzebne do korzystania z istotnych informacji w celu realizacji zadań i rozwiązywania rutynowych problemów przy użyciu prostych zasad i narzędziKompetencje: praca lub nauka pod nadzorem, o pewnym stopniu autonomii

Poziom 3.Wiedza: znajomość faktów, zasad, procesów i pojęć ogólnych w danej dziedzinie pracy lub naukiUmiejętności: zestaw umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do realizacji zadań i rozwiązywania problemów poprzez wybieranie i stosowanie podstawowych metod, narzędzi, materiałów i informacjiKompetencje: ponoszenie odpowiedzialności za realizację zadań w pracy lub nauce; dostosowywanie własnego zachowania do okoliczności w rozwiązywaniu problemów

Poziomy kwalifikacji wg EQF (2/4)

Poziom 4.Wiedza: faktograficzna i teoretyczna wiedza w szerszym kontekście danej dziedziny pracy lub naukiUmiejętności: zakres umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do generowania rozwiązań określonych problemów w danej dziedzinie pracy lub naukiKompetencje: samodzielna organizacja w ramach wytycznych dotyczących kontekstów związanych z pracą lub nauką, zazwyczaj przewidywalnych, ale podlegających zmianom; nadzorowanie rutynowej pracy innych, ponoszenie pewnej odpowiedzialności za ocenę i doskonalenie działań związanych z pracą lub nauką

Poziom 5. (krótki cykl studiów pierwszego stopnia).Wiedza: obszerna, specjalistyczna, faktograficzna i teoretyczna wiedza w danej dziedzinie pracy lub nauki i świadomość granic tej wiedzyUmiejętności: rozległy zakres umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do kreatywnego rozwiązywania abstrakcyjnych problemówKompetencje: zarządzanie i nadzór w kontekstach pracy i nauki podlegających nieprzewidywalnym zmianom; analizowanie i rozwijanie osiągnięćpracy własnej oraz innych osób

Poziomy kwalifikacji wg EQF (3/4)

Poziom 6 (studia pierwszego stopnia).Wiedza: zaawansowana wiedza w danej dziedzinie pracy i nauki obejmująca krytyczne rozumienie teorii i zasadUmiejętności: zaawansowane umiejętności, wykazywanie się biegłością i innowacyjnością potrzebną do rozwiązania złożonych i nieprzewidywalnych problemów w specjalistycznej dziedzinie pracy lub naukiKompetencje:zarządzanie złożonymi technicznymi lub zawodowymi działaniami lub projektami, ponoszenie odpowiedzialności za podejmowanie decyzji w nieprzewidywalnych kontekstach; związanych z pracą lub nauką; ponoszenie odpowiedzialności za zarządzanie rozwojem zawodowym jednostek i grup

Poziom 7 (studia drugiego stopnia).Wiedza: wysoce wyspecjalizowana wiedza, której część stanowi najnowszą wiedzę w danej dziedzinie pracy lub nauki, będąca podstawą oryginalnego myślenia lub badań; krytyczna świadomość zagadnień w zakresie wiedzy w danej dziedzinie oraz na styku różnych dziedzinUmiejętności: specjalistyczne umiejętności rozwiązywania problemów potrzebne do badań lub działalności innowacyjnej w celu tworzenia nowej wiedzy i procedur oraz integrowania wiedzy z różnych dziedzinKompetencje: zarządzanie i przekształcanie kontekstów związanych z pracą lub nauką, które są złożone, nieprzewidywalne i wymagają nowych podejść strategicznych; ponoszenie odpowiedzialności za przyczynianie się do rozwoju wiedzy i praktyki zawodowej lub za dokonywanie przeglądu wyników zespołów

Poziomy kwalifikacji wg EQF (4/4)

Poziom 8 (studia trzeciego stopnia).Wiedza: wiedza na najbardziej zaawansowanym poziomie w danej dziedzinie pracy lub nauki oraz na styku różnych dziedzinUmiejętności: najbardziej zaawansowane i wyspecjalizowane umiejętności i techniki, w tym synteza i ocena, potrzebne do rozwiązywania krytycznych problemów w badaniach lub działalności innowacyjnej oraz do poszerzania i ponownego określania istniejącej wiedzy lub praktyki zawodowejKompetencje: wykazywanie się znaczącym autorytetem, innowacyjnością, autonomią, etyką naukową i zawodową oraz trwałym zaangażowaniem w rozwój nowych idei i procesów w najważniejszych kontekstach pracy zawodowej lub nauki, w tym badań

Otoczenie człowieka: obiekty i zdarzenia istniejące na zewnątrz (wokół) człowieka

Środowisko człowieka: obiekty i zdarzenia oddziaływujące na człowieka (sygnały lub bodźce)

Środowisko wychowawcze: część środowiska związana z procesem wychowania

Relacje między pojęciami „otoczenie”, „środowisko”, „środowisko wychowawcze”

Środowisko wychowawcze

Środowisko wychowawcze: system obiektów, wpływających na człowieka w procesie jego rozwoju, szczególnie tych oddziałujących na postawy, umiejętności i wiadomości.

Główne środowiska wychowawcze:

- rodzina

- grupa rówieśnicza

- szkoła i inne instytucje wychowawcze

- (media)

Rodzina jako część środowiska wychowawczego

Rodzina jest grupą naturalną opartą na związkach krwi małżeństwa lub adopcji. Jest to grupa o charakterze wspólnoty, której podstawową funkcją jest utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa. Członkowie rodziny powiązani są nie tylko więzami pokrewieństwa lecz również związkami prawno–ekonomicznymi. (Z. Zaborowski)

Rodzina jest naturalnym i najbliższym środowiskiem wychowawczym. (R. Wroczyński)

Funkcje rodziny:

- f. prokreacyjna

- f. zaspokajania potrzeb (rodziców i dzieci)

- f. socjalizacyjna

- f. legalizacyjno-kontrolna

Grupa rówieśnicza jako część środowiska wychowawczego

Grupa rówieśnicza: zbiorowość ludzi w tym samym lub bardzo zbliżonym wieku.

Typy grup rówieśniczych:

Grupa celowa

• nabór ma charakter formalny

• opiera się na więzach rzeczowych

• rozbudowana, sformalizowana struktura, często hierarchiczna

• cele grupy ważniejsze niż cele indywidualne

• formalne wzory zachowań

• sankcje są egzekwowane w sposób formalny

• decyzje zcentralizowane

• koordynacja działań

• wyalienowanie przywódców

Grupa pierwotna (naturalna)

• uczestnictwo spontaniczne

• poczucie aprobaty

• przeważają więzi osobowe

• wzajemna identyfikacja

• niewielka liczebność

• poczucie przynależności do grupy i odrębności od otoczenia

• grupa określa wartości oraz normy

• kontrola i system sankcji

• zmienność celów oraz struktury

• przywództwo uwarunkowane cechami charakteru

Szkoła jako część środowiska wychowawczego

Funkcje szkoły:

- przygotowanie do życia w społeczeństwie

- przygotowanie do życia indywidualnego

- przygotowanie do uczestnictwa w kulturze

- przygotowanie do życia zawodowego

Podsumowanie

1. Ustalenie celów wychowania i sposobów ich osiągania powinno uwzględniać własności (ogólne i indywidualne) wychowanka oraz jego środowiska. Własności te muszą być wcześniej zdiagnozowane.

2. Właściwości wychowanka, jego środowiska oraz wychowawcy wpływają na siebie nawzajem i determinują działanie systemu wychowania.

3. Rola wychowawcy polega na a) celowym stymulowaniu rozwoju wybranych właściwości

wychowanka (osiągania pożądanych własności)b) integrowaniu pożądanych oddziaływań środowiskowych

i eliminowaniu oddziaływań niepożądanych.