Wykład 1428 maja 2015

Rozwój pamięci

Nadzwyczajna pamięć

Usprawnianie pamięci

Plan wykładu• Rozwój pamięci: ujęcie tradycyjne• Rozwój pamięci: ujęcie poznawcze• Starzenie się a pamięć• Wczesne badania nad niezwykłymi osiągnięciami

pamięciowymi• Szereszewski• Współcześni mnemoniści• Badania Wildinga i Valentine• Koncepcja wyćwiczonej pamięci• Usprawnianie pamięci

Ujęcie tradycyjne: warunkowanie

• Najwcześniej wytwarzają się reakcje na bodźce odbierane przez narząd równowagi

• Później wytwarzają się reakcje na bodźce wzrokowe i słuchowe

• Wraz z wiekiem wzrasta szybkość wytwarzania się związków warunkowych i ich trwałość

• Jako pierwsze pojawiają się reakcje na bodźce pierwszosygnałowe, później na bodźce słowne

• Pierwsze związki powstają na podłożu odruchów pokarmowych

Ujęcie tradycyjne – metody badania niemowląt

• Pomiar rozpoznawaniaPreferencja nowościHabituacja i dyshabituacjaPoszukiwanie ukrytego przedmiotu

• Pomiar odtwarzaniaWywoływanie naśladownictwa

Ujęcie tradycyjne: reakcje odroczone

• Rozwój reakcji odroczonych polega na systematycznym wzroście

Maksymalnego odroczeniaLiczby przedmiotów możliwych do

odnalezienia

• Najpierw położenie, następnie kształt, barwa i wielkość pojemnika

Ujęcie tradycyjne:pierwsze wspomnienia

• Początki pamięci w życiu płodowym: pamiętanie głosu matki, opowiadań i języka

• Pierwsze „opracowane”, rozwinięte wspomnienia pochodzą z wieku około 3 lat, ale

• Bardzo małe dzieci pamiętają przez pewien czas zdarzenia z własnego życia, np. badania z wykorzystaniem ruchomych zestawów u dzieci w wieku kilku miesięcy

Ujęcie tradycyjne: rozwój zakresu i trwałości pamięci

• Zakres pamięci bezpośredniej zmienia się z wiekiem:

• W wieku 2 lat wynosi 2 elementy• W wieku 3 lat – 3 elementy• W wieku 7 lat – 5 elementów• W wieku 13-15 lat – 7 elementów• Wraz z wiekiem wzrasta czas

przechowywania informacji w pamięci

Ujęcie tradycyjne: rozwój pamięci mimowolnej i dowolnej

• Małe dzieci zapamiętują głównie w sposób niezamierzony, mimowolny

• Nakłanianie do dowolnego zapamiętywania powoduje pogorszenie efektów

• Wraz z rozpoczęciem nauki szkolnej coraz sprawniejsze posługiwanie się pamięcią dowolną

Ujęcie tradycyjne: podsumowanie

• Zainteresowanie prostszymi wskaźnikami pamięci

• Wykazywanie tego, że małe dzieci, w porównaniu z dorosłymi, mają gorszą pamięć

• Poszukiwanie różnic ilościowych

Krzywa zależności efektów od wieku

Ujęcie poznawcze – strategie

• W zadaniach wymagających stosowania strategii małe dzieci uzyskują znacznie niższe efekty niż dzieci starsze i dorośli

• W zadaniach niestrategicznych (rozpoznawanie, pośrednie testy pamięci) – brak różnic

• Wraz z wiekiem wzrasta częstość stosowania strategii

• Rozwój polega na coraz bardziej efektywnym dobieraniu strategii do zadań

Ujęcie poznawcze: deficyty strategiczne

• Zachowania pre- czy para-strategiczne, prekursory strategii

• Deficyt produkcyjny• Deficyt mediacyjny• Deficyt wykorzystania

Rozwój strategii

• Wraz z wiekiem rośnie repertuar zachowań strategicznych oraz następuje

przechodzenie od strategii prostych do złożonych

od zewnętrznych do wewnętrznychod powierzchniowych do głębokichwzrost kontroli nad przebiegiem procesów

poznawczych

Ujęcie poznawcze: metapoznawcze

składniki rozwoju pamięci • Metapamięć: introspekcyjna wiedza na temat

pamięci• Wrażliwość metapamięciowa: świadomość tego,

kiedy należy podejmować intencjonalne wysiłki, aby zapamiętać lub przypomnieć sobie

• Wiedza o czynnikach wpływających na rezultaty zadań pamięciowych: cechy podmiotu, sytuacji, zadania i strategii, oraz ich interakcja

• Deficyty metapoznawcze

Ujęcie poznawcze: semantyczne składniki rozwoju pamięci

• Wiedza jako czynnik wpływający na przebieg i efekty procesów pamięciowych

• Sposoby kodowania stosowane przez małe dzieci

• Badania porównawcze nad dziećmi i dorosłymi: szachy i dinozaury

Wiedza o dinozaurach

Co kogo interesuje?

Rozwój systemów pamięci

• Pamięć operacyjna: intensywny rozwój w okresie dzieciństwa

• Pamięć proceduralna: obecna od początku, rozwój mniej dynamiczny

• Pamięć deklaratywna: rozwój dynamiczny dzięki strategiom, metapoznaniu oraz wiedzy semantycznej

Starzenie się a pamięć: co ulega pogorszeniu?

Pamięć operacyjnaWskaźniki pamięci jawnej w zadaniach o

charakterze laboratoryjnymWskaźniki pamięci deklaratywnej dla

zdarzeń prywatnych i publicznychSilniejszy transfer negatywnySilniejsze hamowanie pro- i retroaktywne

Starzenie się a pamięć:co się nie zmienia?

• Wyniki w zadaniach dotyczących pamięci utajonej

• Metapamięć

• Nabyte wcześniej umiejętności

• Pamięć prospektywna w naturalnych warunkach

Starzenie się a pamięć: co jest lepsze?

• Długotrwała pamięć zmysłowa

• Pamięć semantyczna, zwłaszcza rezultaty w testach słownikowych

• Wspomnienia z wcześniejszych okresów życia, reminiscencja w pamięci autobiograficznej

• Niektóre osiągnięcia ekspertów

Przyczyny zmian w starszym wieku

• Spowolnienie poznawcze• Redukcja zasobów poznawczych• Deficyty w hamowaniu poznawczym• Zmiany neurologiczne w ośrodkowym układzie

nerwowym• Gorsze funkcjonowanie receptorów• Gorszy stan zdrowia somatycznego• Niska aktywność życiowa

Nadzwyczajna pamięć - wprowadzenie

• Doniesienia anegdotyczne: Katon, Temistokles, Perykles, Aleksander Wielki, Juliusz Cezar, Napoleon, Mezzofanti, Magliabecchi

• Muzycy: Beethoven, Mozart, Mendelssohn, Rachmaninow, Saint-Sans

• Malarze: Doré, Lorrain, Michał Anioł, Rafael• Pisarze: Dumas ojciec, Dickens• Uczeni: Przewalski, Amper, Gauss• Pamięć a aktywność życiowa

Wczesne badania nad mnenonistami

• Badania A. Bineta: Inaudi Perykles Diamandi Arnould

• Doktor Rückle

• Ishihara

Polscy mnemoniści

• S. Krieger – badany przez Błachowskiego• S. Finkelstein – kariera w USA• N. Lipowski• Dwaj pierwsi przede wszystkim

rachmistrzowie pamięciowi

Charakterystyka rachmistrzów według Bineta

• „… brak wpływu dziedziczności i wpływu otoczenia, przyjście na świat w nędznym milieu, wysoce przedwczesne dojrzewanie (przeciętnie osiem lat), zdolność do rachowania, przejawiająca się już u analfabetycznego dziecka, absorbcja całej inteligencji przez cyfry i wreszcie zdolności, rozwijające się przez ćwiczenie i gwałtownie zmniejszające się przez nieużywanie”

Szereszewski – 1

• Badany przez A. Łurię przez długi czas• „O pamięci, która nie miała granic”• S. urodził się pod koniec XIX wieku• Rodzina wielodzietna, z korzeniami żydowskimi• Zdolności muzyczne, ale choroba uniemożliwiła

karierę• Dziennikarz, racjonalizator, mnemonista,

ziołolecznictwo• W rodzinie inne przypadki nadzwyczajnej pamięci

Szereszewski – 2

• Szybkie i trwałe zapamiętywanie materiału seryjnego

• Rola wyobrażeń wzrokowych• Wspomnienia z wczesnego dzieciństwa• Trudności z zapamiętywanie treści złożonych (np.

tekstów czy poezji), twarzy i głosów• Problemy z intensjonalnym zapominaniem• Synestezja • Ejdetyzm

Mnemoniści II połowy XX wieku

• VP – szachista urodzony w rodzinnych stronach Szereszewskiego

• Aitken – profesor matematyki, muzyk, pisarz

• TE – system cyfrowo-literowy• Rajan Mahadevan – doktor psychologii z

liczbą Pi• TM – człowiek, który zapamiętał zawartość

książki telefonicznej

Badania Wildinga i Valentine• Poszukiwania za pomocą ogłoszeń prasowych;

uczestnicy Memoriady; grupa kontrolna• Liczne zadania pamięciowe, np. cyfry, listy słów,

opowiadania, twarze, płatki śniegu• Silne różnice intra- i interindywidualne• Znaczenie wrodzonych zdolności• Znaczenie ćwiczenia• Samoocena odnośnie do osiągnięć pamięciowych

nie zawsze trafna

Koncepcja wyćwiczonej pamięci

• Ericsson • Badania nad S.F.• Rozszerzenie pojemności pamięci

krótkotrwałej, stosowanie skutecznych strategii, bezpośrednie przenoszenie do pamięci długotrwałej?

• Inne badania nad możliwością wyćwiczenia pamięci, np. rachmistrzowie pamięciowi

• Pamięć ekspercka: kelnerzy, taksówkarze, muzycy

Usprawnianie pamięci• Farmakologiczne• Dbałość o kondycję mózgu: odżywianie,

dotlenienie, unikanie czynników szkodliwych

• Aktywność fizyczna• Aktywność poznawcza• Strategie pamięciowe• Metapoznanie• Rozwijanie wiedzy ogólnej