Wyczerpanie ego u osób uzależnionych€¦ · badane były bardzo zróżnicowaną wewnętrznie...
Transcript of Wyczerpanie ego u osób uzależnionych€¦ · badane były bardzo zróżnicowaną wewnętrznie...
Elżbieta Barańska gr.3 in.
Anna Serkieza gr.3 in.
Paweł Sukniewicz gr.3 z
Adrianna Wojciechowska gr.3 in.
WPROWADZENIE
Wyczerpanie ego u osób uzależnionych
„Nie szło tu bowiem o to, że dalej istniał rzeczywisty wybór pomiędzy piciem a
niepiciem, nie, takiego wyboru nie było już dawno, natomiast można było wciąż jeszcze udawać,
że taki wybór istnieje i nie tyle wahać się pomiędzy piciem a niepiciem, co wiedząc, że już się
w zasadzie przestało nie pić.” (Pilch, 2000). Czy istnieje wolny wybór, czy zawsze jesteśmy w
stanie świadomie dokonywać wyboru, czy niektórzy posiadają lepszą samokontrolę od innych ?
Dlaczego niektórzy z nas uzależniają się od alkoholu, narkotyków oraz innych używek? Czy
może mają do tego predyspozycje? Czy procesy wolicjonalne u każdego z nas przebiegają tak
samo, czy u niektórych są wykształcone lepiej niż u innych? Czy też może są wyczerpywanymi
zasobami, które nieodnawialnie zanikają niczym nieużywane mięśnie? Jeżeli tak, to czy u osób
uzależnionych zasoby te wyczerpują się szybciej niż u osób zdrowych?
Na podstawie dotychczasowych badań wynika iż, zachowania związane z uzależnieniem
charakteryzuje stały, powtarzalny mechanizm. Zazwyczaj uzależnieni opierają swoje życie na
niekontrolowanym piciu, które jest cyklicznie przerywane okresami abstynencji. Według autora
skoncentrowanie się na tym powtarzalnym cyklu pozwoliło by znaleźć wyjaśnienie dlaczego tak
trudno oprzeć się pokusie osobom uzależnionym. Autor zauważa iż, samokontrola może być
zachwiana, poprzez opieranie się w pierwszej kolejności pragnieniom niekoniecznie związanym
z substancjami uzależniającymi. Dla osób zdrowych jak i uzależnionych opieranie się
nieustającym pokusom jest trudne i wyczerpujące, a także wręcz niemożliwe do kontynuowania
przez długi czas. Dowody na to pochodzą z badań nad wyczerpaniem ego (Levy, 2006).
Wiele problemów społecznych i behawioralnych spowodowanych jest brakiem
samokontroli. Są to między innymi uzależnienia takie jak nadużywanie alkoholu, narkomania,
palenie papierosów, objadanie się, hazard, niekontrolowane wydawanie pieniędzy. Brak
samokontroli prowadzi również do przemocy oraz ryzykownych zachowań seksualnych.
Czynniki wpływające na podatność danej jednostki na problemy z samokontrolą, a tym samym z
wyczerpaniem ego to uwarunkowania genetyczne, czynniki fizjologiczne, oraz przekonania i
oczekiwania (Heatherton, Baumaister i Tice 2000).
Procesy wolicjonalne odgrywają bardzo ważną rolę w życiu człowieka. Samokontrola
jest procesem umożliwiającym powstrzymywanie chwilowych pragnień, emocji, nastrojów,
myśli lub zachowania w imię długoterminowych celów. Celem głównym jest osiągnięcie
odroczonego w czasie nadrzędnego celu, a zrezygnowanie z chwilowej przyjemności.
Samokontrola jest procesem pozwalającym na dokonanie tego (Ryan, 2012).
Wydaje nam się, iż zjawisko samokontroli jest bardzo ważne w kontekście uzależnień, a
zrozumienie go jest nieodzowne do zwiększenie skuteczności prewencji jak i ulepszenia metod
leczenia oraz szerszego spojrzenia na problem uzależnień. Samoregulacja jest jednym z
głównych aspektów ogólnie pojmowanej funkcji wykonawczej Ja, która łączy się z wyborem i
inicjatywą. Prawdopodobnie to samo źródło zasobów lub energii wykorzystywane podczas
samokontroli jest również zużywane podczas dokonywania wyborów. Eksperymenty dowodzą iż,
samokontrola może być zilustrowana modelem energetycznym. Tak jak mięsień słabnie pod
wpływem obciążenia, tak samokontrola pogarsza się w następstwie aktu samokontroli pozornie z
nią niezwiązanego.
Eksperymenty dotyczące wyczerpania ego na jakie chcielibyśmy zwrócić uwagę to liczne
badania przeprowadzone przez Baumeistera i współpracowników, których celem było zbadanie
czy samokontrola działa na zasadzie modelu energetycznego. Z badań tych wynika, iż różne
akty samokontroli wyczerpują te same zasoby. Do wyczerpania ego użyto takich procedur jak
,,tłumienie myśli, uzewnętrznianie bądź powstrzymywanie się od okazywania emocji,
wytrzymałości fizycznej, kontynuacji czynności w obliczu porażki, a także kontrolowania
impulsów(opierania się pokusie). Otrzymane wyniki świadczą o tym, że różne formy
samokontroli podlegają wpływowi pewnej jednej całości.'' (Tesser, Felson i Suls 2004, s.22)
Hipoteza dotycząca wyczerpania ego wydaje się wyjaśniać powtarzające się cykle w
uzależnieniach. Uzależnieni czasami są w stanie oprzeć się pragnieniu, ale ciągłe kontrolowanie
się wyczerpuje ich zasoby samokontroli i oparcie się pokusie staje się coraz trudniejsze.
Zazwyczaj wtedy poddają się i znów sięgają po alkohol uzyskując tymczasową ulgę w pragnieniu
co pozwala im odbudować część zasobów samokontroli po raz kolejny. Po czym cykl zaczyna się
od nowa. Uporanie się z uzależnieniem jest ekstremalnie trudne w wielu przypadkach. W
większości przypadków jak podaje autor uzależnieni mają początkowo takie same zasoby
samokontroli jak wszyscy, a ciągłe opieranie się pokusie picia ją wyczerpuje.(Neil Levy, 2006)
W naszym badaniu chcemy sprawdzić czy rzeczywiście tak jest, czy ludzie zdrowi w porównaniu
z uzależnionymi nie będą wyczerpywać ego szybciej. Jak dotąd nie znaleźliśmy badań
odpowiadających na to pytanie.
Naszym problemem badawczym jest znalezienie odpowiedzi na rozstrzygające pytania:
"Czy negatywne emocje oraz kontrolowanie reakcji emocjonalnych może powodować
wyczerpanie się ego ?", oraz "Czy u ludzi uzależnionych od alkoholu wpływ negatywnych
emocji oraz kontrolowanie reakcji emocjonalnych będzie silniejszy na wyczerpanie się ego
aniżeli u ludzi zdrowych?" Uzasadnieniem naszych hipotez jest uwzględnienie danych
naukowych z badań Baumeistera, z których wnioskować można, że: emocje oraz kontrolowanie
reakcji emocjonalnych (np. poprzez tłumienie myśli) ma wpływ na wyczerpanie się ego.
Przyjęliśmy, że skoro dochodzi do wyczerpania zasobów Ja w wyżej wymienionych sytuacjach u
ludzi zdrowych to należy założyć, że u ludzi z chorobą alkoholową wyczerpanie ego będzie
przebiegać w stopniu nasilonym, albowiem osoby uzależnione cały czas muszą powstrzymywać
się przed spożywaniem alkoholu i przez to mogą mieć chronicznie wyczerpane zasoby ego. Za
hipotezy przyjęliśmy, że: negatywne emocje wzmagają wyczerpanie się ego oraz, że u osób
uzależnionych od alkoholu wyczerpanie się ego następuje szybciej niż u osób zdrowych.
METODA
Osoby badane
Badania przeprowadziliśmy wśród osób uzależnionych od alkoholu oraz wśród osób u
których nie stwierdzono uzależnienia. W sumie w badaniu wzięło udział łącznie 90 osób z
czego 32 osoby stanowiły kobiety a 58 osób stanowili mężczyźni.
Pierwsza część badania przeprowadzona została w Zakładzie Lecznictwa Odwykowego
dla Osób Uzależnionych od Alkoholu w Czarnym Borze. W eksperymencie udział wzięło udział
10 kobiet i 46 mężczyzn. Spośród osób uzależnionych najbardziej liczebną grupą były osoby w
wieku pomiędzy 34 a 49 rokiem życia. Osoby uzależnione w zdecydowanej większości
posiadały wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Wyniki przedstawia tabela 1. Osoby
badane były bardzo zróżnicowaną wewnętrznie grupą pod względem motywacji do życia w
trzeźwości. Średni czas abstynencji osób uzależnionych biorących udział w eksperymencie
wynosił 52 dni. Niektóre osoby zgłosiły się na terapię z własnej woli, inne zostały skierowane na
leczenie nakazem sądowym. Znaczna część badanych była po detoksykacji. Wszyscy pacjenci
zakładu znajdowali się pod opieką lekarską, w tym psychiatryczną. Niektórzy badani
przyjmowali leki psychotropowe, które w znacznym stopniu wpływały na ich funkcjonowanie
psychosomatyczne.
Wykres 1. Płeć osób badanych.
Druga część badania została przeprowadzona wśród osób nieuzależnionych od alkoholu.
Grupa składała się z 22 kobiet i 12 mężczyzn. Najbardziej liczebną grupą była grupa osób
młodych w wieku pomiędzy 18 a 33 rokiem życia, stanowiła 69% osób badanych. Wykształcenie
średnie i wyższe posiadało aż 91,2 % badanych.
Wykres 2. Wykształcenie osób badanych.
0
10
20
30
40
50
uzależniony nieuzależniony
Pełeć badanych
kobieta mężczyzna
0,0%
20,0%
40,0%
60,0%
80,0%
100,0%
podstawowe zawodowe średnie wyższe
Wykształcenie osób badanych
uzależniony
nieuzależniony
Wszystkie osoby badane przystąpiły do badania dobrowolnie, podpisując świadomą
zgodę na udział w badaniu. (załącznik 1)
Materiały
Do przeprowadzenia badania wykorzystaliśmy następujące narzędzia:
1. Teledysk1, który prezentowaliśmy osobom badanym. Teledysk nacechowany był
nostalgiczną muzyką, dramatyczną fabułą. Bohaterem był uzależniony mężczyzna, który
nie panował nad swoim zniewolonym życiem i cierpiące, krzywdzone dziecko. Czas
trwania teledysku wynosił 8 minut.
2. Test Stroopa, którym mierzyliśmy czas reakcji i liczbę popełnionych błędów. Zadanie
polegało na możliwie szybkim i poprawnym reagowaniu. U dołu ekranu były widoczne
trzy kolorowe kwadraty. W pewnym momencie na środku ekranu pojawiał się wyraz w
określonym kolorze – punkt fiksacji. Należało reagować naciskając klawisz
odpowiadający kolorowi wyrazu a nie kolorowi nazywanemu przez wyraz.
3. Kwestionariusz, który opracowaliśmy na podstawie testu psychologicznego SUPIN –
Skali uczuć pozytywnych i negatywnych (załącznik 2).
Badani zostali powiadomieni, w bardzo uproszczony sposób o celu badania. Grupę
eksperymentalną poinformowaliśmy, że będziemy badać reakcje na film. W tym celu
przeprowadzimy test Stroopa i ocenę nastroju. Grupie kontrolnej powiedzieliśmy, że jesteśmy
zainteresowani samopoczuciem badanych oraz ich sposobem rozwiązywania testu Stroopa.
1 http://www.youtube.com/watch?v=13HnYhiE7xU
Za zmienną zależną przyjęliśmy wyczerpanie się ego. Wskaźnikami zmiennej był czas
reakcji i liczba popełnionych błędów w teście Stroopa. Za zmienną niezależną przyjęliśmy
uzależnienie od alkoholu oraz negatywne emocje. Manipulowaliśmy uczuciami poprzez
projekcję teledysku wymuszając na badanym powstrzymywanie się od wyrażania ekspresji
twarzy. Osoby z grupy kontrolnej nie wykonywały żadnych poleceń. Mogły być bierne,
odpoczywać lub relaksować się.
W kolejnej części przeprowadziliśmy ankietę, w której badaliśmy wpływ filmu na
samopoczucie osoby badanej, poprzez zadawanie pytań dotyczących odczuwanych emocji.
Odpowiedzi zostały wyrażone na skali pięciostopniowej.
Testu Stroopa użyliśmy do pomiaru zmiennej zależnej. Pomiar został dokonany
dwukrotnie: przed rozpoczęciem projekcji filmu i na zakończenie badania. Ponieważ chcieliśmy
sprawdzić, czy w naszym eksperymencie dojdzie do wyczerpania się ego postanowiliśmy
przeprowadzić test dwukrotnie, dokonując pomiaru pretest i posttest. Pomiaru tego dokonaliśmy
w grupie w której wzbudzaliśmy negatywne emocje oraz w grupie której nie wzbudzaliśmy
negatywnych emocji.
ANALIZA
W celu sprawdzenia postawionych hipotez, że emocje oraz kontrolowanie reakcji
emocjonalnych mają wpływ na wyczerpanie się ego oraz, że u ludzi z chorobą alkoholową
wyczerpanie się ego przebiega w nasilonym stopniu, została przeprowadzona dwuczynnikową
analizę wariancji w schemacie 2 (uzależnienie od alkoholu, brak uzależnienia) x 2 (wyczerpanie
się ego, brak wyczerpania/kontrola).Do pomiaru zmiennej zależnej posłużył wskaźnik pomiaru
czasu reakcji oraz liczba popełnionych błędów w teście Stroopa.
W omówionym eksperymencie przeprowadzono manipulację nastrojem na skutek
wzbudzania negatywnych emocji w grupach osób uzależnionych i nieuzależnionych. Wewnątrz
tych grup jednej z nich przedstawiono film o drastycznej treści i polecono uczestnikom
kontrolować ekspresję twarzy, drugiej z nich nie polecono żadnego zadania do wykonania.
Wskaźnikami pomiaru zmiennej zależnej była średnia liczba błędów w teście Stroopa mierzona
w ms oraz liczba możliwych błędów w teście mierzona na skali od 1 do 10. W badaniu osoby
uzależnione jak i nieuzależnione, u których wywoływano negatywne emocje charakteryzowały
się wyższym wskaźniliem popełnionych błędów w teście Stroopa niż osoby, które nie zostały
poddane negatywnym emocjom. Oznacza to, że osoby uzależnione, którym wyświetlono
drastyczy film popełniły więcej błędów M = 3,07; SD = 2,80 niż osoby uzależnione, u których
nie wzbudzano negatywnych emocji M = 1,89; SD = 2,72. Podobne rezultaty odnotowano wśród
osób nieuzależnionych. One również na skutek wzbudzonych negatywnych emocji popełniały
więcej błędów M = 1,40; SD = 1,99 niż osoby nieuzależnione u których nie wzbudzano
negatywnych emocji M = 0,42; SD = 0,84. Omówione wyniki badań wykazały, że emocje oraz
kontrolowanie reakcji emocjonalnych ma wpływ na wyczerpanie się ego bez względu na
przynależność do grupy. Różnica w poziomie wyczerpaniu się ego w grupie osób uzależnionych i
nieuzależnionych pod wpływem filmu o dramatycznej treści jest istotna statystycznie F (1,86) =
9,22; p = 0,03. Wynik taki oznacza, że wyczerpaniu się ego pod wpływem negatywnych treści
ulegają zarówno osoby uzależnione jak i nieuzależnione.
Rys. 1. Posttest – średnia liczba błędów popełnionych w teście Stroopa wśród osób
uzależnionych i nieuzależnionych od alkoholu w grupach wyczerpania się ego i braku
wyczerpania ego /kontroli.
Pomiar czasu reakcji w teście Stroopa wykazał, że u ludzi z chorobą alkoholową
negatywne emocje istotnie mają nasilony wpływ na wyczerpanie się ego. Badania dowodzą, że
wzbudzanie negatywnych emocji wpływa na pogorszenie wykonania zadania wyłącznie wj
grupie uzależnionych. U nieuzależnionych wzbudzanie negatywnych emocji nie wywołało
pogorszenia wyników . Osoby uzależnione, po manipulacji charakteryzowały się dłuższym
czasem reakcji w teście Stroopa (M = 1607,10; SD = 505,75) niż uzależnieni u których nie
wzbudzano negatywnego nastroju (M = 1345,22; SD = 448,89). Zależność ta przebiega w
odmienny sposób w grupie osób nieuzależnionych od alkoholu. Nieuzależnieni, którzy byli
poddawani negatywnym emocjom reagowali sprawniej (M = 961,00; SD = 360,34), niż
uczestnicy którzy nie byli poddawani negatywnych emocjom (M = 1070,32; SD = 283,09). Efekt
ten przedstawia interakcja krzyżowa (rys. 2).
uzależniony - wyczerpanie
ego
uzależniony - brak
wyczerpania ego/kontrolna
nieuzależiony - wyczerpanie
ego
nieuzależniony - brak
wyczerpania ego/kontrolna
3,07
1,89 1,40
0,42
Rys. 2. Posttest – średni czas reakcji w teście Stroopa mierzony wśród osób uzależnionych i
nieuzależnionych od alkoholu w grupach wyczerpania się ego i braku wyczerpania -kontroli.
Pierwszy opisany przykład, w którym mierzona była liczba błędów testem Stroopa
dowodzi, że wzbudzanie negatywnych emocji istotnie ma wpływ na wyczerpanie się ego u ludzi
uzależnionych jak i nieuzależnionych. Oznacza to, że na skutek negatywnych emocji dochodzi do
wyczerpania u ludzi w ogóle zasobów energetycznych własnego ja. Drugi omówiony przykład, w
którym mierzony był czas reakcji dowodzi, że emocje oraz kontrolowanie reakcji emocjonalnych
istotnie ma wpływ na wyczerpanie się ego u ludzi z chorobą alkoholową. Ta zależność nie
została odnotowana w grupie osób nieuzależnionych.
Oznacza to, że osoby uzależnione zawsze w skutek negatywnych emocji reagowały
wyczerpaniem własnych zasobów natomiast……. Wyniki pierwszego pomiaru na
nieuzależnionych - liczba błędów w postteście dowodzą, że dochodzi u nich może u nich
dochodzić do wyczerpania zasobów ego aczkolwiek nie zawsze, co zostało wykazane na
przykładzie drugiego pomiaru: posttest – czas reakcji.
F (1,86) = 24,41 p = 0,001
Załącznik nr 1: Świadoma zgoda na udział w badaniu
Świadoma zgoda na udział w badaniu psychologicznym.
Wyrażam świadomą i dobrowolną zgodę na udział w badaniu psychologicznym.
Zostałem/łam poinformowany/wana, że mam prawo do odmowy udziału w badaniu w dowolnym
momencie. Wycofanie się z badań nie jest związane z ponoszeniem jakichkolwiek konsekwencji.
Zostały mi udzielone pełne informacje o wszystkich aspektach badania; o celu badania ,
jego procedurze, czasie trwania, potencjalnych zagrożeniach.
Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich anonimowych danych do celów naukowych. .....................................................
Imię i nazwisko, data
podpis
Załącznik nr 2: Kwestionariusz uczuć – opracowany przez zespól na podstawie SUPIN.
Płeć: K M
Wykształcenie: wyższe średnie zawodowe podstawowe
Wiek: 18 – 33 lat 34 – 49 lat 50 – 65 lat 66 lat i więcej
Jak długo utrzymujesz abstynencję: …. dni …. tygodni …. miesięcy …. lat
Instrukcja
Skala ta składa się ze słów nazywających różne emocje i uczucia. Przeczytaj każde słowo i zastanów
się jak czujesz się TERAZ albo jak czujesz się W TEJ CHWILI. Następnie wpisz właściwa
odpowiedź na kresce znajdującej się obok słowa, używając przy tym podanej niżej skali punktowej:
1 2 3 4 5
nieznacznie trochę umiarkowanie dość bardzo
lub wcale mocno silnie
____aktywny ____mocny
____nerwowy ____winny
____przerażony ____ożywiony
____ pełen zapału ____zmęczony
____zmartwiony ____zdecydowany
dziękujemy za wypełnienie ankiety
Literatura cytowana:
Baumeister R. F., Heatherton T. F., i Tice D.M. (2000) Utrata kontroli : jak i dlaczego
tracimy zdolność samoregulacji Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych.
Levy, N. (2006). Addiction, autonomy and ego-depletion: A response to Bennett Foddy and
Julian Savulescu. Bioethics 20, 16–20.
Pilch, J. (2000) Pod mocnym aniołem, Warszawa: Wydawnictwo Literackie Źródło:
http://lubimyczytac.pl/cytaty/12083/autor/jerzy-pilch
Ryan R. M., (red.) (2012), The Oxford Handbook of Human Motivation. (s.111) Oxford:
Oxford University Press.
Tesser, A., Felson, R. B., i Suls, J. M., (red.) (2004). Ja i tożsamość. Perspektywa
psychologiczna. (s.18-41). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Tice, D. M., Baumaister, R. F., Shmueli i Muraven, S. M. (2007). Restoring the self:
Positive affect helps improve self-regulation following ego depletion. Journal of
Experimental Social Psychology, 43, 379-384. Źródło:
http://www.journals.elsevier.com