Wychowanie i edukacja młodego pokolenia w nauczaniu Jana Pawła II

Wychowanie i edukacja młodego pokolenia

w nauczaniu Jana Pawła II

dr Grzegorz Baczewski

Każdy człowiek jest osobą to znaczy istotą rozumną i obdarzoną

wolną wolą

Jan Paweł II widział w dzieciach i młodzieży pełnowartościowe osoby

stworzone na obraz i podobieństwo Boga

Wobec dziecka jako osoby stosuje się tak zwaną normę

personalistyczną, która głosi, iż: ,,Nigdy nie wolno posługiwać się

osobą ludzką jako narzędziem do jakiegoś celu, ale jako celem samym

w sobie'', a szerzej to ujmując – ,,Wobec dziecka jako osoby ludzkiej

właściwą postawę stanowi tylko miłość, która szanuje jego osobową

godność”

Personalistyczna filozofia - fundament edukacji


Dzieci to „ludzie jutra”, „wiosna życia”, „zadatek przyszłości każdej

ziemskiej ojczyzny”

(Por. Jan Paweł II, Przemówienie do Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Nowy Jork, 2.X.1979, z okazji ustanowienia

Międzynarodowego Roku Dziecka)

Dzieci to również uosobienie niewinności i źródło nadziei, która

mówi rodzicom o celu ich życia i jest owocem ich miłości (Por. Jan Paweł II, Dziecko nadzieja – przemówienie w Castel Gandolfo, 22.VII.1979)


Personalizm Jana Pawła II stwierdza także szczególną wartość życia

dzieci, które są przyszłością nie tylko rodziców, lecz także państw i całej

ludzkości (Por. Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy świętej, Kalisz 4.VI.1997)

Jan Paweł II był autorem pierwszego w historii Kościoła listu papieskiego

do dzieci, w którym wspomina własne dzieciństwo oraz dzieciństwo

Jezusa narodzonego w ubóstwie i potępia w nim różne formy przemocy

oraz niesprawiedliwości wobec dzieci (Por. Jan Paweł II, List Ojca Świętego do dzieci w Roku Rodziny, 1994).

Najważniejsze jest prawo dzieci do posiadania pełnej i kochającej rodziny (Por. Jan Paweł II, Przemówienie w Waszyngtonie z 7.X.1979 oraz duża część adhortacji o rodzinie „Familiaris consortio”)

W rodzinie dziecko powinno być szanowane, otoczone troską, miłością,

ochroną w sferze duchowej, materialnej i intelektualnej, które zapewnią mu

możliwość integralnego, czyli całościowego rozwoju osobowego (Por. Jan Paweł II, Przemówienie w Waszyngtonie z 7.X.1979 oraz duża część adhortacji o rodzinie „Familiaris consortio”)

Jan Paweł II uczulał opinię publiczną na przestrzeganie Deklaracji Praw

Dziecka ONZ, która wyraża wiele ważnych zasad (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do dziennikarzy europejskich, z 13. I. 1979)

Prawa dziecka według Jana Pawła II

Z prawami dziecka wiążą sie jednak także jego obowiązki i

odpowiedzialność zgodnie z poziomem rozwoju dziecka (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do dziennikarzy europejskich, z 13. I. 1979)

Jan Paweł II zwracał też uwagę na ważne przepisy w kwestii dzieci

zawarte w Karcie Praw Rodziny

Przestrzeganie praw dziecka to zarazem obowiązek dorosłych. Jest

to cel, ku któremu należy dążyć nie tylko ze względu na dobro

dzieci, lecz także całej naszej cywilizacji (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do dziennikarzy europejskich, z 13. I. 1979)


Papież domagał się budowania „cywilizacji miłości”, czyli świata w którym

także dzieciom nie groziłaby wojna, ubóstwo, niedożywienie, brak możliwości

edukacji i wychowania (Por. Jan Paweł II, Przemówienie w San Domingo, 25.I.1979)

Jan Paweł II zwracał uwagę na otoczenie szczególną opieką przez instytucje

i społeczeństwa dzieci pozbawione rodzin, na stwarzanie dobrych przepisów

służących adopcji dzieci przez rodziny oraz ochronę rodzin wielodzietnych (Por. Karta Praw Rodziny art. 4F i 3c)

Papież podkreślał szczególną rolę matek w życiu dzieci oraz całych

społeczeństw i nawoływał by nie deprecjonować kobiet ze względów

ekonomicznych, ale by ukazać piękno i ważność macierzyństwa (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do Sekretarza Generalnego Międzynarodowej Konferencji o Zaludnieniu)


Zasady wychowania i edukacji według Jana Pawła II

Wychowanie – w opinii Jana Pawła II wychowanie w sensie najszerszym

oznacza stawanie się osoby ludzkiej coraz bardziej człowiekiem, czyli

stanowi troskę o to, ażeby człowiek coraz bardziej był, nie zaś coraz

więcej miał.

Być coraz bardziej człowiekiem to także umieć być nie tylko w relacjach z

innymi ludźmi, ale także żyć dla drugich. Według Jana Pawła II dzięki

wychowaniu ludzie mogą stać się wielcy w swym człowieczeństwie, a

praca wychowawcza wiąże się z formacją sumienia (a nie jedynie

intelektu) (Por. Jan Paweł II, Przemówienie w siedzibie UNESCO, Paryż 2.VI.1980)

Zasady wychowania i edukacji według Jana Pawła II

Jan Paweł II ubolewał nad utożsamianiem wychowania z wykształceniem

oraz przenoszeniem ciężaru wychowania z konkretnych osób na

bezosobowe instytucje (relacje osobowe tu istotne: wychowawca –

wychowanek).

Wychowanie nie powinno też stanowić manipulacji, która służyć ma

ukształtowaniu osób do tego, by mogły sie wykazywać swymi

umiejętnościami, wiedzą, sukcesami. Przyszłość osób wiąże się

nierozerwalnie z integralnym ich wychowaniem

(Por. Jan Paweł II, Homilia w Monte Sameiro, 15.05.1982)

Cele i zadania wychowania i edukacji

Głównym celem jest doprowadzenie do ludzkiej dojrzałości integralnej tzn.

cielesnej, duchowej, intelektualnej i emocjonalnej. Liczy się nie tylko

„wiedzieć”, ale głównie „być”, co wiąże się z umiejętnym ukształtowaniem

wolności i odpowiedzialności. Oznacza to umiejętne panowanie nad sobą

w oparciu o wartości moralne, także dążenie do prawdy, dobra i piękna

(Por. Jan Paweł II, Homilia w Kamerunie z 13.07.1985)

Cele i zadania wychowania i edukacji

Dodatkowe cele to: wychowanie do poszanowania życia, do kształtowania

dobrych relacji międzyosobowych, właściwego stosunku do seksualności i

czystości, do odpowiedzialnego rodzicielstwa, do właściwej postawy wobec

dóbr materialnych, służby i troski o każdą osobę ludzką, zwłaszcza biedną

lub chorą(Por. Jan Paweł II, Encyklika „Evangelium Vitae” oraz adhortacja „Familliaris consortio”)

Papież zwracał też uwagę na pewne cele negatywne w procesie

wychowawczym, to znaczy dążące do wykorzenienia wad, nałogów u dzieci

i młodzieży np. narkomanii

Rola wychowawców i nauczycieli

Według Jana Pawła II, wychowawcy, nauczyciele mają trudną i

odpowiedzialną misję, choć zarazem bardzo wzniosłą (Por. Jan Paweł II, Homilia w Kamerunie, 13.08.1985)

Wychowawca, nauczyciel to w opinii Jana Pawła II współpracownik

Boga – Wychowawcy (Por. Jan Paweł II, adhortacja Christifideles laici).

Taka osoba niejako „rodzi” w znaczeniu duchowym nowego człowieka i

składa bezinteresowny dar z siebie dzięki czemu misja wychowawczo –

nauczycielska stanowi misję apostolską (Por. Jan Paweł II, List do rodzin „Gratissimum sane”)

Autentyczne wychowanie to nie tylko przekazanie wiedzy, ale również

ukształtowanie postawy poszukiwania obiektywnej prawdy i odróżniania

jej od fałszu (Por. Jan Paweł II, Wychowywać to nie tylko kształcić, Homilia z Leon, 4.08.1983)


Aby wychowawcy i nauczyciele mogli właściwie spełniać swą misję sami

muszą być odpowiednio uformowani, tak by móc stać się prawdziwymi

autorytetami dla dzieci i młodzieży i potwierdzać życiem, swoją postawą to,

co głoszą (Por. Jan Paweł II, adhortacja Christifideles laici)

Nauczyciele i wychowawcy powinni korzystać z tych treści pedagogicznych,

które na przestrzeni dziejów okazały się ważne, obroniły swoją rolę w życiu

ludzkim i są uniwersalne (Por. Jan Paweł II, List w setną rocznicę śmierci św. Jana Bosco, Juventum patris)

Rola wychowawców i nauczycieliRola wychowawców i nauczycieli

Ważne w postawie nauczycieli i wychowawców jest zainteresowanie

sprawami i problemami uczniów i wychowanków, uczestniczenie w ich

zainteresowaniach np. sportowych, kulturalnych oraz szczere rozmowy.

Ogólnie w opinii Jana Pawła II dobry nauczyciel powinien być dojrzałym i

odpowiedzialnym przyjacielem, którego pierwszym zadaniem jest

wskazywanie dobra i drogi do niego prowadzącej.

Oznacza to czasami też konieczność stanowczego, choć życzliwego, nawet

krytycznego oceniania ucznia, gdy ten zasługuje na naganę i upomnienie.

Jan Paweł II nazywał taką postawę za św. Janem Bosko „pedagogiczną

obecnością” (Por. Jan Paweł II, List w setną rocznicę śmierci św. Jana Bosko)


Jan Paweł II zwracał uwagę na ważną rolę w okresie młodzieńczym

samowychowania w procesie pedagogicznym. Wychowanie w

rodzinie, w szkole dostarczać ma młodzieży elementów do ich

późniejszego samowychowania (Por. Jan Paweł II, List apostolski do młodych całego świata z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży 1990)

Papież zauważał, iż praca i pracowitość w znacznym stopniu

warunkują proces wychowania, bo człowiek staje się prawdziwie

człowiekiem również przez pracę (Por. Jan Paweł II, Encyklika „Laborem exercens”)


Papież wspominał też o ważnej roli zabawy, która nie tylko stanowi

przejaw chęci do rozrywki (homo ludens), lecz stanówi okazję do

kształcenia charakteru i pielęgnowania cnót. Zabawa także wspomaga

rozwój osobowości i wyraża młodość ducha(Por. Jan Paweł II, przemówienie z 1.03.1980)

Rodzina

Najważniejsze środowiska wychowawcze

Ponieważ rodzice dali życie dzieciom, mają prawo być pierwszymi i

głównymi wychowawcami. Rodzina to podstawowa komórka społeczna,

także w sferze wychowawczej (Por. Jan Paweł II, adhortacja „Familiaris consortio”)

Papież dostrzegał zagrożenie dla rodzin płynące ze strony współczesnej

cywilizacji konsumpcyjnej zwanej też przez Jana Pawła II „cywilizacją

śmierci” np: aborcja, antykoncepcja, pornografia, hedonistyczny styl życia

Z kryzysem rodzin wiąże się większość kłopotów dzieci np. ich zagubienie

moralne, duchowe, popadanie w nałogi, alienacja społeczna

Obowiązkiem państw, którym zależy na właściwym wychowaniu dzieci, jest

troska o rodziny, a nie zastępowanie rodziców w funkcji wychowawczej (Por. Jan Paweł II, Przemówienie z 30.10.1978)

Rodzice powinni w atmosferze miłości stanowić przykład osobisty dla dzieci,

wzór dla nich, który lepiej niż słowa potrafi wychowywać, wymaga to od

rodziców wiele cierpliwości, mądrości i taktu


Rodzina


Wychowanie jest zadaniem, które zarazem wymaga, aby rodzice sami

byli dobrze wychowani, bo tylko wtedy ich trud będzie owocny (Por. Jan Paweł II, Homilia, Wrocław, 21.06.1983)

Jan Paweł II podkreślał szczególną rolę matki w procesie wychowania w

rodzinach oraz atmosfery zaufania wzajemnego dzieci i rodziców

Rodzina ma być komunią osób, które się nawzajem wychowują oraz

przyczyniają się do humanizacji społeczeństwa (Por. Jan Paweł II, Adhortacja Christifideles laici)

Rodzina

Szkoła


Jan Paweł II akcentował, iż rodzice mają prawo wyboru szkoły dla swoich

dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami, zaś państwo powinno ich w tym

wspierać (Por. Jan Paweł II, przemówienie, Rzym, 28.06.1984)

Uzupełnieniem prawa do wyboru szkoły powinien być obowiązek rodziców

angażowania się w nawiązanie serdecznego i czynnego kontaktu ze szkołą

i nauczycielami

Rodzice mają też prawo do tego, aby wpływać na to, by szkoła nie głosiła

ideologii przeciwnych ich wierze (Por. Karta Praw Rodziny art. 5)

Szkoła


W opinii Jana Pawła II w szkole powinien panować klimat przyjaznego i

otwartego dialogu oraz wzajemnego szacunku. Dzięki takiemu klimatowi

szkoła będzie nie tylko uczyć ale i wychowywać np: kształtować cnoty

społeczne, patriotyczne, kształtować cnotę otwartości na świat i ludzi

(papież zauważał jak trudną w tym względzie rolę mają w dzisiejszym

świecie nauczyciele)

Szkoła


Jan Paweł II m. in. w Homilii w czasie Mszy świętej w Łowiczu

14.06.1999 roku w następujących słowach zachęcał dzieci do

nauki: „Uczcie się poznawać coraz to nowe przedmioty.

Wiedza bowiem otwiera horyzonty i sprzyja duchowemu

rozwojowi człowieka. Prawdziwie wielki jest ten człowiek,

który chce się czegoś nauczyć.” W tej samej homilii

stwierdzał też ogromną rolę nauczycieli: „Drodzy nauczyciele

(...) Młodzi was potrzebują. Oni poszukują wzorców, które

byłyby dla nich punktem odniesienia. Oczekują

odpowiedzi na wiele zasadniczych pytań, jakie nurtują ich

umysły i serca, a nade wszystko domagają się od was

przykładu życia”

Szkoła


Szkoła i inne instytucje wychowawczo – edukacyjne pełnią rolę

pomocniczą wobec rodziny (zasada subsydiaryzmu, czyli pomocniczości

społecznej) (Por. Jan Paweł II, List do rodzin, Gratissimum sane)

Praca nauczyciela w szkole powinna polegać na niesieniu pomocy

uczniom w integralnym odnajdywaniu prawdy o rzeczywistości i

wartościach. Papież stwierdzał, iż w czasach, gdy dobra materialne i

technologiczne są przedkładane często nad potrzeby duchowe powinna

obowiązywać zasada „nie może być nauki bez sumienia” (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, Strasburg, 8.10.1988)

Oprócz wiedzy teoretycznej nauczyciele powinni przekazywać wiedzę

praktyczną na przykład związaną z zasadami higieny i troską o zdrowie (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Międzynarodowej Konferencji na temat AIDS, Rzym 15.11.1989)

Kościół


W Kościele pierwszą osobą i wychowawcą jest Papież, a następnie

wychowanie dokonuje się we wspólnotach parafialnych oraz ruchach i

wspólnotach religijnych

Wychowanie, którym zajmuje się Kościół dotyczy kwestii wiary i moralności

a wiąże sie też z katechizacją dzieci i młodzieży. Kościół i religia służą dobru

człowieka.

Jednocześnie Papież zauważał, iż wspólnotowy charakter życia ludzkiego

wymaga, aby różne wspólnoty współpracowały w wychowaniu, choć zarazem

przestrzegał, aby rodzice zastanawiali się dobrze zanim powierzą wspólnotom

część zadania wychowawczego (Por. Jan Paweł II, homilia, Donuale 13.08.1985)

Rola kultury i mass mediów w wychowaniu

Zdaniem Jana Pawła II kultura w ogromnym stopniu kształtuje człowieka

a zarazem człowiek kształtuje kulturę (osobistą oraz społeczną) U podstaw wzajemnych relacji kultury i wychowania powinna być

postawa dążąca do kształtowania pełni człowieczeństwa, a nie prymat

sensacji i doraźnego sukcesu (Por. Jan Paweł II, adhortacja Christifideles laici)

Jan Paweł II wzywał do tworzenia kultury wspomagającej poszanowanie

godności człowieka, do „kultury życia”, a nie „cywilizacji śmierci” (Por. Jan Paweł II, Homilia, Kalisz 4.06.1997)

Rola kultury i mass mediów w wychowaniu

Jan Paweł II dostrzegał ogromną rolę mass mediów w procesie

wychowania, które ponoszą w tym względzie dużą odpowiedzialność (Por.

Jan Paweł II, Orędzie z 1.01.1979). Papież wzywał do tego, aby mass

media promowały autentyczne wartości ogólnoludzkie oraz chrześcijańskie.

Zauważał też na przykład, iż filmy największy wpływ mają na dzieci

(pozytywny lub negatywny) (Por. Jan Paweł II, Orędzie do Międzynarodowej Katolickiej Organizacji Filmowej, Watykan 31.10.1978)

Rodzice oraz szkoły powinny uczyć dzieci właściwego korzystania ze

środków masowego przekazu, zwłaszcza telewizji i internetu

(Por. Jan Paweł II, Orędzie z 24.01.1994)

Wybrana bibliografia

Materiały źródłowe:

Jan Paweł II, Encykliki; Adhortacje; Homilie; Przemówienia

Opracowania:

Bilicki T., Dziecko i wychowanie w pedagogii Jana Pawła II, Kraków 2000.

Chrobak S., Koncepcja wychowania personalistycznego w nauczaniu Karola Wojtyły- Jana

Pawła II, Warszawa 1999.

Wrońska K., Karola Wojtyły personalistyczna filozofia wychowania, w: Personalistyczna

filozofia wychowania, red. F. Adamski, Kraków 1999.

Luber D., Aksjologiczne penetracje wykładni pedagogicznej Ojca Świętego Jana Pawła II

generujące wychowanie dzieci i młodzieży, w: Nauczyciel i szkoła, nr 3-4, 2002, s. 61-88.

Wychowanie i edukacja młodego pokolenia w nauczaniu Jana Pawła II

Documents

Transcript of Wychowanie i edukacja młodego pokolenia w nauczaniu Jana Pawła II