Wybrane Zagadnienia z Lingwistyki Stosowanej 2014

7/23/2019 Wybrane Zagadnienia z Lingwistyki Stosowanej 2014

http://slidepdf.com/reader/full/wybrane-zagadnienia-z-lingwistyki-stosowanej-2014 1/123

Wybrane zagadnienia z

lingwistyki stosowanej

2015



1 Lingwistyka stosowana - pojęcie

• Tradycyjna definicja

językoznawstwa/lingwistyki:

dział nauk humanistycznych badających istotę,budowę i rozwój języka.

• Trojaki podział:

- Językoznawstwo synchroniczne/diachroniczne- Językoznawstwo teoretyczne/stosowane

- Makrolingwistyka/Mikrolingwistyka




• Językoznawstwo synchroniczne zajmuje się formą języka wdanym momencie; językoznawstwo diachroniczne odkrywahistorię języka (grupy języków) i zmiany jego struktury naprzestrzeni czasu.

•

Językoznawstwo teoretyczne próbuje budować modelesłużące opisywaniu poszczególnych języków oraz teoriedotyczące uniwersalnych aspektów języka; językoznawstwostosowane usiłuje wdrażać te teorie w praktyce.

• Makrolingwistyka lub językoznawstwo kontekstualne bada

dopasowanie języka do otaczającego świata, a więc funkcjespołeczne języka, proces nauki i wzbogacania języka,procesy wytwarzania i odbioru języka. Mikrolingwistyka lub językoznawstwo niezależne rozważa język jako taki, a więc jako byt niezależny od otaczającego świata.




• Lingwistyka stosowana:

dyscyplina naukowa, która zajmuje sięopisem, wyjaśnianiem, i rozwiązywaniem

praktycznych problemów życiowych ispołecznych w zakresie języka ikomunikacji (Knapp 2010:xxi)

NB. Różnica w definiowaniu miedzy kręgiemeuropejskim i anglosaskim (przede wszystkimdydaktyka języka)




• Problemy badawcze wykraczają poza granicezainteresowania dyscyplin językoznawczych

• Dotychczasowe wyniki badań są niewystarczające dorozwiazywania tych problemów

• Do rozwiazywania tych problemów opracowuje sięnowe metody badawcze i podejścia teoretyczne

• Nowe teorie i metody badawcze wymagająposługiwania się innymi dyscyplinami

(interdyscyplinarność)• Podział na lingwistykę teoretyczną i stosowaną stajesię nieprzydatny (badania obejmują podejściateoretyczne i praktyczną analizę)



5 Lingwistyka stosowana - przedmiot i zakres

badań

1. W obrębie jednego języka2. W obrębie dwóch i więcej językówAd 1.

- Akwizycja języka (nauka pisania, alfabetyzacja dorosłych,dydaktyka pisemnych form wypowiedzi, lingwistycznekształcenie nauczycieli, konwersacja/rozmowa w procesienauczania)

- Komunikacja pisemna (nauczanie ortografii i gramatyki,

trening pisania, komunikacja w technice)- Komunikowanie przy użyciu „nowych mediów” (język waplikacjach komputerowych, programy komputerowe wdydaktyce, użycie korpusów w leksykografii i frazeologii




badań

Ad 1. c.d.

- Komunikowanie publiczne (komunikacja wreklamie, formy pisane w dziennikarstwie,

raporty korporacyjne i public relations)- Komunikowanie ustne (w mowie) (analizakonwersacji w komunikowaniu korporacyjnym,

poradnictwo konwersacyjne w organizacjach iinstytucjach, trening konwersacyjny,komunikowanie w medycynie)




badań

Ad 2. (komunikowanie w obrębie dwóch i więcej języków)

-Dydaktyka języków obcych

-Język ojczysty (polski, angielski, francuski…) jako język obcy

-Komunikowanie międzykulturowe-Tłumaczenie




badań

Ponadto:

- Badanie i analiza języka (opracowywanieterminów fachowych i terminografia,

standaryzacja/ujednolicanie komunikacjispecjalistycznej, planowanie języka – jego korpusu istatusu)

- Problemy diagnostyczne i terapeutyczne

(diagnostyka akwizycji języka, lingwistyka kliniczna,lingwistyka w kryminalistyce)

(Knapp 2010)




badań

Dodatkowo (w aspekcie jednego lub więcej języków) m.in.:

-Socjolingwistyka,

-Psycholingwistyka,

-Pragmalingwistyka,

-Historiolingwistyka,-Lingwistyka tekstu,

-Lingwistyka korpusowa,

-Politolingwistyka,

-Juryslingwistyka,

-Neurolingwistyka,-Eurolingwistyka,

-Lingwistyka mediów-etc.



Socjolingwistyka 1

Pojęcie „socjo-”

•W złożeniach cząstka „socjo-” oznacza „odnoszącysię do społeczeństwa i/lub grupy społecznej”.

•„Społeczeństwo” - duża zbiorowość społeczna,zamieszkująca dane terytorium, posiadającawspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz siećwzajemnych stosunków społecznych.Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucjepozwalające mu na funkcjonowanie oraz f ormęorganizacyjną w postaci państwa, plemienia czynarodu.



Socjolingwistyka 2

Pojęcie „socjo-” (w socjologii):

Grupa społeczna - zbiór (co najmniej trzech)osób, którego członkowie współdziałają ze sobąna zasadzie odrębności od innych, w celuzaspokajania własnych potrzeb, charakteryzującysię trwałą strukturą i względnie jednolitym

systemem norm i wartości.



Socjolingwistyka 3

Pojęcie (socjo-) (socjologia):

Tożsamość społeczna - identyfikują ją terminyokreślające członkostwo w grupach społecznych,m.in. płeć, wiek, narodowość, afiliacjapolityczna, religia. Tożsamość społeczna jestzespołem identyfikacji społecznej, która oznacza

proces umieszczania i definiowania zarównosiebie, jak i innych w różnych kategoriachspołecznych.



Socjolingwistyka 4

Pojęcie „socjo-” (lingwistyka):

Odnosi się do zależności języka od różnicwystępujących w społeczeństwie -> na tej

podstawie definiuje się stan stosunkówspołecznych (np. mankamenty systemu

oświatowego).



Socjolingwistyka 5

Pojęcie „socjo-” (lingwistyka) cd.:

•Odnosi się do zależności pozycji społecznej jednostki lub grupy od sposobu, w jaki używają języka -> jednostka (często nieświadomie)określa swoje miejsce w hierarchii społecznej.

•Oznacza to, że język wytwarza, definiuje,

stabilizuje i transmituje stosunki społeczne.



Socjolingwistyka 6

Pojęcie „socjo-” (lingwistyka) cd.:

•Odnosi się do sposobu użycia języka przezczłonków różnie zdefiniowanej (wiek, płeć,

miejsce zamieszkania itd.) grupy ludzi w obrębiespołeczeństwa-> język jako zbiór sposobówużycia języka (odmian, lektów, socjolektów…).

•Stąd pojęcie: Sprachvarietät, lect (variety),sociolecte, socjolekt.



Socjolingwistyka 7

• Aspekty badawcze:

1.„Co język robi z ludźmi, którzy się nimposługują”?

2.„Co ludzie, którzy się nim posługują, robią z językiem?”



Socjolingwistyka 8

Dwie teorie (historyczne, ale nadal aktualne):

• Umiejętność posługiwania się językiem (wmowie i w piśmie, czynnie i biernie) ma np.wpływ na ich kariery życiowe -> teoria deficytów(Basil Bernstein).

• Umiejętność posługiwania się językiem nie mawpływu na kariery życiowe używających goludzi, ponieważ posiadane umiejętności

językowe pozwalają im normalnie funkcjonowaćw ich środowisku -> hipoteza o zróżnicowaniu(William Labov).



Socjolingwistyka 9

Pytania badawcze współczesnej socjolingwistyki:

•Jak przynależność do grupy ludzkiej, wpływa na

użycie języka przez jednostkę lub zbiorowość?

•W jaki sposób użycie języka zależy od roli

społecznej użytkownika języka i sytuacji, w którejodbywa się komunikacja?



Socjolingwistyka 10

Kilka aspektów badawczych:

•

Kanały użycia języka: język mówiony i pisany.•Pojęcia dodatkowe: styl, rejestr, repertuar,

•Parametry porządkujące użycie języka: osoba,

przestrzeń, grupa, norma, sytuacja, kontakttakże funkcja i medium (dalej odSocjolingwistyka 13).



Socjolingwistyka 11

• Styl: relacja między formą oznaczającą a treściąoznaczaną wypowiedzenia; dobór środków językowych adekwatnych w danej sytuacji i do

osiągnięcia zamierzonego celu.• Rejestr: relacja między formą oznaczającą a

sytuacją komunikacyjną.

•Repertuar: suma odmian języka, stylów,rejestrów, którymi posługuje się biernie i czynnie

jednostka (lub grupa).



Socjolingwistyka 12

• Zbieranie materiału do badań (obserwacja,wywiad, ankieta, korpusy…).

• Badanie języka:

Obserwacja cech języka na wszystkich poziomachsystemu językowego (słownictwo, fleksja,frazeologia, składnia, tekst itp.).



Socjolingwistyka 13

•Parametr: osoba (jednostka)

•

Cecha definiująca: tożsamość jednostki•Przykłady: repertuar jednostki (idiolekt), stanchwilowej znajomości języka, np. obcego(interimlekt).



Socjolingwistyka 14

• Parametr: przestrzeń (geograficzna)

• Cecha definiująca: tożsamość lokalna

•

Przykłady: odmiana lokalna (gwara), odmianaregionalna (dialekt), odmiana miejska

(urbanolekt), odmiana ponadregionalna (językpotoczny, regiolekt), odmiana narodowa (np.

British English, American English).



Socjolingwistyka 15

• Parametr: grupa

• Cecha definiująca: (konflikt) wartości

•

Przykłady: język specyficzny dla warstwy(klasy) społecznej (socjolekt), język specyficznydla płci (seksolekt), język specyficzny dla grupywiekowej (język młodzieżowy, gerontolekt),

język specyficzny dla wąsko pojętych grup(slang, język więzienny, język kibiców itd.).



Socjolingwistyka 16

• Parametr: norma językowa

• Cecha definiująca: poprawność (zgodność znormą).

• Przykłady: język standardowy(Hochdeutsch…), poprawny język potoczny.



Socjolingwistyka 17

• Parametr: sytuacja

• Cecha definiująca: wzorzec kontekstowy.

•

Przykłady: rejestr, style, gatunki tekstu, językispecjalistyczne (?)



Socjolingwistyka 18

• Parametr: kontakt (językowy).

• Cecha definiująca: władza (polityczna,wojskowa, ekonomiczna lub kulturowa).

• Przykłady: pidżiny, języki kreolskie,nacechowane prestiżowo odmiany narodowe języków światowych poza ich obszarami użycia

(czyli zagranicą).



Socjolingwistyka 19

• Parametr: medium

• Cecha definiująca: kanał medialny

•

Przykłady: język prasy, telewizji, radia,Internetu itd.



Socjolingwistyka 20

• Parametr: funkcja

• Cecha definiująca: intencja (cel).

•

Przykłady: style funkcjonalne (nauki i techniki,prasy i publicystki, komunikacji publicznej,

komunikacji potocznej, literatury); politolekt,

hagiolekt, technolekt, język prawa i wieleinnych.



Socjolingwistyka 21

Bibliografia:

• Linke, Angelika et al. (2001): Studienbuch Linguistik.

4. Auflage. Max Niemeyer Verlag. Tübingen.

• Löffler, Heinrich (2005): GermanistischeSoziolinguistik. Erich Schmidt Verlag. Berlin.

• Dittmar, Norbert (1997): Grundlagen der

Soziolinguistik - Ein Arbeitsbuch mit Aufgaben.Niemeyer, Tübingen.

• Spolsky, Bernard (1998): Sociolinguistics. Oxford

University Press.



Pragmatyka językowa 1

• Początki (Charles W. Morris)

Pojęcie „pragmatyka” – jeden z trzech działówsemiotyki (semantyka, syntaktyka,

pragmatyka) – opisuje relacje między znakiema odbiorcą (interpretatorem)




• „Tematyką pragmatyki jest to, co w stałysposób wpływa na formę i/lub interpretacjękomunikatów językowych, przy założeniu, że

język użyty jest w danej sytuacji, w celukomunikacyjnym w interakcji z innymi

osobami.”

• Pragmatyka (językowa) jest zatem nauką napograniczu teorii komunikacji i

językoznawstwa.




• Składniki pragmatyczne tekstu: kontekst, nadawca,odbiorca, cel komunikacyjny.

• Powiązanie z zagadnieniami: stylistyki, retoryki,

erystyki, komunikowania międzykulturowego,pedagogiki, etykiety (językowej) -> protokółdyplomatyczny/savoir vivre…

• Przykłady interakcji: nauczyciel/uczeń, mąż/żona,pracodawca/pracownik, kupiec/klient,

ksiądz/penitent, lekarz/pacjent…




• Teoria aktów mowy

• Deixsis

• Presupozycje

• Reguły konwersacyjne

• Zasady uprzejmości

•…




• Teoria aktów mowy (John Searle)

• Części składowe

- wypowiedzenie (utterance),

- propozycja (proposition),

- illokucja (illocution),

- perlokucja (perlocution).• Objaśnienie na przykładzie zdania: „Ten pies

gryzie”.




• Wypowiedzenie

Stwierdzenie, że dana wypowiedź jest formalniepoprawną, skończoną i zrozumiałą wypowiedzią

językową (na płaszczyźnie fonologii i gramatyki).(Fraza Ten pies gryzie jest skończonym zdaniem).

• Propozycja

Stwierdzenie, że dana wypowiedź językowa odnosi siędo znanego kontekstu i jest zgodna/sprzeczna z

wiedzą o świecie odbiorcy.

(Zdanie Ten pies gryzie odnosi się do konkretnego psa).




• Illokucja

Stwierdzenie, że dana wypowiedź językowareprezentuje konkretne działanie językowe (jest

informacją, ostrzeżeniem, stwierdzeniem itd.).(Zdanie Ten pies gryzie jest informacją/ostrzeżeniem).

• Perlokucja

Stwierdzenie, że dana wypowiedź językowa maspowodować konkretne działanie u odbiorcy.

(Odbiorca np. kupuje psa, bo jest cięty i będzie dobrymstróżem lub oddala się, bo pies jest niebezpieczny).




• Klasyfikacja aktów mowy:

- reprezentatywne (stwierdzenia, opowiadania,

opisy, protokoły…),

- dyrektywne (prośby, żądania, rozkazy…),- komisywne (obietnice, zobowiązania…)

- ekspresywne (podziękowania, pozdrowienia,

przeprosiny…)- deklaratywne (chrzest, pasowanie na rycerza,

wyrok sądowy…).




• Reguły konwersacyjne (Paul Grice)

Zasada kooperacji

Maksymy konwersacyjne: ilości, jakości,

odniesienia, sposobu

• Implikatury 1. konwersacyjne i 2. konwencjonalne

1. – Nie mam benzyny. – Tu niedaleko jest stacja

benzynowa.2. – Ona jest biedna, ale ładna.




• Maksymy grzeczności/zasady uprzejmości (politenessmaximes) – Geoffrey Leech

• Maksyma taktu (minimum wydatków dla słuchającego –maksimum korzyści dla niego)

– Zjedz jeszcze jedno ciastko.

– Zjem jeszcze jedno ciastko.

• Maksyma wspaniałomyślności (minimum korzyści dla mnie – maksimum wydatków dla mnie)

– Napiłbyś się herbaty?

– Napiłbym się herbaty.




• Maksyma aprobaty (minimum krytyki i

maksimum pochwały słuchającego)

- Och, co za wspaniałą kolację przygotowałeś!

- To było niesmaczne.

• Maksyma skromności (minimum pochwały imaksimum krytycyzmu dla mówiącego)

- To było głupie z mojej strony.

- To było głupie z twojej strony.




• Maksyma zgody (minimum niezgody/maksimum

zgody między mówiącym i słuchającym)

- Twój artykuł jest ciekawy.

- Twój artykuł jest kiepski.

• Maksyma sympatii (minimum niechęci, uprzejmościpomiędzy mówiącym i słuchającym)

- Przykro mi, że źle się czujesz.- Cieszę się, że i ty możesz czasem źle się czuć.




Bibliografia:

• Linke, Angelika et al. (2001): Studienbuch

Linguistik. 4. Auflage. Max Niemeyer Verlag.

Tübingen.



Lingwistyka tekstu 1

• Tekst (Definicja). Istnieje wiele definicji tekstutworzonych z perspektywy opisu jego linearnejstruktury, ale też jego składników semantycznych,tematycznych i pragmatycznych.

Ogólnie można przyjąć, że najważniejsze cechytekstu to:

tekst jest kompleksem zdań, jest spójnym

następstwem zdań, jest tematyczną jednością, jest względnie zamkniętą całością, oraz jestcałością o rozpoznawalnej funkcji komunikacyjnej(Boniecka 1999:25).




• Tekst (Inna definicja) (de Beaugrande/Dressler1990:19):

Tekstem jest takie wystąpienie komunikacyjne, którespełnia siedem kryteriów tekstowości. Jeżeli

którekolwiek z tych kryteriów nie zostaniespełnione, tekst nie będzie komunikatywny. Dlaprzypomnienia: Te kryteria to: spójność (kohezja),koherencja oraz intencjonalność, akceptowalność(akceptabilność), informatywność, sytuacyjność,

intertekstualność. (de Beaugrande/Dressler1990:20-30).

Ogólnie można założyć, że teksty mogą być pisane imówione oraz, że tekstem może być jeden wyraz lubinny dłuższy (czasem bardzo długi) ciąg zdań.




• Środki językowe służące do uzyskaniaspójności tekstu (nawiązania) (Linke et al.

2001:215-223)

Powtórzenie:oWczoraj obserwowałem pewnego ptaka przy budowie

gniazda. Ptak ten był całkiem mały, ale mimo tego

przynosił całkiem spore kawałki gałęzi.




Substytucja:

o Złota pilnował smok. Poczwara odstraszała każdego, ktozbliżał się do skarbu.

Użycie zaimków i wyrażeń zaimkowych

(pronominalizacja):o To jest Marek . To on jest lingwistą.

o Paweł jest w Grecji. Tam czuje się najlepiej.

o Proszę o pokój z widokiem na morze. Na tym najbardziej mi

zależy.

o Najpierw byłem na zakupach, potem na poczcie, potem

odebrałem samochód z warsztatu i zawiozłem Annę na

dworzec kolejowy. I to wszystko w jedno przedpołudnie.




Nawiązania z użyciem przedimków lubrodzajników (charakterystyczne dla tych językówobcych, w których występują).

Deiksa (deixis) tzn. wskazywanie. Znaki języka,które służą wskazywaniu/wskazują elementysytuacji, o której mowa (gramatyczne morfemyczasu, wyrazy tu, tam, teraz, jutro itp.).

o - Mamo, gdzie są moje kluczyki?

o - Znowu zapomniałeś? Gdzieś muszą być. Zobacz tam.

(Matka wskazuje na stół w kuchni).




Elipsa (wyrzutnia). Opuszczenie wyrazu lub

większej części zdania, której domyślamy się zkontekstu. Najczęściej z elipsą spotykamy się w

mowie potocznej ze względu na dużą rolękontekstu znanego rozmówcom.

oMoi znajomi sprzedali stary dom i kupili nowy

(opuszczono wyraz dom).

o Jak się czujesz? A twoja mama? (pełne zdanie brzmi: A jak czuje się twoja mama?)



Analiza konwersacji 1

• Rozmowa (konwersacja) jest skończonymciągiem wypowiedzeń językowych, który jestnakierowany na dialog i wykazuje jedność

tematyczną.




Aspekty badawcze (historyczne)

• Zainteresowanie językiem mówionym (lata’60);

• Zainteresowanie analizą konwersacji w ramachetnometodologii (wywodzące się z socjologii)(lata ´60):

• Aspekt wywodzący się z teorii aktów mowy(lata `70) -> o pragmatyce była już mowa.




• Struktura rozmowy:

- „turn” (Gesprächsschritt, „kolejka”, „paraprzyległa”…);

- Sekwencja (warunkowana czynnościowo lubtematycznie);

- Faza rozmowy (wstępna, właściwa, końcowa).




• Mówca vs. Słuchacz

• Kategoria zmiany mówcy (turn-taking,

Sprecherewechsel):

- poprzez udzielenie głosu,

- poprzez odebranie głosu

• Formy zmiany mówcy:

- Z wystąpieniem przerwy („gap”),- Z nałożeniem się kwestii (wypowiedzeń),

- Z dłuższą przerwą,

- Poprzez przerwanie rozmówcy.




• Aktywności mówcy (modulacja i siła głosu,powtórzenia, mowa ciała, tematyzacjazachowań partnera – „Ja Panu nie

przerywałem!”).• Aktywności słuchacza (utrzymywanie kontaktu

wzrokowego, postawa ciała, mimika, gestyka,

ruchy głowy, uśmiech, sygnały zwrotne„mhm”, „tak”, „no”, komentarze „ach tak”, „nowłaśnie”, „rozumiem” itd.).




• Zachowania niewerbalne

– Gestyka,

– Mimika,

– Kontakt wzrokowy,

– Postawa ciała,

– Zachowania w przestrzeni,

– Proksemika.




• Typologia:

1. Rozmowy osobiste,

2. Rozmowy „przy zastawionym stole” (uroczystości

rodzinne, w barach),

3. Rozmowy w trakcie gry,

4. Rozmowy w trakcie prac laboratoryjnych, przy

warsztacie pracy etc.,5. Rozmowy w trakcie transakcji handlowych,




• Typologia c. d.

6. Kolokwia, konferencje naukowe, dyskusje,

7. Rozmowy w mediach, wywiady,

8. Rozmowy w procesie nauczana/uczenia się,

9. Rozmowy poradnicze,

10.Rozmowy w urzędach,11. Rozmowy w trakcie przewodu sądowego.




• Środowisko (warunki) rozmowy:

1. Typ rozmowy,

2. Warunki czasu i miejsca,

3. Uczestnicy rozmowy (w cztery oczy, w

grupie),

4. Stopień upublicznienia,

5. Społeczne hierarchie między partnerami,




• Środowisko rozmowy c. d.

6. Wymiar czynnościowy rozmowy(dyrektywny, narracyjny, dyskursywny),

7. Stopień znajomości rozmówców,

8. Stopień przygotowania do rozmowy,

9. Zorientowanie tematyczne,

10. Związek komunikacji z działaniamipraktycznymi.




• Transkrypcja

- zapis każdego kroku (turn)

- zaznaczanie pauz i nakładających się kwestii

- głośność

- tempo

- zachowania niewerbalne- itd..




• Zastosowania analizy

- związane z działalnością wymiarusprawiedliwości (sąd, prokuratura itd.

- w środowisku pacjent – lekarz

- komunikacja gospodarcza

- psychoterapia

- mediacja, negocjacja

- itd…




Bibliografia:

• Brinker, Klaus/Sager, Sven (1998): Linguistische

Gesprächsanalyse. Berlin. Erich Schmidt Verlag

• Henne, Helmut/Rehbock, Helmut (2001):

Einführung in die Gesprächsanalyse. Berlin. De

Gruyter Verlag.



Analiza konwersacji praktycznie 1

• Przykład: mediacja (opis mocno skrócony)Definicja: dobrowolny i poufny proces dochodzenia do

rozwiązania sporu, prowadzony w obecności osoby

neutralnej i bezstronnej – mediatora. Jest topośredniczenie w sporze, mające na celu pomoc(dwóm lub więcej) stronom w osiągnięciuporozumienia. W przypadku postępowania karnego

dodatkowym celem mediacji jest zadośćuczynienie,naprawa wyrządzonej szkody.

Mediacja prowadzona jest głównie w formie rozmowy.




• Zakresy stosowania mediacji:

- Mediacja rodzinna (konflikty między partnerami lub inne wobrębie rodziny),

- Mediacja gospodarcza (między partnerami w gospodarce),- Mediacja w sprawach ochrony środowiska,

- Mediacja w szkołach (różnego szczebla)

- Mediacja w konfliktach międzykulturowych,

- Mediacja w konfliktach sąsiedzkich,- Mediacja w konflikcie sprawca-ofiara,

- mediacja w politycznych konfliktach międzynarodowych.

• Różne systemy mediacji.




• Niektóre warunki wstępne:

- Bezstronność mediatora,

- Gotowość stron do mediacji.

• Cechy mediatora: nie podejmuje decyzji, nie

manipuluje stronami (poprzez uchylanie się odzajęcia stanowiska, pochlebstwa,

krytykowanie, pouczanie). Jest głównąpostacią mediacji.




• Pożądane nastawienia mediatora:

- Gotowość do zrozumienia każdej ze stron (słuchanie, unikanielęku i agresji, propozycje zmiany perspektywy)

- Gotowość do konfrontacji (odrzucanie zachowań

destrukcyjnych, unikanie konfliktów nie rozwiązujęproblemów, spór umożliwia ustalenie stanowisk, spór/kłótniałączy).

• Zachowania niepożądane:

- Nadmierne dążenie do spokoju i harmonii (unikanie sporu),

- Niedopuszczanie stron do głosu, nadmierna gadatliwość,nietolerancja.




• Fazy (kroki) mediacji:

1. Przygotowanie, wprowadzenie, ustalenie celu mediacji,

sformułowanie kontraktu (między stronami i między stronamii mediatorem),

2. Zbieranie informacji i tematyzowanie przedmiotu sporu,

3. Ustalenie interesów i potrzeb stron,

4. Kreatywne poszukiwanie pomysłów/tworzenie sposobów

załagodzenia sporu na podstawie interesów stron,5. Ocena i wybór sposobu załagodzenia sporu na podstawie

interesów stron jako droga do ustalenia sposobu ustaleniasporu,

6. Przyjęcie ugody (pisemnej) i wykonanie warunków ugody.




• Czterokanałowy model komunikacji (Schulz von Thun)

Każdy komunikat niesie w sobie jednocześnie pewną wiedzę oświecie, informację o nadawcy, buduje relację międzynadawcą i odbiorcą oraz sugeruje odbiorcy działanie.




• „Harvard Negotiation Program” (Fisher/Ury) jako podstawa do wielu współczesnychsystemów mediacji (4 zasady).

1. Oddzielenie problemu od osoby,

2. Koncentracja na interesach stron nie na ich

pozycjach,

3. Propozycja rozwiązań korzystnych dla obu stronsporu,

4. Ocena rozwiązań według obiektywnych kryteriów.




• Szczegółowe techniki prowadzenie rozmowy wtrakcie (nie tylko) mediacji:

- Techniki zadawania pytań poza istniejącym

podziałem na pytania otwarte, zamknięte, orozstrzygnięcie oraz poza istniejącymiklasyfikacjami retorycznymi pytań: np.

zamykające „To kiedy jedziemy?”, zawierająceodpowiedź „To co, chcesz to kupić?”,napastliwe „Chcesz się kłócić o tę

drobnostkę?” itd.




• Techniki zadawania pytań cd.

- Pytania otwierające: „Jak pan się czuje w tejsytuacji?”

- Pytania o informacje: „Kiedy może pan przyjść?”,- Pytania o objaśnienie: „Jak przebiega taka kłótnia?”,

- Pytania o opinię: „Co interesuje pana w tej

sprawie?”,- Pytania uczestniczące (by dowiedzieć się o uczuciach

i nastawieniach): „Co sprawia, że jest pan w tejsytaucji taki ostrożny?”




• Parafrazowanie: „Jeśli dobrze zrozumiałem,chodzi panu o…”;

• Wizualizowanie: „Proszę sobie wyobrazić,

że…”;• Komunikat „ja”: Niesie informację najczęściej

o uczuciach mówiącego: „Przykro mi, kiedy

późno przychodzisz” zamiast krytykowaćzachowania odbiorcy np. „Ty zawsze sięspóźniasz”.




• Różnicowanie:

- konkretyzowanie: „To znaczy, że kiedy pana żona chce

wieczorem gdzieś wyjść, pan nie ma na to ochoty?”;- abstrahowanie: „Czy gdyby miał pan ochotę

wieczorem gdzieś wyjść, to poszedłby pan z kolegą?”;

- konfrontowanie: „Mówi pani, że mąż nie chce z paniąnigdzie chodzić. Kiedy proponowała mu pani takiewyjście?”




• Inne techniki kreatywnego dyskursu:

- asocjacyjne: „burza mózgów”, zapisana „burzamózgów” (‚brainwriting’)…

- imaginacyjne: gra symulacyjna…

- systematycznego poszukiwania pomysłów np.‚Osborn checklist’ itd…

- Obrazowe i analogizujące: bisotiation…

- słów stymulujących,

- myślenia sieciowego (nielinearnego).




• Fazy mediacji a fazy (sekwencje, kroki)

rozmowy (przykładowe związki):

• Faza 1 (wstępna)

- Sekwencja (faza): Pierwsza analiza konfliktu

- Sekwencja (krok): dyskusja, pytania i

odpowiedzi

- Sekwencja (krok): różnicowanie,podsumowywanie…




• Faza 2 (zbieranie informacji i tematyzowanie

sporu)

- Sekwencja (faza): Określenie stanowisk stron

- Sekwencja (krok): różne techniki zadawaniapytań, komunikaty „ja”.

- Sekwencja (faza): przeformułowanie pozycji natematy sporu.

l k k




• Faza 3 (kreatywne poszukiwanie pomysłów iproponowanie rozwiązań)

- Sekwencja (faza): np. Odkrywanie nowych

rozwiązań- Sekwencja (krok): Różne techniki kreatywnego

dyskursu…

l k k




• Bonus (słabo związany z tematem):Jak reagować na zdania kończące rozmowę (często

obraźliwe), tzw. ‚killing phrases’?

Przykłady:A: „O tym nie ma pani pojęcia.”

B: „Co dokładnie ma pan na myśli?”

A: „O tym pani nie może decydować.”B: „A jak pan by zadecydował?”

A: „Pani jest za młoda.”

B: „A pan jak zaczynał?”

li k ji k i 18




• Podsumowanie:

Spora część rozmów ma stałą strukturę, jaj fazymają określony cel realizowany przy pomocy

stałych sekwencji i kroków.



J k di 1



Język a media 1

Pojęcie medium:• kanały lub narzędzia używane do gromadzenia i/lubtransmitowania informacji lub danych. Zwykle

kojarzone ze środkami masowego przekazu, ale można je także rozumieć jako pojedyncze medium używane dokomunikowania jakichkolwiek danych w jakimkolwiek

celu.

• Lub: narzędzie przekazywania znaków, środekkomunikowania (Goban-Klas 1999:11).

J k di 2



Język a media 2

Rodzaje mediów:• audialne, wizualne, (zapachowe, smakowe);

• prymarne (bez pośrednictwa dodatkowych urządzeń unadawcy i odbiorcy), sekundarne (wymagające specjalnych

urządzeń do wytworzenia komunikatu – np. druk, fotografia),

tercjarne (wymagające urządzeń do wytworzenia i odbiorukomunikatu – np. telefon, odtwarzacz CD, komputer);

• linearne (jednokierunkowe) np. fotografia, gazeta, rzeźba,

interakcyjne (dwukierunkowe) np. rozmowa telefoniczna,CD/DVD, video on demand oraz sieciowe (wielokierunkowe) np.

sieć telefoniczna, Internet, radio CB.

J k di 3



Język a media 3

Rozwój mediów (Faulstich 1995:30-40)

• Medium „człowiek” (do ok. 1500 r.): „opowiadacze” historii, literatury, bajekitp.; kaznodzieje, nauczyciele; bardowie, śpiewacy dworscy itd., teatr

• Media drukowane (od ok. 1500 r. do ok. 1900 r.): książka, pismo ulotne,gazeta codzienna, czasopismo, plakat/afisz itd.

• Media elektroniczne (od ok. 1900 r. do ok. 2000 r.). Ich poprzednikami byływynalazki fotografii, filmu, telefonu, telegrafu, fonografu, gramofonu.

Obecnie: radio, film, telewizja, CD, DVD itp.• Media substytucyjne (od ok. 2000 r.): komputer, sieć komputerowa, Internet(sieć WWW, E-mail, komunikatory internetowe itd.), telefonia komórkowa,rzeczywistość wirtualna (gry komputerowe).

J k di 4



Język a media 4

Kryteria klasyfikacji gatunków tekstu (także wmediach). Kryteria te są wielorakiej natury i odnoszą siędo różnych poziomów opisu języka. Istotne są:

• Kryteria wynikające z samego tekstu:

płaszczyzna intonacyjno-parawerbalna (graficzna) - po usłyszeniukilku zdań z mówionego tekstu można przyporządkować go dokonkretnego gatunku tekstu, np. słuchając w radiu serwisuinformacyjnego, wywiadu lub modlitwy. Podobne przyporządkowanie

zachodzi w wypadku tekstów pisanych, kiedy gatunek teksturozpoznaje się (przynajmniej częściowo) na podstawie jego wyglądu:różnicy między tekstem pisanym ręcznie, maszynopisem (komputero-

pisem), tekstem drukowanym w gazecie, ulotce reklamowej itd.

J k di 5



Język a media 5

dobór słownictwa – Przynależność do gatunku tekstu daje się określićna podstawie użytego słownictwa, np.: wzrost zachmurzenia, komisjahazardowa, Do siego roku, Módl się za nami etc.

rodzaj i częstość form składniowych. Kryterium to nie zawsze jest

stosowane świadomie, ale sformułowanie „uchylenie decyzji organupierwszej instancji i wydanie zezwolenia na sprzedaż napojówalkoholowych powyżej 18% zawartości alkoholu” pozwala na ustalenie,że nie pochodzi ono z listu miłosnego, ani z bajki na dobranoc.

spójność treściowa i przebieg treści. W tym wypadku gatunek tekstu

określa przebieg tematyczny tekstu. Np. w liście prywatnym należy sięspodziewać różnorodności tematycznej, zaś w wykładzie o angielskiejliryce barokowej jednolitego przebiegu treści.

J k di 6



Język a media 6

konkretny temat – w wielu gatunkach tekstów odbiorca oczekuje ściśleokreślonego tematu: w powieści kryminalnej, w instrukcji obsługiodtwarzacza DVD, ulotce informacyjnej do leku itd.

wzorzec struktury tekstu – w wielu gatunkach tekstu istotną rolę pełni jego struktura, kolejne wymagane fragmenty tekstu następują w ściśle

określonej kolejności. Np. w rachunku telefonicznym, leksykonie,wyroku sądowym, akcie urodzenia itd.



J k di 8



Język a media 8

SPECYFIKA TEKSTÓW MÓWIONYCH. Pisanie

„dla ucha” (Writing for the ear)

1. Podstawy fizjologiczne: Pamięć krótkotrwała

przechowuje wrażenia zmysłowe tylko przezkilka sekund i w tym czasie musi je przetworzyćw konkretną informację. Jeśli ten czas jest zbyt

długi, niemożliwe jest przyswojenie całościkomunikatu.

J k di 9



Język a media 9

2. Badania psychologiczne (Pöppel 1980)) wykazały, że czas tennie może być dłuższy od 3 sekund. Zaobserwowano, że poeci wwielu kulturach intuicyjnie wyczuwają tę granicę. Zbadanopoezję z 14 różnorodnych kultur i zaobserwowano, że długość

wersu tekstu poetyckiego nie przekracza tego czasu 3 sekund, to jest ok. 6-8 słów. Podobnie analizowano długość zdań wtabloidach (BILD-Zeitung w Niemczech). Łatwo zrozumiałe zdaniamiały przeciętnie 13 słów.

• Wniosek: Zdania w tekstach do słuchania nie powinnyprzekraczać długości 13 słów. (NB. Teksty do słuchania to nietylko teksty informacji radiowych).

Ję yk a media 10



Język a media 10

Zasady pisania „dla ucha”:• Pisz, jak mówisz

• Używaj krótkich zdań

• Używaj normalnego (a nie wymyślnego) słownictwa• Używaj strony czynnej

• Nie używaj obok siebie słów o podobnym brzmieniu

• Przed wygłoszeniem przeczytaj głośno napisany tekst• Zaznacz w tekście akcenty logiczne i pauzy.



Język a media 12



Język a media 12

• Leksja (lub tekstron, pole pisma)

to podstawowa jednostka hipertekstu. Pierwotnie termin ten

wykorzystany był przez Rolanda Barthesa i oznaczał jednostkęlektury, jej długość wyznaczana była przez rytm lektury

czytelnika.W teorii hipertekstu leksja zmieniła nieco swoje znaczenie i

rozumiana jest jako względnie spójna i niepodzielna jednostkatekstu i obrazu, nazywana często hipertekstowym węzłem lub

stroną.W sieci www, wiele stron jest leksjami, lecz niektóre są tak

długie, że przekraczają ramy niepodzielności i spójności(http://www.techsty.art.pl/).



Język a media 15



Język a media 15

• Funkcjonalność hipertekstu jest zależna odfizjologii postrzegania. Użytkownicy nie czytajązawartości strony internetowej na ekranie,

lecz omiatają ją wzrokiem (skanują) wposzukiwaniu poszukiwanych treści. Przebiegruchu oczu w trakcie skanowania przybiera na

ekranie kształt litery F.

Język a media 16



Język a media 16

Język a media 17



Język a media 17

Błędy funkcjonalności (podstawowe) strony internetowej(Nielsen 1999 http://www.useit.com/alertbox/990502.html)

• użycie ramek,

• użycie nietypowej technologii,

• zawartość tekstowa strony nie mieści się na ekranie,

• elementy animowane,

• skomplikowane adresy stron,

• strony bez łączy do stron na wyższym poziomie,

Język a media 18



Język a media 18

• strona startowa nie mieści się na ekranie,• brak elementów nawigacyjnych,

• niestandardowe kolory hiperłączy,

• nieaktualne informacje,• długi czas ładowania się strony.

Uwaga: Powyższe błędy stwierdzono wprawdzie w roku

1999, ale ich aktualność pozostaje niezmienna takżeobecnie. Jedynie błędy powodowane małą szybkościąłączy internetowych wydają się być mniej istotne.

Język a media 19



Język a media 19

Zasady funkcjonalności (podstawowe) tekstu nastronie internetowej:

• zaznaczone (pogrubienie, kolor, wielkość) słowa kluczowe(hiperłącza i inne ważne),

• śródtytuły odnoszące się do treści (a nie metaforyczne),

• wypunktowane listy.

• jedna myśl (temat) w jednym akapicie,

• styl pisania odwróconej piramidy (na początku rzeczynajważniejsze)

• mała liczba słów (ok. połowy w porównaniu z „normalnymi”tekstami.

Język a media 20



Język a media 20

• Najlepsze wyniki w odbiorze daje tekstnapisany zwięźle, językiem prostym wodbiorze (bez użycia metafor i porównań) i z

wyróżnionymi punktami (łatwy wskanowaniu).

• Ponadto: użycie czcionki bez szeryfów,

czcionka ciemna (czarna) na jasnym (białym)tle, stonowane kolory grafiki.

Język a media 21



Język a media 21

Bibliografia:• Faulstich, Werner (1995): Grundwissen Medien: Wilhelm Fink Verlag.

München.

• Goban-Klas, Tomasz (1999): Media i komunikowanie masowe. Teorie i

analizy prasy, radia, telewizji i Internetu. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Warszawa.

• Horsch, Jürgen/ Ohler, Josef/Schwiesau, Dietz (Hrsg.) (1996): Radio-

Nachrichten. Ein Handbuch für Ausbildung und Praxis. List Verlag. München,Leipzig.

• Nielsen, Jacob (1997): How Users Read on the Web . URL:

http://www.useit.com/alertbox/9710a.html (2.1.2010).

• Nielsen, Jacob (1999): "Top Ten Mistakes" Revisited Three Years Later. URL:

http://www.useit.com/alertbox/990502.html (2.1.2010).

• Nielsen, Jacob (2007): Eyetracking Research. URL:

http://www.useit.com/eyetracking/ (2.1.2010).

Język a media 22

http://www.useit.com/alertbox/9710a.html

http://www.useit.com/alertbox/990502.html

http://www.useit.com/eyetracking/

http://www.useit.com/eyetracking/

http://www.useit.com/alertbox/990502.html

http://www.useit.com/alertbox/9710a.html



Język a media 22

• Nielsen, Jacob (2007): Optymalizacja funkcjonalności stron internetowych.Wydawnictwo Helion. Gliwice.

• Pearrow, Mark (2002): Funkcjonalność stron internetowych. WydawnictwoHelion. Gliwice.

• Pöppel, Ernst (1980): Grenzen des Bewußtseins. Stuttgart.

• Storrer, Angelika (1999): Was ist eigentlich eine Homepage? Neue Formen

der Wissensorganisation im World Wide Web. In: Sprachreport 15/1999, S.

2-8. URL: http://www.studiger.tu-

dortmund.de/images/Storrer_1999_was_ist_eigentlich_eine_Homepage.

pdf (2.1.2010).

• Techsty. URL: http://www.techsty.art.pl/ .

Lingwistyka korpusowa 1

http://www.studiger.tu-dortmund.de/images/Storrer_1999_was_ist_eigentlich_eine_Homepage.pdf





http://www.techsty.art.pl/

http://www.techsty.art.pl/





• Empiryczny kierunek lingwistyki badający języki związane z nim problemy i hipotezy poprzezbadanie dużych zbiorów autentycznych

tekstów danego języka, tzw. korpusów.• Korpus zawiera (odzwierciedla) możliwie

wszystkie właściwości badanego języka.





Korpus (językowy) – zbiór tekstów pisanych i/lubmówionych, który:

1. odzwierciedla możliwie wszystkie cechy

charakterystyczne danego wycinka/fragmentu języka z punktu widzenia problemówbadawczych i rodzajów zastosowania wyników

badań,





• Korpus to:

2. Zbiór zawierający miliony słów,

3. zbiór, który może być sensownie badany

jedynie przy użyciu narzędzi komputerowych(głownie metodami statystycznymi).





• Metoda badania korpusów jestpostępowaniem indukcyjnym (opierającym sięna uprzednich założeniach).

• Wstępnie dane są: wiedza teoretyczna ozjawiskach językowych, zasadach, regułach,prawach rządzących językiem (np. gramatyka,

rekcja, fleksja itd.).




• Typowe hipotezy:

- Gramatyczność tekstów e-maili

- Błędy językowe u uczących się języka

- Z jakimi przymiotnikami łączą się rzeczowniki(np. włosy)

- Otoczenia wyrazów

- itd.




• Przykład znakowanego tekstu 1(www.korpusy.net) dla korpusu JęzykaPolskiego IPI PAN:

Silnik [silnik:subst:sg:nom:m3] malucha

[maluch:subst:sg:gen:m1] terkotał

[terkotać:praet:sg:m1:imperf] rytmicznie

[rytmicznie:adv:pos], zza [zza:prep:gen] chmur

[chmura:subst:pl:gen:f] coraz [coraz:qub] częściej

[często:adv:comp] wyglądało [wyglądać:praet:sg:n:imperf]

słońce [słońce:subst:sg:nom:n], w [w:prep:loc:nwok]

drodze [droga:subst:sg:loc:f] nie [nie:qub] było

[być:praet:sg:n:imperf] dziur [dziura:subst:pl:gen:f].


http://www.korpusy.net/

http://www.korpusy.net/




• Przykład 2 (British National Corpus):Through_PRP the_AT0 glass_NN1 shone_VVD

God_NP0's_POS sun_NN1, setting_VVG the_AT0

colours_NN2 alight_AJ0:_PUN blue_AJ0,_PUNgreen_AJ0-NN1,_PUN yellow_AJ0,_PUN

red_AJ0._PUN





• Zastosowania:

1. teoretyczne – potwierdzanie intuicyjnych

hipotez o działaniu języka,

2. praktyczne – dostarczanie oryginalnychdanych o języku dla technologii np.rozpoznawania mowy, kategoryzacji tekstów

etc.





Bibliografia:

• Müller, Horst M. (2009): Arbeitsbuch

Linguistik. Paderborn. Ferdinand Schöningh.

Psycholingwistyka 1



Psycholingwistyka 1

• Obszary badawcze:

1.Badanie akwizycji języka (uczenia się języka)pierwszego i następnych -> zastosowanie w

dydaktyce.Główne pytanie badawcze: Jak człowiek uczy się

jeżyka, jakie prawidłowości występują podczas

budowy wiedzy o języku (wiedzy językowej)?



Psycholingwistyka 3



Psycholingwistyka 3

• Główne obszary badawcze c.d.3 Badanie procesów językowych.

Pytanie badawcze: Jak przebiegają procesy, które

sterują receptywnymi i produktywnymisprawnościami językowymi (rozumienie zesłuchu, czytanie, pisanie i mówienie ->

tłumaczenie). Jak wiedza językowa ipozajęzykowa oddziaływają na siebiewzajemnie.

Psycholingwistyka 4



Psycholingwistyka 4

• Dwa podejścia (bardzo) tradycyjne.- Behawioryzm (mówienie jako zachowanie

ludzkie). Schemat bodziec-reakcja (np.

Skinner, dawniej Pawłow).- Teza o relatywności języków. Struktura

(kategorie gramatyczne, znaczenia wyrazów)

języka odpowiada wiedzy o świecie ludzi nimmówiących (Whorf i Sapir).

Psycholingwistyka 5



Psycholingwistyka 5

• Niektóre problemy badawcze:- Rozumienie tekstu: (model propozycjonalny i

teoria skryptów i ram – scripts and frames),

- Zapamiętywanie: (np. Georgi Łozanow ->sugestopedia),

- Dwujęzyczność (bilingwizm)

Psycholingwistyka 6



Psycholingwistyka 6

• Dziedziny pokrewne:

- Neurolingwistyka (badanie procesówmózgowych zachodzących w procesie „użycia”

języka.- Lingwistyka kliniczna (badanie i terapia

dysfunkcji „użycia” języka).

Test końcowy



Test końcowy

• W teście znajdą się:1.Pytania o definicje i pojęcia (w formie raczej

zamkniętej),

2.Zadania z zastosowania wiedzy (rozpoznaniezjawiska w podanym tekście,przeformułowanie tekstu we wskazany sposób

itd.),3.Być może także zadania otwarte polegające na

wskazaniu zastosowań zaprezentowanej

wiedzy



I to by było na tyle

THX

Wybrane Zagadnienia z Lingwistyki Stosowanej 2014

Documents

Transcript of Wybrane Zagadnienia z Lingwistyki Stosowanej 2014