Wybrane orzeczenia

Integracja ekonomiczna Europy – wybrane orzeczenia Joanna Wolszczak-Derlacz

Wybrane orzeczenia

Teza orzeczenia1. Ważnośćśrodków stosowanych przez instytucje Wspólnot może byćoceniana wyłącznie w świetleprawa wspólnotowego. Prawo wynikające z Traktatu, będącego niezależnym źródłem prawa, nie możebyćz samej swej natury uchylone przez prawo wewnętrzne, niezależnie od jego rangi, bez podważaniajego charakteru jako prawa wspólnotowego i bez podawania w wątpliwośćpodstaw prawnychWspólnoty. W związku z tym ważnośćśrodków Wspólnoty oraz ich skutecznośćw prawiewewnętrznym nie może byćpodważana poprzez stwierdzenia, że jest ono rzekomo przeciwne prawomfundamentalnym sformułowanym w. konstytucji państwa członkowskiego czy teżzasadom jegokonstytucyjnej struktury.2. Poszanowanie praw fundamentalnych stanowi integralnączęśćogólnych zasad prawa chronionychprzez TrybunałSprawiedliwości. Ochrona takich praw, inspirowana konstytucyjnymi tradycjamiwspólnymi dla wszystkich państw członkowskich, musi byćzagwarantowana w ramach struktur icelów Wspólnoty.(...)

Stan faktycznyW sierpniu 1967 roku firma eksportowo-importowa Internationale Handelsgesellschaft z siedzibąweFrankfurcie nad Menem uzyskała licencjęna wywóz 20 tys. t kukurydzy w terminie do końca 1967roku. Zgodnie z rozporządzeniem Rady EWG 120/67 firma musiała złożyćdepozyt gwarantujący, żeprzyznana kwota zostanie wywieziona w określonym terminie. Ponieważfirma nie wywiązała sięzezobowiązania, depozyt został zajęty przez organ administracji. Firma IntemationaleHandelsgesellschaft złożyła sprzeciw, a wobec braku reakcji wszczęła postępowanie przed sądemadministracyjnym we Frankfurcie. Sąd zwróciłsięna podstawie art.177 Traktatu EWG z wnioskiem orozstrzygnięcie kwestii wstępnej: czy działania organów administracji oraz pewne przepisyrozporządzeńEWG 120/67 i 473/67 dotyczące licencji wywozowych były legalne.

Niemiecki sąd administracyjny stwierdził, że jakkolwiek regulacja prawna Wspólnot nie jestprawem niemieckim, musi ona jednak respektowaćprawa zasadnicze gwarantowane przez konstytucjęniemiecką. W przeciwnym przypadku zasada prymatu prawa wspólnotowego byłaby niezgodna zkonstytucją. System depozytowy był, zdaniem sądu sprzeczny z zasadami swobody gospodarczejwynikającymi z art. 2 i 14 ustawy zasadniczej.

Sprawa 11/70lnternationale Handelsgesellschaft

mhH v. Einfuhr- und Vorratsstelle fiirGetreide und Futtermittel

Stanowiska stronIntemationale Handelsgesellschaft jako powód po podaniu faktycznych przyczyn, dla których

nie mogła zrealizowaćw terminie przyznanej licencji eksportowej, stwierdziła, że przepadekdepozytu w istocie stanowi sankcjękarną, podczas gdy postanowienia traktatu EWG dotyczącepolityki rolnej takiej możliwości nie przewidują. System depozytowy jest teżsprzeczny z zasadąproporcjonalności (rozumianej jako ograniczenie interwencji ze strony władz Wspólnoty), będącąogólnązasadąprawa uznanąprzez wszystkie państwa członkowskie i stanowiącątym samymintegralnączęśćtraktatu EWG, a ponadto jest nieefektywny z punktu widzenia celów przepisówprawa wspólnotowego.Strona pozwana - urząd administracji publicznej do spraw eksportu zboża i środków żywności -stwierdziła, że TrybunałSprawiedliwości nie ma prawa oceny postanowieńprawa wspólnotowego zpunktu widzenia jego zgodności z przepisami prawa wewnętrznego, w tym norm konstytucyjnych ipraw fundamentalnych. Zasada swobody decyzji gospodarczych określona w konstytucjiniemieckiej stanowi jednąz podstaw fundamentalnych wartości, na których opiera sięprawoWspólnot. Przedstawiciel Komisji zaprezentowałpogląd, że organy Wspólnot sązwiązanewyłącznie prawem wspólnotowym i dotyczy to równieżochrony praw zasadniczych. Systemdepozytowy jego zdaniem podobnie jak w opinii interweniującego przedstawiciela rząduholenderskiego - jest istotny żpunktu widzenia organizacji i funkcjonowania rynku rolnego
Wspólnoty


Sprawa 120/78Rewe-Zentral AG v.

Bundesmonopolverwaltungfur Branntwein (Cassis de Dijon)

ECR 1979, s. 662

Teza orzeczenia

2. W przypadku braku regulacji wspólnotowej powinny byćtolerowane przeszkodyw handlu wewnętrznym w obrębie Wspólnoty, jeżeli wynikająone z różnic w regulacjach poszczególnychpaństw, która jest niezbędna z usprawiedliwionych przyczyn, a w szczególności ze względu na wymogiskutecznej kontroli podatkowej, ochrony zdrowia publicznego, rzetelności obrotu handlowego i ochronykonsumentów.3. Pojęcie "środków o podobnym działaniu jak ilościowe ograniczenia importu" z art. 30 Traktatu EWGpowinno być rozumiane w tym sensie, że określenie minimalnej zawartości alkoholu w napojachalkoholowych przez prawo państwa członkowskiego będzie objęte zakazem sformułowanym w tymprzepisie, jeżeli dotyczyćbędzie wwozu alkoholu legalnie wyprodukowanego i dopuszczonego do obrotu winnym państwie.

Stan faktycznyFirma Rewe-Zentral-AG zgłosiła wniosek do Federalnego Monopolu Spirytusowego o wyrażenie

zgody na import z Francji trunku pod nazwąCassis de Dijon, o zawartości alkoholu 15-20%. Zarządmonopolu stwierdził, że pozwolenie takie nie jest w konkretnym przypadku wymagane, jednakże Cassis deDijon nie może byćdopuszczony do obrotu na terytorium RFN, ponieważnie zawiera wymaganej przezprawo ilości alkoholu. Odpowiednie przepisy prawne nie dopuszczająwyjątków od tej regulacji. Firma Reweodwołała siędo sądu administracyjnego. Sprawa została skierowana do właściwego trybunału finansowegoHesji, który zwróciłsięw trybie art. 177 Traktatu EWG z zapytaniem do Trybunału SprawiedliwościStanowiska stron

Firma Rewe podkreśliła, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości zakaz z art. 30 TraktatuEWG obejmuje wszelkiego rodzaju środki zmierzające do ograniczenia importu towarów wyprodukowanych wjednym z państw członkowskich na terytorium innego państwa członkowskiego. Zakaz dopuszczenia do obrotutakimi towarami spełnia dyspozycjęart. 30. Niemieckie przepisy dotyczące minimalnej zawartości spirytusu walkoholu w istocie naruszająnormy prawa wspólnotowego.

Rząd RFN stałna stanowisku, że przepisy prawa niemieckiego miały na celu ochronękonsumentów. Domomentu harmonizacji prawa na mocy art. 3.h oraz 100 (które mająna celu zniesienie barier handlowychpoprzez ujednolicenie norm) przepis art. 30 Traktatu EWG mógłby byćstosowany tylko w takim przypadku,gdy środki przyjęte przez jedno z państw członkowskich miały charakter dyskryminacyjny w stosunku dotowarów pochodzących z innych państw członkowskich. Tymczasem niemieckie przepisy dotyczące zawartościalkoholu były stosowane bez względu na kraj pochodzenia trunku. Dopuszczenie do sprzedaży trunku omniejszej ilości alkoholu niżokreślona w rozporządzeniu prowadziłaby do sytuacji, w której obrót towarowy naterytorium RFN regulowałoby prawo obce. (w tym przypadku: francuskie); w skrajnym przypadku oznaczałobyto, że poszczególne państwa członkowskie mogłyby wyznaczaćbez wiedzy i zgody pozostałych państw(wymaganych przez art. 100 Traktatu EWG) najniższy standard, który obowiązywałby na terytorium całejWspólnoty. Naruszałoby to wymóg pewności pra~ i wkraczało w dziedziny nie przekazane do decyzjiWspólnoty.

Rząd Danii biorący udziałw postępowaniu stwierdził, że przepisy niemieckie ograniczały równieżobrótwinami owocowymi, w tym duńskim winem wiśniowym. Przepisy niemieckie nie miały, jego zdaniem,charakteru norm, których uchylenie wymagałoby odwołania siędo art. 100 Traktatu EWG, ~ teżnie można ichbyło potraktowaćjako ograniczeńdopuszczalnych na gruncie art. 30 tego Traktatu.

Zdaniem Komisji Wspólnot, wyznaczenie przez ustawodawstwo niemieckie minimalnej zawartościalkoholu w trunkach dopuszczanych do obrotu na rynku niemieckim mogłoby byćusprawiedliwione, jeżelinastępowało w interesie konsumenta lub dla ochrony przed nieuczciwą konkurencją. Jest jednakniedopuszczalne na mocy art. 30 Traktatu EWG, jeżeli prowadzi do zakazu dystrybucji produktów typowychdla innych państw członkowskich, wytworzonych według charakterystycznej receptury i znanych z niższejzawartości alkoholu.


Sprawa 8/74Procureur du Roi v. Benoit i Gustave Dassonville

Teza orzeczeniaWszystkie przepisy państw członkowskich mogące utrudniaćhandel wewnątrzwspólnotowy pośrednio czybezpośrednio, rzeczywiście czy choćby tylko potencjalnie – musza byćuznane za środki o skutkach podobnychdo ograniczeńilościowych W braku systemu wspólnotowych regułgwarantujących konsumentom autentycznośćwskazanego miejsca pochodzenia towaru, państwa członkowskie mogąpodejmowaćdziałania zmierzające dozapobiegania nieuczciwym praktykom w tym zakresie pod warunkiem, że takie środki sąrozsądne i nie stanowiąinstrumentu arbitralnej dyskryminacji lub ukrytej bariery handlu pomiędzy państwami członkowskimi. Wkonsekwencji, za środek o skutku analogicznym do ograniczenia ilościowego należy uznaćwymóg państwaodnośnie do przedstawiania certyfikatu autentyczności towaru, gdy uzyskanie z kraju pochodzenia towarutakiego certyfikatu przez kolejnego importera do danego państwa członkowskiego jest trudniejsze niżuzyskanietakiego certyfikatu przez bezpośredniego importera, który wprowadziłten towar do wolnego obrotu weWspólnocie.Stan faktycznyArtykuł1 belgijskiego dekretu królewskiego nr 57 z 2 grudnia 1934 roku uzależniałobrót i magazynowaniealkoholi zaopatrzonych w oznaczenie miejsca ich pochodzenia od posiadania oficjalnego dokumentu.potwierdzającego prawo do używania tego oznaczenia. Dotyczylo to tylko tych oznaczeń, na które rozciągniętezostały ww. przepisy. Odnosiły sięone m.in. do oznaczenia"Scotch whisky" (szkocka whisky). GustaveDassonville Właściciel przedsiębiorstwa zajmującego sięhurtowąsprzedażąalkoholu - nabyłwe Francji whiskysprowadzonąprzez inne przedsiębiorstwa z Wielkiej Brytanii (nie należącej wówczas jeszcze do Wspólnoty), anastępnie sprowadziłjądo Belgii. Whisky by la zaopatrzona w brytyjskąnalepkępotwierdzającąpochodzenietowaru i w kwit uiszczenia akcyzy we Francji, natomiast Dassonville nie dysponowałdowodem autentyczności(świadectwem pochodzenia) szkockiej whisky. Władze Belgii dopatrzyły sięw tym naruszenia wyżejwspomnianego dekretu który to czyn stanowiłprzestępstwo. W sprawie tej wszczęte zostało dochodzenie przezprokuratora. W trakcie postępowania oskarżeni podnieśli zarzut sprzeczności dekretu królewskiego z prawemwspólnotowym jako stanowiący ukrytąbarierędla handlu wewnątrz wspólnotowego. Bracia Dassonvillewskazywali. że ze względu na wymóg dekretu dotyczący świadectw autentyczności podmiot sprowadzający zinnego państwa członkowskiego towar wyprodukowany za granicąznajduje sięw gorszej sytuacji niżpodmiotsprowadzający towar bezpośrednio z kraju trzeciego Tym samym pojawia sięutrudnienie handlu pomiędzypaństwami członkowskimi. Argumenty te skłoniły brukselski sąd pierwszej instancji do zwrócenia siędoTrybunału Wspólnot z zapytaniem: ."Czy artykuły 3D, 31, 32 i 36 Traktatu należy interpretowaćw ten sposób,żeby za środek o skutku podobnym do ograniczeńilościowych uznaćprzepis prawa krajowego zakazującyimportu towarów takich jak alkohol o pochodzeniu oznaczonym zastrzeżonąprzez dane państwo nazwą, gdytowarom takim towarzyszy oficjalny dokument państwa eksportera potwierdzający prawo do używania tejnazwy.?Stanowiska uczestników postępowania

Oskarżeni Dassonville utrzymywali, że przepis prawa belgijskiego stanowi zakazany przez art. 30 TWEśrodek o skutku podobnym do ograniczeń ilościowych. Podkreślali, że w sprawie nikt nie kwestionowałoryginalności i prawidłowości certyfikatów i towarów, zaśwyłącznąprzyczynącałej sprawy byłjedynie brakdodatkowego świadectwa autentyczności. Uzyskanie tego świadectwa nic było jednak wyłącznie formalnością,nie były one wydawane automatycznie. Dassonville'owie podkreślali. że za "środki o skutkach analogicznych doograniczeńilościowych" uznaćnależy zgodnie z odpowiedziąKomisji udzielonąpanu Deringerowi (Dz. Urz.169/67 z 26 lipca 1967) "środki ustanowione w formie ustaw, rozporządzeń, akt6w administracyjnych i praktykadministracyjnych oraz wszelkich działańpodejmowanych przez organy publiczne lub dających sięimprzypisać, które skutkująwyeliminowaniem importu. który w ich braku mógłby miećmiejsce”. Firmy Fourcroy iBreuvał- występujące jako powodowie cywilni w postępowaniu karnym przeciw braciom Dassonviłłe -wskazywały, że wymóg posiadania świadectw stosuje sięjednakowądo towar6w belgijskich i sprowadzanych.Alternatywnie wskazywali, że do przepisów prawa belgijskiego ma zastosowanie wyłączenie spod zakazu za-warte wart. 36 TWE. Wielka Brytania zajęła stanowisko, że wymóg posiadania świadectw pochodzenia nicutrudnia handlu, a nawet go ułatwia, z uwagi na możliwośćwyeliminowania podrobionych towarów. Wszeżcg61ności możliwośćotrzymania certyfikatu jużpo dokonanym imporcie i jego niska cena przesądzają. żew takich wypadkach nie mamy do czynienia z ograniczeniami w handlu. Belgia broniła swoich uregulowań.Powoływała siętakże na wcześniejsze wypowiedzi Komisji, która potwierdziła, że wymóg udowodnienia prawaposługiwania sięchronionym oznaczeniem pochodzenia towaru nie stanowi ograniczenia handlu wewnątrz-wspólnotowcgo. Reguły te miały, teżodgrywaćistotnąrolęw zakresie ochrony zdrowia konsumentów. Komisjazajęła stanowisko, zgodnie z którym jakikolwiek środek niezależnie od jego natury i treści wpływający naswobodny przepływ towarów stanowi środek o analogicznym do ograniczenia ilościowego.


Sprawa 6/64Flaminio Costa v. EN EL

ECR 1964, s. 585

Teza orzeczenia3. W odróżnieniu od zwykłych umów międzynarodowych Traktat EWG stworzyłwłasny porządek prawny,który po wejściu wżycie Traktatu zostałwłączony do porządków prawnych państw członkowskich i musi byćstosowany przez ich sądy

Poprzez utworzenie Wspólnoty na czas nieograniczony, posiadającej własne organy, wyposażonej wosobowośćprawną, w zdolnośćprawną i zdolnośćdo reprezentacji w sferze międzynarodowej, a wszczególności w prawa suwerenne wywodzące sięz ograniczenia kompetencji państw członkowskich lub zprzekazania przez państwa członkowskie swych uprawnieńWspólnocie, państwa członkowskie ograniczyłyswoje prawa suwerenne i przez to utworzyły korpus prawa, które jest wiążące dla ich obywateli i dla nichsamych.

Włączenie postanowieńprawa wspólnotowego w systemy prawne poszczególnych państw członkowskichoraz generalnie litera i duch traktatu powodują, że państwa te nie mogąjednostronnie podejmowaćśrodkówskierowanych przeciwko przyjętemu przez nie prawo na zasadzie wzajemności porządkowi prawnemu.Środkitakie nie stanowiąprzeszkody dla stosowania prawa wspólnotowego. Ze względu na specyficzny charakterprawa stanowionego przez Traktat i wypływającego z niezależnego źródła, .żadne normy prawawewnętrznego nie mogąmiećprzed nim pierwszeństwa, aby nie pozbawiaćgo jego charakteru prawawspólnotowego i nie podważaćpodstaw prawnych samej Wspólnoty.

Poprzez sam fakt, że państwa członkowskie zgodnie z postanowieniami Traktatu zastrzegły regulacjępewnych praw i obowiązków dotąd poddanych kompetencji prawa wewnętrznego dla porządku prawnegoWspólnot, stworzyły one ostateczne ograniczenie swych praw suwerennyclr, które nie może byćcofniętepoprzez późniejsze jednostronne środki sprzeczne z pojęciem Wspólnoty.(...)7. Zobowiązanie państw członkowskich, które nie jest ograniczone przez żadne warunki i do któregowykonania lub realizacji nie sąwymagane żadne dalsze działania państwa lub Komisji, jest wystarczające iprzez to samo właściwe, aby wywieraćskutki prawne w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi i po-szczególnymi osobami. Jest ono bezpośrednio wiążące dla nich jako element systemu prawnego tych państw;jednostki mogąteżwywodzićz tych zobowiązańprawa, które sądy państwowe musząbyćpod uwagę.8. Art. 53 Traktatu EWG jest normąprawa wspólnotowego, z której wypływająprawa dla jednostek, któremusząbyćuwzględniane przez sądy państwowe. (...)

Stan faktycznyUstawa włoska nr 1643 z 6 grudnia 1962 roku znacjonalizowała wytwarzanie i dystrybucjęenergiielektrycznej. Adwokat F. Costa jako użytkownik prądu i jednocześnie akcjonariusz upaństwowionej spółkiakcyjnej Edisonvolta uważał, że ustawa ta naruszyła przepisy art. 37,53,93 i 102 Traktatu EWG, w związku ztym zażądałod sądu wystąpienia w trybie art. 177 Traktatu o wykładniętych przepisów

Stanowiska stronRząd włoski stwierdził, że wniosek ten jest niedopuszczalny , gdyżpowoływane przepisy nie miały żadnego

znaczenia w tej sprawie. W istocie sądowi pokoju (pierwszej instancji) chodzi bowiem o stwierdzenie, czyustawa włoska jest zgodna z Traktatem EWG. Zdaniem rządu zaś, jeżeli w sporze ma byćstosowane jedynieprawo wewnętrzne, a nie prawo wspólnotowe, jego ewentualna niezgodnośćz Traktatem EWG jest pozbawionaznaczenia. Kontrola zgodności prawa wewnętrznego z prawem EWG byłaby dopuszczalna wyłącznie w trybieart. 169 i 170, a nie na mocy art. 177.

Powód z kolei stałna stanowisku, że sąd pokoju wystąpiłnie o rozstrzygnięcie merytoryczne, lecz jedynie owykładnięprzepisów. TrybunałSprawiedliwości ma obowiązek dokonaćwykładni Traktatu, jeżeli odpowiednisąd rozstrzygający spór w pierwszej instancji zwróci siędońz odpowiednim wnioskiem.

Komisja zaprezentowała pogląd, że TrybunałSprawiedliwości rozpatrując wniosek złożony w trybie art.177 nie ma obowiązku badania przyczyn, dla których wniosek ten przedstawiono, ani teżwnikania, czyodpowiednie przepisy mająznaczenie dla rozstrzygnięcia sporu.


Sprawa 38/77Enka BV v. Impecteur derInvoerrechten en Accijzen

ECR 1977, s. 2211

Teza orzeczenia1. W przypadkach, w których organy Wspólnoty zobowiązująpaństwa członkowskie poprzez dyrektywy dookreślonego zachowania, praktyczna skutecznośćtakiego instrumentu byłaby osłabiona, jeżeli jednostka niemogłaby powoływaćsięnańprzed sądem, a sądy państwowe nie mogły braćpod uwagęjako częściskładowej prawa wspólnotowego. Zasada ta obowiązuje w szczególności, jeżelijednostka powołuje sięprzed sądem państwowym na postanowienia dyrektywy w celu zbadania, czywłaściwe organy państwowe w ramach pozostawionej im swobody wyboru formy i środków nieprzekroczyły granic zakreślonych przez tędyrektywę.2. Art. 177 Traktatu nie upoważnia Trybunału do dokonywania wykładni przepisów prawa wewnętrznegoani teżdo wypowiadania sięna temat jego rzekomej niezgodności z prawem wspólnotowym. Może jednakprzy dokonywaniu wykładni prawa wspólnotowego przedstawićsądowi wewnętrznemu kryteria, któreumożliwiłyby mu rozstrzygnięcie danego sporu, biorąc pod uwagę niezgodność między prawemwewnętrznym i wspólnotowym.3. Jednostki mogąpowoływaćsięna art. 1O.2(d) dyrektywy 69/74 z 4 marca 1969 roku w celu zbadania,czy środki wewnętrzne podjęte dla jej zrealizowania sąz nim zgodne, a sądy wewnętrzne muszązapewnićmu prymat przed instrumentami wewnętrznymi, które okażąsięsprzeczne z jego brzmieniem.(...)

Stan faktycznyIrlandzkie przedsiębiorstwo należące do koncernu AKZO wytwarzało w RFN półprodukty do produkcji

opon samochodowych. Częśćtych półproduktów była sprzedawana kontrahentom kontynentalnym i w tym celuskładowana w składzie celnym należącym do firmy Enka (także będącej członkiem koncernu AK.ZO). Jedna zpartii towaru została sprzedana firmie mającej siedzibęw Luksemburgu. Przedmiotem sporu było naliczenie cławywozowego przy odprawie ze składu celnego. Sposób ustalania cła określałw tym przypadku art. 10dyrektywy 69/74 dotyczącej harmonizacji przepisów prawnych i administracyjnych w zakresie składów celnych.właściwy urząd celny w Arnhem zakwestionowałzgłoszonąwartośćcła, stwierdzając jednocześnie, żewspomniana dyrektywa nie jest bezpośrednio skuteczna w wewnętrznych porządkach prawnych państwczłonkowskich. Nadrzędny organ administracyjny zwróciłsiędo Trybunału Sprawiedliwości w trybie art. 177 owyjaśnienie, czy dyrektywa obowiązuje bezpośrednio oraz czy prawo holenderskie jest z niązgodne.

Oświadczenia zainteresowanych stronZdaniem Komisji Wspólnot, celem dyrektywy 69/74 była harmonizacja prawa dotyczącego składów

celnych, a przez to zagwarantowanie jednolitego stosowania wspólnej taryfy celnej. Przepisy holenderskie z lpaździernika 1969 roku zostały wprowadzone na podstawie tej dyrektywy. W postępowaniu prowadzonym napodstawie art. 177 Trybunałnie może wypowiedziećsiębezpośrednio na temat zgodności prawa wewnętrznegoz prawem wspólnotowym, może jednakże dokonaćwykładni odpowiednich norm prawa wspólnotowego,ułatwiając w ten sposób sądowi wewnętrznemu rozstrzygnięcie sprawy. Komisja odwołała się dowcześniejszego orzecznictwa Trybunału, który uznał(m.in. w sprawie 41/74 Van Duyn), że dyrektywy mogąbyćbezpośrednio skuteczne i przez to stwarzaćprawa dla jednostek, o ile wynika to z charakteru, systematyki ibrzmienia ich odpowiednich przepisów. Rozstrzygnięcie powinno zapadaćw konkretnych przypadkach.Zobowiązania określone w dyrektywie 69/74 powinny być, zdaniem Komisji, bezpośrednio stosowane, nawetjeżeli nie zostały wprowadzone do prawa wewnętrznego państw członkowskich.

Rząd Holandii twierdziłw swym oświadczeniu, że przepisy holenderskiego prawa wewnętrznego(zarządzenia 803/68) dokładnie odpowiadały wymogom określonym przez dyrektywę69/74; przepisy tejdyrektywy mogły zatem stanowićjedynie pomoc przy wykładni prawa wewnętrznego.


Sprawy połączone C-(j/90 i C-9/90Andrea Francovich

i Danila Bonifaci v. Wiochy

Teza orzeczenia

3. Pełna efektywnośćnorm wspólnotowych byłaby wyłączona, a ochrona praw przez nie uznanychosłabiona, jeżeli jednostki nie miałyby możliwości uzyskania odszkodowania w sytuacji, gdy ich prawa sąnaruszone przez pogwałcenie prawa wspólnotowego, które można przypisać państwu. Możliwośćodszkodowania ze strony państwa jest szczególnie niezbędna, kiedy całkowita skuteczność normywspólnotowej jest uzależniona od podjęcia działania przez państwo członkowskie, a w konsekwencji jednostkinie mogą, wobec niepodjęcia takiego działania, dochodzićprzed sądem wewnętrznym praw przyznanych imprzez prawo wspólnotowe. Wynika stąd, że zasada odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzonejednostkom poprzez naruszenie prawa wspólnotowego, które może mu byćprzypisane, jest nieodłącznymelementem systemu Traktatu.

Zobowiązanie-państwa członkowskiego do naprawienia szkód znajduje równieżpodstawęw .Art. 5Traktatu, na mocy którego sąone zobowiązane do podjęcia wszelkich środków ogólnych i szczegółowych dlazapewnienia stosowania prawa wspólnotowego i, w konsekwencji, do likwidacji nielegalnych skutkównaruszenia prawa wspólnotowego.

4. Jeżeli odpowiedzialnośćpaństwa członkowskiego, polegająca na naprawieni~ szkody wyrządzonejjednostkom przez naruszenie prawa wspólnotowego, które może mu byćprzypisane, jest narzucona przezprawo wspólnotowe, warunki dochodzenia odszkodowania zależąod charakteru naruszenia prawa wspólno-towego, które leży u podstawy wyrządzonej szkody.

W przypadku państwa członkowskiego, które nie dopełniło ciążącego na nim na mocy art. 189(3)Traktatu obowiązku podjęcia wszelkich środków koniecznych dla osiągnięcia rezultatu przewidzianego przezdyrektywę, pełna skutecznośćtej normy prawa wspólnotowego zakłada prawo do uzyskania odszkodowania,jeżeli spełnione sąłącznie trzy warunki, tzn: po pierwsze - rezultat przewidziany przez dyrektywęobejmujeprzyznanie praw na rzecz jednostek; po drugie treśćtych praw może byćokreślona na podstawie przepisówdyrektywy i po trzecie- istnieje związek przyczynowy między naruszeniem prawa przypisanym państwu iszkodąponiesionąprzez osoby poszkodowane

W przypadku braku regulacji wspólnotowej, obowiązek naprawienia skutków wyrządzonej szkodypowstaje w ramach prawa wewnętrznego o odpowiedzialności. Przesłanki materialne i formalne określoneprzez poszczególne ustawodawstwa narodowe w tej kwestii nie mogąbyćmniej korzystne niżte, które dotycząpodobnych roszczeńo charakterze wewnętrznym i nie mogąbyćuregulowane w sposób utrudniający ponadmiaręlub praktycznie uniemożliwiający uzyskanie odszkodowania.

Stan faktycznyRepublika Włoska nie wywiązała sięze swych zobowiązań wynikających z dyrektywy 80/987 z 20października 1980 roku w sprawie zbliżenia ustawodawstw dotyczących ochrony pracowników w przypadkuniewypłacalności przedsiębiorcy. Fakt ten zostałstwierdzony przez Trybunałw orzeczeniu z 2 lutego 1989roku (sprawa 22/87 Komisja v. Włochy, ECR 1989, s. 143).

A. Francovich byłzatrudniony w firmie CDN Elettronica SnC w Vicenzy. Ponieważnie uzyskiwałwynagrodzenia, a próby egzekucji okazały siębezskuteczne, powód zażądałod rządu włoskiego spełnieniagwarancji przewidzianych przez dyrektywę80/987, a w razie ich nieprzyznania - odszkodowania.

D. Bonifaci wraz z 33 innymi osobami była zatrudniona w firmie Gaia ConfezioniSri w Bassano. Firmazbankrutowała, a wierzytelności pracowników nie zostałyzaspokojone z masy upadłościowej. W tej sytuacjipowodowie zażądali od rządu włoskiego częściowego spłacenia długu, na podstawie dyrektywy 80/987, a wrazie niespełnienia żądania - odszkodowania.

Rozpatrujący sprawy pretorzy w Vicenzy i Bassano zwrócili sięw trybie art. 177 Traktatu EWG orozstrzygnięcie kwestii wstępnych, z których pierwsza brzmiała: czy na mocy prawa wspólnotowego jednostkamoże dochodzićodszkodowania od państwa z tytułu niewypełnienia przez nie obowiązku wynikającego zdyrektywy? Na podstawie decyzji z 14 marca 1990 Trybunałzdecydowałołącznym rozpatrywaniu obu spraw.

Stanowiska stronPowodowie powołali sięna wstępie na wcześniejsze orzecznictwo Trybunału, pozwalające na dochodzenie

przed wszystkimi organami- państwa uprawnieńprzyznanych przez dyrektywy. Następnie stwierdzili, że wprzypadku, kiedy państwo nie wywiązało sięze zobowiązańnałożonych przez dyrektywę, w wyniku czegojednostka ponosi szkodę, państwo obowiązane jest do jej naprawienia. Dla uzasadnienia swej tezy powodowiewskazali wcześniejsze orzeczenia Trybunału, uznające możliwośćpowstania odpowiedzialności państwa za


wydanie aktów prawnych sprzecznych z prawem wspólnotowym (6/60 Humblet v. Belgia, ECR 1960, s. 1124;39/72 Komisja v. W/ochy, ECR 1973, s. 101 i n.), a także doktrynętzw. effet utile. Zdaniem powodów, sądykrajowe powinny zapewnićjednostkom prawa wynikające z prawa wspólnotowego, a w przypadku ich naruszeń- orzec wypłatęprzez zainteresowane państwo odszkodowań.

Rząd wioski ograniczyłsiędo zakwestionowania tezy, że postanowienia dyrektywy 80/987 sąwystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, aby możliwe było ich bezpośrednie stosowanie. Nawet zaśwprzypadku uznania ich za odpowiadające podanym kryteriom, sąd wewnętrzny byłby zobowiązany do zbadania,czy- zachodząwszystkie okoliczności przewidziane przez przepisy dyrektywy, aby jednostka mogła dochodzićewentualnych przysługujących jej uprawnień. Zdaniem władz włoskich, sądy włoskie analizy takiej nieprzeprowadziły.

Komisja ze swej strony stwierdziła, że spełnione zostały warunki bezpośredniej skuteczności dyrektywy80/987, gdyżzarówno krąg osób uprawnionych, jak i zakres przysługujących im uprawnień, zostałyjednoznacznie określone w samym tym akcie oraz w dołączonym dońaneksie. Zdaniem Komisji przepisydyrektywy powinny byćinterpretowane w taki sposób, że państwo jest ostatecznym gwarantem wszelkichroszczeńfinansowych ze strony pracowników i nie może sięzwolnićod ich spełnienia twierdząc, że roszczeniate powinny byćspełnione przez właściwe instytucje niepaństwowe. Wreszcie w końcowej części swegowywodu przedstawiciele Komisji stwierdzili, że prawo do uzyskania odszkodowania przez jednostki byłobymożliwe nawet w sytuacji, gdyby dyrektywa nie spełniała warunków bezpośredniej skuteczności. - Zgodnie zwcześniejszym orzecznictwem Trybunału, o odpowiedzialności organów wewnętrznych rozstrzygająbowiemsądy wewnętrzne, a przesłankąodpowiedzialności może byćnaruszenie prawa wewnętrznego. Warunkiempowstania odpowiedzialności jest stwierdzenie, czy dana jednostka spełnia wymogj określone danym aktemprawnym.

W sprawie interweniowały rządy Wielkiej Brytanii, Holandii i RFN. Zdaniem rządu brytyjskiego,dyrektywa 80/987 nie spełnia wymogów bezpośredniej skuteczności (tj. precyzyjności i bezwarunkowościsformułowań), a z orzecznictwa Trybunału nie tylko nie wynika obowiązek odszkodowawczy z tytułunaruszenia prawa wspólnotowego, lecz wręcz przeciwnie - prawo wspólnotowe nie powinno byćtraktowanejako stanowiące dodatkowąpodstawęodpowiedzialności w sferze prawa wewnętrznego. Rząd holenderski niewypowiedziałsięw przedmiocie bezpośredniej skuteczności dyrektywy 80/987, w odniesieniu do ewentualnejodpowiedzialności państwa za naruszenia prawa wspólnotowego, stwierdziłnatomiast, że samo prawowspólnotowe takiej możliwości nie przewiduje, jednakże równocześnie nie sprzeciwia siędochodzeniuroszczeńz tego tytułu zgodnie z normami prawa wewnętrznego. Wreszcie rząd niemiecki uznał, że dyrektywa80/987 nie może stanowićpodstawy dochodzenia roszczeńodszkodowawczych, a w dodatku kwestiaewentualnej odpowiedzialności pozaumownej państwa członkowskiego za naruszenie prawa wspólnotowegonie należy do kompetencji Wspólnoty.


Sprawy połączone 3,4 i 6/76Cornelis Kramer i inni

Teza orzeczenia1. art. 210 Traktatu EWG oznacza, że wspólnota posiada w zakresie swych stosunków zewnętrznychkompetencjędo zaciągania zobowiązańmiędzynarodowych w całej sferze zadańokreślonych w CzęściPierwszej Traktatu. To uprawnienie wyrasta nie tylko z wyraźnego upoważnienia przez Traktat, lecz możerównieżwypłynąćz innych postanowieńTraktatu. (...)

Stan faktycznyPrzed sądami okręgowymi w Holandii wszczęto postępowanie karne przeciwko pewnym holenderskimrybakom oskarżonym o naruszenie przepisów wydanych przez Holandię, które ograniczały połowy flądry isoli. Przepisy te były wydane na podstawie konwencji londyńskiej z 1959 r. o połowach na północno-wschodnim Atlantyku (tzw. konwencja NEAFC, weszła w życie w 1963 r.). Sądy zwróciły siędo Trybunałuo wydanie orzeczenia interpretującego postanowienia artykułów 30,31,34,38 do 47 Traktatu EWG oraz art.102 Umowy o Przystąpieniu, a także rozporządzeńRady nr 2141/70 i 2142/70 dotyczących wspólnej politykiw zakresie rybołówstwa i wspólnego rynku produktów rybnych. Pytania sądów dotyczyły zagadnienia, czypaństwa członkowskie zachowały prawo do wydawania przepisów takich jak wskazane powyżej, czy przepisytakie są zgodne z prawem Wspólnot i czy tylko Wspólnota ma prawo zaciągać zobowiązaniamiędzynarodowe w tej sferze.

Stanowiska stronOfficer van Justitie (prokurator) w Arrondissementrechtsbank (sądzie okręgowym) w Zwolle odwołałsię

do wyroku Trybunału w sprawie Van Haaster (sprawa 190/73, ECR [1974] 1123), w której orzeczono, iżśrodki przyjęte przez państwa są niezgodne z rozporządzeniem wyraźnie zakazującym ograniczeńilościowych (lub środków mających efekt analogiczny) w handlu pomiędzy państwami członkowskimi wdanej dziedzinie. Rozporządzenia Rady cytowane w tej sprawie nie zawierajązakazu ograniczeńilościowych.

Rozważając kwestię, czy środki przyjęte przez rząd Holandii sązgodne z celami i zasadami Wspólnot,uczestnik postępowania przywołałorzeczenie VI sprawie ERT A (patrz wyżej) i stwierdził, że prawo państwczłonkowskich do samodzielnej regulacji wygasa dopiero w sytuacji, gdy organy Wspólnot przyjmąodpowiednie środki, a więc w danej sprawie od momentu wprowadzenia ograniczeńna podstawie art. 5rozporządzenia 2141/70 lub art. 102 Umowy o Przystąpieniu. W chwili popełnienia czynów przez rybakówtakie wspólne ograniczenia nie były wprowadzone.

Oskarżeni stwierdzili, że przepisy holenderskie sąniezgodne ze wskazanymi rozporządzeniami Rady,które powinny byćinterpretowane zgodnie z ich celem, tj. jako wprowadzające wspólnąorganizacjęrynkuproduktów rybnych. Powołali sięna sprawęERT A, by dowodzić, że fakt organizacji wspólnego rynku przezWspólnotęwystarcza, by państwa członkowskie nie miały kompetencji do samodzielnego wchodzenia wstosunki zewnętrzne w tym zakresie. Różnica pomiędzy ERT A, gdzie rozporządzenie 543/69 wyraźnie nadałoWspólnocie prawo do zawierania umów z państwami trzecimi, a obecnąsprawą, gdzie oba rozporządzenia niezawierajątakiej wyraźnej kompetencji, nie jest istotna, ponieważrozporządzenia 2141/70 i 2142/70 tworząbardziej rozwiniętąorganizacjęrynku niżrozporządzenie 543/69. W konsekwencji państwa członkowskie niemająod 1970 r. prawa do samodzielnego wyznaczania kwot połowowych na podstawie NEAFC.Wielka Brytania uznała, że sprawa ERT A nie kwalifikuje sięjako precedens w tym sporze. Zasada wyrażona wowej sprawie, że skoro Wspólnota wydaje postanowienia ustanawiające wspólne normy, to państwaczłonkowskie nie mogązaciągaćzobowiązań wobec państw trzecich naruszających te normy, nie mazastosowania, jeżeli przedmiot owych wspólnych norm i umów zwartych z państwami trzecimi nie jestidentyczny.

Także opinia 1/75 nie stanowi precedensu w tej sprawie. Dotyczy ona norm wspólnej polityki handlowej,które dająipso jure wyłącznąkompetencjęWspólnocie do zawierania. umów międzynarodowych. Artykuły 30,31 i 34 nie dotycząwspólnej polityki handlowej a art. 17 rozporządzenia 2142/70 odwołuje siędo niej jedyniew sposób dorozumiany lecz w kontekście innym, niżzagadnienie będące przedmiotem niniejszego sporu

Dania podzieliła pogląd, że podstawy orzeczenia w sprawie ERT A nie maj4 zastosowania, ze względu nabrak podstaw do działania Wspólnoty.

Holandia stwierdziła, że z orzeczenia ERT A wynika a contrario, iżw obecnym stanie legislacji Wspólnotypaństwa członkowskie zachowały prawo do wchodzenia w stosunki zewnętrzne w zakresie konserwacjizasobów rybnych, przy czym ze względu na art. 5 rozporządzenia 2141/70 i art. 102 Umowy o Przystąpieniu teprawo nie jest wyłączne ani ostateczne.

Komisja podkreśliła, że art. 43 upoważnia Wspólnotędo przyjmowania środków w celu konserwacjizasobów ryb, co obejmuje równieżprawo do zawierania umów międzynarodowych. Wspólnota nie musiwydawaćaktów jednostronnych, zanim zawrze takie umowy. Jednakże, tak długo, jak Wspólnota nie zawarła


wspomnianych umów, państwa członkowskie mogły to czynić, do czasu, kiedy weszły w życie postanowienia owspólnej polityce w zakresie rybołówstwa, tj. do l lutego 1971. Od tego czasu jedynie Wspólnota ma prawozawieraćumowy międzynarodowe w zakresie ochrony zasobów rybnych.

Konwencja NEAFC była zawarta po wejściu w życie Traktatu EWG, nie podpada więc pod postanowieniaart. 234. Mimo to państwa członkowskie nie naruszyły Traktatu, gdyżratyfikowały NEAFC przed 1970 r.Wspólnota, stosując art. 234 przez analogię, powinna daćpaństwom członkowskim rozsądny okres nadostosowanie swych zobowiązańnałożonych NEAFC do wynikających z Traktatu.

Komisja uznała więc, że Wspólnota ma wyłącznąkompetencjędo prowadzenia negocjacji i zawieraniaumów dotyczących środków przeznaczonych na zachowanie zasobów przemysłu rybołówczego inakierowanych na wprowadzanie ograniczeńpołowowych.


Sprawa 4/73J. No/d, Kohlen

und BaustoffgrohandJung v.Komisja Wspólnot Europejskich

ECR 1974, s. 491Teza orzeczenia(...)2. Prawa zasadnicze stanowiączęśćskładowąogólnych zasad prawa, których przestrzeganie zapewnia Trybunał.Gwarantując te prawa Trybunałma obowiązek czerpaćinspiracje z tradycji konstytucyjnej wspólnej państwomczłonkowskim i nie może utrzymać środków, które sąniezgodne z prawami zasadniczymi ustanowionymi igwarantowanymi przez konstytucje tych państw

Podobnie umowy międzynarodowe...dotyczące ochrony praw człowieka, przy których powstaniu państwaczłonkowskie współpracowały lub których sąsygnatariuszami, mogądostarczyćwzorców, które należynaśladowaćw ramach prawa wspólnotowego.3. Jeżeli prawa własności sąchronione przez prawo konstytucyjne wszystkich państw członkowskich i jeżelipodobne gwarancje istniejąw odniesieniu do prawa swobodnego wyboru i uprawiania handlu lub zawodu,powstałe przez to prawa, aczkolwiek dalekie od niewzruszalnych prerogatyw, musząbyćinterpretowane wświetle społecznej funkcji własności i chronionych przez nie działalnościZ tego względu prawa o tym charakterze sąchronione przez prawo zawsze z zastrzeżeniem restrykcjiustanowionych zgodnie z interesem publicznym. W obrębie porządku prawnego Wspólnot wydaje siętakżesłuszne, by prawa te w razie potrzeby były poddane pewnym ograniczeniom usprawiedliwionym przez nad-rzędne cele realizowane przez Wspólnotę, pod warunkiem, że istota tych praw pozostaje nienaruszona.Powyższe gwarancje w żadnym wypadku nie mogąbyć rozciągnięte na ochronęzwykłych interesówhandlowych lub okoliczności, których niepewnośćstanowi samąistotędziałalności gospodarczejStan faktycznyWysoka Władza EWWiS, zgodnie z postanowieniami umów zawartych w związku z powstaniem tejorganizacji, rozwiązała w maju 1954 roku centralnąorganizacjędo spraw węgla, utworzonąw Zagłębiu Ruhryprzed powołaniem do życia EWWiS. W lutym 1956 roku organ ten zezwoliłna wspólnąsprzedażwęgla przezkopalnie zgrupowane w trzech agencjach, a następnie określiłwarunki, na jakich poszczególni dostawcymogli kupowaćwęgiel od tych agencji. Decyzja w tej sprawie była następnie wielokrotnie modyfikowana. Namocy tych modyfikacji firma Nold, będąca jednym z dostawców, została pozbawiona przez wymienionewyżej trzy agencje możliwości zakupu węgla. Decyzja Wysokiej Władzy, ustanawiająca nowe warunkiposiadania statusu dostawcy, została uchylona przez Trybunałna wniosek firmy Nold. Z czasem KomisjaWspólnot pozwoliła na połączenie wszystkich kopalńw Zagłębiu Ruhry, w stosunku do których określiławarunki sprzedaży węgla. Nowe warunki zostały następnie przekazane dostawcom. Odpowiednia decyzjazostała zaskarżona przez firmęJ. N old przed Trybunałem Spraw.iedliwości.

Stanowiska stronPowód, firma J. Nold, stwierdziła, że padła ofiarądyskryminacji. Utrzymywała zwłaszcza, że poprzez

wydanie ogólnych warunków handlu pogwałcone zostały pewne prawa zasadnicze zawarte w konstytucjachpaństw członkowskich i przejęte przez prawo Wspólnot, w tym konkretnym przypadku - prawo własności.Powód uważałbowiem, że wyłączenie go z handlu węglem było równoznaczne z wywłaszczeniem. DecyzjaKomisji miała byćpodjęta ponadto z pogwałceniem prawa do swobodnego rozwoju osobowości, prawa dowolności działalności gospodarczej oraz zasady proporcjonalności.

Strona pozwana uważała natomiast, że TrybunałSprawiedliwości nie ma prawa interpretowania istosowania zasad prawa wewnętrznego państw członkowskich, w tym norm konstytucyjnych; jej zdaniem,traktat EWWiS nie zawierałgwarancji praw nabytych.Opinia Rzecznika Generalnego

Rzecznik A. Trabucchi stwierdził, że zarzut naruszenia praw zasadniczych może byćrozważany tylkow takim zakresie, w jakim prawa te sąchronione przez dany system prawny. PonieważorzecznictwoTrybunału konsekwentnie twierdziło, że prawa zasadnicze stanowiączęśćsystemu prawnego Wspólnot,należy rozważyć,czy ustanowione przez Komisjęnormy rzeczywiście prowadządo naruszenia praw zasadniczych. Wykładniaproponowana przez powoda ograniczałaby prawo ustanawiania warunków handlu we Wspólnocie i wkonsekwencji uniemożliwiałaby wszelkąingerencjęwładz Wspólnoty w gospodarkę. Do praw zasadniczychchronionych przez Wspólnotę rzecznik zaliczyłwolność, prawo własności, równość, niedyskryminacjęiproporcjonalność. Jednocześnie jednak podkreśliłon, że prawa zasadnicze nie mającharakteru absolutnego i niesąustanowione na zawsze, lecz w pewnych sytuacjach mogąbyćzmieniane lub ograniczone przez wymogidobra publicznego. W danym przypadku przepisy stanowione przez Wspólnotępowinny dążyćdo ochrony prawnie tylko producentów czy osób prowadzących handel, lecz także konsumentów.


Amministrazione delieFinanze delIo Stato v.

. Simmenthal SpAECR 1978, s. 629

Teza orzeczenia(...)2. Bezpośrednie obowiązywanie prawa wspólnotowego oznacza, jego postanowienia posiadająpełnąmocjednolicie we wszystkich państwach członkowskich począwszy od momentu wejścia w życie przez cały okresważności Bezpośrednio obowiązujące przepisy stanowiąźródło praw i obowiązków dla wszystkich, którychone dotyczą; bez względu na to, czy chodzi o państwa członkowskie, czy teżo poszczególne osoby.Skutecznośćta dotyczy równieżkażdego sądu, którego zadanie jako organu państwa członkowskiego polega naochronie praw, przyznawanych jednostkom przez prawo wspólnotowe.3. Zgodnie z zasadąprymatu prawa wspólnotowego postanowienia traktatów i bezpośrednio obowiązujące aktyprawne organów Wspólnot wywierająw wewnętrznym porządku prawnym nie tylko skutki takie, że poprzezsamo swe wejście w życie uniemożliwiająstosowanie każdego przepisów prawa wewnętrznego z nimisprzecznego, lecz także skoro te postanowienia prawne stanowiąhierarchicznie wyższączęśćskładowąporządku prawnego obowiązującego na terytorium każdego państwa członkowskiego - powodująże wejście wżycie nowej normy prawa wewnętrznego jest niemożliwe w takim zakresie, w jakim byłaby ona sprzeczna znormami wspólnotowymi

Jeżeli aktom prawnym w dziedzinie, na którąrozciąga siękompetencja prawotwórcza Wspólnoty, lub teżinnym niezgodnym z postanowieniami prawa wspólnotowego, przyznana zostałaby prawna skuteczność,

prowadziłoby to do zanegowania efektywności zobowiązańzaciągniętych przez państwa członkowskie napodstawie Traktatu, co z kolei oznaczałoby postawienie pod znakiem zapytania podstaw Wspólnoty.4. Sąd państwowy, który w ramach swej właściwości ma stosowaćprawo wspólnotowe jest zobowiązany dodbałości o pełnąskutecznośćtych norm, co przejawia sięrównieżw konieczności niestosowania każdego,równieżpóźniejszego postanowienia prawa wewnętrznego, bez konieczności wnioskowania lub czekania nauchylenie danej normy w trybie ustawodawczym lub w jakimkolwiek innym postępowaniu przewidzianym przezprawo konstytucyjne.Stan faktyczny

Firma Simmenthal sprowadziła z Francji do Włoch pewnąilośćwołowiny z przeznaczeniem dospożycia. W związku z przewidzianym przez włoskie prawo wewnętrzne badaniem weterynaryjnym izdrowotnym musiała opłacićich koszty. W związku z tym wniosła powództwo przeciwko włoskiej państwowejadministracji finansowej, opierając sięna tezie, że opłaty te stanowiąprzeszkodęw swobodnym przepływietowarów, przewidzianym przez prawo wspólnotowe. W toku postępowania I instancji TrybunałSprawiedliwościwydałorzeczenie w trybie art. 177 Traktatu EWG (sprawa 35/76 Simmenthal I, ECR 1976, s. 1871), w którymuznał, że opłaty weterynaryjne i sanitarne w obrocie wewnątrz Wspólnoty powinny byćtraktowane podobnie jakopłaty celne i podlegaćzwrotowi. Na tej podstawie pretor w Susa wydałorzeczenie zobowiązujące organyfinansowe go zwrotu zapłaconej przez firmęSimmenthal sumy. Od tej decyzji administracja finansowa wniosłaapelację.Pretor w postępowaniu apelacyjnym, że normy prawa wspólnotowego sąsprzeczne z wydanąpóźniej ustawą

włoską. Zgodnie z orzecznictwem włoskiego Trybunału Konstytucyjnego, sądy powszechne nie sąwładneuchylaćprzepisów prawa wewnętrznego sprzecznych z prawem wspólnotowym, lecz powinny przekazaćsprawędo rozstrzygnięcia Trybunałowi Konstytucyjnemu. Do czasu rozstrzygnięcia nie można jednak stosowaćprawa wspólnotowego niezggodnego z prawem wewnętrznym, co podważałoby istotętego systemu prawa.Pretor Susy zawiesiłpostępowanie i zwróciłsiędo Trybunału Sprawiedliwości na podstawie art. 177 TraktatuEWG o rozstrzygnięcie kwestii wstępnej: jeżeli zgodnie z art. 189 Traktatu EWG i jednolitym orzecznictwemTrybunału Sprawiedliwości przepisy prawa wspólnotowego nadające siędo bezpośredniego stosowania musząbyćw pełni, całkowicie i jednolicie stosowane w systemach prawnych państw członkowskich bez względu, nanormy prawa wewnętrznego, aby zapewnićochronępraw podmiotów przyznanych na rzecz jednostek, czynależy w związku z tym interpretowaćzakres tych przepisów w taki sposób, że stosowanie wszelkich normprawa wewnętrznego sprzecznych z tymi przepisami musi byćwyłączone bez oczekiwania na ich formalneuchylenie przez ustawodawcękrajowego lub inny organ konstytucyjny (np. na stwierdzenie jej niezgodności zkonstytucją); w szczególności dotyczy to sytuacji, gdy prawo wewnętrzne pozostaje w mocy w przypadkudeklaracji niezgodności z konstytucją, co prowadzi w konsekwencji do tego, że przepisy prawa wspólnotowegonie mogłyby byćw pełni i jednolicie stosowane, a przez to nie byłaby możliwa ochrona praw obywateliStanowiska stron

Przedstawiciel firmy Simmenthal stwierdził, że włoski porządek prawny stwarza w przypadku stwierdzenianiezgodności między prawem wspólnotowym i prawem wewnętrznym alternatywę: uchylenie normy przezustawodawcę lub stwierdzenie jej niezgodności z konstytucją. Powoduje to niekorzystne następstwa dla


podmiotów prawnych w postaci wydłużenia i wzrostu kosztów postępowania, przeciążenia sądów itp., ponadtodecyzja ustawodawcy lub odpowiednie orzeczenie sądu konstytucyjnego lub innego tego typu organu nie mamocy wstecznej. W związku z tym TrybunałSprawiedliwości powinien określićgeneralnązasadępostępowaniaw sytuacji sprzeczności prawa wewnętrznego z prawem wspólnotowym. Trybunałwe wcześniejszymorzecznictwie wskazałzasady obowiązywania i stosowania prawa wspólnotowego jako nowego porządkuprawnego (zwłaszcza w sprawie 26/62 Van Gend en Loos); chodzi teraz o zapewnienie ich uniwersalnej realizacjipoprzez uznanie zasady absolutnego prymatu prawa wspólnotowego przed prawem wewnętrznym. Istniejąca lukaprawna nie gwarantuje jednostkom pełni przyznanych im praw.

Rząd włoski zakwestionowałformalnązasadnośćpostępowania. W kwestii merytorycznej przedstawicielrządu włoskiego zaprezentowałstanowisko, że jakkolwiek oczywista jest zasada prymatu prawa wspólnotowegoprzed prawem wewnętrznym, to metody eliminacji i rozwiązywania konfliktów powinny byćpozostawione prawukonstytucyjnemu państw członkowskich. Upływ czasu między wnioskiem o stwierdzenie niezgodności prawawewnętrznego z wspólnotowym ; wydaniem decyzji w tej sprawie nie musi oznaczaćpozbawienia obywatelipraw wynikających z przepisów Wspólnot. Decyzja ustawodawcy lub sądu konstytucyjnego może miećskutek extunc; dotyczyćbędzie przy tym wszystkich podobnych sytuacji faktycznych, podczas gdy decyzja sądustosującego prawo wspólnotowe byłaby skuteczna tylko w konkretnym rozstrzygnięciu.

Zdaniem Komisji Wspólnot, ustawodawstwo włoskie ze względu na wielkąilośćaktów prawnych jestszczególnie podatne na powstawanie konfliktów między systemami prawa wewnętrznego i wspólnotowego.Wykładnia prawa przez organy je stosujące powinna uwzględniaćzasadęprymatu prawa Wspólnot i w ten sposóbprowadzićdo eliminacji konfliktów.


Sprawa 26/62N. V. Algemene Transport- en Expeditie

Onderneming Van Gend & Loos v. NederlandseAdministratie der Belastingen

Teza orzeczenia(...)3. Europejska Wspólnota Gospodarcza stanowi nowy porządek międzynarodowoprawny, na rzecz któregopaństwa zredukowały, jakkolwiek w ograniczonym zakresie, swe prawa suwerenne; porządek prawny, któregopodmiotami sąnie tylko państwa członkowskie, ale także jednostki.

Niezależnie od ustawodawstwa państw członkowskich prawo Wspólnoty powinno przyznawać prawajednostkom, podobnie jak nakłada na nie obowiązki. Prawa takie powstająnie tylko wtedy, gdy wynika towyraźnie z Traktatu (EWG p. tłum.), lecz także na podstawie jednoznacznych zobowiązań, które Traktatnakłada tak na jednostki, jak i na państwa członkowskie i organy Wspólnoty

Stan faktycznyFirma Van Gend & Loos sprowadziła do Holandii z RFN pewnąilośćformaldehydu. Holenderskie organy

celne poprzez zmianękwalifikacji przeznaczenia towaru faktycznie podniosły obowiązujące taryfy celne.Zdaniem powodów, wprowadzenie podwyższonej opłaty nastąpiło z pogwałceniem art. 12 Traktatu EWG.Przepis ten nakazywałpowstrzymywanie sięprzez państwa członkowskie od nakładania nowych cełlub innychopłat o tym samym charakterze w obrotach między nimi, a także powstrzymywanie sięod podnoszenia opłat jużobowiązujących. Właściwy holenderski organ sądowy, rozpatrując skargę, stwierdził, że w istocie przedmiotemsporu jest wykładnia traktatu EWG, i zwróciłsiędo Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o rozstrzygnięciekwestii wstępnej, zgodnie z art. 177 ust. 3 Traktatu EWG.

Stanowiska stronW czasie postępowania powód oraz zainteresowane państwa (zgodnie z art. 20 Statutu Trybunału

Sprawiedliwości) przedstawiły swe stanowiska. Rząd holender-ski i belgijski zakwestionowały właściwośćsądu uznając, że przedmiotem sporu jest nie wykładania traktatuEWG, lecz jego stosowanie w konkretnym przypadku, a kwestia stosunku prawa wspólnotowego do prawaBeneluxu powinna byćrozstrzygnięta na gruncie regułkolizyinych holenderskiego prawa konstytucyjnego

Zdaniem zainteresowanych rządów, art12 Traktatu EG jest skierowany dopaństw członkowskich, nie obowiązuje wprost i nie stwarza bezpośrednich praw i obowiązków dla organówpaństwowych i jednostek. Komisja EWG uważała natomiast, że moc prawa wspólnotowego w systemach prawawewnętrznego członkowskich nie może byćokreślona przepisami tego prawa wewnętrznego lecz jedynie przezTraktat EWG, gdyżcelem traktatu było stworzenie nowego porządku prawnego, nawet jeżeli stosowanie tegoprawa pozostawiono sądom wewnętrznym. Prawo to powinno byćstosowane w sposób jednolity we wszystkichpaństwach członkowskich, a wiec o jego mocy w prawie wewnętrznym musi rozstrzygnąćwyłącznie prawoEWG. Art. 12 zawiera !jasnąi jednoznacznąnormęobowiązującą

która nie została w żaden sposób zmodyfikowana przez inne przepisy Traktatu

Opinia Rzecznika GeneralnegoRzecznik K. Roemer stwierdził, że rozstrzygnięcie sprawy wymaga przede wszystkim wyjaśnienia

charakteru prawa wspólnotowego. Istota jego nie wyczerpuje sięw stosunkach umownych między państwamijako podmiotami prawa międzynarodowego, lecz polega przede wszystkim na tym, iżWspólnota ma własneorgany oraz możliwośćstanowienia i stosowania prawa wiążącego bezpośrednio tak organy państwowe, jak iobywateli. Ponadto Traktat EWG zawiera normy, które mogąbyćbezpośrednio stosowane (m.in. art. art. 85-86, 48, 60 i inne). Obok nich można jednak wskazać normy, które mającharakter zobowiązańmiędzypaństwowych (np. art. art. 11 i 37 Traktatu EWG). W każdym przypadku należy więc zbadaćcharakterkonkretnych przepisów prawa wspólnotowego, które powinny byćstosowane, z punktu widzenia ich adresataoraz treści.


Sprawa 14/68Walt Wilhelm et al. v.

Tezy orzeczenia1. Traktat EWG ustanowiłswój własny system prawny, zintegrowany z systemami. prawnymi państwczłonkowskich, który musi byćstosowany przez ich sądy. Byłoby niezgodne z charakterem tego systemu, gdybyzezwolićpaństwom członkowskim na wprowadzenie lub utrzymanie środków prawnych, które byłyby zdolne wjakikolwiek sposób ograniczaćefektywnośćTraktatu w praktyce.

Moc obowiązująca Traktatu iśrodki podejmowane dla jego realizacji nie mogąbyćróżne w poszczególnychpaństwach wskutek obowiązywania środków wewnętrznych, gdyżprzez to funkcjonowanie systemu Wspólnotbyłoby zakłócone. a osiągnięcie celów Wspólnoty narażone na niebezpieczeństwo.

W konsekwencji konflikty pomiędzy normami Wspólnoty i normami krajowym. Musząbyćrozwiązywaneprzy zastosowaniu zasady, że prawo Wspólnoty zachoruje pierwszeństwo.2. Dopóki rozporządzenie przewidziane w art. 87(2)(e) Traktatu nie będzie stanowićinaczej, władze krajowemogąpodejmowaćdziałania przeciwko umowie zgodnie z ustawodawstwem państwowym dotyczącymkonkurencji, nawet jeżeli kwestia zbadania umowy z punktu widzenia jej zgodności z prawem Wspólnot jest wtoku rozpatrywania przez Komisję, jednakże z zastrzeżeniem warunku, że zastosowanie prawa krajowego niebędzie przeszkodądla pełnego i jednolitego stosowania prawa Wspólnoty lub teżdla uzyskania skutkówśrodków podejmowanych w celu jej realizacji. Jeżeli prowadzenie równoległych postępowańmoże spowodowaćza stosowanie sankcji, generalny wymóg naturalnej sprawiedliwości wymaga, by wszelkiego rodzaju poprzedniadecyzja o środkach karnych była brana pod uwagęprzy określaniu sankcji, które mająbyćnałożone.3. Art. 7 Traktatu EWG, który zabrania poszczególnym państwom członkowskim stosowania ich prawa wsposób zróżnicowany w zależności od obywatelstwa zainteresowanych stron, nie dotyczy kwestii różnic wtraktowaniu lub negatywnych konsekwencji wynikających dla osób lub przedsiębiorstw podlegającychjurysdykcji Wspólnot z różnic istniejących pomiędzy ustawodawstwami państw członkowskich. zzastrzeżeniem, że dotykająone wszystkie osoby poddane im zgodnie z kryteriami obiektywnymi i bez względuna ich obywatelstwo.

Stan faktycznyDecyzjąz 28 listopada 1967 roku Federalny Urząd Kartelowy (Bundeskartellamt) RFN ukarał6

przedsiębiorstw grzywnąna podstawie niemieckiej ustawy z 1957 roku przeciwko ograniczeniom konkurencjiza jednoczesne, rzekomo uzgodnione podniesienie o 8% cen produkowanej przez nie aniliny.

Komisja Wspólnot ze swej strony wszczęła postępowanie na podstawie rozporządzenia nr 17 z 31 maja1967 roku przeciwko 4 spośród przedsiębiorstw ukaranych przez Urząd Kartelowy, a także przeciwko grupieinnych przedsiębiorstw z krajów Wspólnoty i państw trzecich. Zdaniem Komisji, podwyżka cen anilinyprzeprowadzona przez te firmy była uzgodniona i naruszała zasady konkurencji. Postępowanie to mogłoprowadzićdo nałożenia grzywien.

Ukarane przedsiębiorstwa stwierdziły przed sądem w Berlinie, że Urząd Kartelowy nie mógłprowadzićpostępowania na mocy prawa niemieckiego w sprawie objętej jednocześnie postępowaniem przed Komisjąnamocy Traktatu EWG. Kwestia ta została przedstawiona Trybunałowi Sprawiedliwości przez Sąd Kameralnyw Berlinie na mocy art. 177 Traktatu EWG do rozstrzygnięcia wstępnego.

Stanowiska stronZgodnie z art. 20 statutu Trybunału strony postępowania i zainteresowane państwa przedstawiły swe

obserwacje i uwagi dotyczące kwestii prymatu prawa wspólnotowego i jego skutków w prawie wewnętrznympaństw członkowskich.

Powodowie twierdzili, że w przypadku zbiegu postępowańna podstawie prawa wewnętrznego i prawawspólnotowego, zgodnie z zasadąne bis in idem, powinno miećzastosowanie wyłącznie prawo Wspólnot.Stosowanie prawa wewnętrznego w sprawach o znaczeniu europejskim prowadziłoby do stworzeniasztucznych warunków konkurencji na rynkach wewnętrznych. Jeżeli zezwolono by na wyłączenie przezwładze wewnętrzne realizacji prawa ustanowionego przez Wspólnoty, prowadziłoby to do zagrożeńdlawspólnej polityki gospodarczej Wspólnoty i do stworzenia wyspy wewnątrz wspólnego rynku, na którejobowiązywałyby reguły konkurencji inne niżokreślone przez Wspólnoty. Warunkiem realizacji politykiWspólnot jest przeto wyłączenie stosowania prawa wewnętrznego w kwestiach, w których regulacjaWspólnoty jest directly applicable, concrete and exhaustive .

Powodowie odrzucili przy tym argumentacjęUrzędu Kartelowego i rządu RFN, które twierdziły, żezasada ne bis in idem nie może miećzastosowania w przypadkach działańwładczych państw obcych..Stwierdzili oni, że prawo Wspólnot nie może byćw żaden sposób określone ani nawet porównywane z


prawem stanowionym przez państwa trzecie.Rząd RFN oraz interweniujące rządy Francji i Holandii stwierdziły, że normy prawa kartelowego państw

członkowskich, zakazujące pewnych działań, nie mogąbyćw żaden sposób ograniczone przez prawowspólnotowe. Rząd niemiecki stwierdziłprzy tym, że przepisy prawa wspólnotowego nie regulująkwestiikarteli w sposób wyczerpujący, przez co mogłyby miećniekorzystne działanie w sferze prawa wewnętrznego.Państwa członkowskie musząmiećmożliwośćeliminowania tych zagrożeń. Podobny pogląd wyraziłteżrządholenderski.

W odniesieniu do ogólnych zasad funkcjonowania prawa europejskiego rząd RFN stałna stanowisku, żebrak jakiejkolwiek regulacji zakazującej stosowania w sposób posiłkowy lub uzupełniający prawawspólnotowego w sprawach, w których istnieje regulacja wspólnotowa. Dotyczy to równieżstosowania sankcjio charakterze karnym, które mogąbyć podejmowane niezależnie od odpowiednich działań organówWspólnoty.

W opinii Komisji w zasadzie dwa porządki prawne: wewnętrzny i wspólnotowy mogąbyćkonkurencyjniestosowane w pewnych kwestiach. Istnieje jednak w takich sytuacjach niebezpieczeństwo konfliktów, którepowinny byćrozstrzygane zgodnie z ogólnymi zasadami prawa wspólnotowego. Jeżeli nie ma sprzecznościmiędzy obydwoma systemami prawa, władze krajowe mająswobodęstosowania środków przewidzianychprzez prawo wewnętrzne. Jeżeli działania te miałyby jednak osłabiaćlub uniemożliwićfunkcjonowanie prawawspólnotowego, działanie władz państwa członkowskiego byłoby niezgodne z art. 5 Traktatu EWG. Zgodnie ztązasadą, władze krajowe powinny wstrzymaćsięz nakładaniem kar na podstawie prawa wewnętrznego wsprawach dotyczących konkurencji do czasu rozstrzygnięcia postępowania prowadzonego przez organyWspólnoty. Jeżeli uznająone nagannośćpostępowania danego podmiotu, lecz nie nałożąkar, równieżwładzepaństwowe nie mogąstosowaćsankcji.


Sprawa 41/47Yvonne van Duyn v'.

Home OfficeECR 1976, s. l3r

Teza orzeczenia (...)2. Byłoby sprzeczne z wiążącąskutecznościąprzypisywanądyrektywom przez art. 189, gdyby wyłączyćmożliwośćpowoływania sięna zobowiązania przez nie nałożone przez osoby, których one dotyczą. Wszczególności, gdy władze Wspólnoty nałożyły na państwa członkowskie na mocy dyrektywy obowiązekokreślonego zachowania, użytecznośćtakiego aktu byłaby osłabiona, gdyby jednostki nie miały możliwościpowoływania sięnańprzed sądami krajowymi, a te z kolei nie mogły braćgo pod uwagęjako elementu prawawspólnotowego. Art. 177, który upoważnia sądy krajowe do przedstawiania Trybunałowi pytańdotyczącychważności i wykładni wszystkich aktów instytucji europejskich bez jakiegokolwiek rozróżnienia, oznacza także,że na te akty jednostki mogąpowoływaćsięprzed sądami krajowymi.

Niezbędne jest analizowanie w każdym przypadku, czy charakter, ogólny układ i sformułowanie danejnormy mogąbyćbezpośrednio skuteczne w stosunkach między państwami członkowskimi i jednostkami.3. Art. 3(1) dyrektywy Rady nr 64/221 z 25 lutego 1964 roku w sprawie koordynacji specjalnych środkówdotyczących ruchu i pobytu obywateli państw obcych, które byłyby usprawiedliwione wymogami porządkupublicznego, bezpieczeństwa lub zdrowia publicznego, przyznaje jednostkom uprawnienia, które mogąbyćdo-chodzone przez nie przed sądami wewnętrznymi państw członkowskich i które te ostatnie mająobowiązekchronić.Stan faktyczny

Założony w USA i działający w Anglii kościółscjentologiczny byłuważany przez rząd brytyjski zastanowiący zagrożenie dla porządku publicznego i społecznie szkodliwy. Jakkolwiek rząd nie mógłzabronićjego działalności, postanowiłograniczaćjąwszelkimi dostępnymi środkami. Obejmowały one m.in. zakazudzielania cudzoziemcom zezwoleń na pracęw ośrodku scjentologicznym. Y van Duyn, obywatelkaholenderska, miała podjąćpracęsekretarki w college'u scjentologicznym w East Grinstead. Oficer imigracyjnyna lotniku w Londynie odmówiłjej prawa wjazdu ze względu na wymogi porządku publicznego, opierając sięna postanowieniach brytyjskiego prawa wewnętrznego i działając w zakresie swych kompetencji. Van Duynodwołała sięod tej decyzji do sądu, powołując sięna art. 48 Traktatu EWG dotyczący swobodnego przepływuosób, rozporządzenie 1612/68 i art.3 dyrektywy 64/221. Sąd rozpatrujący sprawęzwróciłsiędo TrybunałuSprawiedliwości w trybie art. 177 Traktatu EWG z zapytaniem, czy art. 48 Traktatu EWG oraz dyrektywa64/221 mogąbyćbezpośrednio stosowane i czy przyznająone jednostkom prawa, które mogąbyćdochodzoneprzed sądem.Stanowiska stron

Y. van Duyn i Komisja oparły sięna wcześniejszym orzecznictwie Trybunału i zgodnie stwierdziły, że art.48 jest bezpośrednio stosowalny. W odniesieniu do dyrektywy 64/22ł--Van Duyn stała na stanowisku, żekryteria bezpośredniej skuteczności dyrektyw sąidentyczne, jak dotyczące poszczególnych przepisów traktatuEWG. W związku z tym nie można pozbawićjednostkęwynikających z tego aktu praw tylko na podstawiestwierdzenia, że jego litera nakłada obowiązki wyłącznie na poszczególne państwa członkowskie. W związku ztym każda norma wspólnotowa jest samowykonalna, o ile jest sformułowana jasno i bezwarunkowo oraz o ilejej wykonanie nie jest pozostawione do pełnej dyskręcji państw członkowskich.

Komisja uznała, że moc dyrektywy można przyrównaćdo mocy traktatów założycielskich., podczas gdy moczarządzeńjest zbliżona do mocy przepisów ustawodawstwa wewnętrznego. Jeżeli przepisy dyrektywy sąjasne i jednoznaczne, musząbyćuznane za samowykonalne, a jednostce musząprzysługiwaćśrodki ochronyprzed nadużywaniem przez władze krajowe uprawnieńwynikających z prawa wspólnotowego.

Rząd brytyjski stanąłna stanowisku, że art. 189 Traktatu EWG rozróżnia skutki dyrektywy irozporządzenia. Jeżeli organy EWG posługująsięformądyrektywy, oznacza to, że licząsięz tym, że niebędzie ona bezpośrednio skuteczna, poza wyjątkowymi przypadkami. W tym przypadku struktura dyrektywy64/221 nie wskazuje, by mogła ona byćsamowykonalna.Opinia Rzecznika Generalnego

Rzecznik H. Mayras stwierdził, że jakkolwiek art. 189 Traktatu EWG rozróżnia pomiędzyrozporządzeniami i dyrektywami, przypisując bezpośredniąskutecznośćtylko tym pierwszym, to orzecznictwoTrybunału rozciągnęło ten skutek także na dyrektywy, zwłaszcza w takich przypadkach, w których na państwanałożono obowiązek określonego działania. Pozbawienie jednostek możliwości dochodzenia prawwynikających z dyrektyw prowadziłoby w konsekwencji do osłabienia znaczenia takiego aktu prawnego.Możliwośćbezpośredniego stosowania dyrektywy należy oceniaćbiorąc pod uwagęjej brzmienia, charakter iogólny kształt aktu prawnego. W przypadku dyrektywy 64/221, której celem było ujednolicenie stosowaniaklauzuli porządku, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego w celu ograniczenia swobody przepływu osób, jejprzepisy spełniająkryteria bezpośredniego stosowania.

Wybrane orzeczenia

Documents

Transcript of Wybrane orzeczenia