Wstęp

Ekologizm jest postrzegany jako idee, wartości i poglądy, które koncentrują się na poszukiwaniu prawidłowej relacji między człowiekiem a światem przyrody. Jego geneza sięga Nowej Lewicy i ruchów kontestacyjnych, które narodziły się na fali młodzieżowej rewolty lat 60. XX w. Ekologizm rozwinął się w państwach zachod-nich, wyrażając sprzeciw wobec słabości instytucji demokratycznych w rozwiązy-waniu problemów ery industrialnej. W związku ze skalą zagrożeń dla środowiska naturalnego należało postawić fundamentalne pytanie o szanse przetrwania życia na Ziemi. W rezultacie zaczęto poszukiwać alternatywnych form ustroju społecz-nego, które pozwoliłyby odejść od konsumeryzmu oraz industrializacji i przywró-cić właściwe zależności między przyrodą i człowiekiem.

Założenia ekologizmu są sprzeczne z podstawowymi regułami polityki kon-wencjonalnej – styl jej uprawiania ma zostać zmieniony, a głównym celem ma być przywrócenie prawidłowych relacji między istotami żywymi, w tym również człowiekiem, a środowiskiem naturalnym. Konsekwencją takiego podejścia jest pogląd, że człowiek nie zajmuje centralnego miejsca w świecie przyrody, ale sta-nowi jej ważny element. Idee ekologiczne przenikają nie tylko do nauk przyrod-niczych, ale również społecznych i humanistycznych, w praktyce zaś tworzy się rozwiązania zrównoważonego rozwoju.

Złożoność i wieloaspektowość ekologizmu, jak również rosnąca popular-ność ruchów ekologicznych stały się inspiracją do refleksji dla autorów niniej-szej publikacji. Jej celem są usystematyzowanie i ocena doświadczeń związa-nych z ekologizmem, zdiagnozowanie jego obecnego stanu w Polsce, Europie i na świecie oraz wskazanie wyzwań, zagrożeń i perspektyw dla ekologizmu. Ma temu służyć analiza kwestii terminologicznych, uwarunkowań ekologizmu i jego idei, a także jego wymiaru instytucjonalnego i medialnego oraz kwestii związanych z bezpieczeństwem ekologicznym. W niniejszej publikacji proble-

Ekologizm - pod red. Marii Marczewskiej-Rytko i Doroty Maj, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2016

8 Wstęp

matyka ta została ujęta w dwóch częściach: Terminologia, idee i koncepcje oraz Ekologizm – wybrane przykłady�

Pierwsza część składa się z dwunastu artykułów. Rozważania otwiera artykuł Romana Andrzeja Tokarczyka poświęcony ekologizmowi jako inspiracji nowych nurtów myśli i systemów norm. Autor wskazuje, że zainteresowanie relacjami istot żywych z ich środowiskiem wpłynęło na rozwój ujęć naukowych, etycz-nych, teologicznych, prawoznawczych, politycznych i filozoficznych. Co więcej, niektóre z nich koncentrują się jedynie na sferze teoretycznej, a inne funkcjonują w realnym życiu społecznym. Maria Marczewska-Rytko przybliża problematykę ekologizmu jako nowego ruchu społecznego. Przez pryzmat teorii Clausa Offego autorka dokonuje analizy ekologizmu, wskazując aktorów, główne kwestie, warto-ści oraz sposoby działania. Zasadniczym celem rozważań Adama Barcikowskie-go i Kazimierza Łastowskiego jest odpowiedź na pytanie o to, czy w wyraźnie zideologizowanych uwarunkowaniach działania ludzkie oparte na zasadzie nara-stających samoograniczeń można, zgodnie z założeniami współczesnej wiedzy naukowej, określić jako ekologiczne. Autor podkreśla, że przy założeniu akcep-tacji biologiczno-ewolucyjnej zasady maksymalizacji gatunek osiąga rozwój pro-porcjonalny do pojemności środowiska, z którego zasobów żyje. Jarosław Maca-ła koncentruje się na znaczeniu kwestii ekologicznych dla współczesnych analiz geopolitycznych. W konkluzji autor stwierdza, że podstawą nowego ładu geopo-litycznego będzie koncepcja zrównoważonego rozwoju, czyli trwałego współist-nienia i symbiozy człowieka z biosferą. Artykuł Anny Citkowskiej-Kimli został poświęcony perspektywie obecności idei ekologicznych w głównych dyskursach politycznych. Autorka stawia tezę o wzroście znaczenia idei ekologicznych i coraz szerszej ich reprezentacji wśród partii politycznych. Punktem wyjścia przemy-śleń Magdaleny Lorenc jest myśl Mariana Zdziechowskiego. Autorka wskazu-je podstawowe napięcia w relacji człowiek–zwierzę, które zidentyfikował jeden z pionierów polskiego ekologizmu na przełomie XIX i XX w. Przedmiotem zain-teresowania Grzegorza Ronka jest koncepcja polityki klimatycznej Anthony’ego Giddensa. Zdaniem autora koncepcja ta jest ważnym głosem w debacie nad poli-tyką klimatyczną, jak również podstawą przedsięwzięć związanych z ochroną klimatu. Paweł Pietnoczka przybliża problematykę priorytetów programowych partii politycznych nurtu ekologicznego na Ukrainie. Autor poddaje analizie par-tie polityczne, które zarejestrowały listy krajowe i uczestniczyły w rywalizacji o mandaty parlamentarne. Artykuł Piotra Napierały został poświęcony nieracjo-nalności polityczno-ekonomicznej ekologizmu. Autor dokonuje analizy głów-nych haseł ekologizmu, odwołując się zarówno do myśli politycznej, jak i sfery praktycznej, związanej z życiem współczesnych społeczeństw. Autorka kolejne-go artykułu, Karolina Cynk, ukazuje problematykę moralnego wymiaru relacji

9Wstęp

człowieka i przyrody. Rozważania teoretyczne autorki zostały wsparte badaniem empirycznym przeprowadzonym wśród studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego. Opierając się na badaniach opinii publicznej, Joanna Dzwończyk analizuje zmiany postaw społeczeństwa polskiego wobec ekologii. Autorka zwraca uwagę na kwe-stie związane z gotowością do uczestnictwa w zinstytucjonalizowanych formach walki o ochronę środowiska, akcjach protestacyjnych i działaniach w ramach oby-watelskiego nieposłuszeństwa. Pierwszą część publikacji zamyka artykuł Rafała Leśniczaka poświęcony retorycznym zabiegom w dyskursie medialnym na temat propozycji prywatyzacji polskich lasów państwowych. Autor tekstu w podjętych badaniach zauważa ścisłą zależność między retoryką, ekologizmem oraz infor-macją dziennikarską.

W drugiej części publikacji czytelnicy znajdą dziesięć artykułów naukowych, w których zaprezentowano przykłady ekologizmu. Otwiera ją artykuł Grzegorza Piwnickiego dotyczący energetyki jądrowej w Polsce. Autor stawia fundamentalne pytanie o to, czy rozwój tej gałęzi energetyki powinien być w Polsce traktowany jako szansa czy zagrożenie. Krystyna Gomółka porusza kwestię głównych założeń i działań rządów Armenii, Azerbejdżanu i Gruzji w zakresie polityki ekologicznej na przełomie XX i XIX w. W konkluzji autorka stwierdza, że regulacje przyjęte przez wskazane państwa nie wpłynęły istotnie na poprawę stanu środowiska natu-ralnego. Agnieszka Zaręba zajmuje się charakterystyką ekologizmu w kontekście wizerunku państwa oraz elementów wspólnych soft power i tworzenia wizerun-ku państwa, analizując tę kwestię na przykładzie Niemiec. Głównym celem Prze-mysława Sopoćki jest przybliżenie teorii demograficznych Paula Ehrlicha i Julia-na Simona. Ukazując ich praktyczne zastosowanie, autor odwołuje się do polity-ki ekologicznej władz Londynu. Artykuł Wojciecha Nowiaka został poświęcony problematyce bezpieczeństwa ekologicznego państw nordyckich. Posługując się przykładem Norwegii jako jednego z elementów nordyckiego supermodelu, autor konkluduje, że w przypadku Norwegii zrównoważony rozwój w obszarze ekolo-gicznym dotyczy zarówno produkcji energii, jak i jej wykorzystywania i racjo-nalnego gospodarowania zasobami. Punktem wyjścia rozważań Heleny Wyliga-ły jest wyodrębnienie i zbadanie przejawów ekologizmu w polityce zagranicznej państwa. Autorka odwołuje się do dwóch koncepcji: ekologicznej modernizacji i transformacji energetycznej, wykorzystywanych w polityce zagranicznej Nie-miec. Wojciech Ziętara analizuje pozycję polityczną europejskiego ruchu zielo-nych. Autora interesuje przede wszystkim uzyskanie odpowiedzi na pytanie o to, które czynniki sprzyjały powstaniu i rozwojowi ruchu zielonych, a które utrud-niały wzrost jego potencjału politycznego. Artykuł Doroty Maj został poświęco-ny problematyce ekologicznej odpowiedzialności chrześcijan. Autorka posłużyła się przykładem ruchu ECEN, zaliczanego do religijnych ruchów ekologicznych.

10 Wstęp

Przedmiotem zainteresowania Marcina Pomarańskiego jest istota sabotażu jako formy protestu skierowanej przeciwko polityce środowiskowej USA i działalno-ści amerykańskiego przemysłu. W konkluzji autor stwierdza, że sabotaż ekolo-giczny ma ogromny potencjał społeczny i polityczny, ponieważ umiejętnie zachę-ca rzesze Amerykanów do podejmowania działań. Karolina Chyla w swoim arty-kule dokonuje analizy bezpieczeństwa ekologicznego Arktyki. Autorka podkre-śla jej znaczenie geopolityczne i ekonomiczne, a także przybliża projekty ochro-ny tego obszaru.

Wyrażamy nadzieję, że zebrane w tomie artykuły wzbogacą aktualny dys-kurs na temat problematyki ekologizmu, zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i praktycznym, a ich lektura skłoni czytelników do sięgnięcia po inne publika-cje, które ukazały się dotychczas w ramach serii wydawniczej Ruchy Społecz-ne i Polityczne, przygotowywanej przez Zakład Ruchów Politycznych Wydziału Politologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Maria Marczewska-RytkoDorota Maj