Wrocław

Szlak Odryprzewodnik rowerowy

Wrocław

Szlak Odryprzewodnik rowerowy

Szlak Odryprzewodnik rowerowy

Urząd Miejski WrocławiaWydział Inżynierii Miejskiej

Sekcja ds. rozwoju ruchu rowerowegoul. Gabrieli Zapolskiej 2/4

50-032 Wrocławtel. +48 71 777 7842

wkr@um.wroc.pl, www.wroclaw.pl

SKOROWIDZ MAP

Legenda skala 1:15 000

Jest największym kompleksem leśnym w granicach administracyjnych Wro-cławia. Przepływa przez niego Łękawica. W zachodniej części znajduje się najwyższe naturalne wzniesienie miasta o wysokości 148 m n.p.m. W lesie przeważa dąb szypułkowy, a w wilgotniejszych miejscach olsza czarna. Wyty-czono tędy turystyczny szlak pieszy (zielony) prowadzący do Środy Śląskiej.

LAS MOKRZAŃSKI1

ZAMeK W LeśnIcy3

Historia zamku sięga XII wieku. Istniał tu wówczas dwór książęcy przekształ-cony w XV wieku w murowany zamek. Wielokrotnie przebudowywany, w XVIII w. zyskał barokowy charakter. Położony nad rzeką Bystrzycą, oto- czony pięknym rozległym parkiem z resztkami fosy i umocnień ziemnych, pełni obecnie rolę Centrum Kultury i jest dostępny dla zwiedzających.

LeśnIcA2

Do XIII wieku funkcjonowała jako wieś przydrożna. W 1289 r. otrzymała prawa miejskie, stając się ośrodkiem obsługi szlaku handlowego z Wrocławia do Legnicy. Do Wrocławia włączona została w 1928 r. Do dziś zachował się historyczny układ urbanistyczny miasta. Kilka obiektów wpisano do rejestru zabytków, m.in. kościół św. Jadwigi Śląskiej z XIII w. (przebudowany na barokowy), barokowy pałac, stację kolejową z 1844 roku, budynek poczty i wiele zabytkowych willi zachowanych w różnym stanie.

Zamek w Leśnicy

Studio Planul. Piotrkowska 72, 54-060 Wrocławtel./fax 71 373 44 37, 71 354 25 07, e-mail: plan@plan.pl, www.plan.pl

redakcja: Grzegorz Zwolińskiteksty i fotografie: Grzegorz Zwoliński, Studio PLANkartografia: Monika Sibielecopracowanie graficzne: Annna Pawlak

Opracowanie:

Informacje zawarte w niniejszym wydawnictwie są prawnie chronione. Żadna część tego wydawnictwa nie może być w jakikolwiek sposób powielana ani wykorzystana do innej publikacji bez zgody Studia PLAN.

Wydanie I 2013

Rowerowy Szlak Odry powstał w 2005 roku z inicjatywy Fundacji Ekologicznej „Zielona Akcja” z Legnicy. Należy on do sieci Zielonych Szlaków – Greenways. Za kolebkę ruchu greenways uważa się Stany Zjednoczone. Po raz pierwszy słowo to pojawiło się w latach 50. XX wieku w kontekście ścieżek rekreacyjnych (pieszych i rowerowych) na terenach miejskich, które miały propagować aktywny styl życia. Z czasem zaczęto tworzyć kolejne trasy, nie tylko w centrach miast, ale również na ich obrzeżach, wzdłuż koryt rzek, starych tras kolejowych, historycznych szlaków handlowych, naturalnych korytarzy przyrodniczych. Do Europy Zachodniej idea greenways trafiła w końcu lat 80. W 1997 r. powołano Europejskie Stowarzyszenie na rzecz Greenways (European Greenways Association – EGWA). Członkami stowarzyszenia są reprezentanci różnych krajów, przedstawiciele ministerstw, towarzystw i innych instytucji, którzy realizują inicjatywy na rzecz ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Na celu mają zorganizowanie sieci szlaków, którymi turyści będą mogli przemierzać całą Europę bez barier. W Polsce ideę Greenways propaguje Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, która inicjuje, wspiera i wzmacnia działania lokalnych społeczności na rzecz zrównoważonego rozwoju regionów leżących na szlakach. Pełni funkcję doradczą, pomaga w zdobywaniu środków finansowych, uczestniczy w wielu lokalnych projektach. Na terenie Polski wyznaczono dotąd siedem zielonych szlaków. Jednym z nich jest Szlak Odry. Stanowi go sieć ścieżek rowerowych, szlaków wodnych, tras pieszych i edukacyjnych prowadzących przez malownicze zakątki doliny Odry. Głównym celem szlaku jest ukazanie turystom specyfiki przyrody obszarów nadrzecznych oraz mozaiki kulturowej wzdłuż rzeki. Główną oś szlaku tworzy tzw. Rowerowy Szlak Odry, wyznaczono go po obu stronach rzeki. W pierwszym etapie prowadził jedynie z Wrocławia do Głogowa. Obecnie ma długość 1064 km i biegnie przez 4 województwa (śląskie, opolskie, dolnośląskie, lubuskie). Przebieg szlaku: Chałupki – Racibórz – Kędzierzyn-Koźle – Zdzieszowice – Krapkowice – Opole – Brzeg – Oława – Wrocław – Brzeg Dolny – Lubiąż – Prochowice – Ścinawa – Głogów – Bytom Odrzański – Nowa Sól – Bojadła – Krosno Odrzańskie – Kłopot – Słubice – Kostrzyń n. Odrą. W terenie oznaczony jest niebieskimi znakami i wyznaczony na odcinku od Oławy, przez Wrocław, do Kostrzynia. Co kilkanaście kilometrów znajdują się tablice informacyjne i mapy pokazujące najciekawsze atrakcje turystyczne okolicy. Za Kostrzyniem rozpoczyna się szlak „Zielona Odra”, który prowadzi wzdłuż rzeki do Szczecina. O układzie i rozwoju stolicy Dolnego Śląska decydowała przez wieki rzeka.

Świadczy o tym dzisiaj 12 wysp i ponad 100 mostów, dzięki którym Wrocław często porównywany jest do Amsterdamu czy Wenecji. Liczne kanały, odnogi, śluzy, jazy i groble tworzą największy i najbardziej złożony węzeł wodny w Polsce. Bogata i burzliwa historia miasta sięga X w. i wpisana została w jego mury. Liczne zabytki z różnych okresów oraz współczesna architektura wkomponowane są w tereny zielone, które zajmują prawie jedną czwartą powierzchni miasta. Wrocław uznawany jest za jedno z najbardziej zielonych miast Polski. Obecnie możemy naliczyć 44 parki i 14 lasów w obrębie miasta. Niestety, największe kompleksy znajdują się na obrzeżach (np. Las Mokrzański, Osobowicki, Rędziński) z dala od wielkich osiedli. Pod względem powierzchni Wrocław jest piątym miastem Polski i zajmuje obszar 293 km2. Jego znaczna rozciągłość (północ – południe 19,4 km i wschód – zachód 26,3 km) sprzyja poznawaniu miasta z perspektywy roweru, który wydaje się być idealnym środkiem transportu. Rowerowy Szlak Odry do Wrocławia dociera z Oławy po obu stronach rzeki. Od Wyspy Opatowickiej północna część szlaku prowadzi wałami przeciwpowodziowymi wzdłuż kanałów: Powodziowego, Żeglugowego, Miejskiego, Różanki. Po przeprawie przez Most Milenijny łączy się z trasą południową, poprowadzoną po zachodniej stronie Odry, która wiedzie od Trestna przez ścisłe centrum wzdłuż Fosy Miejskiej, Leśnicę i dalej do Brzegu Dolnego. Aby w pełni poznać uroki miasta, które obecnie przeżywa okres rozkwitu (historyczne kamienice w centrum są restaurowane, na obrzeżach nowoczesna zabudowa powoli zastępuje socjalistyczne blokowiska) warto podzielić tę trasę na kilka etapów i dogodnym dla siebie tempem, bez pośpiechu, przyjrzeć się wszystkiemu z bliska.

nAWIeRZcHnIA TRASy – jaki rower?

Rowerowy Szlak Odry prowadzi w przeważającej części po drogach, drogach dla rowerów oraz ciągach pieszo-rowerowych. Nawierzchnia trasy jest bardzo zróżnicowana – od ubitego żwiru, drogi gruntowej, asfaltu aż po kostkę brukową. Na trasie znajdziemy kilka odcinków, które po opadach mogą sprawiać trudność (stojące kałuże, błoto). Są to ścieżki zwłaszcza w parkach i na wałach. Pokonanie szlaku możliwe jest praktycznie każdym rowerem (nawet bez przerzutek), ale dla lepszego komfortu jazdy lepiej korzystać z roweru trekkingowego bądź turystycznego, gdyż stan nawierzchni wielu odcinków pozostawia wiele do życzenia.

STOPIeŃ TRUDnOścI

Szlaki greenways powinny spełniać określone standardy dotyczące szerokości, nachylenia terenu i stanu nawierzchni. Powinny także być przyjaznymi dla użytkowników i stwarzać warunki bezpiecznego podróżowania dla osób o różnym poziomie umiejętności. Rowerowy Szlak Odry na terenie Wrocławia jest płaski i łatwy. Niestety, znajduje się kilka miejsc, które bywają niebezpieczne dla rowerzystów i tam należy zachować szczególną ostrożność:– przejazd pod placem Społecznym – ścieżkę wytyczono po wewnętrznej

stronie łuku, gdzie pionowa ściana ogranicza widoczność, często można też spotkać pieszych, którzy chodzą lewą częścią tunelu. Inny dyskomfort to chwilowe „oślepienie” po wjeździe do tunelu spowodowane dużym kontrastem pomiędzy jasnym wyjazdem a ciemnym tunelem. Po obfitych opadach często tworzy się zastoisko wody i wówczas przejazd bywa kłopotliwy.

– ul. Pilczycka przy cmentarzu żydowskim – to jednokierunkowa ścieżka wykorzystywana w obie strony, wąski chodnik 1,5 m przy ruchliwej drodze sprawia kłopoty z mijaniem nawet pieszego.

– na Moście Milenijnym wyznaczono jednokierunkowe ścieżki, które w praktyce się nie sprawdzają. Przy zjeździe z mostu za Halą Orbita usytuowano wąską ścieżkę na skarpie, na łuku. Ze względu na nachylenie i osiągane tutaj szybkości spotkanie rowerzysty jadącego pod prąd może doprowadzić do niebezpiecznej sytuacji. Dlatego dla własnego bezpieczeństwa zaleca się poruszanie zgodnie z oznaczeniem. Problem stanowić może także bezpieczne minięcie przystanku autobusowego.

– przejazd pod pl. Jana Pawła II – należy zwracać uwagę na pieszych i obo-wiązkowo ustępować im pierwszeństwa.

Z konieczności jazdy na kilku odcinkach w normalnym ruchu drogowym należy pamiętać o zachowaniu szczególnej uwagi oraz stosować się do przepisów Prawa o Ruchu Drogowym.

cZAS PRZeJAZDU

Północną część szlaku w większości poprowadzono groblami z dala od ruchu samochodowego, natomiast południowa część trasy biegnie przez ruchliwe centrum Wrocławia. Należy więc liczyć się ze znacznym spowolnieniem jazdy ze względu na sygnalizację świetlną oraz pieszych, z którymi dzielimy chodniki czy trakty pieszo-rowerowe. Pokonanie trasy zajmie nam cały dzień i dla bardziej zaawansowanych rowerzystów nie będzie dużym wyzwaniem. Jednak wiele ciekawych obiektów leży poza wyznaczoną trasą główną. Oznacza to liczne postoje, korzystanie z mapy, weryfikację przebiegu trasy oraz lokalizację opisanych obiektów. Warto zatem poświęcić więcej czasu na zapoznanie się z zabytkami i interesującymi miejscami Wrocławia, np. planując zwiedzanie Muzeum Narodowego czy piknik w okolicach Wyspy Opatowieckiej.

PRZyDATne RADy

Jadąc w trasę, należy zabrać ze sobą zapięcie, gdyż nie wszędzie można zabrać rower ze sobą. Nasz pojazd powinien być wyposażony w oświetlenie. Trasa jest dość długa i należy liczyć się z tym, że wracać możemy po zmroku. Jeśli zdarzy się nam „złapać gumę”, to możemy skorzystać z komunikacji miejskiej i zapakować rower do tramwaju czy autobusu, ale pod warunkiem, że nie utrudni on jazdy pasażerom.

Długość trasy północnej – ok. 22-25 km??? (bez dojazdów do obiektów)

SZLAK ODRY

GLInIAnKI5To popularne wrocławskie kąpielisko uruchomione zostało w latach 60. XX w. Składa się z trzech zbiorników wodnych, które są pozostałością po eksploatacji gliny dla cegielni. Oprócz miejsc do plażowania oferuje wypożyczalnie sprzętu wodnego, stoły do gry w tenisa stołowego, boiska (do piłki nożnej plażowej i piłki siatkowej plażowej), pole biwakowe i szałas góralski z grillem. Od 2011 r. na terenie kąpieliska zaczął działać nowoczesny kompleks sportów wodnych, z wszystkim co potrzebne do pływania na nartach wodnych i wakeboardzie.

STADIOn WROcłAW6Oficjalnie otwarty we wrześniu 2011 r. był jedną z aren Euro 2012. To nowoczesny, wielofunkcyjny obiekt sportowo-rekreacyjny z ponad 44 tys. miejsc dla widzów o wymiarach 250x210x39 metrów. Posiada najbardziej pochylone trybuny w stosunku do murawy w Europie (zapewnia to większe pole widzenia dla każdego kibica). Innym charakterystycznym elementem konstrukcji stadionu jest zewnętrzna siatka wykonana z włókna szklanego, pokrytego teflonem, pozwalająca na zmienność iluminacji obiektu.

LAS PILcZycKI 8Jest kompleksem leśnym o powierzchni około 88 ha położonym pomiędzy Ślęzą a Odrą. Chroniony w ramach programu Natura 2000. Głównym przedmiotem ochrony są bardzo dobrze zachowane zbiorowiska leśne, głównie łęgi wiązowo-jesionowe i grądy (zbliżone do naturalnych lasów doliny Odry) oraz silne populacje chronionych chrząszczy: kozioroga dębosza i pachnicy dębowej.

śLUZy I MOST RęDZIŃSKI 7

W skład Stopnia Wodnego Rędzin wchodzi jaz segmentowo-zasuwowy, przepławka dla ryb, dwie śluzy, mosty drogowe nad śluzami, budynek administracyjny z nastawnią i sterownią. Jaz i pierwszą śluzę oddano do użytku w 1917 r., drugą śluzę zbudowano w latach 1931-1934. Całość do dziś stanowi jeden ze stopni Odrzańskiej Drogi Wodnej.Nad Wyspą Rędzińską w latach 2008-2011 zbudowano Most Rędziński, będący kluczowym elementem Autostradowej Obwodnicy Wrocławia. Żelbetowa konstrukcja zawieszona jest tylko na jednym pylonie o wyso-kości 122 m. To najwyższa tego typu konstrukcja w Polsce. Przeprawa ma 612 m długości, a razem z dojazdowymi estakadami – 1742 m.

PARK ZAcHODnI9Powstał w latach 1897-1899 w związku z planowanym rozwojem miasta w kierunku zachodnim. Leży częściowo na terenie dawnych cmentarzy. Od zachodu graniczy z tzw. Nowym Cmentarzem Żydowskim, piątym pod względem wielkości kirkutem w Polsce. Park obejmuje obszar ok. 75 ha. W północnej części znajdziemy polany powstałe w miejscach zasypanych starorzeczy Odry. Obszar ma charakter rekreacyjno-sportowy. Jest oazą spokoju, świetnym miejscem na relaks, ale także terenem do gier sportowych i zabaw dla dzieci.

MARSZOWIce4

Pierwsza wzmianka o osadzie sięga 1336 roku. W XVIII w. znajdował się tu folwark, dwór, szkoła, karczma i młyn wodny. W latach 1920-1921 na lewym brzegu Bystrzycy, w miejscu starego młyna, zbudowano jaz i elektrownię wodną na potrzeby zasilania przędzalni wełny. Poniżej znajduje się most na Bystrzycy pochodzący z 1900 r., na jego wschodnim przyczółku umieszczono kamień graniczny w 1928 r., pomiędzy okręgami Środy Śląskiej i Wrocławia. Wieś włączono do Wrocławia w 1973 r.

SKATePARK PRZy UL. LeGnIcKIeJ

ScHROn - MUZeUM WSPółcZeSne WROcłAW11Okazała sześciokondygnacyjna budowla o wysokości 25 m, zbudowana na planie koła to wolno stojący schron przeciwlotniczy. Ma żelbetowe ściany o grubości 1,1 m i półtorametrowe stropy. W czasie oblężenia Festung Breslau pełnił funkcję szpitala fortecznego nr II, a potem punktu oporu. Dzisiaj, wyremontowany, jest tymczasową siedzibą Muzeum Współczesnego Wrocław, na dachu znajduje się klub muzeum z tarasem widokowym.

DZIeLnIcA cZTeRecH śWIąTyŃ

Jedyne miejsce w Polsce, gdzie w niewielkiej odległości od siebie mieszczą się świątynie czterech wyznań: ewangelicko-augsburski kościół Opatrzności Bożej, rzymskokatolicki kościół św. Antoniego, prawosławna cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy oraz synagoga „Pod Białym Bocianem”.

13

FOnTAnnA „ALeGORIA WALKI I ZWycIęSTWA” 12Pomnik autorstwa archi-tekta Bernarda Sehringa i rzeźbiarza Ernsta Segera został odsłonięty w 1905 r. Po lewej stronie przedsta-wiony jest młody atleta walczący z lwem – alegoria Walki, po prawej ten sam siłacz siedzi na pokona-nym zwierzęciu – alegoria

Zwycięstwa. Między figurami znajduje się fontanna. W wyniku działań wojennych rzeźba „Zwycięstwo” przez kilka lat pozbawiona była głowy. Całość odrestaurowano w 1955 roku.

Jaz i most Rędziński

10

Kościół Opatrzności Bożej

PARK WScHODnI, LAS RAKOWIecKI

Jeden z najmniej znanych wrocławskich parków, położony na dwóch wyspach utworzonych przez odnogi rzeki Oławy, często określany „parkiem na wyspie”. Zaprojektowany został w latach 20. XX w. przez wrocławskiego ogrodnika Paula Dannenberga z zamierzeniem zachowania naturalistycznego chara- kteru. Wykorzystano roślinność typową dla bagien i łąk nizinnych, zachowano swobodny układ cieków wodnych. W centralnej części parku znajduje się nieduży staw, a w pobliżu urządzono plac zabaw dla dzieci. Między Odrą a Oławą położony jest niewielki, 22-hektarowy Las Rakowiecki. Możemy w nim odnaleźć resztki stanowisk artylerii przeciwlotniczej z czasów II wojny światowej.

MOST ZWIeRZynIecKI26Jednoprzęsłowy most z lat 1895-1897 o długości 60 m zbudowany w miejscu drewnianej przeprawy. Posiada charakterystyczne stalowe łuki oraz bogato zdobione secesyjne pylony z czerwonego piaskowca.

WIeżA cIśnIeŃ nA GRObLI I ScHROn ObSeRWAcyJny24Ceglana budowla z lat 1866-1871 była głównym elementem systemu wodociągowego zaopatrującego miasto w wodę. Zabytkowa wieża ciśnień jest jedynym w Europie zachowanym do dziś, kompletnym i w pełni sprawnym tego typu obiektem. Mieści w jednym wieżowym budynku zarówno zbiornik wodny, jak i całą maszynownię. Przy wieży znajduje się niewielki schron obserwacyjny.

WUWA30W 1929 r. zorganizowano wystawę budowlaną pod hasłem „Mieszkanie i miejsce pracy” (niem. Wohn und Werkraum Ausstellung WuWA). 11 śląskich architektów zaprojektowało modelowe osiedle złożone z małych i średnich mieszkań, z nowoczesnymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi i materiałowymi. Zrealizowano 32 obie-kty, m.in. dom hotelowy dla osób samotnych i mał- żeństw bezdzietnych (obecny Hotel Park), blok-komunę (dzisiejszy akademik Uniwersytetu Wrocławskiego „Pancernik”), jedno- lub dwurodzinne domy, domy szeregowe, które prawie niezmienione przetrwały do dziś.

MOST GRUnWALDZKI23Najbardziej znany wrocławski most, jeden z symboli miasta. Jest jedynym w Polsce wiszącym mostem drogowo - tramwajowym. Zbudowany w latach 1908-1910 jako Most Cesarski. Ma długość 112 m. Stalowa kon-strukcja wsparta została na dwóch granitowych pylonach, do budowy których zużyto 2400 ton granitu.

ZATOKA GOnDOLI (WyPOżycZALnIA SPRZęTU WODneGO) I bULWAR X. DUnIKOWSKIeGO

21

bASTIOn ceGLARSKI20Bastion powstał w 1585 r. w miejscu wcześniejszej bastei. Jest fragmen- tem zewnętrznych murów okalających miasto, w pobliżu których płynęła Oława, dziś uchodząca do Odry dobre pół kilometra w górę biegu rzeki. Na początku XIX w. wyburzono umocnienia. Do dziś zachowały się fragmenty podziemi. Ze szczytu wzgórza rozpościera się przepiękny widok na północny brzeg Odry, można zobaczyć panoramę Ostrowa Tumskiego i wyspy Piasek.

Hala Stulecia

Fontanna Multimedialna

RyneK, PLAc SOLny, OPeRA, KOścIół śW. eLżbIeTy, JATKI, UnIWeRSyTeT14Wrocławska Starówka stanowi niezwykle cenny i bogaty zespół zabytkowy, zrekonstruowany po wojnie. Rejestr zabytków obejmuje ok. 400 obiektów. Posiada jeden z największych rynków staromiejskich Europy, z gotyckim ratuszem i 60 zabytkowymi kamienicami pochodzącymi z różnych epok. W niewielkim oddaleniu od rynku znajdziemy dawny średniowieczny plac targowy – Plac Solny, liczne kościoły, gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego, budynek Opery Wrocławskiej, Jatki (dawną ulicę rzeźników) oraz wiele innych ciekawych miejsc, które warto odwiedzić.

TeATR LALeK I PARK MIKOłAJA KOPeRnIKA (STAROMIeJSKI) 16Wrocławski Teatr Lalek mieści się w neobarokowym budynku dawnej siedziby Związku Kupieckiego, wzniesionym na początku lat 90. XIX wieku. Na kulturalnej mapie Wrocławia jest miejscem, w którym dzieci i młodzież przeżywają swoje pierwsze doświadczenia teatralne. Z rozległego tarasu można zejść do parku, który w latach 2009-2010 poddano renowacji i moder- nizacji, wzorując się na jego wyglądzie z końca XIX wieku. Zbudowano wtedy m.in. ogrodzenie wokół parku, scenę letnią teatru, karuzelę francuską.

WZGóRZe PARTyZAnTóW 17Położone nad fosą jest pozostałością po dawnym Bastionie Sakwowym, który został rozebrany. W latach 1866-1867 wybudowano na nim, ufundowaną przez Adolfa Liebicha, klasycystyczną kolumnadę z wieżą widokową. Podczas II wojny światowej w kazamatach bastionu znajdował się pierwszy schron dowództwa Festung Breslau. Wyburzono wówczas wieżę, ponieważ była łatwym celem dla radzieckiej artylerii. Ze wzgórza rozpościera się widok na fosę i XIX- wieczne secesyjne kamienice. FOSA MIeJSKA15

Zachowane do dziś fragmenty fosy to pozostałość po skomplikowanym systemie umocnień Wrocławia z XIV wieku. Stanowiły element zewnętrznego pierścienia okalającego miasto. Obwarowania miejskie zostały rozebrane w latach 1807-1810. Z systemu bastionów pozostały dwa wzgórza: Wzgórze Partyzantów oraz Wzgórze Polskie. Pas zieleni wzdłuż fosy nazwany został Promenadą Staromiejską.

bRAMA OłAWSKA – MAKIeTA18

Brama Oławska powstała na przełomie XIII/XIV w. jako część najstarszego, wewnętrznego pierścienia fortyfikacji Wrocławia i pełniła funkcję wschodniej bramy miasta, rozebrana z rozkazu Napoleona w 1807 roku. W Przejściu Oławskim zachowały się odkryte relikty zewnętrznej bramy, na wydzielonym podwyższeniu stoi makieta – miniaturowa rekon- strukcja wież bramy i wschodnich murów obronnych miasta.

POcZTA19W latach 1926-1929 na działce dawnego cmentarza żydowskiego wzniesiono wielki gmach, pierwszy wieżowiec miasta, Czekowy Urząd Pocztowy. Zbudowano go z cegły klinkierowej

OGRóD ZOOLOGIcZny27Wrocławskie ZOO jest najstarszym i jednym z największych (ze względu na ilość wystawianych zwierząt) ogrodów zoologicznych w Polsce. Założone zostało w 1865 r. na powierzchni 8 ha. Obecnie na 33 ha znaj-

dują się tematyczne ekspozycje fauny poszczególnych kontynentów, jedyna w Polsce motylarnia, wybieg niedźwiedzi brunatnych. Zgromadzono tu ponad 800 gatunków zwierząt z całego świata, w tym wiele rzadko spotykanych, a nawet niewystępujących już w środowisku naturalnym.

MUZeUM nARODOWe I PAnORAMA RAcłAWIcKA22Muzeum Narodowe mieści się w gmachu dawnej Rejencji z lat 1882-1886. W imponującym budynku zbudowanym w stylu neorenesansowym mieszczą się cenne zbiory sztuki. Niedaleko wybudowano betonową rotundę, w której umieszczono narodową pamiątkę – dzieło Wojciecha Kossaka i Jana Styki przywiezione ze Lwowa. Obraz przedstawia zwycięstwo Tadeusza Kościuszki nad wojskami carskimi w 1794 r. Panorama Racławicka jest dzisiaj jedną z największych atrakcji Wrocławia i od lat przyciąga tłumy odwiedzających.

Panorama Racławicka

Kościół św. Elżbiety Jatki

Widok na Ostrów Tumski

Muzeum Narodowe

PLAżA MIeJSKA PRZy ZOO25

Hala Stulecia Jest jedną z najbardziej charakterystycznych budowli Wrocławia. Została zbudowana w latach 1911-1913 wg projektu Maksa Berga dla uczczenia 100. rocznicy pokonania wojsk Napoleona pod Lipskiem. Powszechnie uznawana za perłę europejskiego modernizmu. W momencie powstania posiadała największej rozpiętości żelbetowe pokrycie na świecie. Od początku, zgodnie z zamysłem twórcy, służyła i służy jako obiekt rekreacyjno-wystawienniczy. W 2006 roku wpisana została na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Pergola wybudowana została z okazji wystawy w 1913 roku. Ma kształt połowy elipsy o długości 640 m. Tworzą ją dwa rzędy żelbetowych słupów (łącznie 750 sztuk) zwieńczonych kratą, na której płoży się bujna winorośl. Otacza sztuczny staw z uruchomioną 4 czerwca 2009 r. Fontanną Multimedialną. Około 300 dysz od wiosny do jesieni prezentuje pokazy wzbogacone o efekty świetlne oraz dźwiękowe, które cieszą się dużym zainteresowaniem mieszkańców i turystów.

HALA STULecIA, PeRGOLA I FOnTAnnA28

Park linowy „Wyspa Przygody Opatowicka”

Fosa miejska

wg projektu Lothara Neumanna. Na fasadach umieszczono płaskorzeźby z życia mieszczan oraz popiersia pocztylionów z różnych okresów historycznych. Obecnie w budynku mieści się Urząd Pocztowy Wrocław I i unikatowe Muzeum Poczty i Telekomunikacji.

Uniwersytet Wrocławski

Ratusz

OGRóD JAPOŃSKI29Położony w Parku Szczytnickim, urządzony został przez hrabiego Fritza von Hochberga z okazji Wystawy Światowej w 1913 r. Po zakończeniu wystawy ogród zlikwidowano, pozostawiając jedynie ścieżki, staw i część roś- linności. W latach 90. XX w. rozpoczęto prace rewaloryza- cyjne przy udziale japońskich specjalistów z Nagoya, aby

odtworzyć miejsce zgodnie z wymogami japońskiej sztuki ogrodowej. Jest unikalnym i żywym fragmentem japońskiej kultury, który przyciąga turystów z całej Europy.

31

JAZ I śLUZA bARTOSZOWIce41Stopnień Wodny Bartoszowice składa się z jazu i śluzy Bartoszowice, które powstały podczas budowy nowej drogi wodnej w ramach Wrocławskiego Węzła Wodnego oraz nowego systemu przeciwpowodziowego dla miasta. W latach 1913-1917 na Kanale Powodziowym wybudowano jaz Bartoszo- wice, nad nim most o długości 110,2 m, wysokości 3,8 m i szerokości 5,5 m, który jest najwęższym mostem we Wrocławiu. Śluza Bartoszowice została zbudowana w roku 1914 na Kanale Żeglugo- wym. Ma długość 187,7 m, szerokość 9,6 m, głębokość na progu dolnym 3,0. Wyposażona jest w stalowe wrota dwuskrzydłowe oraz dodatkowe wrota przeciwpowodziowe, wybudowane w 2006 r.

STADIOn OLIMPIJSKI38W latach 1926-1928 zbudowano wielki kompleks sportowy ze stadionem piłkarskim, stadionem lekkoatletycznym, basenami, halami gimnastycznymi i strzelnicą sportową. Nazwa obiektu Stadion Olimpijski nie ma żadnego związku z Igrzyskami Olimpijskimi w Berlinie w 1936 r. Wrocławski architekt Richard Konwiarz otrzymał za projekt stadionu brązowy medal na olim- piadzie w Los Angeles w 1932 r. W tym czasie medale na Igrzyskach Olimpijskich przyznawano nie tylko za osiągnięcia sportowe.

WZGóRZe KILIMAnDżARO

Miejsce uprawiania wielu sportów ekstremalnych.

36

MORSKIe OKO37Początki popularnego kąpieliska sięgają 1910 r. Wykorzystując dawną gliniankę, Artur Klar zaprojektował pływalnię i plażę wraz z infrastrukturą towarzyszącą, m.in. restauracją przy wejściu. Kąpielisko modernizowano dwukrotnie w 1927 oraz 1970 r. Obok akwenu wodnego o powierzchni 5 ha ze zjeżdżalnią i piaszczystej plaży na terenie obiektu są boiska do siatkówki plażowej, stoły do tenisa stołowego, wypożyczalnia kajaków. Miejsce przystosowane jest dla rodzin z małymi dziećmi, dla nich przeznaczony jest brodzik i plac zabaw.

SęPOLnO40Do 1924 r. było podwrocławską wsią. Zespół architektów zaprojektował i realizował w latach 1919-1935 osiedle z założeniem „miasta-ogrodu”. Większość budynków stanowią wielorodzinne dwukondygnacyjne domy szeregowe, wielorodzinne domy wolno stojące oraz domy jednorodzinne. Osiedle ma powierzchnię 100 ha, 3/4 zajmuje zabudowa i przydomowe ogródki, a resztę ulice, parki i inna zieleń publiczna. Osiedle ma przemyślany układ komunikacyjno-przestrzenny z dwiema głównymi ulicami zbie-gającymi się przy centralnym placu osiedla (błoniu), otoczonymi zwartą zabudową wielorodzinną, oraz prostopadłymi ulicami bocznymi. Z lotu ptaka obszar osiedla przypomina kształtem wielkiego orła.

PORT MIeJSKI34Został zbudowany w latach 1897-1901 na 37 ha. Zlokalizowany na prawym brzegu Dolnej Odry był na tamte czasy portem nowoczesnym, przysto-sowanym do załadunku i wyładunku drobnicy oraz towarów masowych. Przy nabrzeżach zbudowano infrastrukturę techniczną. II wojna światowa poczyniła ogromne szkody w porcie, większość nie została naprawiona. Od 1945 r. port pełni głównie rolę tranzytową. Posiada połączenie kolejowe. Mimo zniszczeń zachowała się część infrastruktury technicznej (magazyny, suwnica, dźwig-żuraw, budynek wagi, warsztaty), 700-metrowy basen portowy oraz budynek administracyjny przedsiębiorstwa Odratrans S.A.

MOST MILenIJny32 cMenTARZ OSObOWIcKI33Jest częścią obwodnicy śródmiejskiej Wrocławia. Oddany do użytku 29 października 2004 r. Ma oryginalną konstrukcję podwieszaną (wantową) podpartą na dwóch 50- metrowych pylonach w kształcie litery H. Całkowita długość mostu z wiaduktami wynosi 923,5 m. Przecina go 17. południk długości geograficznej wschodniej. W 2004 roku ustawiono marker południka – granitową płytę z napisem „17 południk”, a na linii połud-nika na moście umieszczono okolicznościowy drogowskaz.

PARK STASZIcA 35Powstał w latach 1905-1908 w miejscu dawnego targu końskiego. Pod koniec II wojny światowej na terenie parku urządzono prowizoryczny cmentarz wojenny, który istniał do 1947 r. Uznawany jest za pierwszy wrocławski park modernistyczny – nastawiony na aktywny wypoczynek i rekreację. Stąd centralnie ulokowano place sportowo-zabawowe odizolowane wysoką roślinnością od otaczających je ulic. W 2012 r. przeszedł gruntowną rewitalizację, wyróżniono w nim kilka stref przystosowanych dla użytkowników w każdym wieku. W południowo-zachodniej części pl. Stanisława Staszica znajduje się dworzec Kolei Wąskotorowej Wrocławsko Trzebnicko-Prusickiej uru- chomionej w 1894 r. Pasażerski Dworzec Miejski (po wojnie nazywany „Wrocław Główny Wąskotorowy”) zlokalizowano przy kościele św.

Bonifacego. Obec-nie służy jako obiekt sakralny pobliskiej parafii. Obok znaj-duje się pomnik Zesłańcom Sybiru odsłonięty we wrze-śniu 2000 roku, w 60. rocznicę pierwszej deportacji Polaków do Związku Radziec- kiego.

LAS STRAcHOcIŃSKI43Powierzchnia lasu zajmuje ok. 200 ha, sam drzewostan 139 ha. Pozostały obszar to głównie łąki, w tym tzw. czosnkowa łąka nad Piskorną. Rzeka dzieli las na dwie części. Trzeci, niewielki obszar, przylega do osiedla Strachocin. W obszarze lasu znajduje się Staw Strachociński, a na polanie leśnej Piskorna tworzy niewielkie rozlewisko nazywane Jeziorem Leśnym. Przez strumień przerzucono kilka mostów i kładek, zapewniając dostęp do rozdzielonych części lasu. Z Lasem Strachocińskim wiąże się legenda o smoku Strachocie, stąd też druga nazwa Smoczy Las.

PARK SZcZyTnIcKI39

W latach 1780-1784 książę Friedrich Ludwig Hohenlohe w miejsce natural- nego, podmokłego lasu nadodrzań-skiego założył park podmiejski. Był jednym z pierwszych parków w Europie urządzonych w stylu angielskim. Po przejęciu terenów przez miasto w XIX wieku. urządzono tu park krajobrazowy. Obecnie Park Szczytnicki jest najwięk-szym i najstarszym parkiem we Wrocła-wiu, zajmuje powierzchnię ok. 100 ha, rośnie tu ponad 500 gatunków drzew i krzewów oraz 7 pomników przyrody. Na terenie parku znajduje się kościół św. Jana Nepomucena, który jest pozostałością po Wystawie Sztuki Cmentarnej z 1913 r.

Pomnik Zesłańcom Sybiru, w tle kościół św. Bonifacego

WySPA OPATOWIcKA42Powstanie wyspy wiązane jest z budową Kanału Opatowickiego w latach 1912-1917. Główny nurt Odry przebiegał łukiem. Skrócono drogę wodną i kanałem odcięto tereny, które utworzyły Wyspę Opatowicką. Dla mieszkań- ców okolicznych osiedli wyspa jest atrakcyjnym miejscem rekreacyjnym, można się dostać na nią przez kładkę wybudo- waną nad Jazem Opato-wickim. Atrakcją dla dzieci jest park linowy, tzw. „małpi gaj”. Wyspa objęta jest ochroną indywidualną w formie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego.

Jaz Bartoszowice

Park linowy „Wyspa Przygody Opatowicka”

Założony w 1867 r. cmentarz komunalny, kilkakrotnie powiększany, obecnie jest największą wrocławską nekropolią i ma powierzchnię 52 ha. Najstarszy grób pochodzi z 1879 r. W trakcie I wojny światowej na cmentarzu urządzono kwatery dla poległych żołnierzy, później kwaterę dla żołnierzy z wrocławskich lazaretów. Od 1921 roku w zachodniej części cmentarza znajduje się ośmiokątna kaplica z płaskorzeźbą projektu Maksa Berga (projektanta Hali Stulecia). Na terenie cmentarza znajduje się ponad 100 tys. grobów, ale szacunkowa liczba pochowanych osób wynosi ponad 123 tys.