Wpływ polityki WHO na kształtowanie zachowań ......286 Katarzyna Szalonka Wpływ polityki WHO na...

KATARZYNA SZALONKA

WPŁYW POLITYKI WHO NA KSZTAŁTOWANIE ZACHOWA� ZDROWOTNYCH POLAKÓW

Streszczenie

Polityka prozdrowotna WHO, oprócz czynno�ci eliminuj�cych rozwój chorób kształtuje działalno� prewencyjn�, polegaj�c� na ochronie zdrowia, kreowaniu zdrowego stylu �ycia lub poprawie jako�ci �ycia osobom przewlekle chorym. Polity-ka zdrowotna przyczynia si� nie tylko do podnoszenia komfortu �ycia, ale przede wszystkim do zapobiegania rozprzestrzeniania si� chorób i obni�ania kosztów lecze-nia. Kraje członkowskie WHO w celu wdro�enia polityki prewencyjnej musz� kreo-wa prozdrowotne zachowania w społecze�stwie. Do prozdrowotnych zachowa� na-le�y zaliczy: prawidłowe od�ywianie, aktywno� fizyczn�, higieniczny tryb �ycia i eliminowanie konsumpcji autodestrukcyjnej. Wdro�enie prozdrowotnego stylu �ycia w poszczególnych krajach przyczynia si� do poprawy stanu zdrowia społecze�stwa, wzrostu PKB a tak�e zmniejszenia wydatków na opiek� zdrowotn�.

WHO wdro�yło programy zdrowotne, których efekty mierzy si� od kilkunastu lat w wielu krajach. Zmniejsza si� sukcesywnie konsumpcja tytoniu zarówno w Polsce w 2009 r. (27% pal�cych), Niemczech (16% pal�cych), jak te� USA (21% pal�cych). Niestety ro�nie konsumpcja alkoholu a stanowi na tle innych badanych pa�stw i tak do� du�� ilo� – ponad 110 l na osob� w roku. Dla porównania mieszka�cy Azji konsumowali w 2008 r. 22 l a USA blisko 99 l.

Polacy na tle krajów Europy s� mało aktywni fizycznie. Mniej aktywni s� miesz-ka�cy Rumunii, Grecji, Portugalii. W Polsce ponad 40% badanych nie uprawia �ad-nego sportu. W�ród Niemców jest tylko 24 % nieaktywnych fizycznie. Najlepszy wy-nik w Europie osi�gn�li Finowie z aktywno�ci� na poziomie 83%.

Słowa kluczowe: zdrowie, polityka WHO, promocja zdrowia w Polsce, zachowania prozdrowotne

1. Wprowadzenie

Zdrowie jest najwy�sz� warto�ci�. Człowiek posiadaj�c zdrowie, mo�e w pełni realizowawszystkie �yciowe funkcje, które daj� pełn� satysfakcj� z �ycia: uczy si�, pracowa, funkcjono-

wa w strukturze rodziny i wypełnia swoje obowi�zki bez pomocy osób trzecich. Wolno� i swo-

boda w wykonywaniu codziennych zada�, bez ogranicze� daje pełn� satysfakcj� i rado� �ycia.

Zdrowie nale�y do dóbr, które w sposób naturalny zostały przypisane danej jednostce. Nie mo�na

si� nim podzieli, odda, sprzeda – posiadamy jego warto� u�ytkow�, a nie wymienn�1. Bez

wzgl�du na stan zdrowia, ka�dy musi piel�gnowa, zapobiega wszelkim czynnikom, które mo-

głyby wpłyn� na jego pogorszenie. Mo�na zatem sformułowa stwierdzenie, �e zdrowie to stan

człowieka w danej chwili, który polega na dobrym samopoczuciu, nad którym trzeba pracowa,

1 Kowalska K., Koordynowana opieka zdrowotna. Do�wiadczenia polskie i mi�dzynarodowe, UW, Warszawa 2009, s. 27.

285

�eby utrzyma w jak najdłu�szym czasie. Nale�y zauwa�y, �e powy�sze definicje odzwierciedla-

j� czynniki endogeniczne, zale�ne od psychiki człowieka, jego osobowo�ci, percepcji, stanu wie-

dzy i skłonno�ci do jej poszerzania. Celem niniejszego opracowania jest wskazanie polityki WHO

jako wiod�cej w kreowaniu zachowa� prozdrowotnych członków organizacji w tym tak�e Pola-

ków. Sformułowano hipotez�, �e stan zdrowia Polaków poprawia si� dzi�ki promocji zdrowia.

Praca powstała w oparciu o �ródła literaturowe oraz badania wtórne z wykorzystaniem analizy

porównawczej.

2. Geneza polityki zdrowotnej

wiatowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO) została powołana do

�ycia 7 kwietnia 1948 roku jako jedna z wyspecjalizowanych organizacji systemu Organizacji Na-

rodów Zjednoczonych. W tym dniu została uchwalona Konstytucja wiatowej Organizacji Zdro-

wia.

Głównym celem WHO okre�lonym w Konstytucji jest osi�gni�cie mo�liwie najwy�szego

i wyrównanego poziomu zdrowia na całym �wiecie. Jest realizowany poprzez współprac� pomi�-dzy pa�stwami, przygotowywanie koncepcji polityki zdrowotnej, standardów jako�ci usług me-

dycznych oraz przepływie know-how w zakresie technologii i informacji dotycz�cej ochrony

zdrowia. Wszystkie działania s� ukierunkowane na wsparcie i pomoc pa�stwom członkowskim,

aby zapewniały bezpiecze�stwo i popraw� zdrowia na całym �wiecie2.

�wiatowe Zgromadzenie Zdrowia jest najwy�szym organem decyzyjnym dla WHO.

W�Genewie, w maju ka�dego roku, uczestnicz� delegacje wszystkich 193 pa�stw członkowskich.

Jego główn� funkcj� jest okre�lenie polityki organizacji. Zgromadzenie Zdrowia mianuje

dyrektora generalnego, nadzoruje polityk� finansow� organizacji, opiniuje i zatwierdza

proponowany bud�et programu. Zarz�d składa si� z 34 członków posiadaj�cych kwalifikacje

w�dziedzinie zdrowia. Członkowie wybierani s� na trzyletni� kadencj�. Na posiedzeniu rady

podejmuje si� decyzje, które powinny ułatwi prace wdro�eniowe w zakresie polityki zdrowotnej

w poszczególnych pa�stwach członkowskich.

Pa�stwa członkowskie, aby osi�gn� cel, powinny posiada (urz�dy) do pełnienia funkcji kie-

rowania i koordynacji ochrona zdrowia. Najcz��ciej takie zadania pełni Ministerstwo Zdrowia

przy współpracy z biurami krajowymi WHO. Do głównych zada� tych instytucji mo�na zaliczy3:

• skuteczn� współprac� pa�stwa z WHO,

• wspieranie polityki pa�stwa w celu poprawy jako�ci usług zdrowotnych,

• koordynacj� działa� rz�du w zakresie obszarów uzupełniaj�cych usług� medyczn�, np.

rozwój nowych technologii, przydatnych do unowocze�nienia usług medycznych,

• zapewnienie obywatelom równego dost�pu do usług medycznych, bez wzgl�du na po-

ziom �ycia; ustanowienie i utrzymanie takich słu�b administracyjnych i technicznych,

które s� niezb�dne do prowadzenia statystyki medycznej oraz epidemiologicznej; prowa-

dzenie działa� w zakresie wyeliminowania chorób cywilizacyjnych i epidemiologicz-

nych; zapobieganie obra�e� ciała w wyniku wypadków,

2 www.who.un.org.pl/files/431/WHO%2060%20lat%20broszura.pdf. 3 www.who.un.org.pl/files/431/WHO%2060%20lat%20broszura.pdf.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 50, 2011

286

Katarzyna Szalonka Wpływ polityki WHO na kształtowanie zachowa� zdrowotnych polaków

• popraw� warunków mieszkaniowych, sanitarnych, �ywieniowych, �rodowiska naturalne-

go, warunków i higieny pracy,

• wspieranie współpracy mi�dzy grupami zawodowymi, naukowymi, które przyczyniaj�si� do rozwoju ochrony zdrowia;

• inicjowanie wniosków w celu poprawy polityki zdrowotnej pa�stw członkowskich.

Ochrona zdrowia w Europie jest kształtowana przez polityk� WHO i UE oraz wewn�trzn� po-

lityk� pa�stw zrzeszonych i niezrzeszonych. Kraje członkowskie posiadaj� jednak du�� swobod�i samodzielno�. Oznacza to, �e proces realizacji działalno�ci w zakresie ochrony zdrowia prze-

biega w ka�dym kraju inaczej. wiadczy o tym mog� np. zró�nicowane wydatki na ochron�zdrowia. Opublikowano jednak dokumenty, które miały decyduj�cy wpływ na skal� działania na

rzecz zdrowia.

W 1993 r. Wspólnota Europejska na mocy art. 129 Traktatu z Maastricht uzyskała kompeten-

cje w zakresie tworzenia polityki zdrowia publicznego. W 1997 r. na podstawie art. 152 Traktatu

Amsterdamskiego zostały rozszerzone kompetencje krajów, zgodnie z którym: wszelkie opraco-wywane i wdra�ane programy polityczne oraz działania Wspólnoty powinny mie na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia, popraw� stanu zdrowia publicznego, za-pobieganie chorobom oraz likwidowanie ródeł zagro�e� dla ludzkiego zdrowia. Ustanowio-

no wspólnie zasad�, �e organizowanie słu�by zdrowia i �wiadczenie usług medycznych nale�y do kompetencji pa�stw członkowskich. wiadczenie usług zdrowotnych, ich organizacja, sposób

finansowania nie podlegaj� harmonizacji wspólnotowej. Poszczególne kraje Unii Europejskiej

tworz� własne systemy finansowania i organizacji �wiadcze� zdrowotnych. W konsekwencji po-

wstaj� narz�dzia do realizacji wspólnej unijnej polityki zdrowotnej4.

Głównym celem WHO w Europie jest koordynacja działa� w pa�stwach członkowskich.

W 2000 roku, podczas Europejskiego Komitetu Regionalnego WHO, opracowano strategi� „Do-

stosowanie usług do nowych potrzeb” (RC50/10 Matching services to new needs), która gwaran-

towała spójno� działa� dotycz�cych konkretnych potrzeb zdrowotnych pa�stw europejskich

a tym samym zwi�kszenie efektywno�ci programów krajowych.

Sformułowano równie� inne cele organizacji5:

• wspieranie krajów członkowskich w rozwijaniu własnej polityki zdrowotnej, systemów

ochrony zdrowia i programów zdrowia publicznego,

• promowanie zdrowia publicznego,

• zapobieganie i przezwyci��anie zagro�e� zdrowia,

• przewidywanie przyszłych wyzwa� zdrowotnych.

wiatowa Organizacja Zdrowia dysponuje wiedz�, umiej�tno�ciami oraz grup� ekspertów,

aby wspiera kraje członkowskie w zakresie poprawy zdrowia.

Przed rokiem 2000 główne działania WHO EURO były ukierunkowane na ogólne problemy

zdrowotne regionu europejskiego, w przeciwie�stwie do specyficznych problemów poszczegól-

nych pa�stw. Z chwil� przyj�cia strategii działalno� skupiła si� na problemach zdrowotnych

i potrzebach konkretnych pa�stw. Stworzono umowy pomi�dzy WHO a krajami europejskimi na

konkretne zadania do wykonania, koordynowane przez odpowiednie organy wykonawcze.

4 www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m481&ms=48&ml=pl&mi=87&mx=0&ma=13677. 5 www.who.un.org.pl/files/431/WHO%2060%20lat%20broszura.pdf.

287

23 pa�dziernika 2007 r. Komisja Europejska przyj�ła now� strategi� „Razem na rzecz zdro-

wia: strategiczne podej�cie dla UE na lata 2008–2013”, której celem jest zapewnienie bezpiecze�-stwa zdrowotnego solidarno�ci, a w konsekwencji zwi�kszenie dobrobytu obywateli UE.

Wyznaczono trzy główne zadania:

• popraw� bezpiecze�stwa zdrowotnego obywateli,

• promocj� zdrowia w celu zwi�kszenia dobrobytu i solidarno�ci,

• tworzenie i rozpowszechnianie wiedzy na temat zdrowia.

Działania pa�stw Wspólnoty miały obejmowa: • promowanie zdrowego stylu �ycia oraz minimalizowanie nierówno�ci w zakresie zdrowia

poprzez promowanie zdrowego starzenia si�, a tak�e promowanie inicjatyw d��cych do

równo�ci zdrowotnej w społecze�stwach,

• rozpowszechnianie zdrowego stylu �ycia oraz oddziaływanie na polityk� zdrowotn� ce-

lem zmniejszenia zachorowalno�ci a tak�e działania profilaktyczne w zakresie powa�-nych schorze�6.

Wymienione zadania zostały sformułowane w sposób ogólny, nie narzucały metod reali-

zacji. Wymagaj� pełnego zaanga�owania wielu podmiotów. W zwi�zku z powy�szym nale�ypodejmowa si� realizacji zada� dotycz�cych bezpiecze�stwa zdrowotnego obywateli, pro-

mocji zdrowia i popularyzowania wiedzy o zdrowiu.

Aby zrealizowa plany i zamierzenia w dziedzinie promocji i poprawy zdrowia OZ zapro-

jektowała i rozpowszechniła szereg projektów:

• „Zdrowe miasta”

• „Zdrowe miejsce pracy”

• „Szkoła promuj�ca zdrowie”

• „Szpital promuj�cy zdrowie”.

W zwi�zku z przyst�pieniem Polski do grona krajów Unii Europejskiej powstała potrzeba

wprowadzenia zmian lub uzupełnie� oraz nowych uregulowa� prawnych pozostaj�cych w zgod-

no�ci z normami legislacyjnymi Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego. Promocj� zdrowia

wymienia si� na pierwszym miejscu.

W Polsce opracowano w 1987 roku, przyj�ty do realizacji przez Komitet Rady Ministrów,

dokument “Zdrowie dla wszystkich w roku 2000”. Była to pierwsza próba wł�czenia do działa� na

rzecz ochrony zdrowia wszystkich resortów, instytucji centralnych i całego społecze�stwa.

W 1990 r. opracowano drugi dokument, który po raz pierwszy otrzymał nazw� Narodowy Pro-

gram Zdrowia (NPZ).

W latach 1987–2000 opracowano pi� kolejnych wersji Programu. W ko�cu 1999 r., z inicja-

tywy m. in. Sejmowej Komisji Zdrowia, rozpocz�to w Ministerstwie Zdrowia prace nad nadaniem

NPZ wy�szego “statusu” oraz stworzeniem warunków do jego realizacji. Zało�ono wydanie usta-

wy o Narodowym Programie Zdrowia.

Prowadzenie efektywnej polityki zdrowotnej wymagało sformułowania celów i priorytetów,

a tak�e zada�, które powinny by realizowane. W procesie tym niezb�dne jest te� monitorowanie

uwzgl�dniaj�ce precyzyjnie wyznaczone cele z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia. Narodo-

wy Program Zdrowia (NPZ) jest narz�dziem słu��cym do wspierania polskiej polityki zdrowotnej.

6 Zał�cznik do decyzji nr 1350/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy.


288


Program podejmował wyzwania dotycz�ce zmniejszenia zachorowalno�ci na choroby układu kr�-�enia, minimalizacja konsumpcji tytoniu i alkoholu. Konstrukcja NPZ na lata 1996–2005 zakłada-

ła przede wszystkim wielosektorowo� działa� na rzecz zdrowia populacji Polski7.

Pomimo uregulowa� prawnych, NPZ – nie był wdra�any równomiernie przez kolejne rz�dy.

Te niekorzystne sytuacje nie przekładały si� jednak�e na zaburzenie prac samorz�du lokalnego

i organizacji pozarz�dowych, które cz�stokro podejmowały zadania zawarte w celach NPZ na

bie��co, bez wsparcia ze strony administracji rz�dowej. Przerwy w pracach Mi�dzyresortowego

Zespołu Koordynuj�cego nie zaszkodziły równie� samej procedurze monitoringowej, która była

kontynuowana przez Wojewódzkie Centra Zdrowia Publicznego (WCZP) i Pa�stwowy Zakład

Higieny (PZH), który kolejno w latach 2004, 2005 wydał publikacje „Monitoring oczekiwanych

efektów realizacji Narodowego Programu Zdrowia 1996–2005”8.

3. Podstawowe zało�enia Narodowego Programu Zdrowia

Narodowy Program Zdrowia opiera si� na kilku podstawowych zało�eniach:

• ka�dy ponosi odpowiedzialno� za zdrowie własne i innych ludzi,

• w celu osi�gni�cia maksymalnej skuteczno�ci na rzecz poprawy zdrowia i zwi�zanej

z nim jako�ci �ycia powinny by podejmowane wspólne i oparte na mi�dzysektorowej

współpracy działania,

• w wyniku realizacji poszczególnych celów operacyjnych nast�pi wiele korzystnych

zmian w stanie zdrowia ludno�ci, w tym tak�e zmniejszenie rozpowszechnienia i skutków

głównych problemów zdrowotnych,

• istnieje potrzeba budowania zdrowotnej polityki publicznej. Polityka zdrowotna musi bybudowana na wszystkich szczeblach i przez wszystkie podmioty �ycia publicznego,

a podstaw� tych działa� powinny by zało�enia promocji zdrowia.

Narodowy Program Zdrowia uwzgl�dnia główne kierunki polityki zdrowotnej i stwarza szan-

se na bardziej skuteczn� realizacj� zada� zwi�zanych ze zdrowiem społecze�stwa. Podstawowym

warunkiem osi�gni�cia celów NPZ jest wł�czenie si� do ich realizacji organów administracji rz�-dowej, organizacji pozarz�dowych, a przede wszystkim samorz�dów, społeczno�ci lokalnych

i samych obywateli. Rol� rz�du jest natomiast tworzenie warunków sprzyjaj�cych realizacji dzia-

ła� podejmowanych przez wszystkie ww. podmioty. Tylko przy wspólnym wysiłku i �cisłym

współdziałaniu obywateli mo�na poprawi stan zdrowia Polaków, a tym samym jako� ich �ycia.

Podstaw� Narodowego Programu Zdrowia jest koncepcja promocji zdrowia zgodna z Kart�Ottawsk� Promocji Zdrowia (1986), definiuj�c� promocj� zdrowia jako: proces umo�liwiaj�cy ludziom zwi�kszenie kontroli nad swoim zdrowiem przez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyja-j�cych zdrowiu.

Na zdrowie człowieka wpływa styl �ycia w 50%, �rodowisko �ycia w 20%, czynniki gene-

tyczne w 20% oraz opieka zdrowotna w 10%.

7 Halik R., Kuszewski K. Narodowy program zdrowia 2007-2015 jako narz�dzie kształtuj�ce polityk� zdrowotn� Polski. Pa�stwowy Zakład Higieny, Warszawa. 8 Monitoring oczekiwanych efektów realizacji Narodowego Programu Zdrowia, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2004; Pachecka J, Tomaszewski P, Kubiak G., Farmacja XXI w., Farmacja Polska 1999, nr 55, s. 6–11.

289

Zatem zachowanie dobrego stanu zdrowia determinuje głównie styl �ycia. Od polityków, ad-

ministracji rz�dowej i samorz�dowej oraz organizacji pozarz�dowych b�dzie zale�e rozwijanie

polityki zdrowotnej sprzyjaj�cej dokonywaniu przez ludzi wyborów korzystnych dla ich zdrowia9.

4. Przyczyny zgonów w Europie

Prze�led�my przyczyny zgonów w Polsce i krajach Unii Europejskiej.

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � ��

��

��

��

�� !��

��"��!��#��!��$��

��%&��!�

��!��"��#!��#� ��!!

��!��"'��!��

��

��( ��"��)�

��

��

��

�

Rysunek 1. Przyczyny zgonów Polaków w latach 1980–2007 �ródło: Opracowanie własne na podst. GUS, Rocznik Demograficzny 2009, GUS, Warszawa,

s. 330, w: www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_rocznik_demograficzny_2009.pdf.

Z rysunku 1 mo�na odczyta, �e sukcesywnie wzrasta udział w strukturze przyczyn zgonów

udział chorób układu trawiennego, cukrzycy, chorób nowotworowych, których podło�em jest

przede wszystkim styl od�ywiania.

Gdy dokonamy porównania przyczyn zgonów Polaków do innych krajów (rys. 2), okazuje si�, �e w Polsce dominuj�c� pozycj� s� choroby układu kr��enia a nast�pnie nowotwory. Aby zapo-

biega rozwojowi tych chorób wyznaczono jako jeden z głównych celów w NPZ zwi�kszenie ak-

tywno�ci fizycznej, zdrowe od�ywianie oraz eliminacj� konsumpcji autodestrukcyjnej, do której

zalicza si� przede wszystkim (ze wzgl�du na skal� zjawiska) palenie papierosów i picie alkoholu.

W dalszej cz��ci pracy prze�ledzone zostan� dwa czynniki: skłonno� społecze�stwa do aktywno-

�ci fizycznej i skal� konsumpcji autodestrukcyjnej. Styl od�ywiania stanowi do� istotny, ale zło-

�ony problem, który wymaga przeprowadzenia bada� nie tylko ilo�ciowych, ale te� jako�ci od�y-

wiania. Ze wzgl�du na ograniczon� obj�to� publikacji zostanie pomini�ty.

9 Narodowy Program Zdrowia 2007-2015, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Warszawa 2007.


290


� � ��

*��

*!�+��,�� !�

*(��

-��$�

-��$��!�

.�� +!�

.�+'��

/��!�

/!�#��

0�+��!�

1!'�"��!�

2��$�

3��$�

4��!�

,��!�

5�' �!�

��

��

��

��

��%&��!�

��

��

��

��!��

��!�� !�

Rysunek 2. Zgony według przyczyn w wybranych krajach Europy w 2007 na 100 tys. ludno�ci (w %, przyczyny wymienione w legendzie=100%)

�ródło: Opracowanie własne na podst. GUS, Rocznik Demograficzny 2009, GUS, Warszawa,

s. 496–497, w: www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_rocznik_demograficzny

_2009.pdf.

Im odsetek wi�kszy, tym skala problemu wi�ksza. Analizuj�c dane z rysunku 3 nie mo�na

wskaza przyczyn okre�lonego poziomu aktywno�ci fizycznej. Mo�na zaobserwowa jedynie, �e

w�ród pa�stw o najwy�szym odsetku braku aktywno�ci znajduj� si� kraje wolniej rozwijaj�ce si�. Nale�y jednak zwróci uwag�, �e Francja i Grecja charakteryzuje si� nisk� stop� aktywno�ci, zbli-

�on� do Polski. Na taki stan zachowa� mieszka�ców wymienionych pa�stw mog� mie wpływ

czynniki społeczno-kulturowe oraz naturalne – klimatyczne. Jednak WHO zwraca uwag� na ko-

nieczno� propagowania aktywno�ci fizycznej bez wzgl�du na wszelkie czynniki warunkuj�ce

post�powania obywateli pa�stw.

Powy�sze informacje nale�y zweryfikowa z danymi profiluj�cymi stan zdrowia: nadwaga,

otyło�, alkoholizm.

291

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

� ��

�� !�

"#�� # ��"$�

�%��

�%��# ��$�

&'('�# ��&)�

*��'+ �# ��*,�

*��- ��*.�

/'��# ��/,�

0#�� 1��0.�

2 �� 2,�

34+�1��5��

.'-��(6'�+��.��

.#�� .,�

7�� .8�

91:��9;�

3%��<1��$,�

"� �� "&�

5#��: �# ��!��

=�� !.�

$�� # ��$!�

!��# ��!!�

0#�(�1��>!�

> �# ��>��

&�:'6�#- �9��- ��9��

?'%+ �# ��?=�

?��+# ��?!�

Rysunek 3. Odsetek respondentów nieuprawiaj�cych jakiejkolwiek aktywno�ci fizycznej w UE w 2006

�ródło: Opracowanie własne na podst. europa.eu/abc/keyfigures/qualityoflife/healthy/index_

pl.htm #chart11.

5. Zjawisko otyło�ci w Polsce

Ministerstwo Zdrowia – Departament Polityki Zdrowotnej przygotował „Narodowy Program

zapobiegania nadwadze i otyło�ci oraz przewlekłym chorobom niezaka�nym poprzez popraw��ywienia i aktywno�ci fizycznej na lata 2007–2011”. Celem projektu jest zmniejszenie zachoro-

walno�ci i umieralno�ci na przewlekłe choroby niezaka�ne10

.

Otyło� z jednej strony jest schorzeniem i równie� zwi�ksza ryzyko rozwoju wielu chorób,

w tym m.in. układu kr��enia, niektórych nowotworów, chorób przewodu pokarmowego, cukrzycy

typu 2. U osób z nadmiern� mas� ciała mo�e wyst�powa tak�e niedo�ywienie w wybrane skład-

10 www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/npz_nadwadze_otylosci_25072007.pdf.


292


niki pokarmowe11

. Na podstawie danych zgromadzonych przez GUS w 1996 i 2004 roku mo�na

wywnioskowa, �e blisko 60% populacji Polski posiadało w 2004 roku wag� ciała w normie (rys.

4). O jeden punkt procentowy wzrósł odsetek kobiet z niedowag� (prawdopodobie�stwo wyst�-powania choroby anoreksji i bulimii) do poziomu 17%. 27% kobiet posiadała nadwag� i otyło�12

.

� ��

��

��

��

��

� ��

6(&��!�� 6(&��!� � 7��!� �� 7��!� ��

8 ��9: /�� *��#!� /!��

Rysunek 4. Otyło� w społecze�stwie polskim w 2004 roku �ródło: www.stat.gov.pl/gus/5840_658_PLK_HTML.htm.

W tym samym czasie (2003–2005) realizowane były Wieloo�rodkowe ogólnopolskie badania

stanu zdrowia ludno�ci – WOBASZ, którego autorem, koordynatorem i organizatorem był Zakład

Epidemiologii i Prewencji Chorób Układu Kr��enia13

. Badania zostały zrealizowane na próbie

13 408 respondentów wg standardowych procedur. Wyniki odbiegaj� od przedstawionych danych

GUS-u. Prawidłow� mas� ciała charakteryzowało si� 44% badanej populacji, w tym 38,4% m��-czyzn i 49,7% kobiet

14. Otyłych jest 20% Polaków, a nadwag� ma 40,4% m��czyzn i 27,9% ko-

biet. Ró�nice pomi�dzy wynikami bada� GUS-u i WOBASZ mog� wynika z metodologii bada�. GUS prawdopodobnie bazował na informacji podanej przez respondenta, WOBASZ dokonywał

pomiaru samodzielnie. Nale�y domniema, �e zapytany o wag� m��czyzna nie znał jej dokładnie

lub po prostu wstydził si� poda prawidłow�. Podobnie du�ym optymizmem przy okre�laniu stanu

zdrowia charakteryzuj� si� m��czy�ni, co nie potwierdza si� praktycznie ani ze stanem wagi ani

te� ze statystyk� chorób i �miertelno�ci (Polska znajduje si� w�ród krajów o najwi�kszej �miertel-

11 www.rpo.gov.pl/pliki/1195045369.pdf. 12 www.stat.gov.pl/gus/5840_658_PLK_HTML.htm. 13 Broda G., Rywik S., Wieloo�rodkowe ogólnopolskie badania stanu zdrowia ludno�ci – projekt WOBASZ. Zdefiniowanie problemu oraz cele badania, Kardiologia Polska, 2005, nr 6 (supl. 4). 14 Biela U. i in., Cz�sto� wyst�powania nadwagi i otyło�ci u kobiet i m��czyzn w wieku 20–74 lat. Wyniki programu WO-BASZ, Kardiologia Polska, 2005, nr 6 (supl. 4).

293

no�ci m��czyzn w UE na 100 tys. mieszka�ców, o czym pisano wcze�niej). Zatem nale�y bazowana mierzalnych danych, a nie na samoocenie badanego.

Reasumuj�c, nadwaga i otyło� dotyczyła 61,6% m��czyzn i 50,3% kobiet w analizowanym

okresie. Jak podaje U. Biela i in. na przestrzeni lat 1984–1993 nast�pił wzrost wska�nika masy

ciała a obecnie mo�na zaobserwowa tendencj� niewielk� spadkow�. Jednak niekorzystnym zja-

wiskiem jest do� cz�ste wyst�powanie otyło�ci brzusznej, która wpływa na przedwczesn� �mier-

telno� osób w �rednim wieku. Osoby otyłe (20%) wymagaj� szczególnej pomocy w obni�eniu

masy ciała, za� z nadwag� wsparcia w celu zapobiegania dalszemu jej przyrostowi.

6. Konsumpcja autodestrukcyjna – wyst�powanie zjawiska alkoholizmu i palenia tytoniu

Palenie tytoniu powoduje i przyspiesza proces mia�d�ycowy poprzez zmniejszenie dotlenie-

nia tkanek, w zwi�zku z czym zwi�ksza si� dwukrotnie (w stosunku do niepal�cych) ryzyko wy-

st�powania chorób układu kr��enia (choroba niedokrwienna serca, udar mózgu, choroby naczy�obwodowych) oraz istnieje trzykrotnie wy�sze ryzyko wyst�pienia nagłego zgonu

15. Zatem nad-

rz�dnym celem polityki zdrowotnej WHO i jej pa�stw członkowskich jest zmniejszenie palenia.

W 2004 roku systematycznie paliło 42% m��czyzn i 25% kobiet. rednia liczba wypalanych

papierosów dziennie wynosiła 16 sztuk. 10% badanych stanowili respondenci, którzy z nałogiem

zerwali. Nieco inne wyniki bada� przedstawia diagnoza J. Czapi�skiego (rys. 5).

Rysunek 5. Problemy nikotynowe w Polsce i w Niemczech w latach 1995–2009 �ródło: Opracowanie własne na podst. Czapi�ski J., Zachowania autodestrukcyjne, [w:]

Czapli�ski J. (red.), Diagnoza społeczna 2009, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich,

Warszawa 2009, s. 208, www.diagnoza.com; Statistisches Bundesamt, Pressemitteilung

Nr 238 vom 30.05.2005 Statistisches Bundesamt, Zahl der Woche Nr 014 vom

29.03.2011, Statistisches Bundesamt 2009.

15 Polakowska M. i in., Nałóg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ, Kardiologia Polska, 2005, nr 6 (supl. 4).


294


Jak wynika z przedstawionych wyników bada�, liczba pal�cych Polaków i Niemców systema-

tycznie spada. Mo�na przyj�, �e programy prozdrowotne s� skuteczne, u�wiadamiaj� zagro�enia

wynikaj�ce z palenia. Nale�y jednak zaakcentowa, �e wi�ksze efekty w walce z paleniem osi�-gn�li Niemcy ze stop� niespełna 16% pal�cych nałogowo. W Polsce, wprowadzanie zakazu pale-

nia w miejscach publicznych, pracy, kreowanie „mody na niepalenie” przyczynia si� do spadku

konsumpcji tytoniu. W�ród pal�cych dominuj� m��czy�ni z wykształceniem zasadniczym zawo-

dowym, bezrobotni i pracownicy najemni sektora prywatnego. Najni�szy odsetek jest w�ród osób

starszych oraz młodych – uczniów i studentów, a tak�e osób z wy�szym wykształceniem (20%)

i kobiet (23%).

Mo�na domniema, �e liczba pal�cych b�dzie systematycznie si� zmniejszała, dzi�ki wpro-

wadzanym programom zapobiegawczym. W Stanach Zjednoczonych w 2008, oszacowano, �e

24,8 mln m��czyzn (23,1%) i 21,1 mln kobiet (18,3%) to palacze. W�ród białych 23,5% m��czyzn

i 20,6% kobiet paliło papierosy (2008)16

. Zatem �rednio 20% mieszka�ców Stanów Zjednoczo-

nych pali papierosy, a w Polsce blisko 28%. Polska dopiero za 10 lat osi�gnie poziom Stanów

Zjednoczonych a za 15 Niemiec. W Europie pali 26% codziennie i 5% sporadycznie. Najcz��ciej

pal� m��czy�ni w wieku 25–54 lat i pracownicy fizyczni. Najwy�szy odsetek palaczy jest w Grecji

(42%), nast�pnie w Bułgarii (39%), Łotwie (37%), Rumunii, W�grzech, Litwie, Czechach i Sło-

wacji (36%)17

. Stany Zjednoczone przy �redniej 20% palaczy maj� znacznie ni�szy odsetek. UE

zatem musi uaktywni programy likwiduj�ce w szybszym tempie liczb� pal�cych.

Podobnie jak w przypadku palenia, WHO i Komisja Europejska ds. promocji zdrowia przygo-

towały pakiet dyrektyw, których celem jest zmniejszenie spo�ycia alkoholu i zmiany struktury

spo�ycia. Polski Urz�d Rady Ministrów uj�ł jako jedno z podstawowych celów i zało�e� w Naro-

dowym Programie Zdrowia.

Innym istotnym problemem wpływaj�cym negatywnie na stan zdrowia jest alkoholizm. We-

dług Instytutu Studiów nad Alkoholem powołanym przy Komisji Europejskiej, alkohol jest narko-tykiem powoduj�cym uzale�nienie. Jest równie� przyczyn� 60 ró�nego typu chorób, w tym urazów, zaburze� psychicznych, chorób przewodu pokarmowego, nowotworów, chorób układu sercowo-naczyniowego, zaburze� odporno�ci, chorób płuc, chorób układu kostnego i mi��niowego, zabu-rzenia zdrowia reprodukcyjnego, nie wył�czaj�c ryzyka zgonu niemowl�t i niskiej wagi urodze-niowej. Dla wi�kszo�ci chorób i zaburze� działanie alkoholu jest proporcjonalne do wielko�ci przyj�tej dawki18

.

Jednak z drugiej strony stwierdza si�, �e małe dawki alkoholu ograniczaj� ryzyko chorób ser-

ca. Obserwuj�c zachowania nabywców na rynku alkoholowym, mo�na stwierdzi jednoznacznie,

�e jego konsumpcja przynosi wi�cej strat ni� korzy�ci przede wszystkim w Europie, gdzie poziom

spo�ycia jest pi�ciokrotnie wy�szy ni� w Azji i znacznie wy�szy ni� w Ameryce Północnej.

Transformacja ustrojowa w Polsce przyniosła wzrost dost�pno�ci ró�norodnych produktów,

które przyczyniły si� do poprawy jako�ci �ycia, ale te� powi�kszyła si� dost�pno� substancji psy-

choaktywnych, w tym napojów alkoholowych, ze wszystkimi tego konsekwencjami dla zdrowia

16 National Health Interview Survey (NHIS), 2008, Narodowe Centrum Statystyki Zdrowia, www.americanheart.org/presenter.jhtml%3Fidentifier%3D4559. 17 ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/Tobacco/Documents/eb_253_en.pdf. 18 Anderson P., Baumberg B., Alcohol in Europe public health perspective, ec.europa.eu/health-eu/doc/alcoholineu_sum_pl_en.pdf.

295

i porz�dku publicznego. Według WHO, alkohol jest przyczyn� 10% wszystkich chorób (global burden of diseases). W 2002 roku obni�ono akcyz� na napoje spirytusowe, w konsekwencji czego

w latach 2002–2004 nast�pił 15-procentowy wzrost konsumpcji rejestrowanej przez statystyk�sprzeda�y z ok. 7 do 9,2 l czystego alkoholu na jednego mieszka�ca w 2007

19.

��

��

� ��

��

��

��

��

��

�

�

��

*��'"!�� '��;��+��+�< *!��!�#!��"! �� .!��

Rysunek 6. Spo�ycie alkoholu w litrach na jednego mieszka�ca w Polsce �ródło: www.parpa.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=156&Itemid=16.

Uwaga: Obliczenia PARPA na podstawie danych GUS. Przyjmuje si� zało�enie, �e w jednym

litrze: 1) piwa zawartych jest 5,5% alkoholu, 2) wina (miodu pitnego) zawartych jest 12% alkoho-

lu.

Struktura i dynamika spo�ycia alkoholu wskazuje na znacz�cy udział w konsumpcji wyrobów

alkoholowych piwa. Spo�ycie wina pocz�tkowo wzrastało, po czym od roku 2000 utrzymuje si�w trendzie spadkowym (pomimo rozwini�tej oferty asortymentowej oraz sieci dystrybucji m.in.

sklepy specjalistyczne np. Wina wiata).

19 www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal_urm_npz_90_15052007p.pdf.


296


Rysunek 4. rednie spo�ycie alkoholu w Polsce per capita w litrach �ródło: Opracowanie własne na podst. www.parpa.pl/index.php.

Spo�ycie alkoholu w Polsce stale ro�nie (rys. 7). W 2007 roku wynosiło ponad 110 l per capita. Głównie wzrasta konsumpcja piwa i napojów alkoholowych wysokoprocentowych. Po-

wy�sze dane nale�y skonfrontowa z europejskimi statystykami. W 2006 roku Europejczycy wy-

pili 79 mld l alkoholu, czyli 101,25 l na osob�. Mieszka�cy Stanów Zjednoczonych

w porównywalnym okresie spo�yli 98,7 l alkoholu per capita, podczas gdy w krajach Azji

i Pacyfiku wska�nik ten wyniósł zaledwie 22,120

. Reasumuj�c, konsumpcja alkoholu w Polsce

ro�nie. Głównie zwi�ksza si� poziom spo�ycia piwa, ale te� i wódki. Wino znajduje si� w trendzie

spadkowym. Z raportu J. Czapi�skiego wynika, �e najwi�kszy odsetek osób nadu�ywaj�cych al-

kohol (14% w 2009 roku) znajduje si� mi�dzy 34 a 59 rokiem �ycia. Niepokoj�cym zjawiskiem

jest ci�gły wzrost od 2003 roku odsetek nadu�ywaj�cych alkoholu, zarówno kobiet, jak te� m��-czyzn

21. Kuriozalny jest wr�cz najwy�szy odsetek pij�cych Polaków w�ród osób najwi�cej zara-

biaj�cych. Zatem alkoholik to nie tylko bezrobotny, brudny m��czyzna z butelk� pod sklepem, ale

te� elegancka zadbana kobieta, która nawet przed sob� nie jest w stanie przyzna si�, �e jest alko-

holiczk�.

7. Podsumowanie

Zdrowe społecze�stwo stanowi bardzo cenny kapitał narodowy. Po pierwsze nie generuje

kosztów na leczenie, po drugie stanowi potencjał do rozwoju kraju. Dodatkowo, pojawiaj�ce si�dolegliwo�ci mog� si� szybko rozprzestrzenia (zwłaszcza choroby zaka�ne), co stanowi du�e

zagro�enie dla wszystkich pa�stw (ze wzgl�du na du�� mobilno� ludno�ci). Dlatego WHO wraz

z�wszystkimi organizacjami wspieraj�cymi polityk� prozdrowotn� wdro�yły programy, których

efekty mierzy si� od kilkunastu lat w wielu krajach. Zmniejsza si� sukcesywnie konsumpcja

tytoniu zarówno w Polsce (27% pal�cych), Niemczech (16% pal�cych), jak te� USA (21%

pal�cych). Niestety ro�nie konsumpcja alkoholu a stanowi na tle innych badanych pa�stw i tak

20 ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/Alcohol/Documents/eb_257_en.pdf. 21 Czapi�ski J., Zachowania autodestrukcyjne. Nadu�ywanie alkoholu, [w:] Czapi�ski J. (red.), Diagnoza społeczna 2009, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2009, s. 209, www.diagnoza.com.

297

do� du�� ilo� – ponad 110 l na osob� w roku. Dla porównania mieszka�cy Azji konsumuj� 22 l

a�USA blisko 99 l. Dodatkowo Polacy konsumuj� du�� ilo� alkoholu wysokoprocentowego,

głównie w postaci wódki. Tylko przez krótki czas rosła konsumpcja wina, niestety w 2007 roku

stanowiła zaledwie 10% w strukturze skonsumowanego alkoholu.

Polacy na tle krajów Europy s� mało aktywni fizycznie. Mniej aktywni s� mieszka�cy

Rumunii, Grecji, Portugalii. W Polsce ponad 40% badanych nie uprawia �adnego sportu. W�ród

Niemców jest tylko 24 % nieaktywnych fizycznie. Najlepszy wynik w Europie osi�gn�li Finowie

z�aktywno�ci� na poziomie 83%. Społecze�stwo polskie zdecydowanie mniej jest obci��one

problemem otyło�ci. Mo�na powiedzie, �e wła�ciwie na przestrzenie 10 lat odsetek osób

z�nadwag� wzrósł tylko w�ród m��czyzn o 1%. Koniecznym staje si� prowadzenie dalszych bada�dotycz�cych stylu �ycia i zachowa� zdrowotnych Polaków, celem mo�liwo�ci wykrywania

zagro�e� i wprowadzania programów eliminuj�cych nieprawidłowe zachowania, które mogłyby

doprowadzi pogorszenia stanu zdrowia.

Bibliografia

[1] Anderson P., Baumberg B., Alcohol in Europe public health perspective,

ec.europa.eu/health-eu/doc/alcoholineu_sum_pl_en.pdf.

[2] Biela U. i in., Cz�sto� wyst�powania nadwagi i otyło�ci u kobiet i m��czyzn w wieku 20–74 lat. Wyniki programu WOBASZ, Kardiologia Polska, 2005, nr 6 (supl. 4).

[3] Broda G., Rywik S., Wieloo�rodkowe ogólnopolskie badania stanu zdrowia ludno�ci – pro-jekt WOBASZ. Zdefiniowanie problemu oraz cele badania, Kardiologia Polska, 2005, nr 6

(supl. 4).

[4] Czapi�ski J., Zachowania autodestrukcyjne. Nadu�ywanie alkoholu, [w:] Czapi�ski J.

(red.), Diagnoza społeczna 2009, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2009,

s. 209, www.diagnoza.com.

[5] ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/Alcohol/Documents/eb_257_en.pdf.

[6] ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/Tobacco/Documents/eb_253_en.pdf.

[7] Halik R., Kuszewski K. Narodowy program zdrowia 2007–2015 jako narz�dzie kształtuj�-ce polityk� zdrowotn� Polski. Pa�stwowy Zakład Higieny, Warszawa.

[8] Kowalska K., Koordynowana opieka zdrowotna. Do�wiadczenia polskie i mi�dzynarodowe,

UW, Warszawa 2009, s. 27.

[9] Monitoring oczekiwanych efektów realizacji Narodowego Programu Zdrowia, Minister-

stwo Zdrowia, Warszawa 2004.

[10] Narodowy Program Zdrowia 2007–2015, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, War-

szawa 2007.

[11] National Health Interview Survey (NHIS), 2008, Narodowe Centrum Statystyki Zdrowia,

www.americanheart.org/presenter.jhtml%3Fidentifier%3D4559.

[12] Pachecka J, Tomaszewski P, Kubiak G., Farmacja XXI w., Farmacja Polska 1999, nr 55,

s. 6–11.

[13] Polakowska M. i in., Nałóg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki programu WO-BASZ, Kardiologia Polska, 2005, nr 6 (supl. 4).

[14] www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/npz_nadwadze_otylosci_25072007.pdf.

[15] www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal_urm_npz_90_15052007p.pdf.

[16] www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m481&ms=48&ml=pl&mi=87&mx=0&ma=13677.


298


[17] www.rpo.gov.pl/pliki/1195045369.pdf.

[18] www.stat.gov.pl/gus/5840_658_PLK_HTML.htm.

[19] www.who.un.org.pl/files/431/WHO%2060%20lat%20broszura.pdf.

[20] Zał�cznik do decyzji nr 1350/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy.

THE POLICY INFLUENCE ON THE SHAPING OF WHO HEALTH BEHAVIOR

Summary

WHO has enforced healthy programs, which effects are measured from over ten years in many countries. Consumption of tobacco decreases successively – in Poland (27 % smokers), in Germany (16 % smokers), also in USA (21 % smokers). Unfortu-nately consumption of alcohol increases and makes (between other countries) and so quite large amount – over 110 liters per person per one year. When we want to com-pare, inhabitants of Asia consume 22 liters and people in USA nearly 99 liters.

The Poles between European countries are not so physically active as they should. Inhabitants of Romania, Greece, Portugal are less active then polish people. In Poland over 40 % of persons being tasted don’t practice sport. Among the Ger-mans only 24 % are not physically active. The best result in Europe achieve Finns with sport activity at the level of 83 %.

Keywords: health, WHO policy, health promotion, health related behavior

Katarzyna Szalonka

Katedra Handlu i Marketingu

Wydział Ekonomiczno-Mened�erski

Wy�sza Szkoła Handlowa we Wrocławiu

e-mail: [email protected]

Wpływ polityki WHO na kształtowanie zachowań ......286 Katarzyna Szalonka Wpływ polityki WHO na...

Documents

Transcript of Wpływ polityki WHO na kształtowanie zachowań ......286 Katarzyna Szalonka Wpływ polityki WHO na...