Kształtowanie polityki rozwoju regionu w warunkach nowego okresu programowania Polityki

Spójno ści Przykład województwa opolskiego

Krystian HeffnerKatedra Polityki Regionalnej

Politechnika Opolska

Ewolucja europejskiej polityki spójności

� Polityka regionalna jest główną częścią polityki spójności, którą Unia Europejska od prawie ćwierćwiecza prowadzi w krajach członkowskich, a jej beneficjentami są regiony w poszczególnych państwach

� Od 2004 roku również regiony polskie – podobnie jak regiony pozostałych nowoprzyjętych krajów – stały się przedmiotem tej polityki

� Polityka spójno ści polega na wspieraniu rozwoju przede wszystkim tych obszarów, które s ą wyra źnie słabiej rozwini ęte ni ż średni poziom rozwoju gospodarczego (mierzony wskaźnikiem PKB/1 mieszk.) i charakteryzuj ą się różnego rodzaju zapó źnieniami rozwojowymi (głównie w sferze infrastruktury i ekologii) i mają powa żne trudno ści w inicjowaniu wzrostu

� początkowo bezpośrednie korzyści z polityki spójności odnosiły przede wszystkim regiony problemowe, wymagające wzmacniania procesów przyspieszających rozwój i szybkiego likwidowania niedopasowań strukturalnych

Ewolucja europejskiej polityki spójno ści

� W dekadzie lat 2000. w Unii Europejskiej dokonano wielu ocen i przewartościowań efektów polityki spójności - jakkolwiek duże, okazały się być niezadowalające, co doprowadziło do znaczącego ograniczenia liczby celów tej polityki i ilości korzystających

� W kolejnym, tzw. okresie programowania, obejmującym lata 2014-2020 - ze względu na utrzymującą się sytuację kryzysową w gospodarce europejskiej, jak również konieczność skuteczniejszego konkurowania całej Unii Europejskiej w układach globalnych,

� polityka spójności koncentrować się ma przede wszystkim na tych celach rozwojowych, które czynią europejskie regiony bardziej nowoczesnymi, otwartymi na współpracę naukowo-badawczą i konkurencyjnymi w skali globalnej, a równocześnie wykorzystującymi własne zasoby i możliwości jak również oferującymi wysoki poziom życia.

� W takim kontekście, korzystanie ze środków polityki spójno ści na realizacj ę tych celów, które wyrównuj ą poziom wyposa żenia infrastrukturalnego regionów oraz zmniejszaj ą w nich presj ę na środowisko b ędzie zdecydowanie trudniejsze .

1) Wspieranie bada ń naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji

2) Zwiększenie dost ępności, stopnia wykorzystania i jako ści technologiiinformacyjno-komunikacyjnych

3) Inwestowanie w edukacj ę, umiej ętności i uczenie si ę przez całe życie

4) Podnoszenie konkurencyjno ści MSP, sektora rolnego oraz sektorarybołówstwa i akwakultury

5) Wspieranie przej ścia na gospodark ę niskoemisyjn ą we wszystkichsektorach

6) Promowanie dostosowania do zmiany klimatu, zapobiegania r yzykui zarządzania ryzykiem

7) Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywno ściwykorzystywania zasobów

8) Promowanie zrównowa żonego transportu i usuwanie niedoborówprzepustowo ści w działaniu najwa żniejszych infrastruktur sieciowych

9) Wspieranie zatrudnienia i mobilno ści pracowników

10 Wspieranie wł ączenia społecznego i walka z ubóstwem

CEL I ROZWÓJ INTELIGENTNY

CEL II ROZWÓJ

ZRÓWNOWAŻONY

CEL III ROZWÓJ SPRZYJAJĄCY

WŁĄCZENIU SPOŁECZNEMU

CELE TEMATYCZNESTRATEGIA EUROPA

2020

10 celów tematycznych

UE - Perspektywa finansowa 2014 -2020

PROGRAM OPERACYJNY WOJ. OPOLSKIEGO

2014-2020

Strategia rozwoju województwa opolskiego

Strategia Europa 2020/Cele tematycznePoziom

UE

Poziom

region

Programowanie 2014-2020

UE - Perspektywa finansowa 2014 -2020

Ewolucja europejskiej polityki spójno ści

� Zdecydowanie większe znaczenie będą miały interwencje o charakterze zintegrowanym ukierunkowane terytorialn ie, które poprawią wykorzystanie ukrytych lub niewłaściwie eksploatowanych zasobów (także kapitału ludzkiego i społecznego), a także zainicjują specjalizację terytoriów w regionach o różnym poziomie rozwoju

� Zakłada się uwzględnienie uwarunkowań społecznych, gospodarczych i środowiskowych, jak i wykorzystanie zróżnicowania obszarów, współpracy partnerów i ich sieciowania, z kluczową rolą koordynacji podmiotów na różnych szczeblach terytorialnych

� W efekcie zasadnicze znaczenie będzie miało określenie typu obszarów funkcjonalnych, które staną się przedmiotem planowanych działań rozwojowych (mogą to być miasta, obszary wiejskie o najsłabszej dostępności do usług lub obszary o niskich wskaźnikach rozwoju społeczno-gospodarczego) oraz zakresu i sposobów wsparcia.

Region opolski i europejska polityka spójno ści

� Również w woj. opolskim, które dotąd bardzo dobrze wykorzystywało środki z Unii Europejskiej, konieczne jest wskazanie tych dziedzin gospodarki i struktury regionalnej, które nie b ędą mogły uzyska ć wsparcia, ale stan ą się „motorami” przyspieszenia rozwojowego regionu

� Dotąd bowiem Opolszczyzna wprawdzie rozwijała si ę zdecydowanie szybciej ni ż większość regionów europejskich, ale w relacji krajowej, wi ększość polskich województw rozwijała si ę szybciej

� Od wyboru wła ściwych, strategicznych celów rozwoju regionu zale ży, czy w perspektywie roku 2020 uda si ę zmieni ć pozycj ę woj. opolskiego , tak by stało się trwałym składnikiem grupy regionów zyskujących

Problemy z skuteczno ścią stymulowania rozwoju obszarów opó źnionych

� Skuteczność pomocy zewnętrznej dla regionów opóźnionych zależy w dużym stopniu od ich własnego potencjału i sprawno ści instytucjonalnej

� Badania potwierdzają, że inwestycje w kapitał ludzki maj ą trwalszy wpływ na rozwój regionalny niż wydatki na infrastrukturę techniczną

� Efektywność wsparcia dla regionów opóźnionych nie jest oczywista - wprawdzie w latach 2000-2010 najubo ższe regiony UE rozwijaj ą się najszybciej , ale jest to najczęściej efekt niskiej bazy

� Relatywnie szybszy wzrost nie gwarantuje faktycznego zmniejszenia ró żnic w stosunku do poziomu życia w najzamożniejszych regionach [ale rozszerza pole wyboru]

� Dyskusyjne jest także, czy zewnętrzna pomoc przyczynia się do trwałego przyspieszenia wzrostu gospodarczego obszarów słabo rozwini ętych

Region opolski i europejska polityka spójno ści

� poło żenie woj. opolskiego w przestrzeni europejskiej jest korzystne (główne europejskie szlaki komunikacyjne),

� poło żenie woj. opolskiego w układzie krajowym jest nieco mniej korzystne , bowiem dobrym relacjom wschód-zachód nie odpowiadają połączenia północ-południe, jak również powiązania z Warszawą, a strefa pogranicza polsko-czeskiego utrzymuje peryferyjny, transportowo upośledzony charakter

� Również usytuowanie województwa pomiędzy dwoma regionami z silnymi centrami kreującymi wzrost gospodarczy i nowoczesny rozwój jest czynnikiem osłabiającym potencjał rozwojowy regionu, który można nazwać „międzymetropolitalnym”.

Region opolski i europejska polityka spójno ści

� Nowa koncepcja europejskiej polityki spójno ści preferuje regiony, które posiadaj ą silne o środki miejskie (metropolie), ale w taki sposób by generować ich wewnętrzne współdziałanie i przesuwać rozwój w obszary peryferyjne

� Niestety, w warunkach polskich układy metropolitalne współpracuj ą (tworzą nawet sieci współpracy) przede wszystkim między sobą, a ze swoich regionów głównie „wysysają” czynniki wzrostu

� Procesy dyfuzji rozwoju w regionach metropolitalnych s ą bardzo słabe , ograniczają się do bezpośredniego otoczenia metropolii i w efekcie rosną wewnątrzregionalne różnice

� Można powiedzieć – im większy region z metropolią, tym większe zróżnicowanie poziomu rozwoju między centrum a strefą zewnętrzną

Główne problemy zwi ązane z spójno ścią terytorialn ą

� W Polsce – jakkolwiek stosunkowo wolno – pogł ębia się zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w układzie regionalnym

� Dystans rozwojowy trac ą dwie grupy województw :� pozbawione du żych o środków miejskich , a więc regiony

poło żone pomi ędzy takimi centrami, międzymetropolitalne ;� peryferyjne w układzie krajowym i europejskim

Spójno ść przestrzeni i zagospodarowania -ośrodki metropolitalne i regionalne i ich otoczenie

Rozszerzaj ące się strefy peryferii

KSRR łączy dwie przeciwstawne polityki:– polityk ę wzmacniania potencjałów konkurencyjnych regionów – polityk ę niedopuszczenia do nadmiernych, społecznie i politycznie nieakceptowanych, zróżnicowa ń między– i wewnątrzregionalnych

Różnice mi ędzy regionami w PKB/mk

Różnice mi ędzy regionami w PKB/mk

� Najsłabiej rozwini ęte regiony osiągną w 2015 r. poziom PKB na mieszkańca równy około 50% unijnej średniej (a więc zbliżony do dzisiejszej relacji PKB na mieszkańca całej Polski do średniej UE27) – relatywnie wolne tempo wzrostu

� W ramach gospodarki krajowej różnice międzyregionalne b ędą rosn ąć, gdyż regiony metropolitalne będą się rozwijały szybciej niż reszta kraju

� Zdaniem wielu autorów faza dynamicznego rozwoju Polski musi si ę wiązać z polaryzacj ą dochodów między regionami

� Celem polityki spójności - nie tyle bezpośrednie wyrównywanie poziomu rozwoju, ile wzmacnianie wewnętrznego potencjału rozwojowego słabszych regionów by ograniczy ć skal ę polaryzacji w długim okresie

Polaryzacja i Dyfuzja

Polaryzacja i Dyfuzja

Atrakcyjno ść lokalizacyjna

GUS (2010), Regiony Polski

Sektor „przemysłów” kreatywnych w regionach

Zróżnicowania regionalne 2009

Region opolski i europejska polityka spójno ści

� Pojawiające się od czasu do czasu koncepty powiększania obszaru, a przez to i potencjału regionów metropolitalnych - wbrew obiegowym opiniom (kreowanych właśnie w metropoliach, np. w Katowicach) - mogą tylko zwiększać dysproporcje rozwojowe oraz osłabiać możliwości racjonalnego wykorzystania środków europejskich dla pobudzania rozwoju w takich silnie zróżnicowanych strukturach

� W takim kontekście najbardziej pożądaną strategią rozwoju regionu opolskiego jest dążenie do wzmacniania potencjału regionalnego centrum, co umożliwi wykorzystanie znaczących środków na pobudzenie regionalnych procesów dyfuzji jak i czynne włączenie się w międzyregionalne sieci współpracy w sektorze nauki, badań i innowacyjnej gospodarki.

Region opolski i europejska polityka spójno ści

� Europejska polityka spójności kładzie nacisk na efektywne wykorzystanie dost ępnych środków publicznych i tworzenie społecze ństwa obywatelskiego , które gwarantują realizację celów rozwojowych państwa (sprawne państwo)

� Z krajowego punktu widzenia kluczowym warunkiem rozwoju, pozycjonującym Polskę na rynku światowym, jest zwiększenie konkurencyjno ści gospodarki

� W dokumentach strategicznych pisze się o spadku znaczenia tradycyjnych przewag konkurencyjnych i wzrastającej roli nowoczesnej wiedzy, kapitału intelektualnego i „impetu cyfrowego”

� Kwestia spójno ści społecznej i terytorialnej jest sprowadzona do tworzenia warunków dla dyfuzji procesów rozwojow ych , co oznacza przede wszystkim zbliżenie - w sensie dostępności do rosnących metropolii - obszarów o słabszych potencjałach i będących biernymi konsumentami efektów rozwoju

Region opolski i europejska polityka spójno ści

� Preferencje ma polityka wspierania endogenicznego potencjału na poziomie jednostek grup społecznych i terytoriów, ale akcent strategiczny (w latach 2014-2020) obejmuje wzmacnianie potencjałów gwarantujących długofalowy rozwója nie tylko finansowanie dziedzin, w których występują największe deficyty

� Woj. opolskie może wykorzystać taką formę prowadzenia polityki spójności poprzez tworzenie i wzmacnianie regionalnej bazy wiedzy, kapitału intelektualnego i cyfryzacji, tak by regionalne centrum osiągnęło poziom wystarczający do uruchomienia trwałych procesów dyfuzji rozwoju przynajmniej w zasięgu województwa, a także w peryferyjnych strefach tradycyjnego oddziaływania (Racibórz, Wodzisław Śląski, Lubliniec, Kłodzko, Ziębice).

Jasne okre ślenie priorytetów i konsekwentne dążenie do ich realizacjiNa czym ma polega ć sukces polityki spójno ści w Polsce?

Region opolski i europejska polityka spójno ści

� W kolejnym okresie programowania zmniejszy się zdecydowanie znaczenie finansowania „tradycyjnych” obszarów wsparcia (infrastruktura komunikacyjna, ochrona środowiska) bowiem

� istotnie wzrośnie wymiar finansowania wskazanych celów tematycznych, przede wszystkim innowacyjności oraz B+R, przedsiębiorczości i tzw. gospodarki niskoemisyjnej

� Również środki na działania związane z włączeniem społecznym i ograniczaniem ubóstwa będą większe (z wyjątkiem regionu mazowieckiego), podobnie wzrosną środki przeznaczone na rozwój miast

Region opolski i europejska polityka spójno ści

� Konieczne będzie również dokonanie wyboru obszarów strategicznej interwencji , co w praktyce skoncentruje finansowanie w sensie terytorialnym na miastach wojewódzkich i ich obszarach funkcjonalnych

� konieczne będzie wskazanie obszaru funkcjonalnego aglomeracji opolskiej), miastach (średniej wielkości) wymagających rewitalizacji, obszarach wiejskich o najniższym poziomie dostępu mieszkańców do dóbr i usług oraz w strefie Polski Wschodniej (kontynuacja wsparcia) i na obszarach przygranicznych (również kontynuacja wsparcia)

� Głównym problemem związanym z wskazaniem strategicznych celów rozwoju regionu opolskiego jest szybkie budowanie potencjału w sferach wskazanych jako priorytetowe z europejskiego punktu widzenia

cele strategiczne rozwoju woj. opolskiego

� W nowej Strategii rozwoju woj. opolskiego wskazano 12 celów strategicznych obejmujących te dziedziny, których wzmocnienie istotnie może przyspieszyć rozwój regionu

� Zasadnicze znaczenie, ze względu na proponowane na poziomie krajowym priorytety, ma � wzmocnienie kapitału ludzkiego i społecznego� wspieranie zatrudnienia i mobilno ści pracowników� wsparcie rozwoju innowacyjnego w bran żach kluczowych

dla regionalnej gospodarki

� Wskazane cele strategiczne przekładają się również na zapoczątkowanie skutecznej polityki demograficznej, która może odwrócić niekorzystne trendy w sferze potencjału ludzkiego regionu

cele strategiczne rozwoju woj. opolskiego� Podobne skutki może mieć

� zapewnienie korzystnych warunków do życia w regionie� ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska� poprawa dostępności transportowej regionu i jego centrum � wzmocnienie i wykorzystanie potencjału aglomeracji

opolskiej� zwiększenie atrakcyjności i konkurencyjności ośrodków

miejskich� zwiększenie wielofunkcyjności obszarów wiejskich

� Do głównych priorytetów krajowych nawiązują działania wzmacniaj ące sektor nauki w regionie i wł ączające go do krajowej i europejskiej przestrzeni badawczo-rozwojowej , niezwykle ważna jest kwestia podniesienia konkurencyjności przedsiębiorstw i rozwoju partnerskiej współpracy międzyregionalnej, transgranicznej i międzynarodowej

Jaka polityka spójności?

� Zróżnicowanie terytorialne Polski pogłębia się podobnie jak w zdecydowanej większości krajów Unii Europejskiej

� Kraje UE – dywergencja, UE - konwergencja � Rosnąca rola przewag metropolii nad regionami

peryferyjnymi � Wschód–zachód� Miasto–wie ś� Metropolie–peryferie� Polaryzacja struktury wewn ętrznej wielkich miast

Koncepty dla polityki spójności

� Wykrystalizowała się koncepcja, jakoby dla rozwoju Polski, spójno ść regionalna realizowała się w modelu polaryzacyjno-dyfuzyjnym

� Krótkookresowym (?) skutkiem jest zwi ększanie si ę zróżnicowania dochodów ale prowadzi do szybszego rozwoju wszystkich regionów – a nie prowadzi do pogł ębienia i utrwalenia efektu peryferyzacyjnego?

� To interesuj ąca koncepcja – ale w żadnym z lepiej rozwini ętych krajów taki proces nie miał dot ąd miejsca

Źródło: MRR Polska 2030

Koncepty dla polityki spójno ści� Kluczem do przyspieszenia rozwoju polskich

metropolii jest zwiększenie ich szeroko rozumianej atrakcyjno ści w skali krajowej i międzynarodowej – w skali krajowej atrakcyjno ść metropolii nie budzi w ątpliwo ści

� Nie dość, że metropolie same przyci ągają czynniki wzrostu, to jeszcze proponuje si ę by przesuwa ć do nich środki przeznaczone dla obszarów opó źnionych ?

� Należy inwestować w infrastrukturę i jakość przestrzeni miejskiej, podnosić jakość kapitału ludzkiego i stwarzać warunki do rozwoju miejskiej klasy kreatywnej – to wszystko oczywiste, ale czysłu ży do tego polityka spójno ści?

Werbalne podej ście do kontynuacji polityki spójno ści w układzie

regionalnym� Zewnętrznie słabe (w układach europejskich), ale w warunkach

polskich wystarczaj ąco silne, by z regionów słabiej rozwini ętych czerpa ć ich zasoby oraz przechwytywa ć czynniki wzrostu

� Czynniki przyspieszające rozwój takich regionów� np. inwestycje zagraniczne, � popyt na handel i usługi, � wysoko kwalifikowane kadry, � miejsca pracy, � Napływ młodzieży, � prestiżowe inwestycje publiczne, � przedsięwzięcia kulturalne itd.

� Efektem takiej polityki (w klasycznym modelu niekorzyści peryferyjnego położenia) może być tylko dalszy, przyspieszony wzrost zró żnicowania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w układzie regi onalnym Polski

Regionalny System Innowacji

Wsparcie ze środków regionalnych i krajowych dla poszczególnych aktorów regionalnego systemu innowacji województwa opolskiego

Źródło: Analiza wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Opolskiego w latach 2004-2010 na podstawie realizowanych projektów innowacyjnych

Regionalny System Innowacji –gospodarka

Miejscowości realizacji projektów innowacyjnych:• największa liczba projektów w Opolu i Kędzierzynie-Koźlu• koncentracja środków we wschodniej i centralnej części województwa

Źródło: Analiza wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Opolskiego w latach 2004-2010 na podstawie realizowanych projektów innowacyjnych

Poziom innowacyjności województwa opolskiego

Udział pracujących w

przemyśle i usługach

high-tech w 2008 roku

Poziom innowacyjności województwa

Styria (A)

Kraj Środkowoczeski (CZ)

EU 27

Galicja (ES)

Małopolskie (PL)

Polska

Podkarpackie (PL)

Opolskie (PL)0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

4,00

2000 2004 2007

% PKB

Nakłady na B+R jako odsetek regionalnego PKB