Slajd 1

Anatomia

wprowadzenie

Slajd 2

Piśmiennictwo

Podstawowe:

1. Ignasiak Z., Janusz A., Jarosińska A., [2003]: Anatomia

człowieka, cz. I i II. AWF Wrocław.

2. Bochenek A., Reicher M., [najnowsze wydanie]: Anatomia

człowieka, t. I – V. PZWL, Warszawa.

3. Marciniak T., [najnowsze wydanie]: Anatomia człowieka.

PZWL, Warszawa.

4. Krechowiecki A., Czerwiński F., [2004]: Zarys anatomii

człowieka. PZWL, Warszawa.

5. Zawistowski S. [najnowsze wydanie]: Zarys histologii. PZWL,

Warszawa.

Uzupełniające:

1. Sokołowska-Pituchowa J. [2005]: Anatomia człowieka. PZWL,

Warszawa.

2. Atlasy anatomiczne – każdy dostępny.

Slajd 3

Osie i płaszczyzny ciała ludzkiego

Człowieka opisuje się w pozycji stojącej, z dłońmi

zwróconymi ku przodowi, a przez jego ciało

przeprowadza się osie i płaszczyzny (podobnie jak przy

opisie figur geometrycznych).

Wyróżnia się trzy osie główne ustawione pod kątem

prostym w stosunku do siebie:

• oś pionowa (axis verticalis) wyznacza kierunek górny

i dolny w stosunku do tułowia. U góry jest on zakończony

głową, a u dołu szczątkowym ogonem. Na kończynach

pojęciu górny odpowiada określenie bliższy (proximalis),

a pojęciu dolny – określenie dalszy (distalis),

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 4

osie i płaszczyzny c.d.

• oś strzałkowa (axis sagittalis) biegnie od

przodu ku tyłowi, czyli od strony brzusznej do

strony grzbietowej. Wyznacza ona kierunek

przedni lub brzuszny i kierunek tylny lub

grzbietowy,

• oś poprzeczna (axis transversa) biegnie od

jednej strony ciała do drugiej, np. od strony

lewej do prawej, wyznacza ona kierunek

przyśrodkowy i boczny.

Slajd 5

Osie główne

Slajd 6

osie główne c.d.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 7

Płaszczyzny główne

Przez osie główne (pionową, strzałkową

i poprzeczną) można przeprowadzić płaszczyzny.

• Przez oś pionową i strzałkową wyznacza się

płaszczyznę strzałkową (planum sagittale),

• Przez oś pionową i poprzeczną wyznacza się

płaszczyznę czołową (planum frontale),

• Przez oś poprzeczną i strzałkową przeprowadza się

płaszczyznę poziomą (planum horizontale).

Podobnie jak osie, płaszczyzny ustawione są

w stosunku do siebie pod kątem prostym.

Slajd 8

płaszczyzny c.d.

płaszczyzna czołowa

płaszczyzna strzałkowa

płaszczyzna

pozioma

Slajd 9

W jakiej płaszczyźnie dokonano

przekroju głowy?

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 10

Osteologia

(nauka o kościach)

Slajd 11

Ogólna budowa kości

Kość (os) jest zbudowana ze

składników organicznych, tworzących

osseinę i ze składników nieorganicznych

– soli wapnia i fosforu. Kość wchodzi

w skład tkanek łącznych. Dzięki osseinie

jest sprężysta, a obecności soli

mineralnych zawdzięcza twardość.

Slajd 12

OSSEINA

• Jest substancją organiczną wydzielaną przez

osteoblasty – komórki kościotwórcze.

• W jej skład wchodzą włókna kolagenowe

i bezpostaciowa substancja zlepiająca te

włókna tzw. osseomukoid – zbudowany

z białek i mukopolisacharydów.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 13

Podział tkanek łącznych

mezenchymatyczna

zarodkowa

galaretowata

siateczkowata

tłuszczowa

Tkanka wiotka

łączna włóknista

zbita

szklista

Tkanki chrząstki

Łączne sprężysta

kość i kostniwo włóknista (chrząstka

zęba łącznotkankowa)

zębina

Slajd 14

Tkanka kostna

Tkanka kostna tworzy główną część kośćca

dorosłego człowieka. Charakteryzuje się znaczną

twardością i stosunkowo dużą elastycznością.

Podobnie jak każdy narząd łącznotkankowy jest

zbudowana z istoty międzykomórkowej

i komórek. Makroskopowo kości dzieli się na zbite

i gąbczaste.

Slajd 15

Budowa kości zbitej

Kość zbita charakteryzuje się zwartym układem

blaszek kostnych, który jest uzależniony od

przebiegu naczyń krwionośnych. Przykładem kości

zbitej jest trzon kości długich. Kość jest okryta błoną

łącznotkankową – okostną. Warstwa zewnętrzna

okostnej jest bardziej zbita, włóknista i uboga

w elementy komórkowe. Warstwa wewnętrzna jest

wiotka, silnie unaczyniona i bogata w elementy

komórkowe.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 16

Budowa kości gąbczastej

Kość gąbczasta jest zbudowana

z beleczek kostnych utworzonych

również z blaszek kostnych. Beleczki

łączą się ze sobą tworząc przestrzenną

sieć, której struktura zależy od sił

działających na kość. W jamach

szpikowych między beleczkami

znajduje się tkanka łączna

siateczkowata. Tworzy ona szpik

kostny czerwony. Jest on źródłem

wytwarzania składników

morfotycznych krwi.

Slajd 17

Typy kości

-kryterium kształtu

Kość długa składa się z trzonu w kształcie rury

i dwóch końców – nasad (bliższej i dalszej), na których

znajdują się różnego kształtu powierzchnie stawowe.

Są one miejscem przyczepu więzadeł stawowych

i ścięgien mięśni.

Trzon kości długiej zawiera jamę szpikową

wypełnioną szpikiem kostnym. W młodym wieku

szpik kostny jest czerwony, stopniowo przechodzi

w szpik kostny żółty, zawierający tłuszcz i nie

produkujący krwinek. Trzon jest zbudowany z istoty

kostnej zbitej, która przechodzi w istotę gąbczastą,

wypełniającą nasady kości.

Nasada jest pokryta cienką warstwą istoty zbitej.

Slajd 18

typy kości c.d.

Kość płaska składa się

z dwóch blaszek istoty kostnej

zbitej, między którymi znajduje

się różna ilość istoty gąbczastej.

Może jej być mało lub w ogóle

brakować, np. w niektórych

miejscach łopatki.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 19

typy kości c.d.

Kość krótka ma różne

kształty. Jest zbudowana jak

nasada kości długiej i kość

płaska.

kości krótkie

(różnokształtne)

Slajd 20

typy kości c.d.

Oprócz typów kości wydzielonych na podstawie

kształtów w czaszce ludzkiej znajdują się kości

pneumatyczne. Zawierają one różnych rozmiarów

przestrzenie wyścielone błoną śluzową i wypełnione

powietrzem.

kość skroniowa

Slajd 21

Powierzchnie stawowe kości pokryte są

chrząstką stawową, najczęściej szklistą,

a pozostałą powierzchnię pokrywa okostna.

W okostną wnikają włókna ścięgien mięśni

i więzadeł stawowych. Okostna zawiera

naczynia krwionośne wchodzące w kość przez

otwory odżywcze. Unaczyniają one tkankę

kostną i szpik kostny. Ponadto w okostnej

znajdują się nerwy – uraz kości należy do

bardzo bolesnych.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 22

Kości powstają na podłożu chrzęstnym lub

łącznotkankowym w procesie kostnienia, podczas

którego odkładają się sole mineralne decydujące

o twardości kości. Proces ten u człowieka trwa bardzo

długo – rozpoczyna się w życiu płodowym, a kończy po

20 roku życia. Niektóre chrząstki, np. żeber, u ludzi

starych mogą ulegać kostnieniu.

Kość zmienia się wraz z wiekiem zależnie od

zawartości soli mineralnych. Po ukończeniu procesu

kostnienia u osób młodych do 30 roku życia kości są

najsilniejsze. Po 45 roku życia zaczyna się stopniowe

osłabianie odporności kości. U osób starych kości są

kruche i łamliwe.

Proces kostnienia

Slajd 23

Arthrologia

(połączenia kości)

Kości tworzące szkielet połączone są ze

sobą w sposób:

• nieruchomy,

połączenia pełne

• mało ruchomy,

• ruchomy.

Wyjątkiem jest jedynie kość gnykowa,

która leży na szyi zawieszona na mięśniach.

Slajd 24

• Połączenia nieruchome są to zrosty kostne –

kościozrosty.

Przykładem kościozrostu jest kość miedniczna,

która stanowi zrost kości biodrowej, łonowej

i kulszowej.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 25

• Połączenia mało ruchome są to połączenia za

pomocą tkanki włóknistej – więzozrosty, lub

tkanki chrzęstnej – chrząstkozrosty.

Połączenia włókniste (więzozrosty):

W tego typu połączeniach przylegające do siebie

powierzchnie kostne spaja tkanka łączna włóknista, np.

więzozrost piszczelowo – strzałkowy łączący dolne

odcinki kości goleni, lub odcinki kości leżące w pewnych

odległościach od siebie, np. błona międzykostna.

Slajd 26

więzozrosty c.d.

Odmianą zrostu więzadłowego są szwy czaszki,

w których niewielka ilość tkanki łącznej znajduje się między

dostosowanymi do siebie kształtem brzegami kości:

• szew piłowaty – brzegi nierówne, pozazębiane (linia szwu

nierówna). Występuje między kośćmi sklepienia czaszki.

Slajd 27

szwy czaszki c.d.

• szew płaski – brzegi prawie gładkie lub gładkie (linia szwu

prosta). Występuje między kośćmi twarzy.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 28

szwy czaszki

• szew łuskowy – brzegi kości ścięte skośnie,

zachodzące na siebie jak łuski. Stanowi połączenie

kości ciemieniowej ze skroniową.

Slajd 29

więzozrosty c.d.

Innym przykładem więzozrostu

jest wklinowanie. Jest to sposób

umocowania zębów w zębodołach.

Zębodoły mają kształt stożkowatych

wgłębień, którym odpowiada

stożkowaty kształt korzeni zębów.

Od powierzchni korzenia do

powierzchni zębodołu biegnie układ

włókien tkanki łącznej mocujący ząb,

pozwalający na pewne niewielkie

ruchy.

Slajd 30

Połączenia chrząstkowe (chrząstkozrosty):

Materiałem łączącym kości jest chrząstka szklista lub

włóknista. Chrząstka szklista występuje w połączeniach

kości na podstawie czaszki i między odcinkami miednicy

przed zakończeniem procesu kostnienia.

Chrząstka włóknista spaja trzony kręgów, występuje

także między kośćmi łonowymi, tworząc ich połączenie

– spojenie łonowe.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 31

Połączenia ruchome (maziowe), stawy jamowe:

w tego typu połączeniach odcinki kości oddzielone są od

siebie wąską przestrzenią, zwaną jamą stawową.

Staw zawiera elementy stałe, konieczne do jego

budowy i czynności oraz elementy uzupełniające.

ELEMENTY STAŁE:

1. Powierzchnie stawowe są to wygładzone odcinki

kości pokryte chrząstką szklistą, tylko w niektórych

stawach jest to chrząstka włóknista. Mają one różne

kształty: płaskie, kuliste, wydłużone, walcowate, ale

z reguły są one do siebie dopasowane: powierzchni

kulistej odpowiada wklęsła, płaskiej – płaska. Natomiast

dysproporcje kształtów wymagają uzupełnień

korygujących.

Slajd 32

elementy stałe c.d.

2. Torebka stawowa jest jednym z czynników utrzymujących

kości w stawie. Składa się ona z dwóch warstw: zewnętrznej

– włóknistej i wewnętrznej maziowej. Błona włóknista

zwykle przyrasta do brzegów powierzchni stawowych, jest

różnej grubości i w różnym stopniu napięta. Grubieje w

miejscach, w których wrastają w nią więzadła stawowe. Stan

napięcia torebki jest związany z ruchomością stawu.

Błona maziowa jest wiotka, zawiera liczne komórki

i jest silnie unaczyniona. Tworzy fałdy, zawierające tkankę

tłuszczową i drobne wypustki (kosmki). Błona maziowa

wydziela maź powlekającą powierzchnie stawowe.

Slajd 33

elementy stałe c.d.

3. Jama stawowa jest wąską przestrzenią

między powierzchniami stawowymi i torebką

stawową zawierającą maź stawową.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 34

ELEMENTY UZUPEŁNIAJĄCE STAWU:

• obrąbki stawowe,

• krążki stawowe,

• więzadła wewnątrzstawowe,

• kaletki maziowe

1. Obrąbek stawowy jest to pasmo chrząstki

włóknistej otaczającej brzeg powierzchni stawowej typu

panewki (powierzchni wklęsłej dostosowanej do

wypukłej główki). Zadaniem obrąbka jest powiększenie

i pogłębienie zbyt płytkiej panewki w stosunku do

główki.

Slajd 35

2. Krążki stawowe są to chrząstki włókniste,

znajdujące się między powierzchniami stawowymi.

Na obwodzie są one zrośnięte z torebką stawową

i dzięki temu dzielą jamę stawową na dwie odrębne

części (dwa piętra). Ich zadaniem jest wyrównywanie

powierzchni stawowych. Pełnią także rolę

amortyzatorów.

Chrząstki śródstawowe mogą również dzielić

niecałkowicie jamę stawową. Z takim przykładem

mamy do czynienia jedynie w przypadku stawu

kolanowego. Krążki mają kształt litery C i noszą nazwę

łąkotek. Ich zadaniem jest pogłębianie płaskich

powierzchni kłykci kości piszczelowej.

Slajd 36

3. Więzadła wewnątrzstawowe leżą w jamie

stawowej, pokryte są błoną maziową i łączą odcinki

kości. Ich zadaniem jest regulacja zakresu ruchów

w stawie.

4. Kaletki maziowe są to uchyłki błony maziowej

sięgające poza obręb jamy stawowej. Tworzą one różnej

wielkości woreczki wypełnione mazią. Leżą w otoczeniu

stawów w miejscach, do których dochodzą więzadła

i ścięgna mięśni. Ich zadaniem jest umożliwianie

swobodnego ślizgania się więzadeł i ścięgien.

Do czynników zewnętrznych utrzymujących kości

w stawie należą: ciśnienie atmosferyczne i napięcie

mięśni otaczających staw.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 37

Podział stawów

Stawy podzielone są na podstawie różnych

kryteriów:

• liczby łączących się kości,

• kształtu powierzchni stawowych,

• ruchomości,

• liczby osi.

Slajd 38

podział stawów c.d.

1. Kryterium liczby łączących się kości:

• Staw prosty składa się z dwóch kości, np. staw

ramienny: głowa kości ramiennej

i powierzchnia stawowa łopatki pogłębiona

obrąbkiem stawowym.

• Staw złożony składa się z kilku kości, np. staw

kolanowy: powierzchnia stawowa kłykci kości

udowej, powierzchnia stawowa kłykci kości

piszczelowej i powierzchnia stawowa udowa

rzepki.

Slajd 39

podział stawów c.d.

2. Kryterium ruchomości i kształtu powierzchni

stawowych:

• Staw płaski posiada płaskie powierzchnie stawowe,

torebka stawowa jest silnie napięta, a ruchomość

nieznaczna – polegająca na przesuwaniu się kości

w stosunku do siebie.

staw krzyżowo-biodrowy

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 40

podział stawów c.d.

• Staw zawiasowy ma zróżnicowane powierzchnie stawowe,

jedna ma kształt walca, druga – odpowiadającą jej wklęsłą

panewkę. Jest to staw jednoosiowy – oś biegnie poprzecznie do

osi długiej łączących się kości. W takim stawie odbywa się ruch

zginania i prostowania (ruch zawiasowy). Stawy te mają silne

więzadła boczne.

Slajd 41

podział stawów c.d.

• Staw obrotowy podobnie jak zawiasowy jest stawem

jednoosiowym, oś biegnie wzdłuż osi długiej kości, które

dokonują w stosunku do siebie obrotu. Powierzchnie

stawowe mają odpowiednio kształty główki i panewki.

Slajd 42

podział stawów c.d.

• Staw eliptyczny posiada powierzchnie stawowe w kształcie elipsy.

Jest to staw dwuosiowy, osie przecinają się pod kątem prostym.

Wzdłuż osi poprzecznej odbywa się ruch zginania i prostowania,

a wzdłuż osi podłużnej ruch odwodzenia i przywodzenia.

Zsumowanie tych ruchów daje dodatkowy ruch, zwany

obwodzeniem.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 43

podział stawów c.d.

• Staw siodełkowaty ma powierzchnie stawowe

ukształtowane jak siodło – w jednej płaszczyźnie są one

wypukłe, a w drugiej wklęsłe. Jest to staw dwuosiowy.

Slajd 44

podział stawów c.d.

• Staw kulisty ma jedną z powierzchni stawowych w kształcie

mniej lub bardziej wypukłej główki i drugą w kształcie

odpowiednio wklęsłej panewki. Jest to staw wieloosiowy,

pozwalający na dowolne ruchy: zginanie i prostowanie,

odwodzenie i przywodzenie, obrót na zewnątrz i do wewnątrz,

a także sumowanie tych ruchów.

Slajd 45

Informacje ogólne o stawach

• Pojęć główka i panewka używa się nie tylko

w odniesieniu do stawów kulistych. W innych stawach

główką nazywa się powierzchnię stawową wypukłą, a

panewką – powierzchnię wklęsłą.

• Zakres ruchów w poszczególnych stawach zależy nie

tylko od kształtu powierzchni stawowych,

ale także od stopnia napięcia torebki stawowej, sił

działających na staw i siły więzadeł. Ruchomość

stawów związana jest także z działaniem mięśni –

regularnie stosowane ćwiczenia powodują zwiększanie

ruchomości stawów.

WSEWS Joanna Buchajska

Slajd 46

Osteologia szczegółowa

Kościec dzieli się na:

kości kręgosłupa

• kości tułowia,

kości klatki piersiowej

• kości czaszki,

• kości kończyny górnej,

• kości kończyny dolnej

Slajd 47

osteologia szczegółowa c.d.

Szkielet zawiera dwie główne

części:

- szkielet osiowy obudowujący oś

główną ciała,

- szkielet kończyn.

W skład szkieletu osiowego

wchodzą następujące części:

- czaszka,

- kręgosłup,

- żebra,

- mostek.

WSEWS Joanna Buchajska