WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2009 t 9 z 3 (27)WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s 89ndash105

wwwimuzedupl copy Instytut Melioracji i Użytkoacutew Zielonych w Falentach 2009

WPŁYW PRZYWROacuteCENIA KOSZENIA NA UTRZYMYWANIE SPRAWNOŚCI PRODUKCYJNEJ

I WALOROacuteW PRZYRODNICZYCH ODŁOGOWANYCH UŻYTKOacuteW ZIELONYCH

W SUDETACH

Longina NADOLNA

Instytut Melioracji i Użytkoacutew Zielonych w Falentach Dolnośląski Ośrodek Badawczy we Wrocławiu

Słowa kluczowe bogactwo gatunkowe odłogowane użytki zielone roacuteżnorodność florystyczna sprawność produkcyjna Sudety

S t r e s z c z e n i e

W pracy przedstawiono wyniki badań wpływu ograniczonego użytkowania łąki goacuterskiej na jej bogactwo i roacuteżnorodność florystyczną oraz wydajność i jakość paszy W doświadczeniu założonym w 2002 r na odłogowanej łące zastosowano zroacuteżnicowaną intensywność koszenia raz w roku oraz raz na dwa i raz na trzy lata w dwoacutech wariantach ndash z biomasą zebraną i zostawioną Na podstawie wynikoacutew z lat 2005ndash2007 stwierdzono korzystne zmiany w strukturze i składzie gatunkowym roślinshyności na obiektach koszonych co wpłynęło na zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej oraz wydajności Większą liczbę gatunkoacutew i wskaźnik Shannona-Wienera Hrsquo stwierdzono na obiekshytach koszonych corocznie i raz na dwa lata Pozostawienie biomasy wpłynęło istotnie na zmniejszenie obydwu wartości Średnie plony suchej masy (37 tmiddothandash1) były wyższe o ok 05 tmiddothandash1 od plonoacutew z obiektu kontrolnego Analiza statystyczna nie wykazała istotności roacuteżnic między wysokością ploshynoacutew z obiektoacutew o zroacuteżnicowanej częstości koszenia w wariantach z zebraną i zostawioną biomasą Pasza z obiektoacutew koszonych corocznie charakteryzowała się najmniejszą zawartością białka i tłuszczu

Adres do korespondencji dr inż L Nadolna Dolnośląski Ośrodek Badawczy IMUZ we Wrocławiu Zespoacuteł Sudecki ul Berlinga 7 51-209 Wrocław tel +48 (71) 344-35-92 e-mail longinanadolna gmailcom

90 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

WSTĘP

Odłogowanie terenoacutew zadarnionych w ostatniej dekadzie XX w spowodowashyne spadkiem opłacalności produkcji zwierzęcej stało się problemem wielu krajoacutew Europy Proces ten dotyczył przede wszystkim użytkoacutew zielonych siedlisk ubożshyszych o dużych wartościach przyrodniczych w tym roacutewnież usytuowanych w teshyrenach goacuterzystych Utrzymanie w sprawności słabych pod względem produkcyjshynym bogatych florystycznie łąk i pastwisk tych terenoacutew związane było z tradyshycyjną gospodarką łąkowo-pastwiskową ktoacutera okazała się droga i nieopłacalna Poshyszukiwanie alternatywnych metod utrzymania i przywroacutecenia ich sprawności proshydukcyjnej stało się kluczowym wyzwaniem nie tylko dla nauki ale i polityki Znashylazło to swoacutej wyraz w nowych zasadach zreformowanej wspoacutelnej polityki rolnej (WPR) Formą czynnej ochrony terenoacutew zadarnionych wg WPR jest ich ogranishyczone użytkowanie czyli przynajmniej jednorazowe koszenie w sezonie wegetashycyjnym z koniecznością zbioru skoszonej biomasy W Niemczech gdzie problem odłogowania goacuterskich i wyżynnych użytkoacutew zielonych wystąpił wcześniej jednoshyrazowe koszenie w sezonie wegetacyjnym i pozostawianie skoszonej biomasy na powierzchni w formie mulczu jest od lat praktykowane a zarazem stanowi minishymum ktoacutere należy spełnić dostosowując gospodarowanie do zasad wzajemnej zgodności (ang bdquocross-compliancerdquo) [LASER 2002 TONN BRIEMLE 2008]

W Sudetach w okresie transformacji ustrojowej problem odłogowania użytkoacutew zielonych wystąpił na dość znaczną skalę Według spisu rolnego z 2002 r 31 łąk i pastwisk zostało wyłączonych z użytkowania [Spis rolny 2002] Nasilenie tego procesu wystąpiło na obszarach najbardziej przydatnych dla rolnictwa tj w Kotlishynie Kłodzkiej i Jeleniogoacuterskiej gdzie w poszczegoacutelnych gminach powierzchnia wyłączonych z produkcji rolnej użytkoacutew zielonych przekraczała 40 [NADOLNA 2005] Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r i uzyskaniu możliwoshyści wsparcia finansowego dla rolnikoacutew obszar ten z roku na rok maleje Wznowieshynie gospodarowania tylko w niewielkim stopniu związane jest z produkcją zwieshyrzęcą i zwiększającą się liczbą przeżuwaczy mogących wykorzystać pozyskanąbiomasę jako paszę

Celem pracy jest określenie wpływu zroacuteżnicowanej intensywności ograniczoshynego użytkowania łąki goacuterskiej w dwoacutech wariantach ndash z zebraną i zostawioną bioshymasą ndash na jej walory przyrodnicze i wartość gospodarczą

CHARAKTERYSTYKA TERENU BADAŃ

Badania rozpoczęto w 2002 r w miejscowości Mostowice położonej na obrzeshyżu Goacuter Bystrzyckich w strefie wysokości 600ndash700 m npm Doświadczenie załoshyżono na łące (odłogowanej od przynajmniej 10 lat) usytuowanej na płaskowyżu na glebie brunatnej wytworzonej z gliny średniej pylastej średnio szkieletowej

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 91

Skład florystyczny nawiązywał w roku założenia doświadczenia do łąk świeżych rzędu Arrhenatheretalia Grupę traw najliczniej reprezentowały kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) kupkoacutewka pospolita (Dactylis glomerata L) kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis Huds) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i śmiałek darniowy (Deschampsia caespitosa (L) P Beauv) Mniejszy udział w runi miały tymotka łąkowa (Phleum pratense L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i wiechlina łąkowa (Poa pratensis L) a w niewielkich ilościach występowały mietlica pospolita (Agrostis capillaris L) oraz kostrzewa czerwona (Festuca rubra L) Grupę roślin dwuliściennych zdominowały 3 gatunki poziewnik szorstki (Gashyleopsis tetrahit L) przetacznik ożankowy (Veronica chamaedrys L) i gwiazdnica trawiasta (Stellaria graminea L) W mniejszych ilościach występowały pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L) i przytulia pospolita (Galium mollugo L) Inne gatunshyki pojawiały się pojedynczo Cechą charakterystyczną struktury gatunkowej łąki było płatowe rozmieszczenie roślin zwłaszcza tych o największej ilościowości Na powierzchni doświadczenia nie stwierdzono obecności siewek drzew i krzewoacutew

Warunki meteorologiczne w latach 2005ndash2007 w okresie od kwietnia do sierpnia scharakteryzowano na podstawie danych z posterunku meteorologicznego IMGW w Słoszowie k Dusznik Zdroju (tab 1) Suma opadoacutew atmosferycznych w pierwszych dwoacutech latach była podobna i wynosiła 525 mm (2005 r) i 537 mm (2006 r) podczas gdy w ostatnim roku (2007) tylko 376 mm Ich rozkład w poshyszczegoacutelnych miesiącach był bardzo zroacuteżnicowany ndash najkorzystniejszy ze względu na potrzeby roślinności łąkowej wystąpił w 2005 r (w maju ndash 163 mm i lipcu ndash 153 mm) W następnych latach warunki wilgotnościowe były zdecydowanie gorshysze W 2006 r w miesiącach od kwietnia do czerwca miesięczne sumy opadoacutew oscylowały na poziomie 80ndash90 mm w lipcu wystąpił wyraźny ich niedoboacuter ndash tylko 18 mm a w sierpniu spadło aż 263 mm deszczu W 2007 r w kwietniu zanotowano tylko 8 mm opadu w maju i czerwcu 46 i 95 mm a najwięcej w lipcu ndash 134 mm

Tabela 1 Miesięczne sumy opadoacutew atmosferycznych P oraz średnia dobowa temperatura powietrza T w okresie kwiecieńndashsierpień w latach 2005ndash2007 ndash posterunek meteorologiczny IMGW Słoszoacutew (Duszniki Zdroacutej)

Table 1 Monthly sums of rainfall P and the mean air temperature T in AprilndashAugust in the years 2005ndash2007 from Słoszoacutew meteorological post (Duszniki Zdroacutej)

Miesiąc 2005 2006 2007 Month P mm T degC P mm T degC P mm T degC

Kwiecień April 457 63 925 62 77 75 Maj May 1629 111 840 107 456 126 Czerwiec June 924 138 783 152 946 163 Lipiec July 1527 163 184 193 1337 166 Sierpień August 711 137 2634 138 1032 152

Średnia Mean 5248 122 5366 130 3848 136

92 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Średnia temperatura powietrza wynosiła od 122degC w 2005 r do 136degC w 2007 r W latach 2006 i 2007 stosunkowo wysoka średnia temperatura w czerwshycu i lipcu (od 15 do 19degC) pogłębiła suszę spowodowaną brakiem opadoacutew atmosfeshyrycznych

METODY BADAŃ

Doświadczenie ścisłe o powierzchni 1715 m2 (35times49 m) założono metodą loshysowanych blokoacutew w czterech powtoacuterzeniach z następującymi obiektami o poshywierzchni 50 m2 (5times10 m) każdy niekoszony koszony raz w roku koszony raz na dwa lata i koszony raz na trzy lata Na obiektach koszonych zastosowano dwa washyrianty ndash z biomasą zebraną i pozostawioną na skoszonej powierzchni (razem 7 obiektoacutew w 1 bloku) Koszenie w każdym roku badań wykonywano pod koniec pierwszej połowy lipca

Na przełomie czerwca i lipca każdego roku badań na obiektach (w czterech powtoacuterzeniach) metodą Brauna-Blanqueta wykonywano po jednym zdjęciu fitososhycjologicznym o powierzchni 50 m2 Na ich podstawie określano skład gatunkowy i ilościowość każdego gatunku w 6-stopniowej skali oraz obliczano bogactwo (liczbę gatunkoacutew) i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo [KRYSZAK 2001]

Hrsquo = ndashΣ(pi lnpi)

gdzie pi ndash udział gatunkoacutew w runi

Nazwy łacińskie roślin podano za MIRKIEM i in [2002] Ponadto z poszczegoacutelnych obiektoacutew pobrano proacuteby zielonej masy z poshy

wierzchni 1 m2 a następnie określano plon suchej masy z jednostki powierzchni Na ich podstawie za pomocą infralizera określono zawartość składnikoacutew pokarshymowych w materiale roślinnym tj białka ogoacutelnego włoacutekna surowego tłuszczu surowego i cukroacutew prostych

Analizę i poroacutewnanie składu botanicznego wykonano na podstawie wynikoacutew pierwszego (2002) i ostatniego roku badań (2007) (tab 2) W ciągu 6-letniego okresu badań liczba wykonanych zabiegoacutew koszenia do 2007 r wynosiła 6 ndash na obiekcie corocznie koszonym 3 ndash na koszonym raz na 2 lata i 2 ndash na koszonym raz na 3 lata Zmiany roślinności na skutek wznowienia gospodarowania na odłogowashynej łące w formie ograniczonego użytkowania zachodzą powoli i są widoczne doshypiero po kilku latach Z tego powodu wyniki badań dotyczące wydajności bogacshytwa i wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej przeanalizowano w latach 2005 2006 i 2007 Poddano je obliczeniom statystycznym metodą analizy wariancji w ujęciu regresyjnym (w odniesieniu do istotnych zmiennych w analizie wariancji zastosowano metodę regresji wielokrotnej)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 93

Czynniki w analizie wariancji Czynniki głoacutewne ndash rok 2005 2006 2007 koszenieniekoszenie zbieranie biomashysyniezbieranie częstość koszenia raz w roku raz na 2 lata raz na 3 lata Interakcje rzędu 2 ndash koszenierok rokzbieranie biomasy rokczęstość koszenia zbieranie biomasyczęstość koszenia Interakcje rzędu 3 ndash rokzbieranie biomasyczęstość koszenia Zmienne w analizie regresji

Zmienne głoacutewne koszenie 1 ndash koszenie 0 ndash niekoszenie zbieranie 1 ndash zbieranie biomasy 0 ndash niezebierane 2006 1 ndash dane z 2006 r 0 ndash dane z roku innego niż 2006 2007 1 ndash dane z 2007 r 0 ndash dane z roku innego niż 2007 częstość 1 1 ndash częstość raz w roku 1 0 ndash częstość inna niż raz w roku częstość 2 1 ndash częstość przynajmniej raz na 2 lata 0 ndash częstość raz na 3 lata

Interakcje 2006zbieranie biomasy 1 ndash dane z 2006 r zbieranie biomasy 0 ndash pozostałe dane 2007zbieranie biomasy 1 ndash dane z 2007 r zbieranie biomasy 0 ndash pozostałe dane zbieranie biomasyczęstość raz w roku 1 ndash zbieranie biomasy częstość raz w roku 0 ndash pozostałe dane zbieranie biomasyczęstość raz na 2 lata 1 ndash zbieranie biomasy częstośćprzynajmniej raz na 2 lata 0 ndash pozostałe dane

Poziomy referencyjne rok 2005 niekoszenie niezebranie biomasy częstość raz na 3 lata

Parametry w tabeli wynikoacutew analizy regresji R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartość statystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Analizę jakości paszy dokonano na podstawie średniej (z lat 2005ndash2007) zashy

wartości składnikoacutew pokarmowych

WYNIKI BADAŃ

SKŁAD BOTANICZNY

W roku rozpoczęcia badań (2002) fitocenozy tworzyło 27 gatunkoacutew roślin ndash 10 gatunkoacutew traw i 17 gatunkoacutew roślin dwuliściennych w tym 3 gatunki należące do rodziny bobowatych (tab 2) Liczba gatunkoacutew na poszczegoacutelnych obiektach mieshy

94 T

abel

a 2

Skł

ad b

otan

iczn

y i ś

redn

ia (z

4 p

owtoacute

rzeń

) ilośc

iow

ość

posz

czeg

oacutelny

ch g

atun

koacutew

() w

lata

ch 2

002

i 200

7

Tab

le 2

Spe

cies

com

posi

tion

and

mea

n (4

repl

icat

ions

) abu

ndan

ce o

f par

ticul

ar sp

ecie

s (

) in

2002

and

200

7

Gat

unek

Spec

ies

Śred

nia

ilośc

iow

ość

na o

biek

tach

Mea

n ab

unda

nce

in a

reas

niek

oszo

nych

not m

owin

g

kosz

onyc

h m

own

raz

na ro

k o

nce

a ye

ar

raz

na 2

lata

onc

e in

2 y

ears

ra

z na

3 la

ta o

nce

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

zebr

ana

rem

oved

zo

staw

iona

le

ft ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

La

ta

Yea

rs

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

Licz

ba g

atun

koacutew

N

umbe

r of s

peci

es

19

23

18

34

15

28

16

29

20

28

20

28

15

22

Traw

y

Gra

sses

Hol

cus m

ollis

L

243

8 22

81

169

0 11

28

165

6 3

78

231

3 6

88

275

0 20

65

118

8 2

86

43

8 4

38

Fest

uca

prat

ensi

s Hud

s 13

75

50

4 17

53

56

8 11

25

115

9 19

06

128

1 6

88

84

6 8

13

96

9 2

86

69

0 D

acty

lis g

lom

erat

a L

6

93

37

5 18

15

150

3 8

15

150

3 13

80

106

3 10

03

115

9 16

56

178

1 13

46

150

0 Al

opec

urus

pra

tens

is L

13

78

156

3 10

03

69

0 15

31

84

6 11

59

66

3 4

09

143

8 12

81

81

3 24

06

193

8 D

esch

amps

ia c

aesp

itosa

(L)P

Bea

uv

56

5 2

55

00

8 11

88

94

0 1

28

25

0 4

43

56

3 5

06

56

3 5

68

175

0 13

78

Phle

um p

rete

nse

L

37

8 6

90

87

8 6

90

12

8 5

00

53

1 11

59

165

6 11

25

68

8 14

69

122

1 6

90

Elym

us re

pens

(L)

Gou

d 2

50

25

3 2

55

00

3 11

25

00

3 4

38

00

3 5

63

00

3 15

03

12

5 8

80

56

3 Po

a pr

aten

sis L

1

30

13

0 2

55

69

0 2

53

81

3 ndash

54

0 1

28

25

5 0

05

41

8 0

03

13

0 Ag

rost

is c

apill

aris

L

00

3 2

55

12

8 13

75

00

3 18

15

12

5 12

53

28

4 8

13

12

5 6

90

00

8 2

55

Fest

uca

rubr

a L

ndash

12

5 0

03

56

5 ndash

44

3 ndash

25

5 ndash

13

3 ndash

00

8 ndash

00

3 Tr

iset

um fl

aves

cens

(L)

Bea

uv

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Raz

em tr

awy

Tot

al o

f gra

sses

72

10

643

1 77

88

840

3 75

76

759

1 81

02

734

8 80

44

834

3 78

22

712

7 83

38

758

5 B

obow

ate

Legu

mes

Vi

cia

crac

ca L

0

03

00

5 ndash

12

8 ndash

00

5 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 Vi

cia

sepi

um L

0

03

ndash 2

50

00

5 ndash

25

3 0

05

12

8 0

03

12

8 0

03

12

5 0

03

ndash Tr

ifoliu

m re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash 0

10

ndash ndash

ndash r

ndash ndash

Trifo

lium

hyb

ridu

m L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

cd t

ab 2

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

R

azem

bob

owat

e T

otal

of l

egum

es

00

6 0

05

25

0 1

39

ndash 2

58

00

5 1

43

00

6 1

31

00

3 1

25

00

3 0

03

Zioł

a i c

hwas

ty

Her

bs a

nd w

eeds

Stel

lari

a gr

amin

ea L

9

38

231

3 8

44

53

4 16

25

156

5 8

13

97

5 6

90

125

3 17

81

225

0 11

25

168

8 G

aleo

psis

tetr

ahit

L

56

8 11

25

28

1 0

08

00

5 0

05

00

5 0

08

13

0 1

30

00

5 0

69

37

5 0

69

Vero

nica

cha

mae

drys

L

50

0 1

30

41

1 6

29

25

5 1

33

28

6 5

00

69

0 2

53

41

1 2

55

37

5 0

08

Urt

ica

dioi

ca L

1

28

00

5 1

28

00

3 1

28

12

8 0

03

06

6 1

28

12

8 ndash

00

3 ndash

06

4 G

aliu

m m

ollu

go L

0

03

00

5 0

05

13

3 ndash

00

8 1

28

25

3 ndash

00

8 0

05

13

3 ndash

12

8 Ru

mex

cri

spus

L

01

0 r

13

0 r

00

8 0

08

00

5 0

05

13

0 0

08

00

3 0

08

01

0 0

08

Cam

panu

la p

atul

a L

sst

r 0

03

r ndash

00

5 0

03

00

8 ndash

00

8 0

03

00

8 0

03

00

8 ndash

ndash Ac

hille

a m

illef

oliu

m L

sst

r 0

03

00

5 0

03

01

0 ndash

00

3 1

25

13

0 0

05

00

3 1

33

00

8 0

03

00

3 Ru

mex

ace

tosa

L

ndash 0

08

00

3 1

33

ndash 0

10

ndash 0

08

ndash 0

08

ndash 0

05

ndash 0

66

Ranu

ncul

us re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

08

ndash 0

03

ndash 0

66

ndash r

ndash 1

25

ndash 0

64

Ranu

ncul

us a

cris

ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash H

yper

icum

mac

ulat

um C

rant

z

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

05

ndash 0

08

ndash 0

05

00

3 1

28

ndash 0

03

Alch

emill

a m

ontic

ola

Opi

z ndash

ndash ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash Ae

gopo

dium

pod

agra

ria

L

ndash ndash

ndash r

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

00

3 0

03

ndash ndash

Vero

nica

offi

cina

lis L

ndash

00

3 ndash

r ndash

ndash ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash C

irsi

um a

rven

se (L

) Sc

op

ndash ndash

ndash 0

05

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

Tara

xacu

m o

ffici

nale

FH

Wig

g

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

03

ndash 0

03

00

3 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

Trag

opog

on p

rate

nsis

L

ndash ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash H

erac

leum

spho

ndyl

ium

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Meu

m a

tham

antic

um J

acq

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash r

Dau

cus c

arot

a L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 1

25

00

3 ndash

r ndash

ndash R

azem

zioła

i ch

was

ty21

53

359

4 18

05

149

5 20

24

189

0 13

65

204

7 19

04

182

1 23

50

300

4 18

88

210

1 To

tal o

f her

bs a

nd w

eeds

O

bjaś

nien

ia r

ndash g

atun

ek w

ystę

pują

cy sp

orad

yczn

ie (j

eden

lub

kilk

a os

obni

koacutew

)Ex

plan

atio

ns r

ndash o

ccas

iona

l spe

cies

(one

or f

ew)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 95

96 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

ściła się w granicach od 15 do 20 Trawy zajmowały powierzchnię od 72 do 83 udział roślin dwuliściennych z rodziny bobowatych był znikomy ndash do 25 a poshyzostałych dwuliściennych (zioacuteł i chwastoacutew) od 14 do 23 Po 6 latach prowadzeshynia doświadczenia skład botaniczny uległ zmianom na skutek trwającej sukcesji wtoacuternej na obiektach niekoszonych i na skutek ograniczonego użytkowania ndash na powierzchniach koszonych W 2007 r liczba gatunkoacutew w całym doświadczeniu zwiększyła się do 36 (11 gatunkoacutew traw 4 gatunki roślin z rodziny bobowatych i 21 zioacuteł i chwastoacutew) Liczebność zwiększyła się w największym stopniu na obiekshycie koszonym corocznie ze zbiorem biomasy ndash o 15 gatunkoacutew i o 13 na obiektach koszonym corocznie z niezebraną biomasą i koszonym raz na dwa lata ze zbiorem biomasy Na pozostałych obiektach koszonych zanotowano zwiększenie liczby gashytunkoacutew o 7ndash8 a na obiekcie niekoszonym ndash o 4 Gatunki nowe to przede wszystshykim rośliny dwuliścienne ktoacutere stanowiły setne procenta pokrycia lub występowashyły sporadycznie Są to między innymi koniczyna biała (Trifolium repens L) jashyskier rozłogowy (Ranunculus repens L) przywrotnik pasterski (Alchemilla montishycole Opiz) przetaczanik leśny (Veronica officinalis L) W grupie traw stwierdzono jeden nowy gatunek ndash konietlicę łąkową (Trisetum flavescens ( L) P Beauv)

Zmianom uległa ilościowość gatunkoacutew o znaczącym pokryciu w 2002 r Na obiekcie niekoszonym zwiększyło się pokrycie gwiazdnicy trawiastej (Stellaria graminea L) ndash o 14 i w mniejszym stopniu poziewnika szorstkiego (Galeopsis tetrahit L) ndash o 6 zmniejszyło się natomiast pokrycie kostrzewy łąkowej (Festushyca pratensis Huds) ndash o 8) W efekcie udział zioacuteł i chwastoacutew w pokryciu poshywierzchni zwiększył się o ponad 14 a traw zmniejszył o 8 Na obiektach koshyszonych zmniejszyło się pokrycie kłosoacutewki miękkiej (Holcus mollis L) (z wyjątshykiem koszonych raz na 3 lata z pozostawieniem biomasy) ndash od 6 do 16 i perzu właściwego (Elymus repens (L) Gould) ndash od 25 do 14 Zwiększyła się natomiast ilościowość traw średnich ktoacutere w 2002 r miały niewielki udział w runi przede wszystkim mietlicy pospolitej (Agrostis capillaris L) (do 18 na obiekcie koszoshynym corocznie z biomasą zostawioną) a w mniejszym stopniu wiechliny łąkowej (Poa pratensis L) i kostrzewy czerwonej (Festuca rubra L) Na obiektach z bioshymasą zebraną koszonych corocznie i raz na 2 lata można zauważyć niewielkie zmniejszenie się pokrycia traw wysokich ndash kostrzewy łąkowej (Festuca pratensis Huds) kupkoacutewki pospolitej (Dactylis glomerata L) i wyczyńca łąkowego (Alopeshycurus pratensis L) W wariancie z pozostawioną biomasą udział tych gatunkoacutew zwiększył się (kupkoacutewki pospolitej ndash coroczne koszenie ndash o 7 wyczyńca łąkoshywego ndash koszenie raz na 2 lata ndash o ok 10) Najmniej widoczne zmiany wystąpiły na obiektach koszonych raz na 3 lata co może być spowodowane małą częstościąwykonywania zabiegu w 6-letnich badaniach

Wznowienie użytkowania spowodowało nie tylko przemiany ilościowe i przeshystrzenne Zmianie uległo roacutewnież rozmieszczenie roślinności zwłaszcza traw Struktura runi na obiekcie koszonym corocznie zmieniła się z mozaikowej w heteshyrogeniczną w 2005 r (w trzecim roku badań) a na koszonym raz na 2 lata ndash

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 97

w 2007 r (w piątym roku badań) Przebudowa runi i opisane zmiany wpłynęły na jej bogactwo i roacuteżnorodność florystyczną oraz wydajność

BOGACTWO FLORYSTYCZNE

Bogactwo gatunkowe w kolejnych latach badań zwiększało się z 1532 w 2005 r do 1868 w 2007 r (tab 3) Średnia liczba gatunkoacutew na obiektach koszonych wyshynosiła 1743 a na obiekcie niekoszonym ndash 1517 Najmniejszą na obiektach koszoshynych zanotowano gdy koszono raz na trzy lata ndash 1604 a największą gdy koszono raz na 2 lata ndash 1846 Obiekty z pozostawioną biomasą charakteryzowało mniejsze bogactwo gatunkowe Najmniejsza liczba gatunkoacutew wystąpiła na obiekcie koszoshynym raz na 3 lata z biomasą zostawioną ndash 1500

Tabela 3 Średnia liczba gatunkoacutew w latach 2005ndash2007

Table 3 Mean number of species in the years 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 1425 1525 1400 1725 1575 1575 1500 1532 2006 1650 1775 1725 1975 1825 1625 1550 1732 2007 1475 2275 1975 2100 1875 1925 1450 1868 Średnia 1517 1858 1700 1933 1758 1708 1500 Mean 1779 1846 1604 1743

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 002) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 0006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja częstości koshyszenia i zbierania (wartość p testu ndash 0006) oraz kombinacja roku i zbierania bioshymasy (wartość p testu ndash 001)

Istotny model regresji (tab 4) zawiera zmienne głoacutewne rok 2006 (p = 0002) rok 2007 (p lt 002) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p lt 0001) oraz interakcję liczby gatunkoacutew w 2007 r z czynnością zebrania pokosu (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że liczba gatunkoacutew w 2006 r jest średnio o 200 większa a w 2007 r o 177 od liczby w 2005 r (poziom referencyjny roacutewny 1408) Gdy częstość koszenia wynosi raz na rok i raz na 2 lata liczba gatunkoacutew zwiększa się dodatkowo o 217 a w 2007 r gdy zebrano pokos liczba gatunkoacutew jest większa o 370

98 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Tabela 4 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej liczba gatunkoacutew ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 4 Significant multiple regression model in relation to the number of species with values from the analysis of variance

Błąd standar-Zmienna dowy oceny

R2 F(479) pRVariable Standard error of

estimation Wartość Value

Wyraz wolny Absolute term 2007 r biomasa zebrana2007 biomass removed Częstość koszenia ndash raz na rok i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years2006 r 2007 r

067 045 1643 0000 237 B błąd t(79) poziom p

standardowy p level standard error

1408 054 2614 0000 370 091 407 0000

217 052 413 0000

200 063 316 0002 177 074 238 002

Objaśnienia R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartośćstatystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeshyluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Explanations R ndash coefficient of multiple correlation R2 ndash coefficient of determination F ndash the value of Snedecorrsquos test p ndash significance of regression standard error ndash standard error of estimation of modelparameter B ndash regresshysion coefficient

WSKAŹNIK ROacuteŻNORODNOŚCI FLORYSTYCZNEJ Hrsquo

Wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo (tab 5) ndash podobnie jak bogactwo gatunkowe ndash była większa w każdym z następnych lat badań ndash od 167 w 2005 r do 190 w 2007 r Średnia wartość tego wskaźnika na obiektach koszonych wynosiła 182 a na obiekcie niekoszonym ndash 156 Najwiękshysze wartości otrzymano na obiektach koszonych corocznie i raz na dwa lata (184 i 187) Na obiektach z pozostawioną biomasą koszonych raz na 2 i 3 lata wskaźshynik miał niższe średnie wartości Obiekty koszone corocznie w obydwu wariantach charakteryzowały poroacutewnywalne wartości

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 0003) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny okazał się czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu wynosi 0003) i częstością koszenia (wartość p testu ndash 006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania (wartość p testu ndash 0005) oraz kombinacja częstości i zbierania (wartość p testu ndash 0005)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 99

Tabela 5 Średnia wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo w latach 2005ndash2007

Table 5 Mean value of the Shannon-Wienerrsquos diversity index Hrsquo 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 149 175 186 181 144 17 165 167 2006 158 183 171 201 185 185 162 178 2007 161 190 198 213 195 197 178 190 Średnia 156 183 185 198 175 184 168 Mean 184 187 176 182

Istotny model regresji (tab 6) zawiera dwie zmienne głoacutewne 2007 r (p lt 0001) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p = 001) oraz interakcję war-tości wskaźnika Hrsquo w 2006 r z czynnością zebrania biomasy (p = 001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wskaźnik Hrsquo w 2007 r był większy niż w 2005 r

Tabela 6 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej wskaźnik Shannonashy-Wienera Hrsquo ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 6 Significant multiple regression model in relation to the diversity index value with values from analysis of variance

Zmienna Variable

R R2 F(380) p St

Błąd standarshydowy oceny andard error of estimation

Wartość Value 048 023 811 0000 025 B błąd t(80) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 160 0048 3358 0000 Częstość koszenia ndash raz na rok 014 0055 264 001 i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years 2007 r 022 0060 373 0000 2006 r pokos zebrany 020 0081 251 001 2006 biomass removed Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

90 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

WSTĘP

Odłogowanie terenoacutew zadarnionych w ostatniej dekadzie XX w spowodowashyne spadkiem opłacalności produkcji zwierzęcej stało się problemem wielu krajoacutew Europy Proces ten dotyczył przede wszystkim użytkoacutew zielonych siedlisk ubożshyszych o dużych wartościach przyrodniczych w tym roacutewnież usytuowanych w teshyrenach goacuterzystych Utrzymanie w sprawności słabych pod względem produkcyjshynym bogatych florystycznie łąk i pastwisk tych terenoacutew związane było z tradyshycyjną gospodarką łąkowo-pastwiskową ktoacutera okazała się droga i nieopłacalna Poshyszukiwanie alternatywnych metod utrzymania i przywroacutecenia ich sprawności proshydukcyjnej stało się kluczowym wyzwaniem nie tylko dla nauki ale i polityki Znashylazło to swoacutej wyraz w nowych zasadach zreformowanej wspoacutelnej polityki rolnej (WPR) Formą czynnej ochrony terenoacutew zadarnionych wg WPR jest ich ogranishyczone użytkowanie czyli przynajmniej jednorazowe koszenie w sezonie wegetashycyjnym z koniecznością zbioru skoszonej biomasy W Niemczech gdzie problem odłogowania goacuterskich i wyżynnych użytkoacutew zielonych wystąpił wcześniej jednoshyrazowe koszenie w sezonie wegetacyjnym i pozostawianie skoszonej biomasy na powierzchni w formie mulczu jest od lat praktykowane a zarazem stanowi minishymum ktoacutere należy spełnić dostosowując gospodarowanie do zasad wzajemnej zgodności (ang bdquocross-compliancerdquo) [LASER 2002 TONN BRIEMLE 2008]

W Sudetach w okresie transformacji ustrojowej problem odłogowania użytkoacutew zielonych wystąpił na dość znaczną skalę Według spisu rolnego z 2002 r 31 łąk i pastwisk zostało wyłączonych z użytkowania [Spis rolny 2002] Nasilenie tego procesu wystąpiło na obszarach najbardziej przydatnych dla rolnictwa tj w Kotlishynie Kłodzkiej i Jeleniogoacuterskiej gdzie w poszczegoacutelnych gminach powierzchnia wyłączonych z produkcji rolnej użytkoacutew zielonych przekraczała 40 [NADOLNA 2005] Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r i uzyskaniu możliwoshyści wsparcia finansowego dla rolnikoacutew obszar ten z roku na rok maleje Wznowieshynie gospodarowania tylko w niewielkim stopniu związane jest z produkcją zwieshyrzęcą i zwiększającą się liczbą przeżuwaczy mogących wykorzystać pozyskanąbiomasę jako paszę

Celem pracy jest określenie wpływu zroacuteżnicowanej intensywności ograniczoshynego użytkowania łąki goacuterskiej w dwoacutech wariantach ndash z zebraną i zostawioną bioshymasą ndash na jej walory przyrodnicze i wartość gospodarczą

CHARAKTERYSTYKA TERENU BADAŃ

Badania rozpoczęto w 2002 r w miejscowości Mostowice położonej na obrzeshyżu Goacuter Bystrzyckich w strefie wysokości 600ndash700 m npm Doświadczenie załoshyżono na łące (odłogowanej od przynajmniej 10 lat) usytuowanej na płaskowyżu na glebie brunatnej wytworzonej z gliny średniej pylastej średnio szkieletowej

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 91

Skład florystyczny nawiązywał w roku założenia doświadczenia do łąk świeżych rzędu Arrhenatheretalia Grupę traw najliczniej reprezentowały kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) kupkoacutewka pospolita (Dactylis glomerata L) kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis Huds) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i śmiałek darniowy (Deschampsia caespitosa (L) P Beauv) Mniejszy udział w runi miały tymotka łąkowa (Phleum pratense L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i wiechlina łąkowa (Poa pratensis L) a w niewielkich ilościach występowały mietlica pospolita (Agrostis capillaris L) oraz kostrzewa czerwona (Festuca rubra L) Grupę roślin dwuliściennych zdominowały 3 gatunki poziewnik szorstki (Gashyleopsis tetrahit L) przetacznik ożankowy (Veronica chamaedrys L) i gwiazdnica trawiasta (Stellaria graminea L) W mniejszych ilościach występowały pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L) i przytulia pospolita (Galium mollugo L) Inne gatunshyki pojawiały się pojedynczo Cechą charakterystyczną struktury gatunkowej łąki było płatowe rozmieszczenie roślin zwłaszcza tych o największej ilościowości Na powierzchni doświadczenia nie stwierdzono obecności siewek drzew i krzewoacutew

Warunki meteorologiczne w latach 2005ndash2007 w okresie od kwietnia do sierpnia scharakteryzowano na podstawie danych z posterunku meteorologicznego IMGW w Słoszowie k Dusznik Zdroju (tab 1) Suma opadoacutew atmosferycznych w pierwszych dwoacutech latach była podobna i wynosiła 525 mm (2005 r) i 537 mm (2006 r) podczas gdy w ostatnim roku (2007) tylko 376 mm Ich rozkład w poshyszczegoacutelnych miesiącach był bardzo zroacuteżnicowany ndash najkorzystniejszy ze względu na potrzeby roślinności łąkowej wystąpił w 2005 r (w maju ndash 163 mm i lipcu ndash 153 mm) W następnych latach warunki wilgotnościowe były zdecydowanie gorshysze W 2006 r w miesiącach od kwietnia do czerwca miesięczne sumy opadoacutew oscylowały na poziomie 80ndash90 mm w lipcu wystąpił wyraźny ich niedoboacuter ndash tylko 18 mm a w sierpniu spadło aż 263 mm deszczu W 2007 r w kwietniu zanotowano tylko 8 mm opadu w maju i czerwcu 46 i 95 mm a najwięcej w lipcu ndash 134 mm

Tabela 1 Miesięczne sumy opadoacutew atmosferycznych P oraz średnia dobowa temperatura powietrza T w okresie kwiecieńndashsierpień w latach 2005ndash2007 ndash posterunek meteorologiczny IMGW Słoszoacutew (Duszniki Zdroacutej)

Table 1 Monthly sums of rainfall P and the mean air temperature T in AprilndashAugust in the years 2005ndash2007 from Słoszoacutew meteorological post (Duszniki Zdroacutej)

Miesiąc 2005 2006 2007 Month P mm T degC P mm T degC P mm T degC

Kwiecień April 457 63 925 62 77 75 Maj May 1629 111 840 107 456 126 Czerwiec June 924 138 783 152 946 163 Lipiec July 1527 163 184 193 1337 166 Sierpień August 711 137 2634 138 1032 152

Średnia Mean 5248 122 5366 130 3848 136

92 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Średnia temperatura powietrza wynosiła od 122degC w 2005 r do 136degC w 2007 r W latach 2006 i 2007 stosunkowo wysoka średnia temperatura w czerwshycu i lipcu (od 15 do 19degC) pogłębiła suszę spowodowaną brakiem opadoacutew atmosfeshyrycznych

METODY BADAŃ

Doświadczenie ścisłe o powierzchni 1715 m2 (35times49 m) założono metodą loshysowanych blokoacutew w czterech powtoacuterzeniach z następującymi obiektami o poshywierzchni 50 m2 (5times10 m) każdy niekoszony koszony raz w roku koszony raz na dwa lata i koszony raz na trzy lata Na obiektach koszonych zastosowano dwa washyrianty ndash z biomasą zebraną i pozostawioną na skoszonej powierzchni (razem 7 obiektoacutew w 1 bloku) Koszenie w każdym roku badań wykonywano pod koniec pierwszej połowy lipca

Na przełomie czerwca i lipca każdego roku badań na obiektach (w czterech powtoacuterzeniach) metodą Brauna-Blanqueta wykonywano po jednym zdjęciu fitososhycjologicznym o powierzchni 50 m2 Na ich podstawie określano skład gatunkowy i ilościowość każdego gatunku w 6-stopniowej skali oraz obliczano bogactwo (liczbę gatunkoacutew) i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo [KRYSZAK 2001]

Hrsquo = ndashΣ(pi lnpi)

gdzie pi ndash udział gatunkoacutew w runi

Nazwy łacińskie roślin podano za MIRKIEM i in [2002] Ponadto z poszczegoacutelnych obiektoacutew pobrano proacuteby zielonej masy z poshy

wierzchni 1 m2 a następnie określano plon suchej masy z jednostki powierzchni Na ich podstawie za pomocą infralizera określono zawartość składnikoacutew pokarshymowych w materiale roślinnym tj białka ogoacutelnego włoacutekna surowego tłuszczu surowego i cukroacutew prostych

Analizę i poroacutewnanie składu botanicznego wykonano na podstawie wynikoacutew pierwszego (2002) i ostatniego roku badań (2007) (tab 2) W ciągu 6-letniego okresu badań liczba wykonanych zabiegoacutew koszenia do 2007 r wynosiła 6 ndash na obiekcie corocznie koszonym 3 ndash na koszonym raz na 2 lata i 2 ndash na koszonym raz na 3 lata Zmiany roślinności na skutek wznowienia gospodarowania na odłogowashynej łące w formie ograniczonego użytkowania zachodzą powoli i są widoczne doshypiero po kilku latach Z tego powodu wyniki badań dotyczące wydajności bogacshytwa i wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej przeanalizowano w latach 2005 2006 i 2007 Poddano je obliczeniom statystycznym metodą analizy wariancji w ujęciu regresyjnym (w odniesieniu do istotnych zmiennych w analizie wariancji zastosowano metodę regresji wielokrotnej)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 93

Czynniki w analizie wariancji Czynniki głoacutewne ndash rok 2005 2006 2007 koszenieniekoszenie zbieranie biomashysyniezbieranie częstość koszenia raz w roku raz na 2 lata raz na 3 lata Interakcje rzędu 2 ndash koszenierok rokzbieranie biomasy rokczęstość koszenia zbieranie biomasyczęstość koszenia Interakcje rzędu 3 ndash rokzbieranie biomasyczęstość koszenia Zmienne w analizie regresji

Zmienne głoacutewne koszenie 1 ndash koszenie 0 ndash niekoszenie zbieranie 1 ndash zbieranie biomasy 0 ndash niezebierane 2006 1 ndash dane z 2006 r 0 ndash dane z roku innego niż 2006 2007 1 ndash dane z 2007 r 0 ndash dane z roku innego niż 2007 częstość 1 1 ndash częstość raz w roku 1 0 ndash częstość inna niż raz w roku częstość 2 1 ndash częstość przynajmniej raz na 2 lata 0 ndash częstość raz na 3 lata

Interakcje 2006zbieranie biomasy 1 ndash dane z 2006 r zbieranie biomasy 0 ndash pozostałe dane 2007zbieranie biomasy 1 ndash dane z 2007 r zbieranie biomasy 0 ndash pozostałe dane zbieranie biomasyczęstość raz w roku 1 ndash zbieranie biomasy częstość raz w roku 0 ndash pozostałe dane zbieranie biomasyczęstość raz na 2 lata 1 ndash zbieranie biomasy częstośćprzynajmniej raz na 2 lata 0 ndash pozostałe dane

Poziomy referencyjne rok 2005 niekoszenie niezebranie biomasy częstość raz na 3 lata

Parametry w tabeli wynikoacutew analizy regresji R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartość statystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Analizę jakości paszy dokonano na podstawie średniej (z lat 2005ndash2007) zashy

wartości składnikoacutew pokarmowych

WYNIKI BADAŃ

SKŁAD BOTANICZNY

W roku rozpoczęcia badań (2002) fitocenozy tworzyło 27 gatunkoacutew roślin ndash 10 gatunkoacutew traw i 17 gatunkoacutew roślin dwuliściennych w tym 3 gatunki należące do rodziny bobowatych (tab 2) Liczba gatunkoacutew na poszczegoacutelnych obiektach mieshy

94 T

abel

a 2

Skł

ad b

otan

iczn

y i ś

redn

ia (z

4 p

owtoacute

rzeń

) ilośc

iow

ość

posz

czeg

oacutelny

ch g

atun

koacutew

() w

lata

ch 2

002

i 200

7

Tab

le 2

Spe

cies

com

posi

tion

and

mea

n (4

repl

icat

ions

) abu

ndan

ce o

f par

ticul

ar sp

ecie

s (

) in

2002

and

200

7

Gat

unek

Spec

ies

Śred

nia

ilośc

iow

ość

na o

biek

tach

Mea

n ab

unda

nce

in a

reas

niek

oszo

nych

not m

owin

g

kosz

onyc

h m

own

raz

na ro

k o

nce

a ye

ar

raz

na 2

lata

onc

e in

2 y

ears

ra

z na

3 la

ta o

nce

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

zebr

ana

rem

oved

zo

staw

iona

le

ft ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

La

ta

Yea

rs

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

Licz

ba g

atun

koacutew

N

umbe

r of s

peci

es

19

23

18

34

15

28

16

29

20

28

20

28

15

22

Traw

y

Gra

sses

Hol

cus m

ollis

L

243

8 22

81

169

0 11

28

165

6 3

78

231

3 6

88

275

0 20

65

118

8 2

86

43

8 4

38

Fest

uca

prat

ensi

s Hud

s 13

75

50

4 17

53

56

8 11

25

115

9 19

06

128

1 6

88

84

6 8

13

96

9 2

86

69

0 D

acty

lis g

lom

erat

a L

6

93

37

5 18

15

150

3 8

15

150

3 13

80

106

3 10

03

115

9 16

56

178

1 13

46

150

0 Al

opec

urus

pra

tens

is L

13

78

156

3 10

03

69

0 15

31

84

6 11

59

66

3 4

09

143

8 12

81

81

3 24

06

193

8 D

esch

amps

ia c

aesp

itosa

(L)P

Bea

uv

56

5 2

55

00

8 11

88

94

0 1

28

25

0 4

43

56

3 5

06

56

3 5

68

175

0 13

78

Phle

um p

rete

nse

L

37

8 6

90

87

8 6

90

12

8 5

00

53

1 11

59

165

6 11

25

68

8 14

69

122

1 6

90

Elym

us re

pens

(L)

Gou

d 2

50

25

3 2

55

00

3 11

25

00

3 4

38

00

3 5

63

00

3 15

03

12

5 8

80

56

3 Po

a pr

aten

sis L

1

30

13

0 2

55

69

0 2

53

81

3 ndash

54

0 1

28

25

5 0

05

41

8 0

03

13

0 Ag

rost

is c

apill

aris

L

00

3 2

55

12

8 13

75

00

3 18

15

12

5 12

53

28

4 8

13

12

5 6

90

00

8 2

55

Fest

uca

rubr

a L

ndash

12

5 0

03

56

5 ndash

44

3 ndash

25

5 ndash

13

3 ndash

00

8 ndash

00

3 Tr

iset

um fl

aves

cens

(L)

Bea

uv

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Raz

em tr

awy

Tot

al o

f gra

sses

72

10

643

1 77

88

840

3 75

76

759

1 81

02

734

8 80

44

834

3 78

22

712

7 83

38

758

5 B

obow

ate

Legu

mes

Vi

cia

crac

ca L

0

03

00

5 ndash

12

8 ndash

00

5 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 Vi

cia

sepi

um L

0

03

ndash 2

50

00

5 ndash

25

3 0

05

12

8 0

03

12

8 0

03

12

5 0

03

ndash Tr

ifoliu

m re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash 0

10

ndash ndash

ndash r

ndash ndash

Trifo

lium

hyb

ridu

m L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

cd t

ab 2

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

R

azem

bob

owat

e T

otal

of l

egum

es

00

6 0

05

25

0 1

39

ndash 2

58

00

5 1

43

00

6 1

31

00

3 1

25

00

3 0

03

Zioł

a i c

hwas

ty

Her

bs a

nd w

eeds

Stel

lari

a gr

amin

ea L

9

38

231

3 8

44

53

4 16

25

156

5 8

13

97

5 6

90

125

3 17

81

225

0 11

25

168

8 G

aleo

psis

tetr

ahit

L

56

8 11

25

28

1 0

08

00

5 0

05

00

5 0

08

13

0 1

30

00

5 0

69

37

5 0

69

Vero

nica

cha

mae

drys

L

50

0 1

30

41

1 6

29

25

5 1

33

28

6 5

00

69

0 2

53

41

1 2

55

37

5 0

08

Urt

ica

dioi

ca L

1

28

00

5 1

28

00

3 1

28

12

8 0

03

06

6 1

28

12

8 ndash

00

3 ndash

06

4 G

aliu

m m

ollu

go L

0

03

00

5 0

05

13

3 ndash

00

8 1

28

25

3 ndash

00

8 0

05

13

3 ndash

12

8 Ru

mex

cri

spus

L

01

0 r

13

0 r

00

8 0

08

00

5 0

05

13

0 0

08

00

3 0

08

01

0 0

08

Cam

panu

la p

atul

a L

sst

r 0

03

r ndash

00

5 0

03

00

8 ndash

00

8 0

03

00

8 0

03

00

8 ndash

ndash Ac

hille

a m

illef

oliu

m L

sst

r 0

03

00

5 0

03

01

0 ndash

00

3 1

25

13

0 0

05

00

3 1

33

00

8 0

03

00

3 Ru

mex

ace

tosa

L

ndash 0

08

00

3 1

33

ndash 0

10

ndash 0

08

ndash 0

08

ndash 0

05

ndash 0

66

Ranu

ncul

us re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

08

ndash 0

03

ndash 0

66

ndash r

ndash 1

25

ndash 0

64

Ranu

ncul

us a

cris

ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash H

yper

icum

mac

ulat

um C

rant

z

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

05

ndash 0

08

ndash 0

05

00

3 1

28

ndash 0

03

Alch

emill

a m

ontic

ola

Opi

z ndash

ndash ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash Ae

gopo

dium

pod

agra

ria

L

ndash ndash

ndash r

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

00

3 0

03

ndash ndash

Vero

nica

offi

cina

lis L

ndash

00

3 ndash

r ndash

ndash ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash C

irsi

um a

rven

se (L

) Sc

op

ndash ndash

ndash 0

05

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

Tara

xacu

m o

ffici

nale

FH

Wig

g

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

03

ndash 0

03

00

3 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

Trag

opog

on p

rate

nsis

L

ndash ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash H

erac

leum

spho

ndyl

ium

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Meu

m a

tham

antic

um J

acq

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash r

Dau

cus c

arot

a L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 1

25

00

3 ndash

r ndash

ndash R

azem

zioła

i ch

was

ty21

53

359

4 18

05

149

5 20

24

189

0 13

65

204

7 19

04

182

1 23

50

300

4 18

88

210

1 To

tal o

f her

bs a

nd w

eeds

O

bjaś

nien

ia r

ndash g

atun

ek w

ystę

pują

cy sp

orad

yczn

ie (j

eden

lub

kilk

a os

obni

koacutew

)Ex

plan

atio

ns r

ndash o

ccas

iona

l spe

cies

(one

or f

ew)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 95

96 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

ściła się w granicach od 15 do 20 Trawy zajmowały powierzchnię od 72 do 83 udział roślin dwuliściennych z rodziny bobowatych był znikomy ndash do 25 a poshyzostałych dwuliściennych (zioacuteł i chwastoacutew) od 14 do 23 Po 6 latach prowadzeshynia doświadczenia skład botaniczny uległ zmianom na skutek trwającej sukcesji wtoacuternej na obiektach niekoszonych i na skutek ograniczonego użytkowania ndash na powierzchniach koszonych W 2007 r liczba gatunkoacutew w całym doświadczeniu zwiększyła się do 36 (11 gatunkoacutew traw 4 gatunki roślin z rodziny bobowatych i 21 zioacuteł i chwastoacutew) Liczebność zwiększyła się w największym stopniu na obiekshycie koszonym corocznie ze zbiorem biomasy ndash o 15 gatunkoacutew i o 13 na obiektach koszonym corocznie z niezebraną biomasą i koszonym raz na dwa lata ze zbiorem biomasy Na pozostałych obiektach koszonych zanotowano zwiększenie liczby gashytunkoacutew o 7ndash8 a na obiekcie niekoszonym ndash o 4 Gatunki nowe to przede wszystshykim rośliny dwuliścienne ktoacutere stanowiły setne procenta pokrycia lub występowashyły sporadycznie Są to między innymi koniczyna biała (Trifolium repens L) jashyskier rozłogowy (Ranunculus repens L) przywrotnik pasterski (Alchemilla montishycole Opiz) przetaczanik leśny (Veronica officinalis L) W grupie traw stwierdzono jeden nowy gatunek ndash konietlicę łąkową (Trisetum flavescens ( L) P Beauv)

Zmianom uległa ilościowość gatunkoacutew o znaczącym pokryciu w 2002 r Na obiekcie niekoszonym zwiększyło się pokrycie gwiazdnicy trawiastej (Stellaria graminea L) ndash o 14 i w mniejszym stopniu poziewnika szorstkiego (Galeopsis tetrahit L) ndash o 6 zmniejszyło się natomiast pokrycie kostrzewy łąkowej (Festushyca pratensis Huds) ndash o 8) W efekcie udział zioacuteł i chwastoacutew w pokryciu poshywierzchni zwiększył się o ponad 14 a traw zmniejszył o 8 Na obiektach koshyszonych zmniejszyło się pokrycie kłosoacutewki miękkiej (Holcus mollis L) (z wyjątshykiem koszonych raz na 3 lata z pozostawieniem biomasy) ndash od 6 do 16 i perzu właściwego (Elymus repens (L) Gould) ndash od 25 do 14 Zwiększyła się natomiast ilościowość traw średnich ktoacutere w 2002 r miały niewielki udział w runi przede wszystkim mietlicy pospolitej (Agrostis capillaris L) (do 18 na obiekcie koszoshynym corocznie z biomasą zostawioną) a w mniejszym stopniu wiechliny łąkowej (Poa pratensis L) i kostrzewy czerwonej (Festuca rubra L) Na obiektach z bioshymasą zebraną koszonych corocznie i raz na 2 lata można zauważyć niewielkie zmniejszenie się pokrycia traw wysokich ndash kostrzewy łąkowej (Festuca pratensis Huds) kupkoacutewki pospolitej (Dactylis glomerata L) i wyczyńca łąkowego (Alopeshycurus pratensis L) W wariancie z pozostawioną biomasą udział tych gatunkoacutew zwiększył się (kupkoacutewki pospolitej ndash coroczne koszenie ndash o 7 wyczyńca łąkoshywego ndash koszenie raz na 2 lata ndash o ok 10) Najmniej widoczne zmiany wystąpiły na obiektach koszonych raz na 3 lata co może być spowodowane małą częstościąwykonywania zabiegu w 6-letnich badaniach

Wznowienie użytkowania spowodowało nie tylko przemiany ilościowe i przeshystrzenne Zmianie uległo roacutewnież rozmieszczenie roślinności zwłaszcza traw Struktura runi na obiekcie koszonym corocznie zmieniła się z mozaikowej w heteshyrogeniczną w 2005 r (w trzecim roku badań) a na koszonym raz na 2 lata ndash

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 97

w 2007 r (w piątym roku badań) Przebudowa runi i opisane zmiany wpłynęły na jej bogactwo i roacuteżnorodność florystyczną oraz wydajność

BOGACTWO FLORYSTYCZNE

Bogactwo gatunkowe w kolejnych latach badań zwiększało się z 1532 w 2005 r do 1868 w 2007 r (tab 3) Średnia liczba gatunkoacutew na obiektach koszonych wyshynosiła 1743 a na obiekcie niekoszonym ndash 1517 Najmniejszą na obiektach koszoshynych zanotowano gdy koszono raz na trzy lata ndash 1604 a największą gdy koszono raz na 2 lata ndash 1846 Obiekty z pozostawioną biomasą charakteryzowało mniejsze bogactwo gatunkowe Najmniejsza liczba gatunkoacutew wystąpiła na obiekcie koszoshynym raz na 3 lata z biomasą zostawioną ndash 1500

Tabela 3 Średnia liczba gatunkoacutew w latach 2005ndash2007

Table 3 Mean number of species in the years 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 1425 1525 1400 1725 1575 1575 1500 1532 2006 1650 1775 1725 1975 1825 1625 1550 1732 2007 1475 2275 1975 2100 1875 1925 1450 1868 Średnia 1517 1858 1700 1933 1758 1708 1500 Mean 1779 1846 1604 1743

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 002) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 0006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja częstości koshyszenia i zbierania (wartość p testu ndash 0006) oraz kombinacja roku i zbierania bioshymasy (wartość p testu ndash 001)

Istotny model regresji (tab 4) zawiera zmienne głoacutewne rok 2006 (p = 0002) rok 2007 (p lt 002) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p lt 0001) oraz interakcję liczby gatunkoacutew w 2007 r z czynnością zebrania pokosu (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że liczba gatunkoacutew w 2006 r jest średnio o 200 większa a w 2007 r o 177 od liczby w 2005 r (poziom referencyjny roacutewny 1408) Gdy częstość koszenia wynosi raz na rok i raz na 2 lata liczba gatunkoacutew zwiększa się dodatkowo o 217 a w 2007 r gdy zebrano pokos liczba gatunkoacutew jest większa o 370

98 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Tabela 4 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej liczba gatunkoacutew ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 4 Significant multiple regression model in relation to the number of species with values from the analysis of variance

Błąd standar-Zmienna dowy oceny

R2 F(479) pRVariable Standard error of

estimation Wartość Value

Wyraz wolny Absolute term 2007 r biomasa zebrana2007 biomass removed Częstość koszenia ndash raz na rok i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years2006 r 2007 r

067 045 1643 0000 237 B błąd t(79) poziom p

standardowy p level standard error

1408 054 2614 0000 370 091 407 0000

217 052 413 0000

200 063 316 0002 177 074 238 002

Objaśnienia R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartośćstatystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeshyluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Explanations R ndash coefficient of multiple correlation R2 ndash coefficient of determination F ndash the value of Snedecorrsquos test p ndash significance of regression standard error ndash standard error of estimation of modelparameter B ndash regresshysion coefficient

WSKAŹNIK ROacuteŻNORODNOŚCI FLORYSTYCZNEJ Hrsquo

Wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo (tab 5) ndash podobnie jak bogactwo gatunkowe ndash była większa w każdym z następnych lat badań ndash od 167 w 2005 r do 190 w 2007 r Średnia wartość tego wskaźnika na obiektach koszonych wynosiła 182 a na obiekcie niekoszonym ndash 156 Najwiękshysze wartości otrzymano na obiektach koszonych corocznie i raz na dwa lata (184 i 187) Na obiektach z pozostawioną biomasą koszonych raz na 2 i 3 lata wskaźshynik miał niższe średnie wartości Obiekty koszone corocznie w obydwu wariantach charakteryzowały poroacutewnywalne wartości

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 0003) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny okazał się czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu wynosi 0003) i częstością koszenia (wartość p testu ndash 006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania (wartość p testu ndash 0005) oraz kombinacja częstości i zbierania (wartość p testu ndash 0005)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 99

Tabela 5 Średnia wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo w latach 2005ndash2007

Table 5 Mean value of the Shannon-Wienerrsquos diversity index Hrsquo 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 149 175 186 181 144 17 165 167 2006 158 183 171 201 185 185 162 178 2007 161 190 198 213 195 197 178 190 Średnia 156 183 185 198 175 184 168 Mean 184 187 176 182

Istotny model regresji (tab 6) zawiera dwie zmienne głoacutewne 2007 r (p lt 0001) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p = 001) oraz interakcję war-tości wskaźnika Hrsquo w 2006 r z czynnością zebrania biomasy (p = 001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wskaźnik Hrsquo w 2007 r był większy niż w 2005 r

Tabela 6 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej wskaźnik Shannonashy-Wienera Hrsquo ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 6 Significant multiple regression model in relation to the diversity index value with values from analysis of variance

Zmienna Variable

R R2 F(380) p St

Błąd standarshydowy oceny andard error of estimation

Wartość Value 048 023 811 0000 025 B błąd t(80) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 160 0048 3358 0000 Częstość koszenia ndash raz na rok 014 0055 264 001 i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years 2007 r 022 0060 373 0000 2006 r pokos zebrany 020 0081 251 001 2006 biomass removed Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 91

Skład florystyczny nawiązywał w roku założenia doświadczenia do łąk świeżych rzędu Arrhenatheretalia Grupę traw najliczniej reprezentowały kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) kupkoacutewka pospolita (Dactylis glomerata L) kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis Huds) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i śmiałek darniowy (Deschampsia caespitosa (L) P Beauv) Mniejszy udział w runi miały tymotka łąkowa (Phleum pratense L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i wiechlina łąkowa (Poa pratensis L) a w niewielkich ilościach występowały mietlica pospolita (Agrostis capillaris L) oraz kostrzewa czerwona (Festuca rubra L) Grupę roślin dwuliściennych zdominowały 3 gatunki poziewnik szorstki (Gashyleopsis tetrahit L) przetacznik ożankowy (Veronica chamaedrys L) i gwiazdnica trawiasta (Stellaria graminea L) W mniejszych ilościach występowały pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L) i przytulia pospolita (Galium mollugo L) Inne gatunshyki pojawiały się pojedynczo Cechą charakterystyczną struktury gatunkowej łąki było płatowe rozmieszczenie roślin zwłaszcza tych o największej ilościowości Na powierzchni doświadczenia nie stwierdzono obecności siewek drzew i krzewoacutew

Warunki meteorologiczne w latach 2005ndash2007 w okresie od kwietnia do sierpnia scharakteryzowano na podstawie danych z posterunku meteorologicznego IMGW w Słoszowie k Dusznik Zdroju (tab 1) Suma opadoacutew atmosferycznych w pierwszych dwoacutech latach była podobna i wynosiła 525 mm (2005 r) i 537 mm (2006 r) podczas gdy w ostatnim roku (2007) tylko 376 mm Ich rozkład w poshyszczegoacutelnych miesiącach był bardzo zroacuteżnicowany ndash najkorzystniejszy ze względu na potrzeby roślinności łąkowej wystąpił w 2005 r (w maju ndash 163 mm i lipcu ndash 153 mm) W następnych latach warunki wilgotnościowe były zdecydowanie gorshysze W 2006 r w miesiącach od kwietnia do czerwca miesięczne sumy opadoacutew oscylowały na poziomie 80ndash90 mm w lipcu wystąpił wyraźny ich niedoboacuter ndash tylko 18 mm a w sierpniu spadło aż 263 mm deszczu W 2007 r w kwietniu zanotowano tylko 8 mm opadu w maju i czerwcu 46 i 95 mm a najwięcej w lipcu ndash 134 mm

Tabela 1 Miesięczne sumy opadoacutew atmosferycznych P oraz średnia dobowa temperatura powietrza T w okresie kwiecieńndashsierpień w latach 2005ndash2007 ndash posterunek meteorologiczny IMGW Słoszoacutew (Duszniki Zdroacutej)

Table 1 Monthly sums of rainfall P and the mean air temperature T in AprilndashAugust in the years 2005ndash2007 from Słoszoacutew meteorological post (Duszniki Zdroacutej)

Miesiąc 2005 2006 2007 Month P mm T degC P mm T degC P mm T degC

Kwiecień April 457 63 925 62 77 75 Maj May 1629 111 840 107 456 126 Czerwiec June 924 138 783 152 946 163 Lipiec July 1527 163 184 193 1337 166 Sierpień August 711 137 2634 138 1032 152

Średnia Mean 5248 122 5366 130 3848 136

92 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Średnia temperatura powietrza wynosiła od 122degC w 2005 r do 136degC w 2007 r W latach 2006 i 2007 stosunkowo wysoka średnia temperatura w czerwshycu i lipcu (od 15 do 19degC) pogłębiła suszę spowodowaną brakiem opadoacutew atmosfeshyrycznych

METODY BADAŃ

Doświadczenie ścisłe o powierzchni 1715 m2 (35times49 m) założono metodą loshysowanych blokoacutew w czterech powtoacuterzeniach z następującymi obiektami o poshywierzchni 50 m2 (5times10 m) każdy niekoszony koszony raz w roku koszony raz na dwa lata i koszony raz na trzy lata Na obiektach koszonych zastosowano dwa washyrianty ndash z biomasą zebraną i pozostawioną na skoszonej powierzchni (razem 7 obiektoacutew w 1 bloku) Koszenie w każdym roku badań wykonywano pod koniec pierwszej połowy lipca

Na przełomie czerwca i lipca każdego roku badań na obiektach (w czterech powtoacuterzeniach) metodą Brauna-Blanqueta wykonywano po jednym zdjęciu fitososhycjologicznym o powierzchni 50 m2 Na ich podstawie określano skład gatunkowy i ilościowość każdego gatunku w 6-stopniowej skali oraz obliczano bogactwo (liczbę gatunkoacutew) i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo [KRYSZAK 2001]

Hrsquo = ndashΣ(pi lnpi)

gdzie pi ndash udział gatunkoacutew w runi

Nazwy łacińskie roślin podano za MIRKIEM i in [2002] Ponadto z poszczegoacutelnych obiektoacutew pobrano proacuteby zielonej masy z poshy

wierzchni 1 m2 a następnie określano plon suchej masy z jednostki powierzchni Na ich podstawie za pomocą infralizera określono zawartość składnikoacutew pokarshymowych w materiale roślinnym tj białka ogoacutelnego włoacutekna surowego tłuszczu surowego i cukroacutew prostych

Analizę i poroacutewnanie składu botanicznego wykonano na podstawie wynikoacutew pierwszego (2002) i ostatniego roku badań (2007) (tab 2) W ciągu 6-letniego okresu badań liczba wykonanych zabiegoacutew koszenia do 2007 r wynosiła 6 ndash na obiekcie corocznie koszonym 3 ndash na koszonym raz na 2 lata i 2 ndash na koszonym raz na 3 lata Zmiany roślinności na skutek wznowienia gospodarowania na odłogowashynej łące w formie ograniczonego użytkowania zachodzą powoli i są widoczne doshypiero po kilku latach Z tego powodu wyniki badań dotyczące wydajności bogacshytwa i wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej przeanalizowano w latach 2005 2006 i 2007 Poddano je obliczeniom statystycznym metodą analizy wariancji w ujęciu regresyjnym (w odniesieniu do istotnych zmiennych w analizie wariancji zastosowano metodę regresji wielokrotnej)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 93

Czynniki w analizie wariancji Czynniki głoacutewne ndash rok 2005 2006 2007 koszenieniekoszenie zbieranie biomashysyniezbieranie częstość koszenia raz w roku raz na 2 lata raz na 3 lata Interakcje rzędu 2 ndash koszenierok rokzbieranie biomasy rokczęstość koszenia zbieranie biomasyczęstość koszenia Interakcje rzędu 3 ndash rokzbieranie biomasyczęstość koszenia Zmienne w analizie regresji

Zmienne głoacutewne koszenie 1 ndash koszenie 0 ndash niekoszenie zbieranie 1 ndash zbieranie biomasy 0 ndash niezebierane 2006 1 ndash dane z 2006 r 0 ndash dane z roku innego niż 2006 2007 1 ndash dane z 2007 r 0 ndash dane z roku innego niż 2007 częstość 1 1 ndash częstość raz w roku 1 0 ndash częstość inna niż raz w roku częstość 2 1 ndash częstość przynajmniej raz na 2 lata 0 ndash częstość raz na 3 lata

Interakcje 2006zbieranie biomasy 1 ndash dane z 2006 r zbieranie biomasy 0 ndash pozostałe dane 2007zbieranie biomasy 1 ndash dane z 2007 r zbieranie biomasy 0 ndash pozostałe dane zbieranie biomasyczęstość raz w roku 1 ndash zbieranie biomasy częstość raz w roku 0 ndash pozostałe dane zbieranie biomasyczęstość raz na 2 lata 1 ndash zbieranie biomasy częstośćprzynajmniej raz na 2 lata 0 ndash pozostałe dane

Poziomy referencyjne rok 2005 niekoszenie niezebranie biomasy częstość raz na 3 lata

Parametry w tabeli wynikoacutew analizy regresji R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartość statystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Analizę jakości paszy dokonano na podstawie średniej (z lat 2005ndash2007) zashy

wartości składnikoacutew pokarmowych

WYNIKI BADAŃ

SKŁAD BOTANICZNY

W roku rozpoczęcia badań (2002) fitocenozy tworzyło 27 gatunkoacutew roślin ndash 10 gatunkoacutew traw i 17 gatunkoacutew roślin dwuliściennych w tym 3 gatunki należące do rodziny bobowatych (tab 2) Liczba gatunkoacutew na poszczegoacutelnych obiektach mieshy

94 T

abel

a 2

Skł

ad b

otan

iczn

y i ś

redn

ia (z

4 p

owtoacute

rzeń

) ilośc

iow

ość

posz

czeg

oacutelny

ch g

atun

koacutew

() w

lata

ch 2

002

i 200

7

Tab

le 2

Spe

cies

com

posi

tion

and

mea

n (4

repl

icat

ions

) abu

ndan

ce o

f par

ticul

ar sp

ecie

s (

) in

2002

and

200

7

Gat

unek

Spec

ies

Śred

nia

ilośc

iow

ość

na o

biek

tach

Mea

n ab

unda

nce

in a

reas

niek

oszo

nych

not m

owin

g

kosz

onyc

h m

own

raz

na ro

k o

nce

a ye

ar

raz

na 2

lata

onc

e in

2 y

ears

ra

z na

3 la

ta o

nce

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

zebr

ana

rem

oved

zo

staw

iona

le

ft ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

La

ta

Yea

rs

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

Licz

ba g

atun

koacutew

N

umbe

r of s

peci

es

19

23

18

34

15

28

16

29

20

28

20

28

15

22

Traw

y

Gra

sses

Hol

cus m

ollis

L

243

8 22

81

169

0 11

28

165

6 3

78

231

3 6

88

275

0 20

65

118

8 2

86

43

8 4

38

Fest

uca

prat

ensi

s Hud

s 13

75

50

4 17

53

56

8 11

25

115

9 19

06

128

1 6

88

84

6 8

13

96

9 2

86

69

0 D

acty

lis g

lom

erat

a L

6

93

37

5 18

15

150

3 8

15

150

3 13

80

106

3 10

03

115

9 16

56

178

1 13

46

150

0 Al

opec

urus

pra

tens

is L

13

78

156

3 10

03

69

0 15

31

84

6 11

59

66

3 4

09

143

8 12

81

81

3 24

06

193

8 D

esch

amps

ia c

aesp

itosa

(L)P

Bea

uv

56

5 2

55

00

8 11

88

94

0 1

28

25

0 4

43

56

3 5

06

56

3 5

68

175

0 13

78

Phle

um p

rete

nse

L

37

8 6

90

87

8 6

90

12

8 5

00

53

1 11

59

165

6 11

25

68

8 14

69

122

1 6

90

Elym

us re

pens

(L)

Gou

d 2

50

25

3 2

55

00

3 11

25

00

3 4

38

00

3 5

63

00

3 15

03

12

5 8

80

56

3 Po

a pr

aten

sis L

1

30

13

0 2

55

69

0 2

53

81

3 ndash

54

0 1

28

25

5 0

05

41

8 0

03

13

0 Ag

rost

is c

apill

aris

L

00

3 2

55

12

8 13

75

00

3 18

15

12

5 12

53

28

4 8

13

12

5 6

90

00

8 2

55

Fest

uca

rubr

a L

ndash

12

5 0

03

56

5 ndash

44

3 ndash

25

5 ndash

13

3 ndash

00

8 ndash

00

3 Tr

iset

um fl

aves

cens

(L)

Bea

uv

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Raz

em tr

awy

Tot

al o

f gra

sses

72

10

643

1 77

88

840

3 75

76

759

1 81

02

734

8 80

44

834

3 78

22

712

7 83

38

758

5 B

obow

ate

Legu

mes

Vi

cia

crac

ca L

0

03

00

5 ndash

12

8 ndash

00

5 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 Vi

cia

sepi

um L

0

03

ndash 2

50

00

5 ndash

25

3 0

05

12

8 0

03

12

8 0

03

12

5 0

03

ndash Tr

ifoliu

m re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash 0

10

ndash ndash

ndash r

ndash ndash

Trifo

lium

hyb

ridu

m L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

cd t

ab 2

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

R

azem

bob

owat

e T

otal

of l

egum

es

00

6 0

05

25

0 1

39

ndash 2

58

00

5 1

43

00

6 1

31

00

3 1

25

00

3 0

03

Zioł

a i c

hwas

ty

Her

bs a

nd w

eeds

Stel

lari

a gr

amin

ea L

9

38

231

3 8

44

53

4 16

25

156

5 8

13

97

5 6

90

125

3 17

81

225

0 11

25

168

8 G

aleo

psis

tetr

ahit

L

56

8 11

25

28

1 0

08

00

5 0

05

00

5 0

08

13

0 1

30

00

5 0

69

37

5 0

69

Vero

nica

cha

mae

drys

L

50

0 1

30

41

1 6

29

25

5 1

33

28

6 5

00

69

0 2

53

41

1 2

55

37

5 0

08

Urt

ica

dioi

ca L

1

28

00

5 1

28

00

3 1

28

12

8 0

03

06

6 1

28

12

8 ndash

00

3 ndash

06

4 G

aliu

m m

ollu

go L

0

03

00

5 0

05

13

3 ndash

00

8 1

28

25

3 ndash

00

8 0

05

13

3 ndash

12

8 Ru

mex

cri

spus

L

01

0 r

13

0 r

00

8 0

08

00

5 0

05

13

0 0

08

00

3 0

08

01

0 0

08

Cam

panu

la p

atul

a L

sst

r 0

03

r ndash

00

5 0

03

00

8 ndash

00

8 0

03

00

8 0

03

00

8 ndash

ndash Ac

hille

a m

illef

oliu

m L

sst

r 0

03

00

5 0

03

01

0 ndash

00

3 1

25

13

0 0

05

00

3 1

33

00

8 0

03

00

3 Ru

mex

ace

tosa

L

ndash 0

08

00

3 1

33

ndash 0

10

ndash 0

08

ndash 0

08

ndash 0

05

ndash 0

66

Ranu

ncul

us re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

08

ndash 0

03

ndash 0

66

ndash r

ndash 1

25

ndash 0

64

Ranu

ncul

us a

cris

ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash H

yper

icum

mac

ulat

um C

rant

z

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

05

ndash 0

08

ndash 0

05

00

3 1

28

ndash 0

03

Alch

emill

a m

ontic

ola

Opi

z ndash

ndash ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash Ae

gopo

dium

pod

agra

ria

L

ndash ndash

ndash r

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

00

3 0

03

ndash ndash

Vero

nica

offi

cina

lis L

ndash

00

3 ndash

r ndash

ndash ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash C

irsi

um a

rven

se (L

) Sc

op

ndash ndash

ndash 0

05

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

Tara

xacu

m o

ffici

nale

FH

Wig

g

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

03

ndash 0

03

00

3 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

Trag

opog

on p

rate

nsis

L

ndash ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash H

erac

leum

spho

ndyl

ium

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Meu

m a

tham

antic

um J

acq

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash r

Dau

cus c

arot

a L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 1

25

00

3 ndash

r ndash

ndash R

azem

zioła

i ch

was

ty21

53

359

4 18

05

149

5 20

24

189

0 13

65

204

7 19

04

182

1 23

50

300

4 18

88

210

1 To

tal o

f her

bs a

nd w

eeds

O

bjaś

nien

ia r

ndash g

atun

ek w

ystę

pują

cy sp

orad

yczn

ie (j

eden

lub

kilk

a os

obni

koacutew

)Ex

plan

atio

ns r

ndash o

ccas

iona

l spe

cies

(one

or f

ew)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 95

96 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

ściła się w granicach od 15 do 20 Trawy zajmowały powierzchnię od 72 do 83 udział roślin dwuliściennych z rodziny bobowatych był znikomy ndash do 25 a poshyzostałych dwuliściennych (zioacuteł i chwastoacutew) od 14 do 23 Po 6 latach prowadzeshynia doświadczenia skład botaniczny uległ zmianom na skutek trwającej sukcesji wtoacuternej na obiektach niekoszonych i na skutek ograniczonego użytkowania ndash na powierzchniach koszonych W 2007 r liczba gatunkoacutew w całym doświadczeniu zwiększyła się do 36 (11 gatunkoacutew traw 4 gatunki roślin z rodziny bobowatych i 21 zioacuteł i chwastoacutew) Liczebność zwiększyła się w największym stopniu na obiekshycie koszonym corocznie ze zbiorem biomasy ndash o 15 gatunkoacutew i o 13 na obiektach koszonym corocznie z niezebraną biomasą i koszonym raz na dwa lata ze zbiorem biomasy Na pozostałych obiektach koszonych zanotowano zwiększenie liczby gashytunkoacutew o 7ndash8 a na obiekcie niekoszonym ndash o 4 Gatunki nowe to przede wszystshykim rośliny dwuliścienne ktoacutere stanowiły setne procenta pokrycia lub występowashyły sporadycznie Są to między innymi koniczyna biała (Trifolium repens L) jashyskier rozłogowy (Ranunculus repens L) przywrotnik pasterski (Alchemilla montishycole Opiz) przetaczanik leśny (Veronica officinalis L) W grupie traw stwierdzono jeden nowy gatunek ndash konietlicę łąkową (Trisetum flavescens ( L) P Beauv)

Zmianom uległa ilościowość gatunkoacutew o znaczącym pokryciu w 2002 r Na obiekcie niekoszonym zwiększyło się pokrycie gwiazdnicy trawiastej (Stellaria graminea L) ndash o 14 i w mniejszym stopniu poziewnika szorstkiego (Galeopsis tetrahit L) ndash o 6 zmniejszyło się natomiast pokrycie kostrzewy łąkowej (Festushyca pratensis Huds) ndash o 8) W efekcie udział zioacuteł i chwastoacutew w pokryciu poshywierzchni zwiększył się o ponad 14 a traw zmniejszył o 8 Na obiektach koshyszonych zmniejszyło się pokrycie kłosoacutewki miękkiej (Holcus mollis L) (z wyjątshykiem koszonych raz na 3 lata z pozostawieniem biomasy) ndash od 6 do 16 i perzu właściwego (Elymus repens (L) Gould) ndash od 25 do 14 Zwiększyła się natomiast ilościowość traw średnich ktoacutere w 2002 r miały niewielki udział w runi przede wszystkim mietlicy pospolitej (Agrostis capillaris L) (do 18 na obiekcie koszoshynym corocznie z biomasą zostawioną) a w mniejszym stopniu wiechliny łąkowej (Poa pratensis L) i kostrzewy czerwonej (Festuca rubra L) Na obiektach z bioshymasą zebraną koszonych corocznie i raz na 2 lata można zauważyć niewielkie zmniejszenie się pokrycia traw wysokich ndash kostrzewy łąkowej (Festuca pratensis Huds) kupkoacutewki pospolitej (Dactylis glomerata L) i wyczyńca łąkowego (Alopeshycurus pratensis L) W wariancie z pozostawioną biomasą udział tych gatunkoacutew zwiększył się (kupkoacutewki pospolitej ndash coroczne koszenie ndash o 7 wyczyńca łąkoshywego ndash koszenie raz na 2 lata ndash o ok 10) Najmniej widoczne zmiany wystąpiły na obiektach koszonych raz na 3 lata co może być spowodowane małą częstościąwykonywania zabiegu w 6-letnich badaniach

Wznowienie użytkowania spowodowało nie tylko przemiany ilościowe i przeshystrzenne Zmianie uległo roacutewnież rozmieszczenie roślinności zwłaszcza traw Struktura runi na obiekcie koszonym corocznie zmieniła się z mozaikowej w heteshyrogeniczną w 2005 r (w trzecim roku badań) a na koszonym raz na 2 lata ndash

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 97

w 2007 r (w piątym roku badań) Przebudowa runi i opisane zmiany wpłynęły na jej bogactwo i roacuteżnorodność florystyczną oraz wydajność

BOGACTWO FLORYSTYCZNE

Bogactwo gatunkowe w kolejnych latach badań zwiększało się z 1532 w 2005 r do 1868 w 2007 r (tab 3) Średnia liczba gatunkoacutew na obiektach koszonych wyshynosiła 1743 a na obiekcie niekoszonym ndash 1517 Najmniejszą na obiektach koszoshynych zanotowano gdy koszono raz na trzy lata ndash 1604 a największą gdy koszono raz na 2 lata ndash 1846 Obiekty z pozostawioną biomasą charakteryzowało mniejsze bogactwo gatunkowe Najmniejsza liczba gatunkoacutew wystąpiła na obiekcie koszoshynym raz na 3 lata z biomasą zostawioną ndash 1500

Tabela 3 Średnia liczba gatunkoacutew w latach 2005ndash2007

Table 3 Mean number of species in the years 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 1425 1525 1400 1725 1575 1575 1500 1532 2006 1650 1775 1725 1975 1825 1625 1550 1732 2007 1475 2275 1975 2100 1875 1925 1450 1868 Średnia 1517 1858 1700 1933 1758 1708 1500 Mean 1779 1846 1604 1743

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 002) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 0006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja częstości koshyszenia i zbierania (wartość p testu ndash 0006) oraz kombinacja roku i zbierania bioshymasy (wartość p testu ndash 001)

Istotny model regresji (tab 4) zawiera zmienne głoacutewne rok 2006 (p = 0002) rok 2007 (p lt 002) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p lt 0001) oraz interakcję liczby gatunkoacutew w 2007 r z czynnością zebrania pokosu (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że liczba gatunkoacutew w 2006 r jest średnio o 200 większa a w 2007 r o 177 od liczby w 2005 r (poziom referencyjny roacutewny 1408) Gdy częstość koszenia wynosi raz na rok i raz na 2 lata liczba gatunkoacutew zwiększa się dodatkowo o 217 a w 2007 r gdy zebrano pokos liczba gatunkoacutew jest większa o 370

98 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Tabela 4 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej liczba gatunkoacutew ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 4 Significant multiple regression model in relation to the number of species with values from the analysis of variance

Błąd standar-Zmienna dowy oceny

R2 F(479) pRVariable Standard error of

estimation Wartość Value

Wyraz wolny Absolute term 2007 r biomasa zebrana2007 biomass removed Częstość koszenia ndash raz na rok i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years2006 r 2007 r

067 045 1643 0000 237 B błąd t(79) poziom p

standardowy p level standard error

1408 054 2614 0000 370 091 407 0000

217 052 413 0000

200 063 316 0002 177 074 238 002

Objaśnienia R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartośćstatystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeshyluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Explanations R ndash coefficient of multiple correlation R2 ndash coefficient of determination F ndash the value of Snedecorrsquos test p ndash significance of regression standard error ndash standard error of estimation of modelparameter B ndash regresshysion coefficient

WSKAŹNIK ROacuteŻNORODNOŚCI FLORYSTYCZNEJ Hrsquo

Wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo (tab 5) ndash podobnie jak bogactwo gatunkowe ndash była większa w każdym z następnych lat badań ndash od 167 w 2005 r do 190 w 2007 r Średnia wartość tego wskaźnika na obiektach koszonych wynosiła 182 a na obiekcie niekoszonym ndash 156 Najwiękshysze wartości otrzymano na obiektach koszonych corocznie i raz na dwa lata (184 i 187) Na obiektach z pozostawioną biomasą koszonych raz na 2 i 3 lata wskaźshynik miał niższe średnie wartości Obiekty koszone corocznie w obydwu wariantach charakteryzowały poroacutewnywalne wartości

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 0003) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny okazał się czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu wynosi 0003) i częstością koszenia (wartość p testu ndash 006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania (wartość p testu ndash 0005) oraz kombinacja częstości i zbierania (wartość p testu ndash 0005)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 99

Tabela 5 Średnia wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo w latach 2005ndash2007

Table 5 Mean value of the Shannon-Wienerrsquos diversity index Hrsquo 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 149 175 186 181 144 17 165 167 2006 158 183 171 201 185 185 162 178 2007 161 190 198 213 195 197 178 190 Średnia 156 183 185 198 175 184 168 Mean 184 187 176 182

Istotny model regresji (tab 6) zawiera dwie zmienne głoacutewne 2007 r (p lt 0001) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p = 001) oraz interakcję war-tości wskaźnika Hrsquo w 2006 r z czynnością zebrania biomasy (p = 001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wskaźnik Hrsquo w 2007 r był większy niż w 2005 r

Tabela 6 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej wskaźnik Shannonashy-Wienera Hrsquo ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 6 Significant multiple regression model in relation to the diversity index value with values from analysis of variance

Zmienna Variable

R R2 F(380) p St

Błąd standarshydowy oceny andard error of estimation

Wartość Value 048 023 811 0000 025 B błąd t(80) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 160 0048 3358 0000 Częstość koszenia ndash raz na rok 014 0055 264 001 i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years 2007 r 022 0060 373 0000 2006 r pokos zebrany 020 0081 251 001 2006 biomass removed Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

92 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Średnia temperatura powietrza wynosiła od 122degC w 2005 r do 136degC w 2007 r W latach 2006 i 2007 stosunkowo wysoka średnia temperatura w czerwshycu i lipcu (od 15 do 19degC) pogłębiła suszę spowodowaną brakiem opadoacutew atmosfeshyrycznych

METODY BADAŃ

Doświadczenie ścisłe o powierzchni 1715 m2 (35times49 m) założono metodą loshysowanych blokoacutew w czterech powtoacuterzeniach z następującymi obiektami o poshywierzchni 50 m2 (5times10 m) każdy niekoszony koszony raz w roku koszony raz na dwa lata i koszony raz na trzy lata Na obiektach koszonych zastosowano dwa washyrianty ndash z biomasą zebraną i pozostawioną na skoszonej powierzchni (razem 7 obiektoacutew w 1 bloku) Koszenie w każdym roku badań wykonywano pod koniec pierwszej połowy lipca

Na przełomie czerwca i lipca każdego roku badań na obiektach (w czterech powtoacuterzeniach) metodą Brauna-Blanqueta wykonywano po jednym zdjęciu fitososhycjologicznym o powierzchni 50 m2 Na ich podstawie określano skład gatunkowy i ilościowość każdego gatunku w 6-stopniowej skali oraz obliczano bogactwo (liczbę gatunkoacutew) i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo [KRYSZAK 2001]

Hrsquo = ndashΣ(pi lnpi)

gdzie pi ndash udział gatunkoacutew w runi

Nazwy łacińskie roślin podano za MIRKIEM i in [2002] Ponadto z poszczegoacutelnych obiektoacutew pobrano proacuteby zielonej masy z poshy

wierzchni 1 m2 a następnie określano plon suchej masy z jednostki powierzchni Na ich podstawie za pomocą infralizera określono zawartość składnikoacutew pokarshymowych w materiale roślinnym tj białka ogoacutelnego włoacutekna surowego tłuszczu surowego i cukroacutew prostych

Analizę i poroacutewnanie składu botanicznego wykonano na podstawie wynikoacutew pierwszego (2002) i ostatniego roku badań (2007) (tab 2) W ciągu 6-letniego okresu badań liczba wykonanych zabiegoacutew koszenia do 2007 r wynosiła 6 ndash na obiekcie corocznie koszonym 3 ndash na koszonym raz na 2 lata i 2 ndash na koszonym raz na 3 lata Zmiany roślinności na skutek wznowienia gospodarowania na odłogowashynej łące w formie ograniczonego użytkowania zachodzą powoli i są widoczne doshypiero po kilku latach Z tego powodu wyniki badań dotyczące wydajności bogacshytwa i wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej przeanalizowano w latach 2005 2006 i 2007 Poddano je obliczeniom statystycznym metodą analizy wariancji w ujęciu regresyjnym (w odniesieniu do istotnych zmiennych w analizie wariancji zastosowano metodę regresji wielokrotnej)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 93

Czynniki w analizie wariancji Czynniki głoacutewne ndash rok 2005 2006 2007 koszenieniekoszenie zbieranie biomashysyniezbieranie częstość koszenia raz w roku raz na 2 lata raz na 3 lata Interakcje rzędu 2 ndash koszenierok rokzbieranie biomasy rokczęstość koszenia zbieranie biomasyczęstość koszenia Interakcje rzędu 3 ndash rokzbieranie biomasyczęstość koszenia Zmienne w analizie regresji

Zmienne głoacutewne koszenie 1 ndash koszenie 0 ndash niekoszenie zbieranie 1 ndash zbieranie biomasy 0 ndash niezebierane 2006 1 ndash dane z 2006 r 0 ndash dane z roku innego niż 2006 2007 1 ndash dane z 2007 r 0 ndash dane z roku innego niż 2007 częstość 1 1 ndash częstość raz w roku 1 0 ndash częstość inna niż raz w roku częstość 2 1 ndash częstość przynajmniej raz na 2 lata 0 ndash częstość raz na 3 lata

Interakcje 2006zbieranie biomasy 1 ndash dane z 2006 r zbieranie biomasy 0 ndash pozostałe dane 2007zbieranie biomasy 1 ndash dane z 2007 r zbieranie biomasy 0 ndash pozostałe dane zbieranie biomasyczęstość raz w roku 1 ndash zbieranie biomasy częstość raz w roku 0 ndash pozostałe dane zbieranie biomasyczęstość raz na 2 lata 1 ndash zbieranie biomasy częstośćprzynajmniej raz na 2 lata 0 ndash pozostałe dane

Poziomy referencyjne rok 2005 niekoszenie niezebranie biomasy częstość raz na 3 lata

Parametry w tabeli wynikoacutew analizy regresji R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartość statystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Analizę jakości paszy dokonano na podstawie średniej (z lat 2005ndash2007) zashy

wartości składnikoacutew pokarmowych

WYNIKI BADAŃ

SKŁAD BOTANICZNY

W roku rozpoczęcia badań (2002) fitocenozy tworzyło 27 gatunkoacutew roślin ndash 10 gatunkoacutew traw i 17 gatunkoacutew roślin dwuliściennych w tym 3 gatunki należące do rodziny bobowatych (tab 2) Liczba gatunkoacutew na poszczegoacutelnych obiektach mieshy

94 T

abel

a 2

Skł

ad b

otan

iczn

y i ś

redn

ia (z

4 p

owtoacute

rzeń

) ilośc

iow

ość

posz

czeg

oacutelny

ch g

atun

koacutew

() w

lata

ch 2

002

i 200

7

Tab

le 2

Spe

cies

com

posi

tion

and

mea

n (4

repl

icat

ions

) abu

ndan

ce o

f par

ticul

ar sp

ecie

s (

) in

2002

and

200

7

Gat

unek

Spec

ies

Śred

nia

ilośc

iow

ość

na o

biek

tach

Mea

n ab

unda

nce

in a

reas

niek

oszo

nych

not m

owin

g

kosz

onyc

h m

own

raz

na ro

k o

nce

a ye

ar

raz

na 2

lata

onc

e in

2 y

ears

ra

z na

3 la

ta o

nce

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

zebr

ana

rem

oved

zo

staw

iona

le

ft ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

La

ta

Yea

rs

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

Licz

ba g

atun

koacutew

N

umbe

r of s

peci

es

19

23

18

34

15

28

16

29

20

28

20

28

15

22

Traw

y

Gra

sses

Hol

cus m

ollis

L

243

8 22

81

169

0 11

28

165

6 3

78

231

3 6

88

275

0 20

65

118

8 2

86

43

8 4

38

Fest

uca

prat

ensi

s Hud

s 13

75

50

4 17

53

56

8 11

25

115

9 19

06

128

1 6

88

84

6 8

13

96

9 2

86

69

0 D

acty

lis g

lom

erat

a L

6

93

37

5 18

15

150

3 8

15

150

3 13

80

106

3 10

03

115

9 16

56

178

1 13

46

150

0 Al

opec

urus

pra

tens

is L

13

78

156

3 10

03

69

0 15

31

84

6 11

59

66

3 4

09

143

8 12

81

81

3 24

06

193

8 D

esch

amps

ia c

aesp

itosa

(L)P

Bea

uv

56

5 2

55

00

8 11

88

94

0 1

28

25

0 4

43

56

3 5

06

56

3 5

68

175

0 13

78

Phle

um p

rete

nse

L

37

8 6

90

87

8 6

90

12

8 5

00

53

1 11

59

165

6 11

25

68

8 14

69

122

1 6

90

Elym

us re

pens

(L)

Gou

d 2

50

25

3 2

55

00

3 11

25

00

3 4

38

00

3 5

63

00

3 15

03

12

5 8

80

56

3 Po

a pr

aten

sis L

1

30

13

0 2

55

69

0 2

53

81

3 ndash

54

0 1

28

25

5 0

05

41

8 0

03

13

0 Ag

rost

is c

apill

aris

L

00

3 2

55

12

8 13

75

00

3 18

15

12

5 12

53

28

4 8

13

12

5 6

90

00

8 2

55

Fest

uca

rubr

a L

ndash

12

5 0

03

56

5 ndash

44

3 ndash

25

5 ndash

13

3 ndash

00

8 ndash

00

3 Tr

iset

um fl

aves

cens

(L)

Bea

uv

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Raz

em tr

awy

Tot

al o

f gra

sses

72

10

643

1 77

88

840

3 75

76

759

1 81

02

734

8 80

44

834

3 78

22

712

7 83

38

758

5 B

obow

ate

Legu

mes

Vi

cia

crac

ca L

0

03

00

5 ndash

12

8 ndash

00

5 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 Vi

cia

sepi

um L

0

03

ndash 2

50

00

5 ndash

25

3 0

05

12

8 0

03

12

8 0

03

12

5 0

03

ndash Tr

ifoliu

m re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash 0

10

ndash ndash

ndash r

ndash ndash

Trifo

lium

hyb

ridu

m L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

cd t

ab 2

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

R

azem

bob

owat

e T

otal

of l

egum

es

00

6 0

05

25

0 1

39

ndash 2

58

00

5 1

43

00

6 1

31

00

3 1

25

00

3 0

03

Zioł

a i c

hwas

ty

Her

bs a

nd w

eeds

Stel

lari

a gr

amin

ea L

9

38

231

3 8

44

53

4 16

25

156

5 8

13

97

5 6

90

125

3 17

81

225

0 11

25

168

8 G

aleo

psis

tetr

ahit

L

56

8 11

25

28

1 0

08

00

5 0

05

00

5 0

08

13

0 1

30

00

5 0

69

37

5 0

69

Vero

nica

cha

mae

drys

L

50

0 1

30

41

1 6

29

25

5 1

33

28

6 5

00

69

0 2

53

41

1 2

55

37

5 0

08

Urt

ica

dioi

ca L

1

28

00

5 1

28

00

3 1

28

12

8 0

03

06

6 1

28

12

8 ndash

00

3 ndash

06

4 G

aliu

m m

ollu

go L

0

03

00

5 0

05

13

3 ndash

00

8 1

28

25

3 ndash

00

8 0

05

13

3 ndash

12

8 Ru

mex

cri

spus

L

01

0 r

13

0 r

00

8 0

08

00

5 0

05

13

0 0

08

00

3 0

08

01

0 0

08

Cam

panu

la p

atul

a L

sst

r 0

03

r ndash

00

5 0

03

00

8 ndash

00

8 0

03

00

8 0

03

00

8 ndash

ndash Ac

hille

a m

illef

oliu

m L

sst

r 0

03

00

5 0

03

01

0 ndash

00

3 1

25

13

0 0

05

00

3 1

33

00

8 0

03

00

3 Ru

mex

ace

tosa

L

ndash 0

08

00

3 1

33

ndash 0

10

ndash 0

08

ndash 0

08

ndash 0

05

ndash 0

66

Ranu

ncul

us re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

08

ndash 0

03

ndash 0

66

ndash r

ndash 1

25

ndash 0

64

Ranu

ncul

us a

cris

ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash H

yper

icum

mac

ulat

um C

rant

z

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

05

ndash 0

08

ndash 0

05

00

3 1

28

ndash 0

03

Alch

emill

a m

ontic

ola

Opi

z ndash

ndash ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash Ae

gopo

dium

pod

agra

ria

L

ndash ndash

ndash r

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

00

3 0

03

ndash ndash

Vero

nica

offi

cina

lis L

ndash

00

3 ndash

r ndash

ndash ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash C

irsi

um a

rven

se (L

) Sc

op

ndash ndash

ndash 0

05

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

Tara

xacu

m o

ffici

nale

FH

Wig

g

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

03

ndash 0

03

00

3 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

Trag

opog

on p

rate

nsis

L

ndash ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash H

erac

leum

spho

ndyl

ium

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Meu

m a

tham

antic

um J

acq

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash r

Dau

cus c

arot

a L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 1

25

00

3 ndash

r ndash

ndash R

azem

zioła

i ch

was

ty21

53

359

4 18

05

149

5 20

24

189

0 13

65

204

7 19

04

182

1 23

50

300

4 18

88

210

1 To

tal o

f her

bs a

nd w

eeds

O

bjaś

nien

ia r

ndash g

atun

ek w

ystę

pują

cy sp

orad

yczn

ie (j

eden

lub

kilk

a os

obni

koacutew

)Ex

plan

atio

ns r

ndash o

ccas

iona

l spe

cies

(one

or f

ew)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 95

96 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

ściła się w granicach od 15 do 20 Trawy zajmowały powierzchnię od 72 do 83 udział roślin dwuliściennych z rodziny bobowatych był znikomy ndash do 25 a poshyzostałych dwuliściennych (zioacuteł i chwastoacutew) od 14 do 23 Po 6 latach prowadzeshynia doświadczenia skład botaniczny uległ zmianom na skutek trwającej sukcesji wtoacuternej na obiektach niekoszonych i na skutek ograniczonego użytkowania ndash na powierzchniach koszonych W 2007 r liczba gatunkoacutew w całym doświadczeniu zwiększyła się do 36 (11 gatunkoacutew traw 4 gatunki roślin z rodziny bobowatych i 21 zioacuteł i chwastoacutew) Liczebność zwiększyła się w największym stopniu na obiekshycie koszonym corocznie ze zbiorem biomasy ndash o 15 gatunkoacutew i o 13 na obiektach koszonym corocznie z niezebraną biomasą i koszonym raz na dwa lata ze zbiorem biomasy Na pozostałych obiektach koszonych zanotowano zwiększenie liczby gashytunkoacutew o 7ndash8 a na obiekcie niekoszonym ndash o 4 Gatunki nowe to przede wszystshykim rośliny dwuliścienne ktoacutere stanowiły setne procenta pokrycia lub występowashyły sporadycznie Są to między innymi koniczyna biała (Trifolium repens L) jashyskier rozłogowy (Ranunculus repens L) przywrotnik pasterski (Alchemilla montishycole Opiz) przetaczanik leśny (Veronica officinalis L) W grupie traw stwierdzono jeden nowy gatunek ndash konietlicę łąkową (Trisetum flavescens ( L) P Beauv)

Zmianom uległa ilościowość gatunkoacutew o znaczącym pokryciu w 2002 r Na obiekcie niekoszonym zwiększyło się pokrycie gwiazdnicy trawiastej (Stellaria graminea L) ndash o 14 i w mniejszym stopniu poziewnika szorstkiego (Galeopsis tetrahit L) ndash o 6 zmniejszyło się natomiast pokrycie kostrzewy łąkowej (Festushyca pratensis Huds) ndash o 8) W efekcie udział zioacuteł i chwastoacutew w pokryciu poshywierzchni zwiększył się o ponad 14 a traw zmniejszył o 8 Na obiektach koshyszonych zmniejszyło się pokrycie kłosoacutewki miękkiej (Holcus mollis L) (z wyjątshykiem koszonych raz na 3 lata z pozostawieniem biomasy) ndash od 6 do 16 i perzu właściwego (Elymus repens (L) Gould) ndash od 25 do 14 Zwiększyła się natomiast ilościowość traw średnich ktoacutere w 2002 r miały niewielki udział w runi przede wszystkim mietlicy pospolitej (Agrostis capillaris L) (do 18 na obiekcie koszoshynym corocznie z biomasą zostawioną) a w mniejszym stopniu wiechliny łąkowej (Poa pratensis L) i kostrzewy czerwonej (Festuca rubra L) Na obiektach z bioshymasą zebraną koszonych corocznie i raz na 2 lata można zauważyć niewielkie zmniejszenie się pokrycia traw wysokich ndash kostrzewy łąkowej (Festuca pratensis Huds) kupkoacutewki pospolitej (Dactylis glomerata L) i wyczyńca łąkowego (Alopeshycurus pratensis L) W wariancie z pozostawioną biomasą udział tych gatunkoacutew zwiększył się (kupkoacutewki pospolitej ndash coroczne koszenie ndash o 7 wyczyńca łąkoshywego ndash koszenie raz na 2 lata ndash o ok 10) Najmniej widoczne zmiany wystąpiły na obiektach koszonych raz na 3 lata co może być spowodowane małą częstościąwykonywania zabiegu w 6-letnich badaniach

Wznowienie użytkowania spowodowało nie tylko przemiany ilościowe i przeshystrzenne Zmianie uległo roacutewnież rozmieszczenie roślinności zwłaszcza traw Struktura runi na obiekcie koszonym corocznie zmieniła się z mozaikowej w heteshyrogeniczną w 2005 r (w trzecim roku badań) a na koszonym raz na 2 lata ndash

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 97

w 2007 r (w piątym roku badań) Przebudowa runi i opisane zmiany wpłynęły na jej bogactwo i roacuteżnorodność florystyczną oraz wydajność

BOGACTWO FLORYSTYCZNE

Bogactwo gatunkowe w kolejnych latach badań zwiększało się z 1532 w 2005 r do 1868 w 2007 r (tab 3) Średnia liczba gatunkoacutew na obiektach koszonych wyshynosiła 1743 a na obiekcie niekoszonym ndash 1517 Najmniejszą na obiektach koszoshynych zanotowano gdy koszono raz na trzy lata ndash 1604 a największą gdy koszono raz na 2 lata ndash 1846 Obiekty z pozostawioną biomasą charakteryzowało mniejsze bogactwo gatunkowe Najmniejsza liczba gatunkoacutew wystąpiła na obiekcie koszoshynym raz na 3 lata z biomasą zostawioną ndash 1500

Tabela 3 Średnia liczba gatunkoacutew w latach 2005ndash2007

Table 3 Mean number of species in the years 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 1425 1525 1400 1725 1575 1575 1500 1532 2006 1650 1775 1725 1975 1825 1625 1550 1732 2007 1475 2275 1975 2100 1875 1925 1450 1868 Średnia 1517 1858 1700 1933 1758 1708 1500 Mean 1779 1846 1604 1743

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 002) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 0006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja częstości koshyszenia i zbierania (wartość p testu ndash 0006) oraz kombinacja roku i zbierania bioshymasy (wartość p testu ndash 001)

Istotny model regresji (tab 4) zawiera zmienne głoacutewne rok 2006 (p = 0002) rok 2007 (p lt 002) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p lt 0001) oraz interakcję liczby gatunkoacutew w 2007 r z czynnością zebrania pokosu (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że liczba gatunkoacutew w 2006 r jest średnio o 200 większa a w 2007 r o 177 od liczby w 2005 r (poziom referencyjny roacutewny 1408) Gdy częstość koszenia wynosi raz na rok i raz na 2 lata liczba gatunkoacutew zwiększa się dodatkowo o 217 a w 2007 r gdy zebrano pokos liczba gatunkoacutew jest większa o 370

98 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Tabela 4 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej liczba gatunkoacutew ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 4 Significant multiple regression model in relation to the number of species with values from the analysis of variance

Błąd standar-Zmienna dowy oceny

R2 F(479) pRVariable Standard error of

estimation Wartość Value

Wyraz wolny Absolute term 2007 r biomasa zebrana2007 biomass removed Częstość koszenia ndash raz na rok i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years2006 r 2007 r

067 045 1643 0000 237 B błąd t(79) poziom p

standardowy p level standard error

1408 054 2614 0000 370 091 407 0000

217 052 413 0000

200 063 316 0002 177 074 238 002

Objaśnienia R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartośćstatystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeshyluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Explanations R ndash coefficient of multiple correlation R2 ndash coefficient of determination F ndash the value of Snedecorrsquos test p ndash significance of regression standard error ndash standard error of estimation of modelparameter B ndash regresshysion coefficient

WSKAŹNIK ROacuteŻNORODNOŚCI FLORYSTYCZNEJ Hrsquo

Wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo (tab 5) ndash podobnie jak bogactwo gatunkowe ndash była większa w każdym z następnych lat badań ndash od 167 w 2005 r do 190 w 2007 r Średnia wartość tego wskaźnika na obiektach koszonych wynosiła 182 a na obiekcie niekoszonym ndash 156 Najwiękshysze wartości otrzymano na obiektach koszonych corocznie i raz na dwa lata (184 i 187) Na obiektach z pozostawioną biomasą koszonych raz na 2 i 3 lata wskaźshynik miał niższe średnie wartości Obiekty koszone corocznie w obydwu wariantach charakteryzowały poroacutewnywalne wartości

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 0003) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny okazał się czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu wynosi 0003) i częstością koszenia (wartość p testu ndash 006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania (wartość p testu ndash 0005) oraz kombinacja częstości i zbierania (wartość p testu ndash 0005)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 99

Tabela 5 Średnia wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo w latach 2005ndash2007

Table 5 Mean value of the Shannon-Wienerrsquos diversity index Hrsquo 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 149 175 186 181 144 17 165 167 2006 158 183 171 201 185 185 162 178 2007 161 190 198 213 195 197 178 190 Średnia 156 183 185 198 175 184 168 Mean 184 187 176 182

Istotny model regresji (tab 6) zawiera dwie zmienne głoacutewne 2007 r (p lt 0001) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p = 001) oraz interakcję war-tości wskaźnika Hrsquo w 2006 r z czynnością zebrania biomasy (p = 001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wskaźnik Hrsquo w 2007 r był większy niż w 2005 r

Tabela 6 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej wskaźnik Shannonashy-Wienera Hrsquo ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 6 Significant multiple regression model in relation to the diversity index value with values from analysis of variance

Zmienna Variable

R R2 F(380) p St

Błąd standarshydowy oceny andard error of estimation

Wartość Value 048 023 811 0000 025 B błąd t(80) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 160 0048 3358 0000 Częstość koszenia ndash raz na rok 014 0055 264 001 i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years 2007 r 022 0060 373 0000 2006 r pokos zebrany 020 0081 251 001 2006 biomass removed Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 93

Czynniki w analizie wariancji Czynniki głoacutewne ndash rok 2005 2006 2007 koszenieniekoszenie zbieranie biomashysyniezbieranie częstość koszenia raz w roku raz na 2 lata raz na 3 lata Interakcje rzędu 2 ndash koszenierok rokzbieranie biomasy rokczęstość koszenia zbieranie biomasyczęstość koszenia Interakcje rzędu 3 ndash rokzbieranie biomasyczęstość koszenia Zmienne w analizie regresji

Zmienne głoacutewne koszenie 1 ndash koszenie 0 ndash niekoszenie zbieranie 1 ndash zbieranie biomasy 0 ndash niezebierane 2006 1 ndash dane z 2006 r 0 ndash dane z roku innego niż 2006 2007 1 ndash dane z 2007 r 0 ndash dane z roku innego niż 2007 częstość 1 1 ndash częstość raz w roku 1 0 ndash częstość inna niż raz w roku częstość 2 1 ndash częstość przynajmniej raz na 2 lata 0 ndash częstość raz na 3 lata

Interakcje 2006zbieranie biomasy 1 ndash dane z 2006 r zbieranie biomasy 0 ndash pozostałe dane 2007zbieranie biomasy 1 ndash dane z 2007 r zbieranie biomasy 0 ndash pozostałe dane zbieranie biomasyczęstość raz w roku 1 ndash zbieranie biomasy częstość raz w roku 0 ndash pozostałe dane zbieranie biomasyczęstość raz na 2 lata 1 ndash zbieranie biomasy częstośćprzynajmniej raz na 2 lata 0 ndash pozostałe dane

Poziomy referencyjne rok 2005 niekoszenie niezebranie biomasy częstość raz na 3 lata

Parametry w tabeli wynikoacutew analizy regresji R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartość statystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Analizę jakości paszy dokonano na podstawie średniej (z lat 2005ndash2007) zashy

wartości składnikoacutew pokarmowych

WYNIKI BADAŃ

SKŁAD BOTANICZNY

W roku rozpoczęcia badań (2002) fitocenozy tworzyło 27 gatunkoacutew roślin ndash 10 gatunkoacutew traw i 17 gatunkoacutew roślin dwuliściennych w tym 3 gatunki należące do rodziny bobowatych (tab 2) Liczba gatunkoacutew na poszczegoacutelnych obiektach mieshy

94 T

abel

a 2

Skł

ad b

otan

iczn

y i ś

redn

ia (z

4 p

owtoacute

rzeń

) ilośc

iow

ość

posz

czeg

oacutelny

ch g

atun

koacutew

() w

lata

ch 2

002

i 200

7

Tab

le 2

Spe

cies

com

posi

tion

and

mea

n (4

repl

icat

ions

) abu

ndan

ce o

f par

ticul

ar sp

ecie

s (

) in

2002

and

200

7

Gat

unek

Spec

ies

Śred

nia

ilośc

iow

ość

na o

biek

tach

Mea

n ab

unda

nce

in a

reas

niek

oszo

nych

not m

owin

g

kosz

onyc

h m

own

raz

na ro

k o

nce

a ye

ar

raz

na 2

lata

onc

e in

2 y

ears

ra

z na

3 la

ta o

nce

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

zebr

ana

rem

oved

zo

staw

iona

le

ft ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

La

ta

Yea

rs

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

Licz

ba g

atun

koacutew

N

umbe

r of s

peci

es

19

23

18

34

15

28

16

29

20

28

20

28

15

22

Traw

y

Gra

sses

Hol

cus m

ollis

L

243

8 22

81

169

0 11

28

165

6 3

78

231

3 6

88

275

0 20

65

118

8 2

86

43

8 4

38

Fest

uca

prat

ensi

s Hud

s 13

75

50

4 17

53

56

8 11

25

115

9 19

06

128

1 6

88

84

6 8

13

96

9 2

86

69

0 D

acty

lis g

lom

erat

a L

6

93

37

5 18

15

150

3 8

15

150

3 13

80

106

3 10

03

115

9 16

56

178

1 13

46

150

0 Al

opec

urus

pra

tens

is L

13

78

156

3 10

03

69

0 15

31

84

6 11

59

66

3 4

09

143

8 12

81

81

3 24

06

193

8 D

esch

amps

ia c

aesp

itosa

(L)P

Bea

uv

56

5 2

55

00

8 11

88

94

0 1

28

25

0 4

43

56

3 5

06

56

3 5

68

175

0 13

78

Phle

um p

rete

nse

L

37

8 6

90

87

8 6

90

12

8 5

00

53

1 11

59

165

6 11

25

68

8 14

69

122

1 6

90

Elym

us re

pens

(L)

Gou

d 2

50

25

3 2

55

00

3 11

25

00

3 4

38

00

3 5

63

00

3 15

03

12

5 8

80

56

3 Po

a pr

aten

sis L

1

30

13

0 2

55

69

0 2

53

81

3 ndash

54

0 1

28

25

5 0

05

41

8 0

03

13

0 Ag

rost

is c

apill

aris

L

00

3 2

55

12

8 13

75

00

3 18

15

12

5 12

53

28

4 8

13

12

5 6

90

00

8 2

55

Fest

uca

rubr

a L

ndash

12

5 0

03

56

5 ndash

44

3 ndash

25

5 ndash

13

3 ndash

00

8 ndash

00

3 Tr

iset

um fl

aves

cens

(L)

Bea

uv

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Raz

em tr

awy

Tot

al o

f gra

sses

72

10

643

1 77

88

840

3 75

76

759

1 81

02

734

8 80

44

834

3 78

22

712

7 83

38

758

5 B

obow

ate

Legu

mes

Vi

cia

crac

ca L

0

03

00

5 ndash

12

8 ndash

00

5 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 Vi

cia

sepi

um L

0

03

ndash 2

50

00

5 ndash

25

3 0

05

12

8 0

03

12

8 0

03

12

5 0

03

ndash Tr

ifoliu

m re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash 0

10

ndash ndash

ndash r

ndash ndash

Trifo

lium

hyb

ridu

m L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

cd t

ab 2

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

R

azem

bob

owat

e T

otal

of l

egum

es

00

6 0

05

25

0 1

39

ndash 2

58

00

5 1

43

00

6 1

31

00

3 1

25

00

3 0

03

Zioł

a i c

hwas

ty

Her

bs a

nd w

eeds

Stel

lari

a gr

amin

ea L

9

38

231

3 8

44

53

4 16

25

156

5 8

13

97

5 6

90

125

3 17

81

225

0 11

25

168

8 G

aleo

psis

tetr

ahit

L

56

8 11

25

28

1 0

08

00

5 0

05

00

5 0

08

13

0 1

30

00

5 0

69

37

5 0

69

Vero

nica

cha

mae

drys

L

50

0 1

30

41

1 6

29

25

5 1

33

28

6 5

00

69

0 2

53

41

1 2

55

37

5 0

08

Urt

ica

dioi

ca L

1

28

00

5 1

28

00

3 1

28

12

8 0

03

06

6 1

28

12

8 ndash

00

3 ndash

06

4 G

aliu

m m

ollu

go L

0

03

00

5 0

05

13

3 ndash

00

8 1

28

25

3 ndash

00

8 0

05

13

3 ndash

12

8 Ru

mex

cri

spus

L

01

0 r

13

0 r

00

8 0

08

00

5 0

05

13

0 0

08

00

3 0

08

01

0 0

08

Cam

panu

la p

atul

a L

sst

r 0

03

r ndash

00

5 0

03

00

8 ndash

00

8 0

03

00

8 0

03

00

8 ndash

ndash Ac

hille

a m

illef

oliu

m L

sst

r 0

03

00

5 0

03

01

0 ndash

00

3 1

25

13

0 0

05

00

3 1

33

00

8 0

03

00

3 Ru

mex

ace

tosa

L

ndash 0

08

00

3 1

33

ndash 0

10

ndash 0

08

ndash 0

08

ndash 0

05

ndash 0

66

Ranu

ncul

us re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

08

ndash 0

03

ndash 0

66

ndash r

ndash 1

25

ndash 0

64

Ranu

ncul

us a

cris

ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash H

yper

icum

mac

ulat

um C

rant

z

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

05

ndash 0

08

ndash 0

05

00

3 1

28

ndash 0

03

Alch

emill

a m

ontic

ola

Opi

z ndash

ndash ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash Ae

gopo

dium

pod

agra

ria

L

ndash ndash

ndash r

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

00

3 0

03

ndash ndash

Vero

nica

offi

cina

lis L

ndash

00

3 ndash

r ndash

ndash ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash C

irsi

um a

rven

se (L

) Sc

op

ndash ndash

ndash 0

05

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

Tara

xacu

m o

ffici

nale

FH

Wig

g

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

03

ndash 0

03

00

3 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

Trag

opog

on p

rate

nsis

L

ndash ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash H

erac

leum

spho

ndyl

ium

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Meu

m a

tham

antic

um J

acq

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash r

Dau

cus c

arot

a L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 1

25

00

3 ndash

r ndash

ndash R

azem

zioła

i ch

was

ty21

53

359

4 18

05

149

5 20

24

189

0 13

65

204

7 19

04

182

1 23

50

300

4 18

88

210

1 To

tal o

f her

bs a

nd w

eeds

O

bjaś

nien

ia r

ndash g

atun

ek w

ystę

pują

cy sp

orad

yczn

ie (j

eden

lub

kilk

a os

obni

koacutew

)Ex

plan

atio

ns r

ndash o

ccas

iona

l spe

cies

(one

or f

ew)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 95

96 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

ściła się w granicach od 15 do 20 Trawy zajmowały powierzchnię od 72 do 83 udział roślin dwuliściennych z rodziny bobowatych był znikomy ndash do 25 a poshyzostałych dwuliściennych (zioacuteł i chwastoacutew) od 14 do 23 Po 6 latach prowadzeshynia doświadczenia skład botaniczny uległ zmianom na skutek trwającej sukcesji wtoacuternej na obiektach niekoszonych i na skutek ograniczonego użytkowania ndash na powierzchniach koszonych W 2007 r liczba gatunkoacutew w całym doświadczeniu zwiększyła się do 36 (11 gatunkoacutew traw 4 gatunki roślin z rodziny bobowatych i 21 zioacuteł i chwastoacutew) Liczebność zwiększyła się w największym stopniu na obiekshycie koszonym corocznie ze zbiorem biomasy ndash o 15 gatunkoacutew i o 13 na obiektach koszonym corocznie z niezebraną biomasą i koszonym raz na dwa lata ze zbiorem biomasy Na pozostałych obiektach koszonych zanotowano zwiększenie liczby gashytunkoacutew o 7ndash8 a na obiekcie niekoszonym ndash o 4 Gatunki nowe to przede wszystshykim rośliny dwuliścienne ktoacutere stanowiły setne procenta pokrycia lub występowashyły sporadycznie Są to między innymi koniczyna biała (Trifolium repens L) jashyskier rozłogowy (Ranunculus repens L) przywrotnik pasterski (Alchemilla montishycole Opiz) przetaczanik leśny (Veronica officinalis L) W grupie traw stwierdzono jeden nowy gatunek ndash konietlicę łąkową (Trisetum flavescens ( L) P Beauv)

Zmianom uległa ilościowość gatunkoacutew o znaczącym pokryciu w 2002 r Na obiekcie niekoszonym zwiększyło się pokrycie gwiazdnicy trawiastej (Stellaria graminea L) ndash o 14 i w mniejszym stopniu poziewnika szorstkiego (Galeopsis tetrahit L) ndash o 6 zmniejszyło się natomiast pokrycie kostrzewy łąkowej (Festushyca pratensis Huds) ndash o 8) W efekcie udział zioacuteł i chwastoacutew w pokryciu poshywierzchni zwiększył się o ponad 14 a traw zmniejszył o 8 Na obiektach koshyszonych zmniejszyło się pokrycie kłosoacutewki miękkiej (Holcus mollis L) (z wyjątshykiem koszonych raz na 3 lata z pozostawieniem biomasy) ndash od 6 do 16 i perzu właściwego (Elymus repens (L) Gould) ndash od 25 do 14 Zwiększyła się natomiast ilościowość traw średnich ktoacutere w 2002 r miały niewielki udział w runi przede wszystkim mietlicy pospolitej (Agrostis capillaris L) (do 18 na obiekcie koszoshynym corocznie z biomasą zostawioną) a w mniejszym stopniu wiechliny łąkowej (Poa pratensis L) i kostrzewy czerwonej (Festuca rubra L) Na obiektach z bioshymasą zebraną koszonych corocznie i raz na 2 lata można zauważyć niewielkie zmniejszenie się pokrycia traw wysokich ndash kostrzewy łąkowej (Festuca pratensis Huds) kupkoacutewki pospolitej (Dactylis glomerata L) i wyczyńca łąkowego (Alopeshycurus pratensis L) W wariancie z pozostawioną biomasą udział tych gatunkoacutew zwiększył się (kupkoacutewki pospolitej ndash coroczne koszenie ndash o 7 wyczyńca łąkoshywego ndash koszenie raz na 2 lata ndash o ok 10) Najmniej widoczne zmiany wystąpiły na obiektach koszonych raz na 3 lata co może być spowodowane małą częstościąwykonywania zabiegu w 6-letnich badaniach

Wznowienie użytkowania spowodowało nie tylko przemiany ilościowe i przeshystrzenne Zmianie uległo roacutewnież rozmieszczenie roślinności zwłaszcza traw Struktura runi na obiekcie koszonym corocznie zmieniła się z mozaikowej w heteshyrogeniczną w 2005 r (w trzecim roku badań) a na koszonym raz na 2 lata ndash

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 97

w 2007 r (w piątym roku badań) Przebudowa runi i opisane zmiany wpłynęły na jej bogactwo i roacuteżnorodność florystyczną oraz wydajność

BOGACTWO FLORYSTYCZNE

Bogactwo gatunkowe w kolejnych latach badań zwiększało się z 1532 w 2005 r do 1868 w 2007 r (tab 3) Średnia liczba gatunkoacutew na obiektach koszonych wyshynosiła 1743 a na obiekcie niekoszonym ndash 1517 Najmniejszą na obiektach koszoshynych zanotowano gdy koszono raz na trzy lata ndash 1604 a największą gdy koszono raz na 2 lata ndash 1846 Obiekty z pozostawioną biomasą charakteryzowało mniejsze bogactwo gatunkowe Najmniejsza liczba gatunkoacutew wystąpiła na obiekcie koszoshynym raz na 3 lata z biomasą zostawioną ndash 1500

Tabela 3 Średnia liczba gatunkoacutew w latach 2005ndash2007

Table 3 Mean number of species in the years 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 1425 1525 1400 1725 1575 1575 1500 1532 2006 1650 1775 1725 1975 1825 1625 1550 1732 2007 1475 2275 1975 2100 1875 1925 1450 1868 Średnia 1517 1858 1700 1933 1758 1708 1500 Mean 1779 1846 1604 1743

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 002) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 0006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja częstości koshyszenia i zbierania (wartość p testu ndash 0006) oraz kombinacja roku i zbierania bioshymasy (wartość p testu ndash 001)

Istotny model regresji (tab 4) zawiera zmienne głoacutewne rok 2006 (p = 0002) rok 2007 (p lt 002) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p lt 0001) oraz interakcję liczby gatunkoacutew w 2007 r z czynnością zebrania pokosu (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że liczba gatunkoacutew w 2006 r jest średnio o 200 większa a w 2007 r o 177 od liczby w 2005 r (poziom referencyjny roacutewny 1408) Gdy częstość koszenia wynosi raz na rok i raz na 2 lata liczba gatunkoacutew zwiększa się dodatkowo o 217 a w 2007 r gdy zebrano pokos liczba gatunkoacutew jest większa o 370

98 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Tabela 4 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej liczba gatunkoacutew ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 4 Significant multiple regression model in relation to the number of species with values from the analysis of variance

Błąd standar-Zmienna dowy oceny

R2 F(479) pRVariable Standard error of

estimation Wartość Value

Wyraz wolny Absolute term 2007 r biomasa zebrana2007 biomass removed Częstość koszenia ndash raz na rok i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years2006 r 2007 r

067 045 1643 0000 237 B błąd t(79) poziom p

standardowy p level standard error

1408 054 2614 0000 370 091 407 0000

217 052 413 0000

200 063 316 0002 177 074 238 002

Objaśnienia R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartośćstatystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeshyluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Explanations R ndash coefficient of multiple correlation R2 ndash coefficient of determination F ndash the value of Snedecorrsquos test p ndash significance of regression standard error ndash standard error of estimation of modelparameter B ndash regresshysion coefficient

WSKAŹNIK ROacuteŻNORODNOŚCI FLORYSTYCZNEJ Hrsquo

Wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo (tab 5) ndash podobnie jak bogactwo gatunkowe ndash była większa w każdym z następnych lat badań ndash od 167 w 2005 r do 190 w 2007 r Średnia wartość tego wskaźnika na obiektach koszonych wynosiła 182 a na obiekcie niekoszonym ndash 156 Najwiękshysze wartości otrzymano na obiektach koszonych corocznie i raz na dwa lata (184 i 187) Na obiektach z pozostawioną biomasą koszonych raz na 2 i 3 lata wskaźshynik miał niższe średnie wartości Obiekty koszone corocznie w obydwu wariantach charakteryzowały poroacutewnywalne wartości

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 0003) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny okazał się czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu wynosi 0003) i częstością koszenia (wartość p testu ndash 006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania (wartość p testu ndash 0005) oraz kombinacja częstości i zbierania (wartość p testu ndash 0005)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 99

Tabela 5 Średnia wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo w latach 2005ndash2007

Table 5 Mean value of the Shannon-Wienerrsquos diversity index Hrsquo 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 149 175 186 181 144 17 165 167 2006 158 183 171 201 185 185 162 178 2007 161 190 198 213 195 197 178 190 Średnia 156 183 185 198 175 184 168 Mean 184 187 176 182

Istotny model regresji (tab 6) zawiera dwie zmienne głoacutewne 2007 r (p lt 0001) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p = 001) oraz interakcję war-tości wskaźnika Hrsquo w 2006 r z czynnością zebrania biomasy (p = 001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wskaźnik Hrsquo w 2007 r był większy niż w 2005 r

Tabela 6 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej wskaźnik Shannonashy-Wienera Hrsquo ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 6 Significant multiple regression model in relation to the diversity index value with values from analysis of variance

Zmienna Variable

R R2 F(380) p St

Błąd standarshydowy oceny andard error of estimation

Wartość Value 048 023 811 0000 025 B błąd t(80) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 160 0048 3358 0000 Częstość koszenia ndash raz na rok 014 0055 264 001 i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years 2007 r 022 0060 373 0000 2006 r pokos zebrany 020 0081 251 001 2006 biomass removed Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

94 T

abel

a 2

Skł

ad b

otan

iczn

y i ś

redn

ia (z

4 p

owtoacute

rzeń

) ilośc

iow

ość

posz

czeg

oacutelny

ch g

atun

koacutew

() w

lata

ch 2

002

i 200

7

Tab

le 2

Spe

cies

com

posi

tion

and

mea

n (4

repl

icat

ions

) abu

ndan

ce o

f par

ticul

ar sp

ecie

s (

) in

2002

and

200

7

Gat

unek

Spec

ies

Śred

nia

ilośc

iow

ość

na o

biek

tach

Mea

n ab

unda

nce

in a

reas

niek

oszo

nych

not m

owin

g

kosz

onyc

h m

own

raz

na ro

k o

nce

a ye

ar

raz

na 2

lata

onc

e in

2 y

ears

ra

z na

3 la

ta o

nce

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

zebr

ana

rem

oved

zo

staw

iona

le

ft ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

La

ta

Yea

rs

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

2002

20

07

Licz

ba g

atun

koacutew

N

umbe

r of s

peci

es

19

23

18

34

15

28

16

29

20

28

20

28

15

22

Traw

y

Gra

sses

Hol

cus m

ollis

L

243

8 22

81

169

0 11

28

165

6 3

78

231

3 6

88

275

0 20

65

118

8 2

86

43

8 4

38

Fest

uca

prat

ensi

s Hud

s 13

75

50

4 17

53

56

8 11

25

115

9 19

06

128

1 6

88

84

6 8

13

96

9 2

86

69

0 D

acty

lis g

lom

erat

a L

6

93

37

5 18

15

150

3 8

15

150

3 13

80

106

3 10

03

115

9 16

56

178

1 13

46

150

0 Al

opec

urus

pra

tens

is L

13

78

156

3 10

03

69

0 15

31

84

6 11

59

66

3 4

09

143

8 12

81

81

3 24

06

193

8 D

esch

amps

ia c

aesp

itosa

(L)P

Bea

uv

56

5 2

55

00

8 11

88

94

0 1

28

25

0 4

43

56

3 5

06

56

3 5

68

175

0 13

78

Phle

um p

rete

nse

L

37

8 6

90

87

8 6

90

12

8 5

00

53

1 11

59

165

6 11

25

68

8 14

69

122

1 6

90

Elym

us re

pens

(L)

Gou

d 2

50

25

3 2

55

00

3 11

25

00

3 4

38

00

3 5

63

00

3 15

03

12

5 8

80

56

3 Po

a pr

aten

sis L

1

30

13

0 2

55

69

0 2

53

81

3 ndash

54

0 1

28

25

5 0

05

41

8 0

03

13

0 Ag

rost

is c

apill

aris

L

00

3 2

55

12

8 13

75

00

3 18

15

12

5 12

53

28

4 8

13

12

5 6

90

00

8 2

55

Fest

uca

rubr

a L

ndash

12

5 0

03

56

5 ndash

44

3 ndash

25

5 ndash

13

3 ndash

00

8 ndash

00

3 Tr

iset

um fl

aves

cens

(L)

Bea

uv

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Raz

em tr

awy

Tot

al o

f gra

sses

72

10

643

1 77

88

840

3 75

76

759

1 81

02

734

8 80

44

834

3 78

22

712

7 83

38

758

5 B

obow

ate

Legu

mes

Vi

cia

crac

ca L

0

03

00

5 ndash

12

8 ndash

00

5 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 Vi

cia

sepi

um L

0

03

ndash 2

50

00

5 ndash

25

3 0

05

12

8 0

03

12

8 0

03

12

5 0

03

ndash Tr

ifoliu

m re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash 0

10

ndash ndash

ndash r

ndash ndash

Trifo

lium

hyb

ridu

m L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

cd t

ab 2

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

R

azem

bob

owat

e T

otal

of l

egum

es

00

6 0

05

25

0 1

39

ndash 2

58

00

5 1

43

00

6 1

31

00

3 1

25

00

3 0

03

Zioł

a i c

hwas

ty

Her

bs a

nd w

eeds

Stel

lari

a gr

amin

ea L

9

38

231

3 8

44

53

4 16

25

156

5 8

13

97

5 6

90

125

3 17

81

225

0 11

25

168

8 G

aleo

psis

tetr

ahit

L

56

8 11

25

28

1 0

08

00

5 0

05

00

5 0

08

13

0 1

30

00

5 0

69

37

5 0

69

Vero

nica

cha

mae

drys

L

50

0 1

30

41

1 6

29

25

5 1

33

28

6 5

00

69

0 2

53

41

1 2

55

37

5 0

08

Urt

ica

dioi

ca L

1

28

00

5 1

28

00

3 1

28

12

8 0

03

06

6 1

28

12

8 ndash

00

3 ndash

06

4 G

aliu

m m

ollu

go L

0

03

00

5 0

05

13

3 ndash

00

8 1

28

25

3 ndash

00

8 0

05

13

3 ndash

12

8 Ru

mex

cri

spus

L

01

0 r

13

0 r

00

8 0

08

00

5 0

05

13

0 0

08

00

3 0

08

01

0 0

08

Cam

panu

la p

atul

a L

sst

r 0

03

r ndash

00

5 0

03

00

8 ndash

00

8 0

03

00

8 0

03

00

8 ndash

ndash Ac

hille

a m

illef

oliu

m L

sst

r 0

03

00

5 0

03

01

0 ndash

00

3 1

25

13

0 0

05

00

3 1

33

00

8 0

03

00

3 Ru

mex

ace

tosa

L

ndash 0

08

00

3 1

33

ndash 0

10

ndash 0

08

ndash 0

08

ndash 0

05

ndash 0

66

Ranu

ncul

us re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

08

ndash 0

03

ndash 0

66

ndash r

ndash 1

25

ndash 0

64

Ranu

ncul

us a

cris

ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash H

yper

icum

mac

ulat

um C

rant

z

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

05

ndash 0

08

ndash 0

05

00

3 1

28

ndash 0

03

Alch

emill

a m

ontic

ola

Opi

z ndash

ndash ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash Ae

gopo

dium

pod

agra

ria

L

ndash ndash

ndash r

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

00

3 0

03

ndash ndash

Vero

nica

offi

cina

lis L

ndash

00

3 ndash

r ndash

ndash ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash C

irsi

um a

rven

se (L

) Sc

op

ndash ndash

ndash 0

05

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

Tara

xacu

m o

ffici

nale

FH

Wig

g

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

03

ndash 0

03

00

3 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

Trag

opog

on p

rate

nsis

L

ndash ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash H

erac

leum

spho

ndyl

ium

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Meu

m a

tham

antic

um J

acq

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash r

Dau

cus c

arot

a L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 1

25

00

3 ndash

r ndash

ndash R

azem

zioła

i ch

was

ty21

53

359

4 18

05

149

5 20

24

189

0 13

65

204

7 19

04

182

1 23

50

300

4 18

88

210

1 To

tal o

f her

bs a

nd w

eeds

O

bjaś

nien

ia r

ndash g

atun

ek w

ystę

pują

cy sp

orad

yczn

ie (j

eden

lub

kilk

a os

obni

koacutew

)Ex

plan

atio

ns r

ndash o

ccas

iona

l spe

cies

(one

or f

ew)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 95

96 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

ściła się w granicach od 15 do 20 Trawy zajmowały powierzchnię od 72 do 83 udział roślin dwuliściennych z rodziny bobowatych był znikomy ndash do 25 a poshyzostałych dwuliściennych (zioacuteł i chwastoacutew) od 14 do 23 Po 6 latach prowadzeshynia doświadczenia skład botaniczny uległ zmianom na skutek trwającej sukcesji wtoacuternej na obiektach niekoszonych i na skutek ograniczonego użytkowania ndash na powierzchniach koszonych W 2007 r liczba gatunkoacutew w całym doświadczeniu zwiększyła się do 36 (11 gatunkoacutew traw 4 gatunki roślin z rodziny bobowatych i 21 zioacuteł i chwastoacutew) Liczebność zwiększyła się w największym stopniu na obiekshycie koszonym corocznie ze zbiorem biomasy ndash o 15 gatunkoacutew i o 13 na obiektach koszonym corocznie z niezebraną biomasą i koszonym raz na dwa lata ze zbiorem biomasy Na pozostałych obiektach koszonych zanotowano zwiększenie liczby gashytunkoacutew o 7ndash8 a na obiekcie niekoszonym ndash o 4 Gatunki nowe to przede wszystshykim rośliny dwuliścienne ktoacutere stanowiły setne procenta pokrycia lub występowashyły sporadycznie Są to między innymi koniczyna biała (Trifolium repens L) jashyskier rozłogowy (Ranunculus repens L) przywrotnik pasterski (Alchemilla montishycole Opiz) przetaczanik leśny (Veronica officinalis L) W grupie traw stwierdzono jeden nowy gatunek ndash konietlicę łąkową (Trisetum flavescens ( L) P Beauv)

Zmianom uległa ilościowość gatunkoacutew o znaczącym pokryciu w 2002 r Na obiekcie niekoszonym zwiększyło się pokrycie gwiazdnicy trawiastej (Stellaria graminea L) ndash o 14 i w mniejszym stopniu poziewnika szorstkiego (Galeopsis tetrahit L) ndash o 6 zmniejszyło się natomiast pokrycie kostrzewy łąkowej (Festushyca pratensis Huds) ndash o 8) W efekcie udział zioacuteł i chwastoacutew w pokryciu poshywierzchni zwiększył się o ponad 14 a traw zmniejszył o 8 Na obiektach koshyszonych zmniejszyło się pokrycie kłosoacutewki miękkiej (Holcus mollis L) (z wyjątshykiem koszonych raz na 3 lata z pozostawieniem biomasy) ndash od 6 do 16 i perzu właściwego (Elymus repens (L) Gould) ndash od 25 do 14 Zwiększyła się natomiast ilościowość traw średnich ktoacutere w 2002 r miały niewielki udział w runi przede wszystkim mietlicy pospolitej (Agrostis capillaris L) (do 18 na obiekcie koszoshynym corocznie z biomasą zostawioną) a w mniejszym stopniu wiechliny łąkowej (Poa pratensis L) i kostrzewy czerwonej (Festuca rubra L) Na obiektach z bioshymasą zebraną koszonych corocznie i raz na 2 lata można zauważyć niewielkie zmniejszenie się pokrycia traw wysokich ndash kostrzewy łąkowej (Festuca pratensis Huds) kupkoacutewki pospolitej (Dactylis glomerata L) i wyczyńca łąkowego (Alopeshycurus pratensis L) W wariancie z pozostawioną biomasą udział tych gatunkoacutew zwiększył się (kupkoacutewki pospolitej ndash coroczne koszenie ndash o 7 wyczyńca łąkoshywego ndash koszenie raz na 2 lata ndash o ok 10) Najmniej widoczne zmiany wystąpiły na obiektach koszonych raz na 3 lata co może być spowodowane małą częstościąwykonywania zabiegu w 6-letnich badaniach

Wznowienie użytkowania spowodowało nie tylko przemiany ilościowe i przeshystrzenne Zmianie uległo roacutewnież rozmieszczenie roślinności zwłaszcza traw Struktura runi na obiekcie koszonym corocznie zmieniła się z mozaikowej w heteshyrogeniczną w 2005 r (w trzecim roku badań) a na koszonym raz na 2 lata ndash

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 97

w 2007 r (w piątym roku badań) Przebudowa runi i opisane zmiany wpłynęły na jej bogactwo i roacuteżnorodność florystyczną oraz wydajność

BOGACTWO FLORYSTYCZNE

Bogactwo gatunkowe w kolejnych latach badań zwiększało się z 1532 w 2005 r do 1868 w 2007 r (tab 3) Średnia liczba gatunkoacutew na obiektach koszonych wyshynosiła 1743 a na obiekcie niekoszonym ndash 1517 Najmniejszą na obiektach koszoshynych zanotowano gdy koszono raz na trzy lata ndash 1604 a największą gdy koszono raz na 2 lata ndash 1846 Obiekty z pozostawioną biomasą charakteryzowało mniejsze bogactwo gatunkowe Najmniejsza liczba gatunkoacutew wystąpiła na obiekcie koszoshynym raz na 3 lata z biomasą zostawioną ndash 1500

Tabela 3 Średnia liczba gatunkoacutew w latach 2005ndash2007

Table 3 Mean number of species in the years 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 1425 1525 1400 1725 1575 1575 1500 1532 2006 1650 1775 1725 1975 1825 1625 1550 1732 2007 1475 2275 1975 2100 1875 1925 1450 1868 Średnia 1517 1858 1700 1933 1758 1708 1500 Mean 1779 1846 1604 1743

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 002) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 0006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja częstości koshyszenia i zbierania (wartość p testu ndash 0006) oraz kombinacja roku i zbierania bioshymasy (wartość p testu ndash 001)

Istotny model regresji (tab 4) zawiera zmienne głoacutewne rok 2006 (p = 0002) rok 2007 (p lt 002) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p lt 0001) oraz interakcję liczby gatunkoacutew w 2007 r z czynnością zebrania pokosu (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że liczba gatunkoacutew w 2006 r jest średnio o 200 większa a w 2007 r o 177 od liczby w 2005 r (poziom referencyjny roacutewny 1408) Gdy częstość koszenia wynosi raz na rok i raz na 2 lata liczba gatunkoacutew zwiększa się dodatkowo o 217 a w 2007 r gdy zebrano pokos liczba gatunkoacutew jest większa o 370

98 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Tabela 4 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej liczba gatunkoacutew ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 4 Significant multiple regression model in relation to the number of species with values from the analysis of variance

Błąd standar-Zmienna dowy oceny

R2 F(479) pRVariable Standard error of

estimation Wartość Value

Wyraz wolny Absolute term 2007 r biomasa zebrana2007 biomass removed Częstość koszenia ndash raz na rok i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years2006 r 2007 r

067 045 1643 0000 237 B błąd t(79) poziom p

standardowy p level standard error

1408 054 2614 0000 370 091 407 0000

217 052 413 0000

200 063 316 0002 177 074 238 002

Objaśnienia R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartośćstatystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeshyluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Explanations R ndash coefficient of multiple correlation R2 ndash coefficient of determination F ndash the value of Snedecorrsquos test p ndash significance of regression standard error ndash standard error of estimation of modelparameter B ndash regresshysion coefficient

WSKAŹNIK ROacuteŻNORODNOŚCI FLORYSTYCZNEJ Hrsquo

Wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo (tab 5) ndash podobnie jak bogactwo gatunkowe ndash była większa w każdym z następnych lat badań ndash od 167 w 2005 r do 190 w 2007 r Średnia wartość tego wskaźnika na obiektach koszonych wynosiła 182 a na obiekcie niekoszonym ndash 156 Najwiękshysze wartości otrzymano na obiektach koszonych corocznie i raz na dwa lata (184 i 187) Na obiektach z pozostawioną biomasą koszonych raz na 2 i 3 lata wskaźshynik miał niższe średnie wartości Obiekty koszone corocznie w obydwu wariantach charakteryzowały poroacutewnywalne wartości

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 0003) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny okazał się czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu wynosi 0003) i częstością koszenia (wartość p testu ndash 006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania (wartość p testu ndash 0005) oraz kombinacja częstości i zbierania (wartość p testu ndash 0005)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 99

Tabela 5 Średnia wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo w latach 2005ndash2007

Table 5 Mean value of the Shannon-Wienerrsquos diversity index Hrsquo 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 149 175 186 181 144 17 165 167 2006 158 183 171 201 185 185 162 178 2007 161 190 198 213 195 197 178 190 Średnia 156 183 185 198 175 184 168 Mean 184 187 176 182

Istotny model regresji (tab 6) zawiera dwie zmienne głoacutewne 2007 r (p lt 0001) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p = 001) oraz interakcję war-tości wskaźnika Hrsquo w 2006 r z czynnością zebrania biomasy (p = 001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wskaźnik Hrsquo w 2007 r był większy niż w 2005 r

Tabela 6 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej wskaźnik Shannonashy-Wienera Hrsquo ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 6 Significant multiple regression model in relation to the diversity index value with values from analysis of variance

Zmienna Variable

R R2 F(380) p St

Błąd standarshydowy oceny andard error of estimation

Wartość Value 048 023 811 0000 025 B błąd t(80) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 160 0048 3358 0000 Częstość koszenia ndash raz na rok 014 0055 264 001 i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years 2007 r 022 0060 373 0000 2006 r pokos zebrany 020 0081 251 001 2006 biomass removed Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

cd t

ab 2

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

R

azem

bob

owat

e T

otal

of l

egum

es

00

6 0

05

25

0 1

39

ndash 2

58

00

5 1

43

00

6 1

31

00

3 1

25

00

3 0

03

Zioł

a i c

hwas

ty

Her

bs a

nd w

eeds

Stel

lari

a gr

amin

ea L

9

38

231

3 8

44

53

4 16

25

156

5 8

13

97

5 6

90

125

3 17

81

225

0 11

25

168

8 G

aleo

psis

tetr

ahit

L

56

8 11

25

28

1 0

08

00

5 0

05

00

5 0

08

13

0 1

30

00

5 0

69

37

5 0

69

Vero

nica

cha

mae

drys

L

50

0 1

30

41

1 6

29

25

5 1

33

28

6 5

00

69

0 2

53

41

1 2

55

37

5 0

08

Urt

ica

dioi

ca L

1

28

00

5 1

28

00

3 1

28

12

8 0

03

06

6 1

28

12

8 ndash

00

3 ndash

06

4 G

aliu

m m

ollu

go L

0

03

00

5 0

05

13

3 ndash

00

8 1

28

25

3 ndash

00

8 0

05

13

3 ndash

12

8 Ru

mex

cri

spus

L

01

0 r

13

0 r

00

8 0

08

00

5 0

05

13

0 0

08

00

3 0

08

01

0 0

08

Cam

panu

la p

atul

a L

sst

r 0

03

r ndash

00

5 0

03

00

8 ndash

00

8 0

03

00

8 0

03

00

8 ndash

ndash Ac

hille

a m

illef

oliu

m L

sst

r 0

03

00

5 0

03

01

0 ndash

00

3 1

25

13

0 0

05

00

3 1

33

00

8 0

03

00

3 Ru

mex

ace

tosa

L

ndash 0

08

00

3 1

33

ndash 0

10

ndash 0

08

ndash 0

08

ndash 0

05

ndash 0

66

Ranu

ncul

us re

pens

L

ndash ndash

ndash 0

08

ndash 0

03

ndash 0

66

ndash r

ndash 1

25

ndash 0

64

Ranu

ncul

us a

cris

ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash H

yper

icum

mac

ulat

um C

rant

z

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

05

ndash 0

08

ndash 0

05

00

3 1

28

ndash 0

03

Alch

emill

a m

ontic

ola

Opi

z ndash

ndash ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

8 ndash

00

5 ndash

00

3 ndash

ndash Ae

gopo

dium

pod

agra

ria

L

ndash ndash

ndash r

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

00

3 0

03

ndash ndash

Vero

nica

offi

cina

lis L

ndash

00

3 ndash

r ndash

ndash ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

ndash C

irsi

um a

rven

se (L

) Sc

op

ndash ndash

ndash 0

05

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

Tara

xacu

m o

ffici

nale

FH

Wig

g

ndash r

ndash 0

05

ndash 0

03

ndash 0

03

00

3 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

Trag

opog

on p

rate

nsis

L

ndash ndash

ndash ndash

003

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash H

erac

leum

spho

ndyl

ium

L

ndash ndash

ndash 0

03

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash ndash

Meu

m a

tham

antic

um J

acq

ndash

ndash ndash

ndash ndash

ndash 0

03

ndash 0

03

ndash ndash

ndash r

Dau

cus c

arot

a L

ndash

ndash ndash

00

3 ndash

ndash ndash

00

3 1

25

00

3 ndash

r ndash

ndash R

azem

zioła

i ch

was

ty21

53

359

4 18

05

149

5 20

24

189

0 13

65

204

7 19

04

182

1 23

50

300

4 18

88

210

1 To

tal o

f her

bs a

nd w

eeds

O

bjaś

nien

ia r

ndash g

atun

ek w

ystę

pują

cy sp

orad

yczn

ie (j

eden

lub

kilk

a os

obni

koacutew

)Ex

plan

atio

ns r

ndash o

ccas

iona

l spe

cies

(one

or f

ew)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 95

96 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

ściła się w granicach od 15 do 20 Trawy zajmowały powierzchnię od 72 do 83 udział roślin dwuliściennych z rodziny bobowatych był znikomy ndash do 25 a poshyzostałych dwuliściennych (zioacuteł i chwastoacutew) od 14 do 23 Po 6 latach prowadzeshynia doświadczenia skład botaniczny uległ zmianom na skutek trwającej sukcesji wtoacuternej na obiektach niekoszonych i na skutek ograniczonego użytkowania ndash na powierzchniach koszonych W 2007 r liczba gatunkoacutew w całym doświadczeniu zwiększyła się do 36 (11 gatunkoacutew traw 4 gatunki roślin z rodziny bobowatych i 21 zioacuteł i chwastoacutew) Liczebność zwiększyła się w największym stopniu na obiekshycie koszonym corocznie ze zbiorem biomasy ndash o 15 gatunkoacutew i o 13 na obiektach koszonym corocznie z niezebraną biomasą i koszonym raz na dwa lata ze zbiorem biomasy Na pozostałych obiektach koszonych zanotowano zwiększenie liczby gashytunkoacutew o 7ndash8 a na obiekcie niekoszonym ndash o 4 Gatunki nowe to przede wszystshykim rośliny dwuliścienne ktoacutere stanowiły setne procenta pokrycia lub występowashyły sporadycznie Są to między innymi koniczyna biała (Trifolium repens L) jashyskier rozłogowy (Ranunculus repens L) przywrotnik pasterski (Alchemilla montishycole Opiz) przetaczanik leśny (Veronica officinalis L) W grupie traw stwierdzono jeden nowy gatunek ndash konietlicę łąkową (Trisetum flavescens ( L) P Beauv)

Zmianom uległa ilościowość gatunkoacutew o znaczącym pokryciu w 2002 r Na obiekcie niekoszonym zwiększyło się pokrycie gwiazdnicy trawiastej (Stellaria graminea L) ndash o 14 i w mniejszym stopniu poziewnika szorstkiego (Galeopsis tetrahit L) ndash o 6 zmniejszyło się natomiast pokrycie kostrzewy łąkowej (Festushyca pratensis Huds) ndash o 8) W efekcie udział zioacuteł i chwastoacutew w pokryciu poshywierzchni zwiększył się o ponad 14 a traw zmniejszył o 8 Na obiektach koshyszonych zmniejszyło się pokrycie kłosoacutewki miękkiej (Holcus mollis L) (z wyjątshykiem koszonych raz na 3 lata z pozostawieniem biomasy) ndash od 6 do 16 i perzu właściwego (Elymus repens (L) Gould) ndash od 25 do 14 Zwiększyła się natomiast ilościowość traw średnich ktoacutere w 2002 r miały niewielki udział w runi przede wszystkim mietlicy pospolitej (Agrostis capillaris L) (do 18 na obiekcie koszoshynym corocznie z biomasą zostawioną) a w mniejszym stopniu wiechliny łąkowej (Poa pratensis L) i kostrzewy czerwonej (Festuca rubra L) Na obiektach z bioshymasą zebraną koszonych corocznie i raz na 2 lata można zauważyć niewielkie zmniejszenie się pokrycia traw wysokich ndash kostrzewy łąkowej (Festuca pratensis Huds) kupkoacutewki pospolitej (Dactylis glomerata L) i wyczyńca łąkowego (Alopeshycurus pratensis L) W wariancie z pozostawioną biomasą udział tych gatunkoacutew zwiększył się (kupkoacutewki pospolitej ndash coroczne koszenie ndash o 7 wyczyńca łąkoshywego ndash koszenie raz na 2 lata ndash o ok 10) Najmniej widoczne zmiany wystąpiły na obiektach koszonych raz na 3 lata co może być spowodowane małą częstościąwykonywania zabiegu w 6-letnich badaniach

Wznowienie użytkowania spowodowało nie tylko przemiany ilościowe i przeshystrzenne Zmianie uległo roacutewnież rozmieszczenie roślinności zwłaszcza traw Struktura runi na obiekcie koszonym corocznie zmieniła się z mozaikowej w heteshyrogeniczną w 2005 r (w trzecim roku badań) a na koszonym raz na 2 lata ndash

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 97

w 2007 r (w piątym roku badań) Przebudowa runi i opisane zmiany wpłynęły na jej bogactwo i roacuteżnorodność florystyczną oraz wydajność

BOGACTWO FLORYSTYCZNE

Bogactwo gatunkowe w kolejnych latach badań zwiększało się z 1532 w 2005 r do 1868 w 2007 r (tab 3) Średnia liczba gatunkoacutew na obiektach koszonych wyshynosiła 1743 a na obiekcie niekoszonym ndash 1517 Najmniejszą na obiektach koszoshynych zanotowano gdy koszono raz na trzy lata ndash 1604 a największą gdy koszono raz na 2 lata ndash 1846 Obiekty z pozostawioną biomasą charakteryzowało mniejsze bogactwo gatunkowe Najmniejsza liczba gatunkoacutew wystąpiła na obiekcie koszoshynym raz na 3 lata z biomasą zostawioną ndash 1500

Tabela 3 Średnia liczba gatunkoacutew w latach 2005ndash2007

Table 3 Mean number of species in the years 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 1425 1525 1400 1725 1575 1575 1500 1532 2006 1650 1775 1725 1975 1825 1625 1550 1732 2007 1475 2275 1975 2100 1875 1925 1450 1868 Średnia 1517 1858 1700 1933 1758 1708 1500 Mean 1779 1846 1604 1743

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 002) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 0006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja częstości koshyszenia i zbierania (wartość p testu ndash 0006) oraz kombinacja roku i zbierania bioshymasy (wartość p testu ndash 001)

Istotny model regresji (tab 4) zawiera zmienne głoacutewne rok 2006 (p = 0002) rok 2007 (p lt 002) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p lt 0001) oraz interakcję liczby gatunkoacutew w 2007 r z czynnością zebrania pokosu (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że liczba gatunkoacutew w 2006 r jest średnio o 200 większa a w 2007 r o 177 od liczby w 2005 r (poziom referencyjny roacutewny 1408) Gdy częstość koszenia wynosi raz na rok i raz na 2 lata liczba gatunkoacutew zwiększa się dodatkowo o 217 a w 2007 r gdy zebrano pokos liczba gatunkoacutew jest większa o 370

98 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Tabela 4 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej liczba gatunkoacutew ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 4 Significant multiple regression model in relation to the number of species with values from the analysis of variance

Błąd standar-Zmienna dowy oceny

R2 F(479) pRVariable Standard error of

estimation Wartość Value

Wyraz wolny Absolute term 2007 r biomasa zebrana2007 biomass removed Częstość koszenia ndash raz na rok i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years2006 r 2007 r

067 045 1643 0000 237 B błąd t(79) poziom p

standardowy p level standard error

1408 054 2614 0000 370 091 407 0000

217 052 413 0000

200 063 316 0002 177 074 238 002

Objaśnienia R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartośćstatystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeshyluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Explanations R ndash coefficient of multiple correlation R2 ndash coefficient of determination F ndash the value of Snedecorrsquos test p ndash significance of regression standard error ndash standard error of estimation of modelparameter B ndash regresshysion coefficient

WSKAŹNIK ROacuteŻNORODNOŚCI FLORYSTYCZNEJ Hrsquo

Wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo (tab 5) ndash podobnie jak bogactwo gatunkowe ndash była większa w każdym z następnych lat badań ndash od 167 w 2005 r do 190 w 2007 r Średnia wartość tego wskaźnika na obiektach koszonych wynosiła 182 a na obiekcie niekoszonym ndash 156 Najwiękshysze wartości otrzymano na obiektach koszonych corocznie i raz na dwa lata (184 i 187) Na obiektach z pozostawioną biomasą koszonych raz na 2 i 3 lata wskaźshynik miał niższe średnie wartości Obiekty koszone corocznie w obydwu wariantach charakteryzowały poroacutewnywalne wartości

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 0003) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny okazał się czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu wynosi 0003) i częstością koszenia (wartość p testu ndash 006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania (wartość p testu ndash 0005) oraz kombinacja częstości i zbierania (wartość p testu ndash 0005)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 99

Tabela 5 Średnia wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo w latach 2005ndash2007

Table 5 Mean value of the Shannon-Wienerrsquos diversity index Hrsquo 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 149 175 186 181 144 17 165 167 2006 158 183 171 201 185 185 162 178 2007 161 190 198 213 195 197 178 190 Średnia 156 183 185 198 175 184 168 Mean 184 187 176 182

Istotny model regresji (tab 6) zawiera dwie zmienne głoacutewne 2007 r (p lt 0001) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p = 001) oraz interakcję war-tości wskaźnika Hrsquo w 2006 r z czynnością zebrania biomasy (p = 001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wskaźnik Hrsquo w 2007 r był większy niż w 2005 r

Tabela 6 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej wskaźnik Shannonashy-Wienera Hrsquo ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 6 Significant multiple regression model in relation to the diversity index value with values from analysis of variance

Zmienna Variable

R R2 F(380) p St

Błąd standarshydowy oceny andard error of estimation

Wartość Value 048 023 811 0000 025 B błąd t(80) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 160 0048 3358 0000 Częstość koszenia ndash raz na rok 014 0055 264 001 i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years 2007 r 022 0060 373 0000 2006 r pokos zebrany 020 0081 251 001 2006 biomass removed Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

96 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

ściła się w granicach od 15 do 20 Trawy zajmowały powierzchnię od 72 do 83 udział roślin dwuliściennych z rodziny bobowatych był znikomy ndash do 25 a poshyzostałych dwuliściennych (zioacuteł i chwastoacutew) od 14 do 23 Po 6 latach prowadzeshynia doświadczenia skład botaniczny uległ zmianom na skutek trwającej sukcesji wtoacuternej na obiektach niekoszonych i na skutek ograniczonego użytkowania ndash na powierzchniach koszonych W 2007 r liczba gatunkoacutew w całym doświadczeniu zwiększyła się do 36 (11 gatunkoacutew traw 4 gatunki roślin z rodziny bobowatych i 21 zioacuteł i chwastoacutew) Liczebność zwiększyła się w największym stopniu na obiekshycie koszonym corocznie ze zbiorem biomasy ndash o 15 gatunkoacutew i o 13 na obiektach koszonym corocznie z niezebraną biomasą i koszonym raz na dwa lata ze zbiorem biomasy Na pozostałych obiektach koszonych zanotowano zwiększenie liczby gashytunkoacutew o 7ndash8 a na obiekcie niekoszonym ndash o 4 Gatunki nowe to przede wszystshykim rośliny dwuliścienne ktoacutere stanowiły setne procenta pokrycia lub występowashyły sporadycznie Są to między innymi koniczyna biała (Trifolium repens L) jashyskier rozłogowy (Ranunculus repens L) przywrotnik pasterski (Alchemilla montishycole Opiz) przetaczanik leśny (Veronica officinalis L) W grupie traw stwierdzono jeden nowy gatunek ndash konietlicę łąkową (Trisetum flavescens ( L) P Beauv)

Zmianom uległa ilościowość gatunkoacutew o znaczącym pokryciu w 2002 r Na obiekcie niekoszonym zwiększyło się pokrycie gwiazdnicy trawiastej (Stellaria graminea L) ndash o 14 i w mniejszym stopniu poziewnika szorstkiego (Galeopsis tetrahit L) ndash o 6 zmniejszyło się natomiast pokrycie kostrzewy łąkowej (Festushyca pratensis Huds) ndash o 8) W efekcie udział zioacuteł i chwastoacutew w pokryciu poshywierzchni zwiększył się o ponad 14 a traw zmniejszył o 8 Na obiektach koshyszonych zmniejszyło się pokrycie kłosoacutewki miękkiej (Holcus mollis L) (z wyjątshykiem koszonych raz na 3 lata z pozostawieniem biomasy) ndash od 6 do 16 i perzu właściwego (Elymus repens (L) Gould) ndash od 25 do 14 Zwiększyła się natomiast ilościowość traw średnich ktoacutere w 2002 r miały niewielki udział w runi przede wszystkim mietlicy pospolitej (Agrostis capillaris L) (do 18 na obiekcie koszoshynym corocznie z biomasą zostawioną) a w mniejszym stopniu wiechliny łąkowej (Poa pratensis L) i kostrzewy czerwonej (Festuca rubra L) Na obiektach z bioshymasą zebraną koszonych corocznie i raz na 2 lata można zauważyć niewielkie zmniejszenie się pokrycia traw wysokich ndash kostrzewy łąkowej (Festuca pratensis Huds) kupkoacutewki pospolitej (Dactylis glomerata L) i wyczyńca łąkowego (Alopeshycurus pratensis L) W wariancie z pozostawioną biomasą udział tych gatunkoacutew zwiększył się (kupkoacutewki pospolitej ndash coroczne koszenie ndash o 7 wyczyńca łąkoshywego ndash koszenie raz na 2 lata ndash o ok 10) Najmniej widoczne zmiany wystąpiły na obiektach koszonych raz na 3 lata co może być spowodowane małą częstościąwykonywania zabiegu w 6-letnich badaniach

Wznowienie użytkowania spowodowało nie tylko przemiany ilościowe i przeshystrzenne Zmianie uległo roacutewnież rozmieszczenie roślinności zwłaszcza traw Struktura runi na obiekcie koszonym corocznie zmieniła się z mozaikowej w heteshyrogeniczną w 2005 r (w trzecim roku badań) a na koszonym raz na 2 lata ndash

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 97

w 2007 r (w piątym roku badań) Przebudowa runi i opisane zmiany wpłynęły na jej bogactwo i roacuteżnorodność florystyczną oraz wydajność

BOGACTWO FLORYSTYCZNE

Bogactwo gatunkowe w kolejnych latach badań zwiększało się z 1532 w 2005 r do 1868 w 2007 r (tab 3) Średnia liczba gatunkoacutew na obiektach koszonych wyshynosiła 1743 a na obiekcie niekoszonym ndash 1517 Najmniejszą na obiektach koszoshynych zanotowano gdy koszono raz na trzy lata ndash 1604 a największą gdy koszono raz na 2 lata ndash 1846 Obiekty z pozostawioną biomasą charakteryzowało mniejsze bogactwo gatunkowe Najmniejsza liczba gatunkoacutew wystąpiła na obiekcie koszoshynym raz na 3 lata z biomasą zostawioną ndash 1500

Tabela 3 Średnia liczba gatunkoacutew w latach 2005ndash2007

Table 3 Mean number of species in the years 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 1425 1525 1400 1725 1575 1575 1500 1532 2006 1650 1775 1725 1975 1825 1625 1550 1732 2007 1475 2275 1975 2100 1875 1925 1450 1868 Średnia 1517 1858 1700 1933 1758 1708 1500 Mean 1779 1846 1604 1743

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 002) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 0006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja częstości koshyszenia i zbierania (wartość p testu ndash 0006) oraz kombinacja roku i zbierania bioshymasy (wartość p testu ndash 001)

Istotny model regresji (tab 4) zawiera zmienne głoacutewne rok 2006 (p = 0002) rok 2007 (p lt 002) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p lt 0001) oraz interakcję liczby gatunkoacutew w 2007 r z czynnością zebrania pokosu (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że liczba gatunkoacutew w 2006 r jest średnio o 200 większa a w 2007 r o 177 od liczby w 2005 r (poziom referencyjny roacutewny 1408) Gdy częstość koszenia wynosi raz na rok i raz na 2 lata liczba gatunkoacutew zwiększa się dodatkowo o 217 a w 2007 r gdy zebrano pokos liczba gatunkoacutew jest większa o 370

98 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Tabela 4 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej liczba gatunkoacutew ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 4 Significant multiple regression model in relation to the number of species with values from the analysis of variance

Błąd standar-Zmienna dowy oceny

R2 F(479) pRVariable Standard error of

estimation Wartość Value

Wyraz wolny Absolute term 2007 r biomasa zebrana2007 biomass removed Częstość koszenia ndash raz na rok i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years2006 r 2007 r

067 045 1643 0000 237 B błąd t(79) poziom p

standardowy p level standard error

1408 054 2614 0000 370 091 407 0000

217 052 413 0000

200 063 316 0002 177 074 238 002

Objaśnienia R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartośćstatystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeshyluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Explanations R ndash coefficient of multiple correlation R2 ndash coefficient of determination F ndash the value of Snedecorrsquos test p ndash significance of regression standard error ndash standard error of estimation of modelparameter B ndash regresshysion coefficient

WSKAŹNIK ROacuteŻNORODNOŚCI FLORYSTYCZNEJ Hrsquo

Wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo (tab 5) ndash podobnie jak bogactwo gatunkowe ndash była większa w każdym z następnych lat badań ndash od 167 w 2005 r do 190 w 2007 r Średnia wartość tego wskaźnika na obiektach koszonych wynosiła 182 a na obiekcie niekoszonym ndash 156 Najwiękshysze wartości otrzymano na obiektach koszonych corocznie i raz na dwa lata (184 i 187) Na obiektach z pozostawioną biomasą koszonych raz na 2 i 3 lata wskaźshynik miał niższe średnie wartości Obiekty koszone corocznie w obydwu wariantach charakteryzowały poroacutewnywalne wartości

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 0003) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny okazał się czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu wynosi 0003) i częstością koszenia (wartość p testu ndash 006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania (wartość p testu ndash 0005) oraz kombinacja częstości i zbierania (wartość p testu ndash 0005)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 99

Tabela 5 Średnia wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo w latach 2005ndash2007

Table 5 Mean value of the Shannon-Wienerrsquos diversity index Hrsquo 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 149 175 186 181 144 17 165 167 2006 158 183 171 201 185 185 162 178 2007 161 190 198 213 195 197 178 190 Średnia 156 183 185 198 175 184 168 Mean 184 187 176 182

Istotny model regresji (tab 6) zawiera dwie zmienne głoacutewne 2007 r (p lt 0001) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p = 001) oraz interakcję war-tości wskaźnika Hrsquo w 2006 r z czynnością zebrania biomasy (p = 001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wskaźnik Hrsquo w 2007 r był większy niż w 2005 r

Tabela 6 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej wskaźnik Shannonashy-Wienera Hrsquo ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 6 Significant multiple regression model in relation to the diversity index value with values from analysis of variance

Zmienna Variable

R R2 F(380) p St

Błąd standarshydowy oceny andard error of estimation

Wartość Value 048 023 811 0000 025 B błąd t(80) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 160 0048 3358 0000 Częstość koszenia ndash raz na rok 014 0055 264 001 i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years 2007 r 022 0060 373 0000 2006 r pokos zebrany 020 0081 251 001 2006 biomass removed Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 97

w 2007 r (w piątym roku badań) Przebudowa runi i opisane zmiany wpłynęły na jej bogactwo i roacuteżnorodność florystyczną oraz wydajność

BOGACTWO FLORYSTYCZNE

Bogactwo gatunkowe w kolejnych latach badań zwiększało się z 1532 w 2005 r do 1868 w 2007 r (tab 3) Średnia liczba gatunkoacutew na obiektach koszonych wyshynosiła 1743 a na obiekcie niekoszonym ndash 1517 Najmniejszą na obiektach koszoshynych zanotowano gdy koszono raz na trzy lata ndash 1604 a największą gdy koszono raz na 2 lata ndash 1846 Obiekty z pozostawioną biomasą charakteryzowało mniejsze bogactwo gatunkowe Najmniejsza liczba gatunkoacutew wystąpiła na obiekcie koszoshynym raz na 3 lata z biomasą zostawioną ndash 1500

Tabela 3 Średnia liczba gatunkoacutew w latach 2005ndash2007

Table 3 Mean number of species in the years 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 1425 1525 1400 1725 1575 1575 1500 1532 2006 1650 1775 1725 1975 1825 1625 1550 1732 2007 1475 2275 1975 2100 1875 1925 1450 1868 Średnia 1517 1858 1700 1933 1758 1708 1500 Mean 1779 1846 1604 1743

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 002) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 0006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja częstości koshyszenia i zbierania (wartość p testu ndash 0006) oraz kombinacja roku i zbierania bioshymasy (wartość p testu ndash 001)

Istotny model regresji (tab 4) zawiera zmienne głoacutewne rok 2006 (p = 0002) rok 2007 (p lt 002) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p lt 0001) oraz interakcję liczby gatunkoacutew w 2007 r z czynnością zebrania pokosu (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że liczba gatunkoacutew w 2006 r jest średnio o 200 większa a w 2007 r o 177 od liczby w 2005 r (poziom referencyjny roacutewny 1408) Gdy częstość koszenia wynosi raz na rok i raz na 2 lata liczba gatunkoacutew zwiększa się dodatkowo o 217 a w 2007 r gdy zebrano pokos liczba gatunkoacutew jest większa o 370

98 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Tabela 4 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej liczba gatunkoacutew ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 4 Significant multiple regression model in relation to the number of species with values from the analysis of variance

Błąd standar-Zmienna dowy oceny

R2 F(479) pRVariable Standard error of

estimation Wartość Value

Wyraz wolny Absolute term 2007 r biomasa zebrana2007 biomass removed Częstość koszenia ndash raz na rok i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years2006 r 2007 r

067 045 1643 0000 237 B błąd t(79) poziom p

standardowy p level standard error

1408 054 2614 0000 370 091 407 0000

217 052 413 0000

200 063 316 0002 177 074 238 002

Objaśnienia R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartośćstatystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeshyluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Explanations R ndash coefficient of multiple correlation R2 ndash coefficient of determination F ndash the value of Snedecorrsquos test p ndash significance of regression standard error ndash standard error of estimation of modelparameter B ndash regresshysion coefficient

WSKAŹNIK ROacuteŻNORODNOŚCI FLORYSTYCZNEJ Hrsquo

Wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo (tab 5) ndash podobnie jak bogactwo gatunkowe ndash była większa w każdym z następnych lat badań ndash od 167 w 2005 r do 190 w 2007 r Średnia wartość tego wskaźnika na obiektach koszonych wynosiła 182 a na obiekcie niekoszonym ndash 156 Najwiękshysze wartości otrzymano na obiektach koszonych corocznie i raz na dwa lata (184 i 187) Na obiektach z pozostawioną biomasą koszonych raz na 2 i 3 lata wskaźshynik miał niższe średnie wartości Obiekty koszone corocznie w obydwu wariantach charakteryzowały poroacutewnywalne wartości

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 0003) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny okazał się czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu wynosi 0003) i częstością koszenia (wartość p testu ndash 006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania (wartość p testu ndash 0005) oraz kombinacja częstości i zbierania (wartość p testu ndash 0005)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 99

Tabela 5 Średnia wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo w latach 2005ndash2007

Table 5 Mean value of the Shannon-Wienerrsquos diversity index Hrsquo 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 149 175 186 181 144 17 165 167 2006 158 183 171 201 185 185 162 178 2007 161 190 198 213 195 197 178 190 Średnia 156 183 185 198 175 184 168 Mean 184 187 176 182

Istotny model regresji (tab 6) zawiera dwie zmienne głoacutewne 2007 r (p lt 0001) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p = 001) oraz interakcję war-tości wskaźnika Hrsquo w 2006 r z czynnością zebrania biomasy (p = 001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wskaźnik Hrsquo w 2007 r był większy niż w 2005 r

Tabela 6 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej wskaźnik Shannonashy-Wienera Hrsquo ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 6 Significant multiple regression model in relation to the diversity index value with values from analysis of variance

Zmienna Variable

R R2 F(380) p St

Błąd standarshydowy oceny andard error of estimation

Wartość Value 048 023 811 0000 025 B błąd t(80) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 160 0048 3358 0000 Częstość koszenia ndash raz na rok 014 0055 264 001 i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years 2007 r 022 0060 373 0000 2006 r pokos zebrany 020 0081 251 001 2006 biomass removed Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

98 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

Tabela 4 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej liczba gatunkoacutew ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 4 Significant multiple regression model in relation to the number of species with values from the analysis of variance

Błąd standar-Zmienna dowy oceny

R2 F(479) pRVariable Standard error of

estimation Wartość Value

Wyraz wolny Absolute term 2007 r biomasa zebrana2007 biomass removed Częstość koszenia ndash raz na rok i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years2006 r 2007 r

067 045 1643 0000 237 B błąd t(79) poziom p

standardowy p level standard error

1408 054 2614 0000 370 091 407 0000

217 052 413 0000

200 063 316 0002 177 074 238 002

Objaśnienia R ndash wspoacutełczynnik korelacji wielokrotnej R2 ndash wspoacutełczynnik determinacji wielokrotnej F ndash wartośćstatystyki F Snedecora p ndash wartość p testu istotności regresji błąd standardowy ndash błąd standardowy oceny modeshyluparametru B ndash wartość wspoacutełczynnika regresji Explanations R ndash coefficient of multiple correlation R2 ndash coefficient of determination F ndash the value of Snedecorrsquos test p ndash significance of regression standard error ndash standard error of estimation of modelparameter B ndash regresshysion coefficient

WSKAŹNIK ROacuteŻNORODNOŚCI FLORYSTYCZNEJ Hrsquo

Wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo (tab 5) ndash podobnie jak bogactwo gatunkowe ndash była większa w każdym z następnych lat badań ndash od 167 w 2005 r do 190 w 2007 r Średnia wartość tego wskaźnika na obiektach koszonych wynosiła 182 a na obiekcie niekoszonym ndash 156 Najwiękshysze wartości otrzymano na obiektach koszonych corocznie i raz na dwa lata (184 i 187) Na obiektach z pozostawioną biomasą koszonych raz na 2 i 3 lata wskaźshynik miał niższe średnie wartości Obiekty koszone corocznie w obydwu wariantach charakteryzowały poroacutewnywalne wartości

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 0003) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny okazał się czynnik związany ze zbieraniem biomasy (wartość p testu wynosi 0003) i częstością koszenia (wartość p testu ndash 006) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania (wartość p testu ndash 0005) oraz kombinacja częstości i zbierania (wartość p testu ndash 0005)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 99

Tabela 5 Średnia wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo w latach 2005ndash2007

Table 5 Mean value of the Shannon-Wienerrsquos diversity index Hrsquo 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 149 175 186 181 144 17 165 167 2006 158 183 171 201 185 185 162 178 2007 161 190 198 213 195 197 178 190 Średnia 156 183 185 198 175 184 168 Mean 184 187 176 182

Istotny model regresji (tab 6) zawiera dwie zmienne głoacutewne 2007 r (p lt 0001) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p = 001) oraz interakcję war-tości wskaźnika Hrsquo w 2006 r z czynnością zebrania biomasy (p = 001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wskaźnik Hrsquo w 2007 r był większy niż w 2005 r

Tabela 6 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej wskaźnik Shannonashy-Wienera Hrsquo ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 6 Significant multiple regression model in relation to the diversity index value with values from analysis of variance

Zmienna Variable

R R2 F(380) p St

Błąd standarshydowy oceny andard error of estimation

Wartość Value 048 023 811 0000 025 B błąd t(80) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 160 0048 3358 0000 Częstość koszenia ndash raz na rok 014 0055 264 001 i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years 2007 r 022 0060 373 0000 2006 r pokos zebrany 020 0081 251 001 2006 biomass removed Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 99

Tabela 5 Średnia wartość wskaźnika roacuteżnorodności florystycznej Shannona-Wienera Hrsquo w latach 2005ndash2007

Table 5 Mean value of the Shannon-Wienerrsquos diversity index Hrsquo 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 149 175 186 181 144 17 165 167 2006 158 183 171 201 185 185 162 178 2007 161 190 198 213 195 197 178 190 Średnia 156 183 185 198 175 184 168 Mean 184 187 176 182

Istotny model regresji (tab 6) zawiera dwie zmienne głoacutewne 2007 r (p lt 0001) i częstość koszenia raz na rok i raz na 2 lata (p = 001) oraz interakcję war-tości wskaźnika Hrsquo w 2006 r z czynnością zebrania biomasy (p = 001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wskaźnik Hrsquo w 2007 r był większy niż w 2005 r

Tabela 6 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej wskaźnik Shannonashy-Wienera Hrsquo ze zmiennymi występującymi w analizie wariancji

Table 6 Significant multiple regression model in relation to the diversity index value with values from analysis of variance

Zmienna Variable

R R2 F(380) p St

Błąd standarshydowy oceny andard error of estimation

Wartość Value 048 023 811 0000 025 B błąd t(80) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 160 0048 3358 0000 Częstość koszenia ndash raz na rok 014 0055 264 001 i raz na 2 lata Frequency of mowing ndash once a year and once in 2 years 2007 r 022 0060 373 0000 2006 r pokos zebrany 020 0081 251 001 2006 biomass removed Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

100 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

o 014 gdy koszono raz na 3 lata (poziom referencyjny roacutewny 160) a gdy koszono raz na rok i raz na 2 lata ndash o 022

PLONOWANIE

Średnie plony suchej masy (tab 7) były zroacuteżnicowane w poszczegoacutelnych la-tach i mieściły się w granicach od 268 tmiddothandash1 (2007) do 458 tmiddothandash1 (2006) Obiekty koszone plonowały średnio na poziomie 371 tmiddothandash1 ndash o ponad 05 tmiddothandash1 wyżej niżobiekt niekoszony (315 tmiddothandash1) Najwyższe plony otrzymano na obiekcie koszonym raz na 3 lata (392 tmiddothandash1) a najniższe na koszonym corocznie (350 tmiddothandash1) co mogło być związane z pojawieniem się i zwiększeniem ilościowości roślin niżej plonująshycych ndash traw średnich (wiechliny łąkowej Poa pratensis L kostrzewy czerwonej Festuca rubra L i mietlicy pospolitej Agrostis capillaris L) Niezależnie od częshystości koszenia w latach 2005 i 2006 wyżej plonowały obiekty z biomasą zebraną a w 2007 r ndash z biomasą zostawioną

Tabela 7 Średnie plony suchej masy (tmiddothandash1) w latach 2005ndash2007

Table 7 Mean yields of plant dry weight (tmiddothandash1) 2005ndash2007

Lata Years

Średnia na obiektach Mean on areas

Średnio Mean

niekoshyszonych without mowing

koszonych mown raz na rok

once a year raz na 2 lata

once in 2 years raz na 3 lata

once in 3 years biomasa biomass

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

zebrana removed

zostawiona left

2005 337 410 385 452 400 445 406 405 2006 341 375 363 410 362 458 416 389 2007 268 272 294 283 312 325 300 293 Średnia 315 352 347 382 358 409 374 Mean 350 370 392 371

Model analizy wariancji trzyczynnikowej był istotny (wartość p testu ndash 005) Wśroacuted czynnikoacutew głoacutewnych istotny był czynnik związany z koszeniem (wartość p testu ndash 003) i ze zbieraniem biomasy (wartość p testu ndash 001) Wśroacuted interakcji istotna była kombinacja roku i zbierania biomasy (wartość p testu ndash 0004)

Istotny model regresji (tab 8) zawiera dwie zmienne ndash wykonanie zabiegu koshyszenia (p = 005) i rok 2007 (p lt 0001) Wartości wspoacutełczynnikoacutew oznaczają że wprowadzenie koszenia zwiększyło plon średnio o 055 tmiddothandash1 a plon w 2007 r byłniższy o 104 tmiddothandash1 od wartości w latach 2005ndash2006 na co z pewnością miały wpływ niekorzystne warunki meteorologiczne

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 101

Tabela 8 Istotny model regresji wielokrotnej w odniesieniu do zmiennej plon ze zmiennymi wystę shypującymi w analizie wariancji

Table 8 Significant multiple regression model in relation to the yield value with values from analysis of variance

Błąd standar-Zmienna Variable

R R2 F(776) p dowy oceny

Standard error of estimation

Wartość Value 052 027 1510 0000 088 B błąd t(81) poziom p

standardowy p level standard error

Wyraz wolny Absolute term 350 026 1334 0000 2007 r ndash104 020 ndash511 0000 Zabieg koszenia Mowing 055 027 201 005 Objaśnienia jak pod tabelą 4 Explanations as in Table 4

OCENA JAKOŚCIOWA PLONOacuteW

Na podstawie analizy średniej zawartości podstawowych składnikoacutew pokarshymowych w suchej masie runi z lat 2005ndash2007 (tab 9) pod kątem jakości paszy dla zwierząt stwierdzono że charakteryzowała się ona dobrymi parametrami zważywshyszy na poacuteźny termin koszenia ndash połowa lipca Zawartość białka (średnio 1373 gmiddotkgndash1) tłuszczu (średnio 278 gmiddotkgndash1) i cukroacutew prostych (średnio 810 gmiddotkgndash1) była charakterystyczna dla średniej jakości paszy Zawartość włoacutekna ndash średnio 3333 gmiddotkgndash1 ndash jest typowa dla runi łąkowej po zakończeniu kwitnienia jej głoacutewnych komshyponentoacutew co jest zgodne z terminem wykonania zabiegu koszenia i fazą rozwojoshywą roślin Zawartość poszczegoacutelnych składnikoacutew była zroacuteżnicowana Ruń z obiekshytu niekoszonego zawierała najwięcej włoacutekna ndash 3436 gmiddotkgndash1 i najmniej cukroacutew proshystych ndash 659 gmiddotkgndash1 W paszy na obiekcie koszonym corocznie w dwoacutech wariantach z pokosem zebranym i zostawionym zanotowano najmniejszą zawartość białka ndash średnio 1240 gmiddotkgndash1 i tłuszczu surowego ndash średnio 264 gmiddotkgndash1 W runi z obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz nieskoszonym zawartości tych składnikoacutew w runi były większe niż z obiektu koszonego raz na rok ndash białka średnio o ok 20 gmiddotkgndash1 a tłuszczu ndash o 2 gmiddotkgndash1 Ruń z obiektoacutew z biomasą zostawioną koszonych raz na rok i raz na 2 lata charakteryzowała się nieco mniejszą zawartością cukroacutew prostych ndash o 4ndash5 gmiddotkgndash1 w poroacutewnaniu z runią z obiektoacutew z biomasą zebraną

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

102

Tab

ela

9 Ś

redn

ia z

awar

tość

skła

dnik

oacutew p

okar

mow

ych

(gmiddotk

gndash1)

z la

t 200

5ndash20

07

Tab

le 9

Mea

n co

nten

t of n

utrie

nts c

ompo

nent

s (gmiddot

kgndash1

) 20

05ndash2

007

Skła

dnik

poka

rmow

yN

utrie

nt

Śred

nia

na o

biek

tach

Mea

n on

are

as

Śred

nia

Mea

n

niek

oshysz

onyc

h w

ithou

tm

owin

g

kosz

onyc

h m

owed

ra

z na

rok

once

a y

ear

raz

na 2

lata

once

in 2

yea

rs

raz

na 3

lata

once

in 3

yea

rsbi

omas

a bi

omas

s ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n ze

bran

are

mov

ed

zost

awio

na

left

śred

nio

mea

n B

iałk

o og

oacutelne

To

tal p

rote

in

Włoacute

kno

suro

we

Cru

de fi

bre

Tłus

zcz

suro

wy

Cru

de fa

t

Cuk

ry p

rost

e M

onoshy

sach

arid

es

147

4 12

50

122

9 12

40

147

2 13

36

140

4 14

31

141

8 14

26

137

3

343

6 34

08

336

2 33

85

331

7 33

48

333

3 31

18

333

9 32

29

333

3

286

26

2

266

26

4

281

28

8

285

28

4

277

28

1

278

659

81

2

776

79

4

837

78

7

812

89

7

899

89

8

810

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 103

DYSKUSJA WYNIKOacuteW

Użytkowanie jest jednym z ważniejszych czynnikoacutew kształtujących roślinnośćłąk i pastwisk a jego zaprzestanie wpływa na zaburzenie roacutewnowagi zbiorowisk roślinnych zmiany ilościowe oraz jakościowe co w konsekwencji prowadzi do ich degradacji [BARABASZ-KRASNY 2002 KORNAŚ DUBIEL 1990 KUCHARSKI 1999 LASER 2002] Analiza 6-letnich wynikoacutew badań potwierdziła pozytywny wpływ wznowienia użytkowania odłogowanej od kilkunastu lat łąki goacuterskiej Roshyślinność badanej łąki ktoacutera na skutek przemian sukcesyjnych charakteryzowała sięw pierwszym roku badań strukturą mozaikową już po trzech latach corocznego koszenia nabrała cech struktury heterogenicznej Zwiększyła się liczba gatunkoacutew roślin z 27 do 36 Zmniejszenie się ilościowości takich gatunkoacutew jak kłosoacutewka miękka (Holcus mollis L) perz właściwy (Elymus repens (L) Gould) i gwiazdnishyca trawiasta (Stellaria graminea L) jest ze względoacutew gospodarczych pozytywne

Analiza statystyczna potwierdziła korzystny wpływ koszenia wykonanego coshyrocznie i raz na dwa lata na bogactwo i wskaźnik roacuteżnorodności florystycznej a niekorzystny wpływ pozostawiania biomasy na te parametry Według KORNASIA i DUBIELA [1990] ilość składnikoacutew nawozowych w pozostawionej masie roślinnej przekracza często stosowane w praktyce dawki nawozowe dlatego kierunek zmian roślinności jest podobny jak w przypadku stosowania dużych dawek nawozoacutew mineralnych Przede wszystkim zaznacza się daleko posunięte zubożenie floryshystyczne łąki (w badaniach ww autoroacutew sięgające 30) W badaniach LASERA [2002] z pozostawieniem biomasy w formie mulczu największe zmniejszenie boshygactwa gatunkowego nastąpiło po dwoacutech latach natomiast w kolejnych latach liczba gatunkoacutew nie zmniejszała się istotnie Z obserwacji tego autora wynika jedshynak że wyraźnie zmniejszyła się liczba gatunkoacutew z rodziny bobowatych a ruńw 90 zdominowały trzy gatunki traw rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius (L) P Beauv ex J Presl amp C Presl) wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L) i kłosoacutewka wełnista (Holcus lanatus L) W innych niemieckich badaniach [TONN BRIEMLE 2008] mulcz nie miał wpływu na zmniejszanie się bogactwa gatunkoweshygo tylko woacutewczas gdy w sezonie koszono więcej razy

Zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności wpłynęły na parametry określająshyce wartość zbiorowiska pod kątem gospodarczym tj wydajność i zawartość składshynikoacutew pokarmowych Analiza wynikoacutew z lat 2005ndash2007 wykazała że na skutek wznowienia koszenia wydajność łąki zwiększyła się istotnie ndash średnio 055 t smmiddothandash1 niezależnie od zastosowanej częstości koszenia Najniższe plony uzyskashyno po zastosowaniu corocznego koszenia a najwyższe gdy koszono raz na 3 lata Badania statystyczne nie dowiodły jednak istotności tych roacuteżnic jak roacutewnieżwpływu zostawionej biomasy Plony z tych obiektoacutew były przeważnie niższe od obiektoacutew z biomasą zebraną W badaniach TONN i BRIEMLEGO [2008] mulcz zwiększał wydajność tylko w warunkach większej częstości koszenia w sezonie

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

104 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t 9 z 3 (27)

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wpływ warunkoacutew meteoroloshygicznych W roku o najmniej korzystnym rozkładzie opadoacutew i temperatury powieshytrza (2007) plony były istotnie niższe (o ponad 10 t smmiddothandash1) od plonoacutew w latach 2005 i 2006

Z bogatej literatury zebranej przez KOPCIA [2000] wynika że ograniczenie zashybiegoacutew pratotechnicznych tylko do koszenia roślin prowadzi do stopniowej degrashydacji gleby i w konsekwencji do zmian w składzie chemicznym roślin na skutek wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych Ubożenie siedliska na skutek takieshygo użytkowania potwierdziły badania TONN i BRIEMLEGO [2008] W przeprowashydzonym doświadczeniu ruń obiektu corocznie koszonego charakteryzowała sięmniejszą zawartością białka i tłuszczu w poroacutewnaniu z runią obiektoacutew koszonych raz na 2 i raz na 3 lata oraz niekoszonego co mogło być efektem wyczerpywania się składnikoacutew pokarmowych z gleby Pozostawiona biomasa ktoacutera po rozłożeniu może być źroacutedłem tych składnikoacutew dla roślin [TONN BRIEMLE 2008] w tym przypadku nie miała wpływu na ich zwiększenie Korzystanie roślin z zasobu składnikoacutew pokarmowych gleby jest procesem złożonym i zależy od wielu czynnishykoacutew Jednym z nich może być nadmierna jej kwasowość Do tego typu rozważańkonieczne są poszerzone badania o zasobność gleby w składniki pokarmowe

WNIOSKI

1 Przywroacutecenie koszenia na odłogowanej łące goacuterskiej rzędu Arrhenatheretashylia spowodowało korzystne zmiany ilościowe i przestrzenne roślinności ktoacutere w dalszej perspektywie mogą prowadzić do stabilizacji tego zbiorowiska

2 Wykonanie zabiegu koszenia raz w roku i co dwa lata spowodowało istotne zwiększenie bogactwa i roacuteżnorodności florystycznej Pozostawianie biomasy na powierzchni było czynnikiem wpływającym hamująco na te parametry

3 Wznowienie koszenia wpłynęło na zwiększenie plonowania łąki ndash średnio o 05 t smmiddothandash1

4 Najmniejsza zawartość białka i tłuszczu w paszy runi corocznie koszonej może świadczyć o zmniejszaniu się zasobności gleby w dostępne dla roślin składshyniki pokarmowe

LITERATURA

BARABASZ-KRASNY B 2002 Sukcesja roślinności na łąkach pastwiskowych i nieużytkach porolnych Pogoacuterza Przemyskiego Krakoacutew Inst Bot PAN ss 81

KOPEĆ M 2000 Dynamika plonowania i zmian jakości runi łąki goacuterskiej w okresie 30 lat doświadshyczenia nawozowego Zesz Nauk AR Krak Rozpr 267 ss 129

KORNAŚ J DUBIEL E 1990 Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu Prądnik Pr Muzeum Szafera 2 s 97ndash106

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r

L Nadolna Wpływ przywroacutecenia koszenia na utrzymywanie sprawności produkcyjnejhellip 105

KRYSZAK A 2001 Roacuteżnorodność florystyczna zespołoacutew łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheshyretea w Wielkopolsce w aspekcie wartości gospodarczej Rocz AR Pozn Rozpr Nauk z 314 ss 182

KUCHARSKI L 1999 Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu Łoacutedź Wydaw UŁ ss 167

LASER H 2002 Long-term and short-term effects of undisturbed plant succesion mulching and meadow utilisation on the botanical diversity in a moist Arrhenaterion elatioris Grassld Sci Eur vol 7 s 806ndash807

MIREK Z PIĘKOŚ-MIRKOWA H ZAJĄC A ZAJĄC M 2002 Krytyczna lista roślin naczyniowych Pol-ski Krakoacutew Inst Bot PAN ss 442

NADOLNA L 2005 Zagrożenia i ochrona użytkoacutew zielonych w Sudetach Wiad Melior nr 4 s 205ndash ndash207

Spis rolny 2002 Warszawa GUS wersja elektroniczna CD TONN B BRIEMLE G 2008 Long-term effects of mulching on botanical composition yield and nushy

trient budget of permanent grassland Grassl Sci Eur vol 13 s 180ndash182

Longina NADOLNA

THE EFFECT OF RESTORED GRASSLAND MOWING ON THE PRODUCTIVITY AND ENVIRONMENTAL QUALITY

OF FALLOWED GRASSLANDS IN THE SUDETES

Key words floristic diversity productivity species richness Sudeten uncultivated grasslands

S u m m a r y

The study presents results of research in the impact of limited use of mountain meadows their variety and diversity of species as well as quantity and quality of forage During the experiment started in 2002 in an uncultivated meadow varied frequency of mowing was applied once a year once in two and three years in two variants ndash the biomass being removed or left The experiment reshysults from 2005ndash2007 show positive impact on the structure and composition of species in the mown objects which increased variety and diversity of flora as well as productivity The objects mown once a year and once in two years demonstrated bigger richness of species and higher Shannon Hrsquo index Leaving the biomass substantially decreased the respective values Average crop of the dry substance (37 t handash1) was about 05 t handash1 higher as compared to the control object Statistic analysis showed no significance of differences between the crops from objects of varied frequency of mowing and in the variants with removed and left biomass Forage harvested from the objects mown once a year had the lowest protein and fat content

Recenzenci prof dr hab Leszek Kucharski prof dr hab Czesława Trąba

Praca wpłynęła do Redakcji 13102008 r