Wpływ polityki spójności na poziomi...

Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

Warszawa, lipiec 2010 r.

Wpływ polityki spójności na poziom i jakość

zatrudnienia w Polsce

Wykonawca: PAG Uniconsult ul. Migdałowa 4 lok. 71 02-796 Warszawa tel. (22) 256 39 00 fax. (22) 256 39 10 e-mail: [email protected]

Autorzy: Jerzy DrąŜkiewicz Ewa Kusideł Karolina Jakubowska Paweł Penszko Artur Gajdos Tomasz Schimanek

Zleceniodawca: Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej Ministerstwo Rozwoju Regionalnego ul. Wspólna 2/4 00-926 Warszawa Warszawa, lipiec 2010 r. Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

Wpływ polityki spójności na poziom i jakość zatrudnienia w Polsce

3

SPIS TREŚCI

Streszczenie raportu......................................................................................................................................5

Słownik terminów i skrótów uŜywanych w raporcie ...............................................................................11

1. Wstęp ........................................................................................................................................................12

1.1 Cele i ogólne załoŜenia badania........................................................................................................ 12

1.2 Podejście badawcze ............................................................................................................................. 12

1.3 Zakres badania ....................................................................................................................................... 13

1.4 Definicje przyjętych wskaźników .......................................................................................................... 13

1.5 Metodologia badania ........................................................................................................................... 13

1.5.1 Analiza makroekonomiczna (top-down approach) ................................................................ 14

1.5.2 Analiza wybranych rodzajów interwencji (bottom-up approach)........................................ 15

1.5.3 Ograniczenia procesu badawczego.......................................................................................... 19

2. Diagnoza sytuacji na polskim rynku pracy – w dwóch podokresach badawczych: 1999-2003,

2004-2008 .....................................................................................................................................................20

2.1 Poziom aktywności zawodowej ........................................................................................................... 20

2.2 Bezrobotni i długotrwale bezrobotni................................................................................................... 22

2.3 Wskaźniki zatrudnienia ........................................................................................................................... 23

2.3.1 Wskaźniki zatrudnienia w podziale na wiek i płeć .................................................................... 25

2.4 Pracujący ................................................................................................................................................. 26

2.4.1 Pracujący w trzech sektorach ekonomicznych ........................................................................ 26

2.4.2 Pracujący w sekcjach PKD (NACE) z uwzględnieniem zmian w kapitale ludzkim.............. 29

2.4.3 Pracujący według wykształcenia i płci ...................................................................................... 31

2.4.4 Pracujący w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy....................................................... 33

2.4.5 Pracujący na czas określony i nieokreślony ............................................................................... 34

2.5 Prognozy popytu na pracę w Polsce na tle tendencji europejskich............................................ 35

2.6 Podsumowanie........................................................................................................................................ 36

3. Przechodzenie do Gospodarki Opartej na Wiedzy.............................................................................38

3.1 Zmiany w zatrudnieniu w sekcjach opartych na wiedzy ................................................................ 38

3.2 Pracujący według zawodów i specjalności...................................................................................... 39

3.3 Podsumowanie........................................................................................................................................ 42

4. Konwergencja na regionalnych rynkach pracy .................................................................................44

4.1 Konwergencja typu beta i sigma ........................................................................................................ 44

4.2 Alokacja funduszy europejskich a sytuacja na rynkach pracy ..................................................... 45

4.3 Podsumowanie........................................................................................................................................ 47

5. Wpływ polityki spójności na poziom i strukturę zatrudnienia ............................................................48

5.1 Oddziaływanie całości interwencji ..................................................................................................... 48

5.1.1 Scenariusze rozwoju rynku pracy w Polsce według makromodeli gospodarki Polski

(Hermin, MaMoR3, EuImpactModII)...................................................................................................... 48

5.1.2 Triangulacja wyników oraz określenie hipotetycznej ścieŜki rozwoju rynku pracy.............. 51

5.2 Oddziaływanie wybranych typów interwencji ................................................................................. 54

5.2.1 Oddziaływanie wsparcia dla przedsiębiorstw ........................................................................... 54

5.2.2 Oddziaływanie wsparcia w zakresie szkoleń osób pracujących........................................... 78

5.2.3 Oddziaływanie wsparcia w zakresie szkoleń osób bezrobotnych......................................... 86

5.3 Podsumowanie........................................................................................................................................ 95

6. Wnioski i rekomendacje.........................................................................................................................98

Aneksy........................................................................................................................................................103


5

STRESZCZENIE RAPORTU

[1] Niniejszy raport jest raportem końcowym z badania „Wpływ polityki spójności na

poziom i jakość zatrudnienia w Polsce” przeprowadzonego na zlecenie Ministerstwa

Rozwoju Regionalnego przez firmę PAG Uniconsult, w okresie listopad 2009 r. – lipiec

2010r.

[2] Głównym celem badania była analiza i ocena wpływu interwencji współfinansowanych

z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w ramach polityki spójności na poziom i jakość

zatrudnienia z uwzględnieniem wymagań gospodarki opartej na wiedzy.

[3] Badanie łączyło podejścia top-down oraz bottom-up. W ramach pierwszego z tych

podejść zostały przeprowadzone analizy makroekonomiczne opierające się na danych

statystycznych GUS (dostępnych na www.stat.gov.pl) i indywidualnych,

nieidentyfikowalnych ankietach BAEL oraz wykorzystano wyniki pochodzące z

istniejących makromodeli gospodarki Polski (EuImpactMod, MaMoR oraz Hermin

słuŜących do ewaluacji funduszy unijnych). Do elementów bottom-up badania naleŜały

wywiady z przedsiębiorcami i przeszkolonymi pracownikami przedsiębiorstw (techniki IDI,

CAPI i CATI), studia przypadków przedsiębiorstw, a takŜe analiza efektu netto szkoleń dla

bezrobotnych metodą PSM. Ponadto zastosowano analizę danych zastanych,

wykorzystując między innymi sprawozdawczość oraz dostępne rezultaty badań.

Zastosowano triangulację metod badawczych, syntetyzując dane pochodzące z

róŜnych źródeł w celu sformułowania końcowych wniosków.

[4] W analizach makroekonomicznych (top-down) zostały uwzględnione wszystkie

interwencje współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego,

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Funduszu Spójności w ramach

programów operacyjnych przewidzianych w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2004-

2006. W analizie zostały uwzględnione wydatki poniesione zgodnie ze stanem na 31

grudnia 2008 r. na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach rocznych.

Badaniami sondaŜowymi w podejściu oddolnym (bottom-up) objęte zostały jedynie

interwencje w zakresie wsparcia przedsiębiorstw oraz szkoleń współfinansowane ze

środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju

Regionalnego. W perspektywie programowej 2004-2006 w Polsce projekty takie

realizowane były głównie w ramach: Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost

Konkurencyjności Przedsiębiorstw i Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój

Zasobów Ludzkich

[5] W wyniku badań moŜna sformułować szereg wniosków dotyczących skuteczności,

uŜyteczności, trwałości i efektywności interwencji w ramach polityki spójności w obszarze

rynku pracy w Polsce:

(a) PoniŜej zestawiamy główne wnioski płynące z analiz makroekonomicznych.

Ogólne trendy na rynku pracy

Ogólny trend zmian na rynku pracy w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej

jest zdecydowanie pozytywny; w latach 1999-2003 wskaźnik zatrudnienia

spadał w tempie 1,33 pp., zaś w okresie 2004-2008 rósł w tempie 1,86 pp. W

Narodowym Planie Rozwoju - NPR (z 2003 r.) zakładano osiągnięcie w 2006 r.

wartości wskaźnika zatrudnienia rzędu 54-55 proc. Faktyczna wartość

wskaźnika zatrudnienia ludności w wieku 15-64 wynosiła w 2006 r. 54,5 – zatem

cele NPR zostały pod tym względem osiągnięte. Przyczynił się do tego


6

głównie wzrost wskaźnika zatrudnienia dla męŜczyzn, bowiem wskaźniki dla

kobiet nadal dzieli dystans do wartości zakładanych w dokumentach

strategicznych. Wskaźniki zatrudnienia kobiet są generalnie znacznie niŜsze niŜ

dla męŜczyzn w kaŜdej z analizowanych grup wiekowych, a największe

róŜnice występują wśród pracowników najstarszych: 50+ i 55-64. Korzystnie

natomiast zmienia się poziom wykształcenia kobiet: odsetek pracujących

kobiet z wykształceniem wyŜszym wynosił w 1999 r. 7 proc., zaś w 2008 wzrósł

prawie dwukrotnie (do 13 proc.).

Po akcesji przyhamowaniu uległ proces spadku współczynnika aktywności

zawodowej - którego niski poziom i spadek jest jednym z powaŜniejszych

zagroŜeń dla rynku pracy w Polsce. Pomimo spowolnienia trendu

spadkowego, jego utrzymywanie się jest zjawiskiem niepokojącym, choć

najnowsze dane pokazują wzrost współczynnika aktywności zawodowej

Polaków.

Wpływ polityki spójności na zmiany na rynku pracy w Polsce

W Polsce w latach 2004-2008 zatrudnienie osób w wieku 15-64 lata wzrosło o

ponad 2,2 mln osób, co stanowiło ok. 16-sto procentowy przyrost w

porównaniu z rokiem 2003, kiedy to liczba pracujących w tym wieku wynosiła

13,3 mln osób. W 2008 r. wpływ polityki spójności na wzrost zatrudnienia

wynosił od 46 do 124 tys. osób, czyli od 0,35 do 0,93 proc. w porównaniu do

liczby pracujących w 2003 roku. Biorąc pod uwagę zmianę liczby

pracujących, jaka dokonała się w latach po akcesji do Unii Europejskiej,

polityce spójności moŜna przypisać 2,1- 5,6 proc. ogólnego wzrostu

zatrudnienia (szczególnie pozytywny wpływ stwierdzono w przypadku osób w

wieku 15-24 lata, osób z wykształceniem podstawowym -ISCED 0-2 oraz osób

pracujących na stanowiskach robotników przemysłowych i rzemieślników oraz

operatorów i monterów maszyn i urządzeń). Pozostałą część wzrostu

zatrudnienia w latach po akcesji do Unii naleŜy przypisać innym niŜ polityka

spójności czynnikom - głównie ekonomicznym.

Z powyŜszego zestawienia wynika, Ŝe chociaŜ trendy na rynku pracy są

pozytywne, to rola działań w ramach polityki spójności nie jest w tym procesie

pierwszoplanowa. W wyniku zastosowania modeli makroekonomicznych

moŜna oszacować dodatkowo, Ŝe interwencje w ramach polityki spójności

spowodowały w 2008 r. wzrost wskaźnika zatrudnienia o 0,2-0,4 pp. Stopa

bezrobocia spadła w wyniku wykorzystania funduszy maksymalnie o 0,7 pp.

Stosunkowo wysoki wpływ ma polityka spójności na stopę bezrobocia kobiet;

w 2008 r. wynosił on 0,6 – 0,9 pp.

Struktura pracujących w 3 sektorach gospodarki

Struktura pracujących według trzech sektorów gospodarki jest jednym z

podstawowych wskaźników struktury gospodarki, monitorowanym w ramach

celu głównego Strategii Rozwoju Kraju (SRK). Jednym z załoŜeń SRK jest

zmniejszanie udziału zatrudnionych w rolnictwie, a zwiększanie w usługach – i

takie zmiany obserwujemy zarówno w Polsce, jak i w większości województw

kraju. Udział pracujących w sektorze rolniczym, przemysłowym i usługowym

wynosił w 2008 r. odpowiednio 14 proc., 32 proc., 54 proc., a zakładana w

NPR struktura dla roku 2006, to 17,5 proc., 30,5 proc., 52 proc. Przemiany, jakie

zaszły w strukturze zatrudnienia dotyczą przede wszystkim spadków


7

zatrudnienia w rolnictwie i wzrostu w usługach i spełniają w tym względzie

załoŜenia dokumentów strategicznych.

Konwergencja na regionalnych rynkach pracy

Przeprowadzone badania pozwoliły stwierdzić, Ŝe zachodzi konwergencja w

okresie po akcesji do Unii pod względem wskaźników zatrudnienia (wg płci,

wieku, niepełnosprawności) oraz struktury zatrudnionych w 3 sektorach

ekonomicznych (wyjątek stanowi frakcja zatrudnionych w rolnictwie).

PoniewaŜ w analogicznym okresie przed akcesją nie moŜna było stwierdzić

(generalnie) takiego procesu, a nawet w niektórych przypadkach moŜna

było stwierdzić dywergencję, pozwala to przypuszczać, Ŝe polityka spójności

pozytywnie oddziałuje na osiąganie konwergencji na regionalnych rynkach

pracy. W celu weryfikacji tej tezy dokonano analizy danych pochodzących z

makromodeli słuŜących ocenie wpływu polityki spójności (MaMoR i

EuImpact). Na podstawie wyników modelu MaMoR3 moŜna stwierdzić, Ŝe

realizacja polityki spójności przyspiesza (choć nieznacznie) tempo zbieŜności

wojewódzkich rynków pracy w zakresie wskaźnika zatrudnienia ogółem i w

podziale na płeć. Natomiast na podstawie wyników z modelu EuImpactMod

moŜemy podobny wniosek wysnuć w stosunku do frakcji zatrudnionych w

przemyśle i usługach.

Proces przechodzenia do Gospodarki Opartej na Wiedzy (GOW)

Przeprowadzona w badaniu analiza danych wtórnych (BAEL) nie daje

jednoznacznej odpowiedzi, czy następuje intensyfikacja procesu

przechodzenia do GOW po akcesji do Unii, choć naleŜy podkreślić, Ŝe

struktura zawodowa i sektorowa pracujących zmienia się w kierunku GOW.

Analiza zmian kapitału ludzkiego mierzonego udziałem zatrudnionych z

wyŜszym wykształceniem w ogóle zatrudnionych pokazuje, Ŝe udział ten

rośnie prawie we wszystkich sekcjach od początku roku objętego analizą

(1999). W przypadku głównych sektorów gospodarczych moŜemy stwierdzić,

Ŝe po akcesji do Unii, zdecydowanej intensyfikacji uległo tempo spadku

udziału zatrudnionych w rolnictwie, co jest jedną z przesłanek procesu

przechodzenia do GOW. Analiza usługowych sekcji PKD naleŜących do tzw.

KIS (knowledge intensive services) pokazuje, Ŝe po akcesji do Unii nastąpiła

albo ilościowa (intensyfikacja wzrostów zatrudnienia), albo jakościowa

poprawa (wzrost kapitału ludzkiego) w sekcjach KIS. Biorąc pod uwagę

przekrój wielkich i duŜych grup zawodowych w połowie duŜych grup

zawodowych (naleŜących do trzech wielkich grup zawodowych uznanych za

nośnik GOW – specjaliści, technicy i inny średni personel oraz operatorzy i

monterzy maszyn i urządzeń) odnotowano zintensyfikowanie procesu

przechodzenia do GOW po akcesji.

(b) Znaczny bezpośredni wpływ działań finansowanych z funduszy unijnych na

zatrudnienie moŜna zaobserwować w przedsiębiorstwach, które otrzymały

wsparcie w ramach Priorytetu II Sektorowego Programu Operacyjnego

Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. W przedsiębiorstwach, które

otrzymały dotację, liczba miejsc pracy w okresie 2004-2008 wzrosła średnio o

7,57, natomiast w zaliczonych do próby kontrolnej przedsiębiorstwach nie

objętych wsparciem jedynie o 0,45 miejsca pracy. Dodatkowość wsparcia w

zakresie miejsc pracy utworzonych oszacowano na 78 proc. a efekt

deadweight na 22 proc. Zarówno oparcie się na deklaracjach


8

respondentów, jak i na porównaniu z grupą kontrolną prowadzi do wniosku,

Ŝe niemal cały zaobserwowany wzrost liczby miejsc pracy w tej grupie

przedsiębiorstw moŜna przypisać przyznaniu dotacji. Przekłada się to na

około 30 tys. miejsc pracy netto stworzonych w latach 2004-2008.

(c) Analiza danych z badań ankietowych daje jednoznaczne wnioski o wpływie

funduszy UE na rozwój GOW. W przedsiębiorstwach korzystających z funduszy

46 proc. tworzonych miejsc pracy było przeznaczonych dla specjalistów,

techników oraz operatorów i monterów maszyn, czyli kategorii zawodowych

uwaŜanych za „nośniki GOW”. W przedsiębiorstwach nie korzystających ze

wsparcia na tworzonych miejsc pracy udział wszystkich tych kategorii był

mniejszy – łącznie 34 proc.

(d) Przeszło trzy czwarte miejsc pracy utworzonych w przedsiębiorstwach dzięki

dotacjom unijnym moŜna zaklasyfikować jako miejsca trwałe, poniewaŜ

zostały zachowane przez co najmniej dwa lata po ustaniu dofinansowania.

Firmy objęte wsparciem w ramach Priorytetu II SPO WKP tworzyły średnio 5,45

trwałych miejsc pracy. Najczęściej trwałością charakteryzowały się miejsca

pracy utworzone w przedsiębiorstwach średnich, załoŜonych w latach

dziewięćdziesiątych i realizujących projekty w ramach Poddziałania 2.2.1

(e) Istnieją przesłanki wskazujące, Ŝe wsparcie udzielone w ramach SPO WKP

przyczynia się do wzrostu jakości miejsc pracy w objętych nim

przedsiębiorstwach (miejsca pracy dla osób z wyŜszym wykształceniem, w

sekcjach GOW, na stanowiskach kierowniczych). Ponadto przedsiębiorstwa

te częściej zatrudniały osoby długotrwale bezrobotne i niepełnosprawne.

(f) Na podstawie studiów przypadków przedsiębiorstw, które otrzymały wsparcie

w ramach SPO WKP moŜna sformułować wniosek, Ŝe firmy, które wykorzystały

to wsparcie na wprowadzenie nowoczesnych technologii i rozwiązań

organizacyjnych lepiej poradziły sobie z załamaniem koniunktury w latach

2008 – 2009, co przełoŜyło się m.in. na zdolność utrzymania miejsc pracy, a

nawet zwiększenie zatrudnienia, gdy nastąpiła poprawa sytuacji rynkowej.

(g) Porównując przedsiębiorstwa mikro, małe i średnie, które otrzymały dotacje

w ramach Priorytetu II SPO WKP, moŜna zaobserwować, Ŝe co prawda

największy wzrost liczby miejsc pracy przypisanych wpływowi wsparcia

zanotowano w przedsiębiorstwach średnich (średnio o 19,03 miejsc pracy),

ale największy względny wpływ na poziom zatrudnienia dotacje miały w

grupie przedsiębiorstw mikro, w której zapobiegły spadkowi liczby miejsc

pracy.

(h) JeŜeli przyjmiemy, Ŝe ulepszone miejsca pracy to sytuacja w której pracownik

zmienił stanowisko na wyŜsze, lub otrzymał podwyŜkę, lub otrzymał nowe

świadczenia pozapłacowe, lub uległy polepszeniu ogóle warunki jego pracy,

wówczas otrzymujemy, iŜ u około trzech czwartych badanych pracowników,

którzy uczestniczyli w szkoleniach finansowanych z EFS, na lepsze zmieniły się

obiektywne warunki pracy. JednakŜe tylko co piąty badany wskazywał, Ŝe to

udział w projekcie przyczynił się do polepszenia obiektywnych warunków

jego miejsca pracy.

(i) W ramach badania dokonano pomiaru efektu netto finansowanych z EFS

szkoleń dla bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowych Urzędach Pracy.

Dobrana metodą PSM (Propensity Score Matching) próba kontrolna

pozwoliła wnioskować, jakie byłyby dalsze losy uczestników szkoleń, gdyby


9

nie brali w tych szkoleniach udziału. UmoŜliwiło to wyodrębnienie wpływu

szkoleń na sytuację zawodową osób bezrobotnych. Mierzonym efektem było

wykonywanie przez szkolonego niesubsydiowanej pracy zarobkowej 18

miesięcy po udziale w projekcie. Zaobserwowano wyraźny trend wzrostowy:

efekt netto rósł od ujemnego dla szkoleń zakończonych w roku 2004 lub 2005

do zdecydowanie dodatniego dla szkoleń zakończonych w roku 2007 lub

później. Uśredniony efekt netto szkoleń finansowanych z EFS dla całego

okresu programowania 2004-2006 był zbliŜony do zera (-1 pp.). Szczególnie

wysoki pozytywny efekt netto odnotowano w województwie pomorskim, w

którym juŜ po 3 miesiącach od zakończenia szkolenia efekt ten był dodatni, a

pod koniec badanego okresu oscylował wokół 10 pp. Nieznaczny dodatni

efekt netto, począwszy od 3-4 miesiąca, zaobserwowano równieŜ w

województwie dolnośląskim i zachodniopomorskim. Trend wzrostowy efektu

netto moŜe świadczyć o stopniowym wzroście jakości szkoleń. Wyniki

sugerują, Ŝe ujemny efekt netto w początkowym okresie oraz zróŜnicowanie

międzywojewódzkie w efekcie netto szkoleń moŜna wyjaśniać odwołując się

do zjawiska masowych migracji w latach 2004-2007.

[6] Na podstawie wyników badania sformułowano ogólne rekomendacje dotyczące

programowania i wdraŜania interwencji polityki spójności w obszarze rynku pracy:

� Potrzebne jest lepsze dopasowanie instrumentów polityki spójności w zakresie zatrudnienia do strategii rozwoju gospodarczego i rynku pracy poprzez wkomponowanie i dostosowanie tych instrumentów do tworzonych obecnie: długo i średnio okresowej strategii rozwoju kraju i dziewięciu strategii rozwoju, w szczególności strategii innowacyjności i efektywności gospodarki, strategii rozwoju zasobów ludzkich oraz strategii rozwoju regionalnego.

� Ze względu na dotychczasową skuteczność wskazane wydaje się kierowanie w dalszym ciągu instrumentów polityki spójności na wspieranie konwergencji społecznej na rynku pracy.

� W celu wspomagania procesu przechodzenia do gospodarki opartej na wiedzy naleŜałoby w programowaniu polityki spójności adresować wsparcie bezpośrednio do branŜ opartych na wiedzy i branŜ wysokich technologii, tak aby branŜe te miały większy niŜ w okresie programowania 2004-2006 udział w przyznawanym wsparciu dla przedsiębiorstw.

� Bardziej efektywnym, niŜ bezpośrednie dofinansowanie, sposobem wspierania rozwoju przedsiębiorstw i tworzenia w nich miejsc pracy wydaje się inwestowanie w rozwój instytucji otoczenia biznesu, których usługi będą dostępne dla szerszej populacji firm i których działania będą skierowane na podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw. NaleŜałoby zwiększać udział tego rodzaju instrumentów w polityce spójności.

� Wsparcie dla firm naleŜałoby łączyć w pakiety finansowane zarówno z EFRR i EFS (inwestycje w majątek trwały, doradztwo i szkolenia oraz wsparcie finansowe – poręczenia, itp.)

� W przypadku ukierunkowania polityki spójności na wzrost zatrudnienia, jeŜeli chce się uzyskać maksymalizację dodatkowości i efektywności wsparcia wskazane jest wspieranie firm mikro (gdzie te parametry osiągają największą wartość), natomiast w celu maksymalizacji wzrostu poziomu zatrudnienia zaleca się wspieranie firm średnich (w których dzięki projektom tworzonych jest najwięcej trwałych miejsc pracy).


10

� Potrzebne jest stworzenie wspólnej, jednolitej metodologii ewaluacji efektów polityki spójności i prowadzenie wg niej badań we wszystkich krajach członkowskich UE. Wymaga to ujednolicenia definicji monitorowanych wskaźników, aby zapewnić porównywalność zbieranych danych, stworzenia jednolitych kwestionariuszy badawczych itd.

� NaleŜałoby wprowadzić wymóg stosowania przez projektodawców standardowego, wspólnego dla wszystkich działań, które mają wpływ na rynek pracy, zestawu wskaźników efektów realizacji projektów, tak, aby móc precyzyjniej powiązać rzeczywiste zmiany na rynku pracy ze stosowaniem konkretnych instrumentów.

� Na potrzeby przyszłych badań zaleca się wzbogacenie baz danych Krajowego Systemu Monitorowania Rynku Pracy o informacje dotyczące korzystania ze wsparcia w ramach aktywnych polityk rynku pracy oraz źródeł finansowania tego wsparcia, a takŜe zapewnienie wprowadzania tych danych w ujednolicony sposób na poziomie powiatowych urzędów pracy.


11

SŁOWNIK TERMINÓW I SKRÓTÓW UśYWANYCH W RAPORCIE

BAEL Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności

CAPI (ang. Computer Assisted Personal Interviewing) – badanie ankietowe realizowane ze wspomaganiem komputerowym

CATI (ang. Computer Assisted Telephone Interviewing) – badanie ankietowe realizowane z wykorzystaniem telefonu ze wspomaganiem komputerowym

CEDEFOP (ang. European Centre for the Development of Vocational Training) - Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego,

EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

EFS Europejski Fundusz Społeczny

GOW Gospodarka oparta na wiedzy

IDI (ang. In-Depth Interview) – indywidualny wywiad pogłębiony

IW EQUAL Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL

IW INTERREG Inicjatywa Wspólnotowa INTERREG

IW Instytucja WdraŜająca

KZiS Klasyfikacja Zawodów I Specjalności

NPR Narodowy Plan Rozwoju

NSS Narodowa Strategia Spójności

PEFS Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego

PKD Polska Klasyfikacja Działalności

PULS System Informatyczny PULS

SPO RZL Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich

SPO WKP Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw

SRP Stan Realizacji Projektów – baza projektów dofinansowanych w ramach NPR 2004-2006

WUP Wojewódzki Urząd Pracy

ZPORR Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego


12

1. WSTĘP

W okresie od listopada 2009 r. do lipca 2010 r. firma PAG Uniconsult zrealizowała na zlecenie Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego, badanie na temat wpływu polityki spójności na poziom i jakość zatrudnienia w Polsce.

Zadaniem niniejszego badania ewaluacyjnego było ustalenie, jaka jest rola i wpływ europejskiej polityki spójności na podniesienie poziomu i jakości zatrudnienia w Polsce. Badanie to jest częścią międzynarodowego projektu realizowanego w krajach Grupy Wyszehradzkiej.

1.1 Cele i ogólne załoŜenia badania

Podstawowym celem badania była:

Analiza i ocena wpływu interwencji współfinansowanych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w ramach polityki spójności na poziom i jakość zatrudnienia z uwzględnieniem wymagań gospodarki opartej na wiedzy.

Proces badawczy został przeprowadzony w oparciu o następujące kryteria ewaluacyjne:

UśYTECZNOŚĆ – ocena dopasowania rzeczywistych efektów interwencji do zidentyfikowanych potrzeb społeczno-ekonomicznych beneficjentów lub obszaru;

SKUTECZNOŚĆ – ocena do jakiego stopnia cele przedsięwzięcia zdefiniowane na etapie programowania zostały osiągnięte;

EFEKTYWNOŚĆ – ocena poziomu „ekonomiczności” interwencji funduszy strukturalnych, czyli stosunek poniesionych nakładów do uzyskanych efektów (w tym koszt jednostkowy utrzymanych/stworzonych miejsc pracy);

TRWAŁOŚĆ – ocena czy uprzednio zaplanowane pozytywne efekty interwencji (w tym utworzone miejsca pracy) będą nadal utrzymywały się po zakończeniu interwencji z funduszy strukturalnych.

1.2 Podejście badawcze

Przyjęta przez Wykonawcę koncepcja badania zakłada integrację dwóch podejść: top-down i bottom-up. W konsekwencji oznacza to, Ŝe odpowiedzi na pytania badawcze zawierają dane pochodzące zarówno z analiz makroekonomicznych, zastanych badań ilościowych (BAEL), jak i z badań empirycznych prowadzonych w ramach niniejszego projektu badawczego.

Koncepcja badania jest zgodna z wytycznymi Komisji Europejskiej, które zapisane zostały w Dokumencie Roboczym Nr 6 Komisji Europejskiej „Mierzenie wpływu funduszy strukturalnych na

zatrudnienie”1. WyróŜniono w nim dwa generalne podejścia badawcze wykorzystywane do mierzenia efektów zatrudnieniowych Funduszy Strukturalnych:

1. Podejście oddolne (bottom-up) – reprezentowane najczęściej poprzez badania ankietowe oraz analizę baz danych projektów i beneficjentów programów operacyjnych;

2. Podejście odgórne (top-down) – oznaczające najczęściej statystyczno-ekonometryczną analizę danych pochodzących głównie ze statystyk publicznych.

1 DG REGIO, Dokument Roboczy Nr 6. Mierzenie wpływu funduszy strukturalnych na zatrudnienie, Marzec 2007 r.

„


13

1.3 Zakres badania

W analizach makroekonomicznych (top-down) zostały uwzględnione wszystkie interwencje współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Funduszu Spójności w ramach programów operacyjnych przewidzianych w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2004-2006. W analizie zostały uwzględnione wydatki poniesione zgodnie ze stanem na 31 grudnia 2008 r. na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach rocznych.

Badaniami sondaŜowymi w podejściu oddolnym (bottom-up), zgodnie z zapisami Szczegółowego Opisu Przedmiotu Zamówienia, objęte zostały jedynie interwencje w zakresie wsparcia przedsiębiorstw oraz szkoleń współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W perspektywie programowej 2004-2006 w Polsce projekty takie realizowane były głównie w ramach:

• Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw;

• Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich.

1.4 Definicje przyjętych wskaźników

W badaniu posługiwano się definicjami wskaźników sformułowanymi w Dokumencie Roboczym Nr 6 Komisji Europejskiej „Mierzenie wpływu funduszy strukturalnych na zatrudnienie” tj.:

1. Liczba utworzonych miejsc pracy – pod uwagę brane są miejsca pracy utworzone bezpośrednio w wyniku interwencji z funduszy strukturalnych w okresie do trzech lat po zakończeniu interwencji. Mogą to być miejsca pracy trwałe lub tymczasowe.

Miejsca pracy trwałe – to takie, które istnieją co najmniej dwa lata po zakończeniu projektu, w ramach którego zostały utworzone.

Jako miejsce pracy tymczasowe przyjmuje się nowe miejsce pracy, które trwa co najmniej sześć osobo-miesięcy w trakcie trwania projektu (czyli traktowane jest jako jedno miejsce obliczeniowe – FTE), lecz ustaje po okresie finansowania z Funduszy Strukturalnych.

Miejsca pracy w pełnym wymiarze czasu – to takie, które zapewniają zatrudnienie w czasie dłuŜszym niŜ połowa tygodnia pracy.

Miejsca pracy w niepełnym wymiarze czasu – dają zatrudnienie w czasie krótszym niŜ połowa tygodnia pracy. W szacowaniu liczby utworzonych miejsc pracy te miejsca powinny być przeliczane na jednostki miejsc pracy w pełnym wymiarze czasu, tzw. FTE’s (ang. full-time equivalents).

W niniejszym badaniu Zamawiający wskazał na jeszcze jeden podział miejsc pracy: na czas określony i czas nieokreślony.

2. Liczba utrzymanych miejsc pracy – są to istniejące miejsca pracy, które są zagroŜone i bez interwencji z Funduszy Strukturalnych zostałyby utracone.

3. Liczba beneficjantów, których kwalifikacje zostały podniesione w wyniku interwencji („liczba ulepszonych miejsc pracy”) – pracownicy, którzy skorzystali ze szkolenia lub innej pomocy w podniesieniu kwalifikacji.

4. Liczba beneficjentów, którzy znaleźli zatrudnienie w wyniku interwencji – bezrobotni, którzy skorzystali ze wsparcia, które przyczyniło się do podjęcia przez nich zatrudnienia.

1.5 Metodologia badania

Badanie zostało podzielone na fazy i zadania uporządkowane w sposób sekwencyjny tak, aby przy kolejnych modułach badawczych moŜna było wykorzystać wiedzę zdobytą we wcześniejszych fazach.


14

1.5.1 Analiza makroekonomiczna (top-down approach)

W analizie makroekonomicznej wykorzystano dane statystyczne GUS (w większości dostępne w Banku Danych Regionalnych) i Eurostat oraz pochodzące z indywidualnych, nieidentyfikowanych ankiet Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL).

Diagnoza sytuacji na polskim rynku pracy w dwóch podokresach badawczych:

1999-2003, 2004-2008

Etapem wstępnym wszystkich analiz jest diagnoza sytuacji na polskim rynku pracy (pracujących i bezrobotnych) w dwóch podokresach: przed akcesją i po akcesji do Unii Europejskiej. NaleŜy podkreślić, Ŝe analizy struktur rynku pracy zostały opracowane w oparciu o publikowane, jak i niepublikowane dane BAEL (np. dane dotyczące struktury pracujących w duŜych i średnich grupach zawodowych, dane o pracujących w sekcjach PKD w województwach, przyczyny pracy na czas określony i nieokreślony oraz pełny i niepełny wymiar czasu pracy, poziomi wykształcenia, czy w szczególności dane dla grupy wiekowej 15-64).

Porównania międzywojewódzkie – konwergencja i zmiany w poziomie rozwoju

w latach 1999-2008

Zastosowano w badaniu testy konwergencji typu beta i sigma, aby zbadać czy zmianom ulega zróŜnicowanie międzywojewódzkie wskaźników zatrudnienia, współczynników aktywności zawodowej oraz stopy bezrobocia.

Drugim aspektem badań na poziomie NUTS II były porównania wojewódzkich rynków pracy pod względem aktywności zawodowej, wskaźników zatrudnienia, stopy bezrobocia oraz w szczególności struktury zatrudnienia w trzech głównych sektorach gospodarczych (rolnictwo, przemysł, usługi). Badania te, zgodnie z teorią trzech sektorów, mogą być utoŜsamiane z badaniami poziomu rozwoju gospodarczego.

Określenie hipotetycznej ścieŜki rozwoju (bez wpływu funduszy) wskaźników rynku

pracy w Polsce wynikającej z ekstrapolacji trendów rozwojowych

Jedną z metod określenia efektu brutto wpływu funduszy jest metoda polegająca na ekstrapolacji historycznych trendów. Wyliczenie róŜnicy pomiędzy obecnym stanem wskaźników rynku pracy a ich hipotetycznymi wartościami wynikającymi z ekstrapolacji trendów rozwojowych obliczonych dla okresu przed akcesją pozwoliło na wstępną ocenę wpływu polityki spójności na zatrudnienie w przekrojach, dla których nie były dostępne symulacje pochodzące z duŜych makromodeli gospodarki Polski (zob. następny akapit).

Scenariusze rozwoju rynku pracy w Polsce pochodzące z istniejących makromodeli

gospodarki Polski (EUImpactModII, MaMoR3, Hermin) oraz badań międzynarodowych

dotyczących przyszłego kształtu rynków pracy w Europie

W badaniu dokonano syntezy wyników i posłuŜono się wynikami z dostępnych makromodeli: modeli równowagi ogólnej (EuImpactModII oraz MaMoR3) oraz (w ograniczonym zakresie2) wielorównaniowym modelem ekonometrycznym (Hermin). Synteza wyników umoŜliwiła pokazanie wspólnych tendencji w ocenie wpływu polityki spójności na rynek pracy m.in. na bezrobocie, poziom zatrudnienia, liczbę pracujących (równieŜ w podziale na trzy sektory gospodarcze).

2 PoniewaŜ model Hermin nie odpowiada na to samo Zamówienie, co wspomniane wcześniej modele, jego wyniki nie zawsze są spójne


15

1.5.2 Analiza wybranych rodzajów interwencji (bottom-up approach)

W module tym zostały wykorzystane jakościowe i ilościowe metody badawcze. Badania kwestionariuszowe zostały przeprowadzone na dwóch grupach wspartych w ramach funduszy unijnych: wśród przedsiębiorców oraz pracowników przedsiębiorstw.

Desk research

W ramach analizy danych zastanych zostały przeanalizowane publikacje, dokumenty i materiały, które dotyczą wpływu interwencji współfinansowanych z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej na poziom i jakość zatrudnienia w Polsce. Szczególną uwagę poświęcono wynikom dotychczas prowadzonych ewaluacji efektów interwencji z EFRR i EFS podejmowanych w ramach NPR 2004-2006. Wnioski z analizy zastanych materiałów posłuŜyły do uzupełnienia i weryfikacji wniosków i rekomendacji końcowych zawartych w raporcie z badania. Raport z analizy desk research jest załącznikiem do niniejszego raportu.

Dodatkowo w ramach badania zebrano główne wyniki badań on-going (prowadzonych w 6 miesięcy po zakończeniu udziału beneficjentów ostatecznych w projekcie), które wykorzystywane były w poszczególnych programach operacyjnych do obliczania wskaźników rezultatu. Wyniki te oraz informacja na temat liczby wspartych w danym programie beneficjentów ostatecznych posłuŜyły do wyliczenia wskaźników określonych w Dokumencie Roboczym Nr 6. W kilku przypadkach, na przykład w celu uzyskania porównywalnych danych historycznych, powtórnym analizom statystycznym poddano zbiory danych pochodzące z poprzednich badań ewaluacyjnych.

Indywidualne wywiady pogłębione

W kaŜdej z dwóch badanych grup, które otrzymały wsparcie z funduszy unijnych: przedsiębiorców i pracowników przedsiębiorstw, zostały przeprowadzone indywidualne wywiady pogłębione (IDI). Ich cel był głównie metodologiczny, wywiady miały przyczynić się do pogłębienia badanej tematyki (poprzez identyfikację nowych aspektów), do weryfikacji zagadnień istotnych z punktu widzenia badania ankietowego oraz uzyskania materiału do budowy kwestionariusza badania ankietowego. Zrealizowano łącznie 10 wywiadów pogłębionych – 5 z przedsiębiorcami oraz 5 z pracownikami.

Badanie ilościowe przedsiębiorców (CAPI)

Wykonawca otrzymał bazy zawierające informacje o przedsiębiorcach korzystających ze wsparcia oraz odrzuconych wnioskach Działań 2.1, 2.2.1, 2.3 i 2.4 SPO WKP. Przeprowadzono 1550 wywiadów osobistych wspomaganych komputerowo (CAPI) w trzech losowo-warstwowych próbach przedsiębiorstw:

• Próba zasadnicza (N=700): przedsiębiorcy realizujący projekty w ramach Działań 2.1, 2.2.1, 2.3 lub 2.4 SPO WKP.

• Próba kontrolna (N=150) „bez sukcesu”: przedsiębiorcy, którzy składali wnioski o dofinansowanie w ramach Działań 2.1, 2.2.1, 2.3 lub 2.4 SPO WKP, ale nieskutecznie, i nie realizowali Ŝadnych projektów współfinansowanych z funduszy unijnych.

• Próba kontrolna (N=700) „niekorzystający”: przedsiębiorcy, którzy nie realizowali projektów współfinansowanych z funduszy unijnych.

Struktura próby kontrolnej „niekorzystających” była toŜsama ze strukturą próby zasadniczej ze względu na województwo (16 kategorii), wielkość firmy w okresie aplikowania o fundusze unijne (4 kategorie: mikro, małe, średnie, duŜe) i sektor gospodarki (2 kategorie: przemysł łącznie z budownictwem, usługi). Brak kompletnej informacji o wielkości firmy w otrzymanej bazie przedsiębiorstw „bez sukcesu” w praktyce uniemoŜliwił zrównanie struktury próby kontrolnej „bez sukcesu” do próby zasadniczej ze względu na kategorię wielkości przedsiębiorstwa. Dlatego w przypadku próby kontrolnej „bez sukcesu” uwzględniono jedynie województwo i sektor gospodarki. ToŜsamość struktury próby zasadniczej i prób kontrolnych zapewniono na etapie doboru próby przez zastosowanie warstwowania. Liczbę wywiadów do zrealizowania w danej


16

warstwie ustalono proporcjonalnie do jej udziału w całej populacji beneficjentów Działań 2.1, 2.2.1, 2.3 i 2.4 SPO WKP. Ze względu na warstwowanie proporcjonalne próbę zasadniczą moŜna traktować jako reprezentatywną dla łącznej populacji beneficjentów Działań 2.1, 2.2.1, 2.3 i 2.4.

Wywiady CAPI z przedsiębiorcami posłuŜyły przede wszystkim do:

• oszacowania efektu brutto i netto wsparcia dla przedsiębiorstw w ramach Priorytetu II SPO WKP w dziedzinie zatrudnienia;

• oszacowania parametru „dodatkowości” oraz zbadania siły oddziaływania efektu przemieszczenia i efektów pośrednich;

• oceny jakości i trwałości utworzonych miejsc pracy;

• oszacowania efektywności netto Działań 2.1, 2.2.1 i 2.3 z punktu widzenia wpływu na poziom zatrudnienia.

Badanie ilościowe przeszkolonych pracowników (CATI)

Wykonawca otrzymał bazę beneficjentów ostatecznych Działania 2.3 SPO RZL, z której wylosował próbę do badania wśród przeszkolonych pracowników firm. Na tej próbie zrealizowano zaplanowane 1200 wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo CATI.

Przy doborze próby zastosowano warstwowanie ze względu na województwo i płeć. W przypadku płci liczbę wywiadów do zrealizowania w danej warstwie wyznaczano proporcjonalnie do struktury populacji beneficjentów ostatecznych Działania 2.3 SPO RZL. W przypadku województwa liczbę wywiadów alokowano między warstwy proporcjonalnie, ale z załoŜeniem minimalnej liczebności próby w województwie N=40, co umoŜliwiło późniejsze analizy na poziomie województw. Zrezygnowano z warstwowania ze względu na wiek, wykształcenie i zawód beneficjentów, poniewaŜ brak odpowiednich danych w otrzymanej bazie nie pozwalał na ustalenie rozkładu tych zmiennych w populacji beneficjentów ostatecznych.

Podstawowym celem wywiadów CATI z przeszkolonymi pracownikami przedsiębiorstw było zbadanie „efektu ulepszenia” miejsc pracy dzięki wykorzystaniu funduszy strukturalnych.

Analiza efektu netto metodą PSM

W celu oszacowania efektu netto wsparcia w zakresie szkoleń osób bezrobotnych przeprowadzono analizy metodą Propensity Score Matching (PSM) na danych o osobach bezrobotnych zebranych przez urzędy pracy. Metoda PSM opiera się na porównaniu efektu brutto wśród beneficjentów interwencji publicznej z efektem brutto w próbie kontrolnej dobranej spośród osób nie będących beneficjentami interwencji. Dobór próby kontrolnej jest dokonywany przy wykorzystaniu syntetycznego wskaźnika prawdopodobieństwa udziału w programie (propensity

score), co powoduje, Ŝe dobrana próba kontrolna cechuje się podobną strukturą pod względem charakterystyk wpływających na prawdopodobieństwo udziału w programie oraz uzyskania załoŜonego efektu (np. znalezienie zatrudnienia), jak próba zasadnicza. Dzięki temu eliminowane jest ryzyko przeszacowania efektu netto z powodu selekcji do grupy beneficjentów ostatecznych osób, które mają większe szanse na znalezienie zatrudnienia (tzw. selection bias)3.

Wykorzystanie centralnej bazy danych Krajowego Systemu Monitorowania Rynku Pracy (KSMRP) okazało się niemoŜliwe z powodu braku informacji o otrzymaniu przez daną osobę wsparcia z EFS. Ustalono, Ŝe dane zostaną zaczerpnięte z systemu PULS uŜywanego w urzędach pracy. Wymagało to skontaktowania się z poszczególnymi urzędami i nawiązania z nimi współpracy. Ze względów organizacyjnych i technicznych dobrano losowo-warstwową próbę 96 urzędów pracy (metoda doboru próby została szczegółowo opisana w aneksie metodologicznym). W wyniku współpracy

3 Metodę PSM opracowali w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych XX wieku Donald Rubin i Paul Rosenbaum. Od końca lat dziewięćdziesiątych (a w Polsce od roku 2005) moŜna zauwaŜyć wzrost jej popularności i częstości wykorzystania do oceny efektu interwencji publicznych. Więcej informacji na temat metody PSM moŜna znaleźć w: A. Bryson, R. Dorsett, S. Purdon, The Use of Propensity Score Matching In the Evaluation of Active Labour Market Policies, Working Paper Number 4, 2002 r.


17

z PUP otrzymano dane z 69 urzędów. W analizie PSM ostatecznie wykorzystano bazy z 59 urzędów (z pozostałych dziesięciu baz osiem zawierało błędy uniemoŜliwiające ustalenie źródła finansowania szkoleń, jedna miała usterki techniczne uniemoŜliwiające jej wykorzystanie i jedna została nadesłana po końcowym terminie). W województwie łódzkim i lubuskim prawidłowe bazy uzyskano tylko z jednego urzędu, natomiast w województwie wielkopolskim – z dwóch urzędów o niskim lub średnim bezrobociu oraz wysokiej wartości realizowanych projektów w skali województwa. PoniewaŜ danych tych nie moŜna uznać za reprezentatywne dla całego województwa, zrezygnowano z podawania odrębnych wyników analizy w tych 3 województwach.

Wykorzystane bazy zawierały informacje o 1 292 145 osobach zarejestrowanych jako bezrobotne lub poszukujące pracy. Wśród nich było 18 490 osób, które jako bezrobotne w okresie od 1 czerwca 2004 do 1 czerwca 2008 ukończyły szkolenie finansowane z EFS. Wszystkie te osoby zaliczono do próby zasadniczej.

W selekcji próby kontrolnej zastosowano algorytm doboru najbliŜszego sąsiada, „1 na 1” i bez zwracania. Oznacza to, Ŝe kaŜdej osobie, która ukończyła szkolenie finansowane z EFS, przyporządkowano tylko jedną osobę nieuczestniczącą w takim szkoleniu o najbardziej zbliŜonej wartości wskaźnika propensity score (w przypadku wystąpieniu kilku osób o tej samej róŜnicy w wartości wskaźnika, wyboru między nimi dokonywano losowo) oraz Ŝe osoba ta nie została przyporządkowana Ŝadnej innej osobie, która uczestniczyła w szkoleniach. KaŜdej osobie z próby kontrolnej został losowo przydzielony termin rozpoczęcia i zakończenia szkolenia z puli faktycznych terminów rozpoczęcia i zakończenia szkoleń przez członków próby zasadniczej.

Wartości wskaźnika propensity score oszacowano wykorzystując regresję logistyczną, do której włączono zmienne niezaleŜne przedstawione poniŜej. Są to zmienne odpowiadające czynnikom, które hipotetycznie wpływają zarówno na prawdopodobieństwo udziału w projektach szkoleniowych, jak i na szanse zatrudnienia, albo zmienne będące korelatami takich czynników. W szczególności starano się za pomocą korelatów takich jak odsetek stawień się na wezwanie czy udział w staŜach, innych pracach i szkoleniach uchwycić poziom motywacji respondenta do podjęcia pracy.

Zmienne niezaleŜnie wykorzystane w regresji logistycznej:

• płeć, • stan cywilny, • wykształcenie • niepełnosprawność, • samotne wychowywanie dzieci, • liczba dzieci, • wiek w momencie rozpoczęcia szkolenia, • staŜ pracy ogółem, • pierwsza cyfra kodu zawodu, • liczba wykonywanych zawodów, • posiadanie prawa jazdy • liczba znanych języków obcych, • status absolwenta, • status osoby bez kwalifikacji zawodowych, • liczba dni na bezrobociu przed udziałem w szkoleniu, • liczba propozycji pracy otrzymanych w ciągu roku przed udziałem w szkoleniu, • odsetek stawień się na wezwanie z urzędu w ciągu dwóch lat przed udziałem w szkoleniu, • liczba dni przepracowanych w ramach staŜy absolwenckich, prac interwencyjnych, robót

publicznych w ciągu 6 miesięcy przed udziałem w szkoleniu, • liczba ukończonych szkoleń w ciągu dwóch lat przed udziałem w szkoleniu finansowanym

z funduszy unijnych, • liczba dni spędzonych na szkoleniach ukończonych w ciągu dwóch lat przed udziałem w

szkoleniu finansowanym z funduszy unijnych, • uczestnictwo w staŜu przed udziałem w szkoleniu, • odsetek ludności miejskiej na obszarze działania PUP,

Dla kaŜdego z województw stworzono odrębny model regresji logistycznej, oszacowano propensity score i dokonano odrębnej selekcji próby kontrolnej. Próba zasadnicza i próba


18

kontrolna dla całego kraju są sumą prób dla poszczególnych województw. Ze względu na losowo-warstwowy charakter doboru próby powiatowych urzędów pracy, próbę dla całego kraju poddano waŜeniu uwzględniającemu kryteria warstwowania (województwo, odsetek ludności miejskiej i średnią stopę bezrobocia na obszarze działalności PUP oraz wartość realizowanych przez PUP projektów w przeliczeniu na jedną osobę bezrobotną).

Poza podstawową wersją PSM przeprowadzono dwie dodatkowe analizy PSM. W ramach pogłębienia analizy odrębne modele regresji logistycznej i dopasowanie próby kontrolnej przeprowadzono dla poszczególnych kwartałów, w których kończyły się szkolenia. UmoŜliwiło to zbadanie zmienności efektu netto w czasie. Kolejną, trzecią wersją analizy PSM były modele regresji logistycznej i dobór próby kontrolnej dla poszczególnych kwartałów, ale z dodatkowym ograniczeniem nałoŜonym na próbę zasadniczą a kontrolną, a mianowicie wykluczeniem z nich osób, które w latach 2003-2009 korzystały z innych form wsparcia niŜ szkolenia finansowane z funduszy unijnych.

Warto zauwaŜyć, Ŝe w dwóch pierwszych, podstawowych wersjach analizy zastosowano klasyczne podejście eksperymentalne, w ramach którego próbę zasadniczą i próbę kontrolną zróŜnicowano pod względem jednego bodźca – udziału w szkoleniach finansowanych z funduszy unijnych – natomiast zrównano pod względem wszystkich pozostałych, kontrolowanych charakterystyk. Pozwala to traktować grupę kontrolną jako reprezentację kontrfaktycznej sytuacji grupy zasadniczej, gdyby ta nie otrzymała wsparcia w postaci szkoleń. Z grona beneficjentów nie eliminowano osób, które oprócz szkoleń finansowanych z EFS otrzymały równieŜ inne formy wsparcia. W związku z tym zarówno w próbie zasadniczej, jak i w próbie kontrolnej pojawiały się osoby, które z takich innych form korzystały. Struktura próby kontrolnej była dopasowana do struktury próby zasadniczej pod względem udziału w staŜach, pracach interwencyjnych, robotach publicznych i szkoleniach przed rozpoczęciem szkolenia finansowanego z EFS, zatem wpływowi tych rodzajów wsparcia nie moŜna przypisać zaobserwowanej róŜnicy między próbą zasadniczą a kontrolną. Członkowie grupy kontrolnej mogli uczestniczyć w szkoleniach finansowanych z innych źródeł niŜ EFS. Odsetek takich osób jest jednak niewielki – w pierwszej wersji PSM 7,8 proc. z próby kontrolnej i 7,3 proc. osób z próby zasadniczej brało w latach 2004-2008 udział w szkoleniach finansowanych z innych źródeł niŜ fundusze unijne. PoniewaŜ z prób takich osób w pierwszych dwóch wersjach PSM nie wyłączono, badaniu podlegał efekt dodatkowy, jaki przyniosły szkolenia finansowane z EFS ponad szkolenia finansowane z Funduszu Pracy. Inaczej mówiąc, odniesiono sytuację faktyczną uczestników szkoleń finansowanych z EFS do kontrfaktycznej sytuacji, która miałaby miejsce, gdyby przeprowadzone zostały tylko te szkolenia, które były finansowane z Funduszu Pracy. Natomiast w trzeciej wersji PSM rozpatrywano efekt szkoleń finansowanych z EFS w izolacji od szkoleń finansowanych z innych źródeł oraz wszelkich innych form wsparcia (dla beneficjentów, którzy z tych innych form wsparcia nie korzystali). We wszystkich analizach poza kontrolą z powodu braku odpowiednich danych pozostawało korzystanie z pośrednictwa pracy i doradztwa zawodowego.

Po wyłonieniu próby kontrolnej ustalono sytuację zawodową badanych osób w ciągu 18 miesięcy po ukończeniu szkolenia (na taką długość obserwacji pozwoliły dostępne bazy). Źródłem do wnioskowania o efekcie netto szkoleń jest porównanie między tą sytuacją w próbie zasadniczej i w próbie kontrolnej.

Przy interpretacji wyników analizy PSM naleŜy pamiętać, Ŝe pozwala ona mierzyć dodatkowość interwencji publicznych w zakresie dalszych losów beneficjentów, ale nie bierze pod uwagę efektów, jakie mają te interwencje dla podmiotów nimi nie objętych. Nie uwzględnia zatem efektu zastępowania i efektów pośrednich.

Panel ekspercki

Po opracowaniu i integracji wyników ze wszystkich obszarów badania, poddano je pod dyskusję ekspertom. Celem panelu eksperckiego było wypracowanie ostatecznej wersji wniosków i rekomendacji z badania.


19

Studia przypadków

W fazie weryfikacji wyników badania zostały przygotowane studia przypadków projektów stanowiących „dobre praktyki” w zakresie tworzenia trwałych i jakościowych miejsc pracy (10 studiów przypadków).

Do studiów przypadków wybrano dziesięć przedsiębiorstw. Podstawowym kryterium ich doboru było odnotowanie w wynikach przeprowadzanego wcześniej wywiadu CAPI utworzenia w przedsiębiorstwie dzięki otrzymanemu wsparciu znacznej liczby wysokiej jakości miejsc pracy (np. powyŜej 10% aktualnego zatrudnienia). Z drugiej strony dąŜono do zróŜnicowania próby pod względem formy wsparcia (Działania), wielkości i branŜy.

1.5.3 Ograniczenia procesu badawczego

W otrzymanych bazach zawierających informacje o przedsiębiorcach korzystających ze wsparcia oraz odrzuconych wnioskach w Działaniach 2.1, 2.2.1, 2.3 i 2.4 SPO WKP dla niektórych Działań brakowało informacji o wielkości przedsiębiorstwa i sektorze gospodarki, istotnych ze względu na metodologiczny wymóg toŜsamości struktury próby kontrolnej ze strukturą próby zasadniczej. Wykonawca zwrócił się do instytucji przekazujących bazy z prośbą o ich uzupełnienie, a takŜe we własnym zakresie uzupełnił część brakujących informacji. Nie udało się jednak doprowadzić do całkowitej kompletności danych, w związku z czym zrezygnowano z uwzględnienia kryterium wielkości firmy przy doborze próby kontrolnej „bez sukcesu” w badaniu CAPI.

Niewielka liczba projektów realizowanych w ramach Działania 2.4 SPO WKP, pociągająca za sobą niewielką liczebność próby, w wielu przypadkach wymusiła rezygnację z dokonania oszacowań statystycznych dla tego Działania.

W otrzymanej bazie beneficjentów ostatecznych Działania SPO RZL 2.3 nie były zawarte informacje o ich wieku, wykształceniu i zawodzie, co nie pozwalało na ustalenie struktury populacji beneficjentów ostatecznych ze względu na te zmienne. W związku z tym kryteriów tych nie uwzględniono przy doborze próby w badaniu CATI.

Część urzędów pracy nie zgodziła się przekazać zgromadzonych danych o osobach bezrobotnych lub nie mogła tego uczynić ze względów technicznych (takich jak uŜywanie innego oprogramowania niŜ system PULS). W bazach danych z 8 urzędów pracy brakowało poprawnej informacji o finansowaniu szkolenia z EFS, co uniemoŜliwiło wykorzystanie ich jako materiału do analiz. Na skutek tych problemów w trzech województwach uzyskano prawidłowe dane jedynie z jednego lub dwóch urzędów pracy, co nie pozwala uzyskać wiarygodnych wyników analizy PSM na poziomie tych województw.

Otrzymane bazy danych wygenerowane z systemu PULS nie zawierały informacji o takich formach wsparcia, jak pośrednictwo pracy, staŜ, doradztwo zawodowe i wsparcie działalności gospodarczej – które naleŜą do najbardziej efektywnych form wsparcia.4 Nie pozwoliło to na uwzględnienie tych form wsparcia w analizie PSM, co zawęziło badanie skuteczności wsparcia wyłącznie do szkoleń. Informacja o źródle finansowania była bowiem dostępna jedynie dla odbywanych szkoleń.

4 Zob. m.in. raport ABR Opinia „Badanie beneficjentów ostatecznych SPO RZL 2004-2006. Osoby objęte wsparciem jako niepracujące”, MRR 2008.


20

2. DIAGNOZA SYTUACJI NA POLSKIM RYNKU PRACY

– W DWÓCH PODOKRESACH BADAWCZYCH: 1999-2003, 2004-2008

W rozdziale niniejszym na podstawie danych z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) scharakteryzowano rynek pracy w Polsce w dwóch podokresach badawczych – przed akcesją (1999-2003) i po akcesji do Unii Europejskiej (2004-2008), w celu udzielenia odpowiedzi na pytanie: czy trendy w aktywności zawodowej, stopie zatrudnienia oraz w strukturze pracujących zmieniły się w okresie po akcesji do Unii?

2.1 Poziom aktywności zawodowej

Liczba osób aktywnych zawodowo zaleŜy od przyjętej definicji. W BAEL kategorię aktywnych zawodowo tworzą osoby pracujące w wieku 15+ oraz osoby bezrobotne. Na potrzeby niniejszego badania stworzono kategorię aktywnych zawodowo w wieku 15-64, którą stanowią osoby pracujące oraz bezrobotne w wieku 15-645. Kształtowanie się liczby aktywnych zawodowo w latach 1999-2008 w dwóch kategoriach wiekowych (15+ i 15-64) przedstawiono na poniŜszych wykresach.

Wykres 1. Ludność Polski w dwóch grupach wiekowych Wykres 2. Liczba aktywnych zawodowo w dwóch grupach wiekowych

25000

26000

27000

28000

29000

30000

31000

32000

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

ludność 15+ ludność 15-64

16200

16400

16600

16800

17000

17200

17400

17600

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

aktywni zawodowo 15+ aktywni zawodowo 15-64

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z baz BAEL.

Liczba osób aktywnych zawodowo zaleŜy od liczby osób w wieku zdolności do pracy, dlatego teŜ w celu dokonywania porównań poziomu aktywności podaje się współczynnik aktywności zawodowej (udział osób aktywnych zawodowo w ogóle osób z danego przedziału wiekowego – tutaj 15-64). Współczynnik taki mówi, ile osób w wieku 15-64 jest aktywnych zawodowo, czyli pracuje lub jest bezrobotnymi.

Wykres 3. Współczynnik aktywności zawodowej 15-64

y = -0,003x + 0,6618

0,61

0,62

0,62

0,63

0,63

0,64

0,64

0,65

0,65

0,66

0,66

0,67

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z baz BAEL. Równanie linii trendu pozwala stwierdzić, Ŝe współczynnik aktywności zawodowej spadał z roku na rok o średnio 0,003, czyli o 0,3 pp.

5 Wygenerowanie takich danych w róŜnych przekrojach (np. wojewódzkich) było moŜliwe dzięki posiadaniu indywidualnych, nieidentyfikowalnych danych BAEL.


21

W latach 1999-2008 współczynnik aktywności zawodowej Polaków w wieku 15-64 spadał z roku na rok o średnio 0,3 pp. Analizując kształtowanie się tego współczynnika w dwóch okresach – przed i po akcesji – naleŜy zauwaŜyć, Ŝe tempo spadku współczynnika aktywności zawodowej po akcesji do Unii było niŜsze. W 2008 r. najwyŜszy współczynnik aktywności zawodowej miało województwo mazowieckie, a najniŜszy zachodniopomorskie.

Tabela 1. Wartości współczynników aktywności zawodowej w województwach 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 dolnośląskie 65,9 66,1 64,2 64,8 63,2 63,2 64,2 63,8 62,7 62,5 Kujawsko-pomorskie 64,7 64,4 65,9 64,9 64,8 64,9 64,6 61,4 60,4 61,0 Lubelskie 66,6 68,7 67,9 67,9 67,0 66,1 65,9 65,6 65,6 64,7 Lubuskie 63,7 62,7 63,9 62,7 61,4 62,7 63,6 61,6 61,3 60,7 Łódzkie 68,3 67,6 67,1 66,7 66,3 66,0 65,9 65,1 64,7 65,6 małopolskie 66,6 66,7 67,2 65,8 66,0 66,7 65,4 64,1 63,3 64,9 mazowieckie 68,1 69,3 69,2 69,2 68,4 67,2 68,0 67,4 66,8 68,7 Opolskie 64,9 65,2 65,2 63,2 60,7 62,4 63,8 63,8 61,5 61,2 podkarpackie 65,8 65,9 66,6 65,9 64,2 62,3 63,3 62,8 62,2 62,9 podlaskie 70,0 69,6 69,1 66,6 66,1 66,9 66,9 64,3 64,6 65,9 pomorskie 63,8 64,2 65,7 64,4 62,9 62,4 63,2 62,3 61,8 62,1 śląskie 60,5 59,0 60,1 59,1 59,3 59,9 61,4 60,0 58,7 60,3 świętokrzyskie 66,4 65,6 63,7 62,4 61,8 62,8 64,4 65,2 65,9 66,8 warmińsko-mazurskie 64,0 64,6 63,7 62,4 62,6 62,3 61,6 60,5 60,5 60,2 wielkopolskie 66,3 66,5 66,5 65,2 65,5 65,9 65,5 63,4 62,5 64,1 zachodniopomorskie 66,6 64,4 64,0 62,1 62,3 63,3 62,9 60,0 58,5 59,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z baz BAEL. W celu zachowania spójności z innymi przekrojami generowanymi z BAEL prezentujemy dane szacowane na podstawie ankiet BAEL, nawet jeśli dany przekrój jest dostępny w innych źródłach danych (np. w Eurostacie). MoŜe to powodować minimalne róŜnice w prezentowanych wartościach liczbowych.

Największe spadki liczby osób aktywnych zawodowo zanotowało województwo zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie i podlaskie. Do nielicznych województw, które zanotowały znaczny wzrost liczby osób aktywnych zawodowo naleŜy województwo śląskie i mazowieckie.6

6 Zmiany w liczbie osób aktywnych zawodowo nie są dobrym miernikiem poziomu aktywności zawodowej, bowiem mogą wynikać z tendencji demograficznych. JeŜeli tempo spadku liczby osób aktywnych zawodowo w wieku 15-64 jest podobne do tempa spadku liczby ogółu osób w wieku 15-64, wtedy zmiany współczynnika aktywności zawodowej są zerowe. Na przykład w województwie wielkopolskim spadkowi liczby osób aktywnych zawodowo o średnio 1,2 proc. z roku na rok towarzyszył spadek ogółu ludności w wieku 15-64 o 0,6 proc., co powoduje, Ŝe tempo zmian współczynnika aktywności zawodowej wynosi -0,6 proc. Oceniając województwa według tej ostatniej miary naleŜy stwierdzić, Ŝe największe spadki poziomu aktywności zawodowej zanotowano w województwie zachodniopomorskim (-1,1 proc.), a następnie średnioroczne spadki rzędu 0,8 proc. zanotowano w województwie podlaskim, kujawsko-pomorskim, warmińsko-mazurskim, podkarpackim. Jedynym wyjątkiem jest województwo świętokrzyskie ze wzrostem poziomu aktywności o 0,2 proc., który dokonał się dzięki temu, Ŝe tempo wzrostu liczby aktywnych zawodowo było wyŜsze niŜ tempo wzrostu populacji w wieku 15-64.


22

Tabela 2. Średnie, roczne tempo (w proc.) zmian liczby aktywnych zawodowo, ogółu ludności i współczynnika aktywności zawodowej Polaków

Aktywni zawodowo 15-64 Populacja 15-64 Wsp. akt. zaw. 15-64 Dolnośląskie -0,1% 0,4% -0,6% Kujawsko-pomorskie -2,3% -1,5% -0,8% Lubelskie -0,1% 0,5% -0,5% Lubuskie 0,2% 0,7% -0,4% Łódzkie 0,1% 0,7% -0,5% małopolskie -0,4% 0,1% -0,5% Mazowieckie 1,1% 1,3% -0,2% Opolskie -1,5% -1,0% -0,6% podkarpackie 0,3% 1,0% -0,8% Podlaskie -1,9% -1,0% -0,8% pomorskie -0,3% 0,2% -0,5% śląskie 1,4% 1,4% 0,0% świętokrzyskie 0,5% 0,3% 0,2% warmińsko-mazurskie -0,5% 0,3% -0,8% wielkopolskie -1,2% -0,6% -0,6% zachodniopomorskie -2,3% -1,1% -1,1% POLSKA -0,1% 0,3% -0,5%


Porównanie zmian współczynnika aktywności zawodowej w dwóch podokresach badawczych – przed (1999-2003) i po (2004-2008) akcesji – pozwala wyróŜnić zarówno takie województwa, w których spadki współczynnika nasiliły się w okresie po akcesji do Unii (np. kujawsko-pomorskie, małopolskie, wielkopolskie), jak i takie, gdzie były one słabsze (np. podlaskie, opolskie, łódzkie). Do wyjątkowych województw naleŜy świętokrzyskie, gdzie zmiana współczynnika aktywności zawodowej była dodatnia w okresie po akcesji do Unii oraz mazowieckie, w którym zmiana ta była dodatnia w badanych podokresach.

Tabela 3. Średnie zmiany współczynnika aktywności zawodowej w dwóch podokresach badawczych (w pp.) 1999-2003 2004-2008

dolnośląskie -0,68 -0,29 kujawsko-pomorskie 0,08 -1,18 lubelskie -0,02 -0,29 lubuskie -0,46 -0,64 łódzkie -0,49 -0,18 małopolskie -0,21 -0,58 mazowieckie 0,04 0,18 opolskie -1,03 -0,47 podkarpackie -0,32 0,01 podlaskie -1,08 -0,45 pomorskie -0,17 -0,20 śląskie -0,23 -0,21 świętokrzyskie -1,24 0,95 warmińsko-mazurskie -0,50 -0,53 wielkopolskie -0,30 -0,67 zachodniopomorskie -1,09 -1,12

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z baz BAEL.

2.2 Bezrobotni i długotrwale bezrobotni

W latach 1999-2008 w Polsce wystąpił pod względem bezrobocia wyraźny podział na dwa podokresy: wzrostu stóp bezrobocia do roku 2002, oraz spadku stóp bezrobocia – najpierw powolny, a od 2005 r. intensywny. Podobnie tendencje obserwuje się w przypadku stopy bezrobocia długotrwałego i bardzo długotrwałego.

Dane wojewódzkie potwierdzają tendencje ogólnopolskie: od 2003 spadała stopa bezrobocia w większości województw, najsilniej w pomorskim, śląskim, warmińsko-mazurskim, najsłabsze zmiany zanotowało województwo lubelskie, świętokrzyskie i podkarpackie.


23

Wykres 4. Stopa bezrobocia w Polsce w trzech wybranych latach

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDR.

W przypadku długotrwale bezrobotnych, najwyŜszy udział w ogóle bezrobotnych w okresie przed akcesją do Unii miało województwo podkarpackie – ono teŜ w największym stopniu poprawiło ten stan. We wszystkich województwach oprócz wielkopolskiego w analizowanym okresie spadł udział długotrwale bezrobotnych.

Wykres 5. Udział długotrwale bezrobotnych w trzech okresach badawczych


2.3 Wskaźniki zatrudnienia

Zgodnie ze Strategią Lizbońską miarą sukcesu w obszarze rynku pracy jest nie tyle niska stopa bezrobocia, co wysoka stopa zatrudnienia, która docelowo w 2010 r. powinna wynieść średnio dla krajów Unii Europejskiej 70 proc. W NPR (z 2003 r.) zakładano osiągnięcie w 2006 r. wartości wskaźnika zatrudnienia rzędu 54-55 proc. Faktyczna wartość wskaźnika zatrudnienia ludności w wieku 15-64 wynosiła w 2006 r. 54,5 moŜna więc stwierdzić, Ŝe cele NPR zostały pod tym względem osiągnięte.

W analizowanym okresie wskaźnik zatrudnienia (mówiący o udziale osób pracujących w stosunku do ogółu populacji w określonym wieku) najpierw malał (lata 1999-2003), a następnie rósł (2004-2008) do poziomu 59 proc. oznaczającego, Ŝe na 100 osób w wieku 15-64 lata pracowało 59.

Po akcesji do Unii nastąpiły pozytywne zmiany we wskaźniku zatrudnienia. W latach 1999-2003 wskaźnik zatrudnienia spadał w tempie 1,33 pp. (męŜczyźni -1,66, kobiety -1,01), zaś w okresie 2004-2008 rósł w tempie 1,86 pp. (męŜczyźni 2,24 kobiety 1,56).


24

Wykres 6. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-64 Wykres 7. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15+

45

50

55

60

65

70

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

15-64 ogółem 15-64 mężczyźni 15-64 kobiety

35

40

45

50

55

60

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

15+ ogółem 15+ mężczyźni 15+ kobiety

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDR.

Wojewódzkie wskaźniki zatrudnienia, podobnie do zmian w całym kraju, rosły w okresie po akcesji, a malały w okresie poprzedzającym7. W roku 2008 najwyŜszy wskaźnik zatrudnienia notuje województwo mazowieckie (o 20% wyŜszy, niŜ średnia dla Polski) i wielkopolskie (+15%). NajniŜszy wskaźnik zatrudnienia ludzi młodych zanotowało w 2008 r. województwo zachodniopomorskie.

Tabela 4. Wojewódzkie wskaźniki zatrudnienia 15-64 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 dolnośląskie 54,7 51,9 48,9 47,8 46,6 47,4 49,5 52,9 55,0 56,9 kujawsko-pomorskie 55,0 52,8 52,5 50,8 50,5 50,4 51,7 51,3 53,8 55,6 lubelskie 58,0 58,6 57,5 56,3 55,8 54,7 56,2 56,9 59,8 59,0 lubuskie 52,3 49,7 48,2 46,1 46,0 48,1 51,3 53,0 55,6 56,9 łódzkie 59,0 56,2 53,6 53,0 53,1 53,4 54,3 56,2 59,0 61,3 małopolskie 58,5 58,8 58,1 54,8 53,8 54,9 55,1 55,9 58,1 60,9 mazowieckie 60,2 60,0 58,9 57,2 56,9 57,2 57,7 59,0 60,9 64,6 opolskie 55,6 55,0 53,3 50,5 49,4 51,2 52,8 55,0 56,1 57,4 podkarpackie 55,4 55,0 54,0 53,3 52,2 51,4 52,4 53,8 56,5 57,8 podlaskie 60,9 58,7 57,6 55,1 54,0 56,2 57,0 56,9 59,3 61,7 pomorskie 54,8 53,4 53,4 50,4 49,9 49,7 51,1 53,7 56,4 58,7 śląskie 52,7 48,7 48,2 47,1 47,2 48,3 49,7 51,4 54,1 56,3 świętokrzyskie 56,1 55,0 51,9 50,5 49,7 49,5 51,7 54,6 58,3 60,8 warmińsko-mazurskie 49,8 49,2 48,7 46,1 47,4 48,3 49,0 50,7 54,4 55,8 wielkopolskie 58,6 57,4 54,5 53,1 54,1 53,8 54,1 55,2 57,6 60,1 zachodniopomorskie 53,4 52,1 49,6 46,0 46,3 48,1 48,5 49,5 51,9 54,2 POLSKA 56,4 55,0 53,5 51,7 51,4 51,9 53,0 54,5 57,0 59,2

Źródło: obliczenia własne na podstawie BDR.

Aby porównać zmiany, które dokonały się na wojewódzkich rynkach pracy obliczono procentowe zmiany wskaźników zatrudnienia według płci i wieku, w stosunku do 2003 roku.

Z analizy wynika Ŝe, największe zmiany zanotowano w najmłodszych rocznikach pracujących, gdzie w 2008 odsetek pracujących był w skali Polski wyŜszy o 40 proc. niŜ w roku 2003. Zmiany te są zróŜnicowane pomiędzy województwami: od świętokrzyskiego, w którym odsetek pracujących w wieku 15-24 wzrósł o 97 proc. do lubelskiego, gdzie wzrost ten wynosił zaledwie 6 proc. (lubelskie jest województwem, w którym zaszły stosunkowo najmniejsze zmiany we wszystkich grupach wiekowych).

Generalnie zmiany we wskaźniku zatrudnienia były tym mniejsze im wyŜszy był wiek badanej grupy – wśród osób w wieku 55-64 zmiana wynosiła dla Polski tylko 10 proc. i równieŜ była znacznie zróŜnicowana, od województwa lubuskiego (+39 proc.) do mazowieckiego, podlaskiego i wielkopolskiego z niewielkimi ujemnymi zmianami.

7 Choć oŜywienie na rynku pracy nie nastąpiło jednocześnie we wszystkich województwach: najszybciej (juŜ w 2003 r.) było widoczne w wielkopolskim, zachodniopomorskim i warmińsko-mazurskim. W większości województw (śląskim, podlaskim, mazowieckim, opolskim, małopolskim, łódzkim, lubuskim i dolnośląskim) poprawa nastąpiła w roku wstąpienia do Unii. Najpóźniej, bo w roku 2005, oŜywieniem na rynku pracy zareagowały województwa świętokrzyskie, pomorskie, podkarpackie, lubelskie i kujawsko-pomorskie.


25

Tabela 5. Procentowe zmiany we wskaźniku zatrudnienia w 2008 r. w róŜnych grupach wiekowych (2003=100) 15+ 15-64 25-54 55-64 40-49 30-39 15-29 15-24 dolnośląskie 23% 22% 22% 34% 17% 17% 38% 53% Kujawsko-pomorskie 10% 10% 11% 13% 12% 7% 24% 38% Lubelskie 5% 6% 7% 5% 9% 4% 9% 6% Lubuskie 22% 24% 22% 39% 20% 24% 35% 48% Łódzkie 16% 15% 15% 16% 9% 11% 26% 26% małopolskie 9% 13% 12% 8% 11% 9% 24% 18% mazowieckie 15% 14% 12% -2% 12% 12% 31% 47% Opolskie 15% 16% 15% 12% 11% 16% 36% 56% podkarpackie 9% 11% 9% 0% 8% 9% 33% 42% podlaskie 12% 14% 14% -4% 13% 12% 34% 49% pomorskie 16% 18% 18% 17% 18% 12% 34% 48% śląskie 20% 19% 17% 26% 12% 17% 39% 58% świętokrzyskie 23% 22% 21% 18% 13% 22% 46% 97% warmińsko-mazurskie 16% 18% 18% 25% 13% 18% 35% 39% wielkopolskie 9% 11% 12% -1% 11% 10% 16% 25% zachodniopomorskie 16% 17% 17% 12% 14% 23% 31% 48% POLSKA 15% 15% 15% 10% 12% 13% 30% 40% Źródło: obliczenia własne na podstawie BDR.

2.3.1 Wskaźniki zatrudnienia w podziale na wiek i płeć

Wskaźniki zatrudnienia dla kobiet i męŜczyzn znacznie się od siebie róŜnią – odsetek pracujących kobiet jest średnio o 25 proc. niŜszy niŜ męŜczyzn. Biorąc pod uwagę, Ŝe zakładany nawet dla 2013 r. wskaźnik dla męŜczyzn został niemal osiągnięty juŜ w 2008 r. (66,3), to wskaźniki zatrudnienia kobiet nadal dzielą znaczny dystans do zakładanych w dokumentach strategicznych wartości.

Wykres 8. Wskaźniki zatrudnienia w podziale na płeć i grupy wiekowe

15

17

19

21

23

25

27

29

31

33

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008


29

34

39

44

49

54

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008


63

68

73

78

83

88

93

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008


65

67

69

71

73

75

77

79

81

83

85

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008


18

23

28

33

38

43

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

50+ ogółem 50+ mężczyźni 50+ kobiety

18

23

28

33

38

43

48

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008



26

60

65

70

75

80

85

90

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008


50

55

60

65

70

75

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

18-59/64 ogółem 18-59/64 mężczyźni 18-59/64 kobiety


Jak widać na powyŜszych wykresach wskaźniki zatrudnienia kobiet są znacznie niŜsze w kaŜdej z analizowanych grup wiekowych. Stosunkowo najmniejsze róŜnice pomiędzy wskaźnikami zatrudnienia występują w grupie wiekowej 40-49, gdzie odsetek pracujących męŜczyzn jest tylko o średnio 11 proc. wyŜszy niŜ kobiet. Pracujących w wieku produkcyjnym (18-59/64) męŜczyzn jest natomiast o 18 proc. więcej niŜ kobiet.

Największe róŜnice występują wśród pracowników najstarszych: 50+ i 55-64, gdzie odsetek pracujących męŜczyzn jest o 65 proc. i 69 proc. wyŜszy niŜ kobiet – por. tabela 68.

Tabela 6. Iloraz wskaźnika zatrudnienia męŜczyzn i kobiet pokazujący o ile procent odsetek pracujących męŜczyzn jest wyŜszy niŜ kobiet Roczniki 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 średnia 15-24 1,30 1,25 1,21 1,23 1,30 1,35 1,30 1,28 1,30 1,31 1,28 15-29 1,33 1,32 1,31 1,27 1,25 1,29 1,28 1,26 1,25 1,26 1,28 30-39 1,23 1,24 1,26 1,25 1,23 1,25 1,24 1,22 1,24 1,21 1,24 40-49 1,08 1,10 1,13 1,13 1,12 1,12 1,11 1,12 1,09 1,10 1,11 50+ 1,65 1,63 1,65 1,67 1,70 1,67 1,63 1,61 1,61 1,65 1,65 55-64 1,62 1,63 1,66 1,72 1,78 1,71 1,69 1,70 1,71 1,71 1,69 25-54 1,19 1,20 1,22 1,22 1,20 1,21 1,20 1,18 1,18 1,18 1,20 18-59/64 1,18 1,19 1,21 1,20 1,19 1,19 1,18 1,17 1,17 1,18 1,18 15-64 1,26 1,25 1,24 1,23 1,22 1,24 1,26 1,26 1,26 1,27 1,25 Źródło: obliczenie własne na podstawie BDR.

2.4 Pracujący

2.4.1 Pracujący w trzech sektorach ekonomicznych

Jednym z symptomów zwiększania poziomu rozwoju i innowacyjności gospodarek jest zmniejszanie udziału zatrudnionych w rolnictwie, a zwiększanie w usługach. Struktura pracujących według trzech sektorów gospodarki9 jest jednym z podstawowych wskaźników struktury sektorowej gospodarki monitorowanym w ramach celu głównego Strategii Rozwoju Kraju (SRK).

Polska gospodarka ma do odrobienia pod tym względem znaczny dystans, który dzieli ją od krajów Unii Europejskiej10. Jednym z załoŜeń SRK jest zmniejszanie udziału zatrudnionych w rolnictwie, a zwiększanie w usługach – i takie zmiany obserwujemy zarówno w Polsce, jak i w większości województw kraju. Udział pracujących w sektorze rolniczym, przemysłowym i usługowym wynosił w 2008 r. odpowiednio 14 proc., 32 proc., 54 proc., a zakładana w NPR struktura dla roku 2006, to 17,5 proc., 30,5 proc., 52 proc. Z tabeli 7 moŜemy odczytać, Ŝe wartości

8 Powodem tych róŜnic nie jest niŜszy wiek emerytalny kobiet niŜ męŜczyzn. Jeśli bowiem wyliczymy wskaźniki zatrudnienia dla grupy wiekowej 55-59 to uzyskamy podobną przewagę wskaźnika zatrudnienia męŜczyzn, co w tabeli 6 (dokładnie będzie to 1,77). Dla grupy wiekowej 50-59 współczynnik ten wynosi średnio 1,37. 9 Zgodnie z trójsektorową koncepcją struktury gospodarczej (sformułowaną przez Fishera, Clarka, Fourastiego) wraz ze wzrostem poziomu rozwoju i nowoczesności gospodarek zwiększa się udział zatrudnienia w usługach, kosztem przemysłu i przede wszystkim rolnictwa. Wynika z niej, Ŝe im wyŜszy udział zatrudnienia w usługach i niŜszy w rolnictwie tym wyŜszy poziom rozwoju badanej gospodarki (lub regionu). 10 Polska wkraczając do Unii miała jeden z wyŜszych odsetków pracujących w rolnictwie (18 proc.), podczas gdy w UE wartość ta była o ponad połowę mniejsza.


27

te zostały osiągnięte, a nawet przekroczone. Przemiany, jakie zaszły w strukturze zatrudnienia dotyczą przede wszystkim spadków zatrudnienia w rolnictwie i wzrostu w usługach i spełniają w tym względzie załoŜenia NPR.

Tabela 7. Liczba i struktura pracujących w wieku 15+ w trzech głównych sektorach gospodarczych Ogółem rolnictwo przemysł usługi % rolnictwo % przemysł % usługi

1999 14757 2666 4623 7467 18% 31% 51% 2000 14526 2727 4481 7318 19% 31% 50% 2001 14207 2720 4331 7155 19% 30% 50% 2002 13782 2663 3947 7170 19% 29% 52% 2003 13617 2509 3892 7216 18% 29% 53% 2004 13795 2483 3976 7334 18% 29% 53% 2005 14116 2452 4127 7531 17% 29% 53% 2006 14594 2304 4374 7912 16% 30% 54% 2007 15241 2247 4681 8309 15% 31% 55% 2008 15800 2206 5036 8549 14% 32% 54%


Stosunkowo największe zmiany zaszły w rolnictwie, w tym sektorze udział zatrudnionych spada systematycznie w Polsce od początku transformacji ustrojowej – i jest to tendencja charakterystyczna dla wszystkich, nawet typowo rolniczych, województw. W całym kraju na przestrzeni lat 2000-2008 udział zatrudnionych w rolnictwie spadł z 19 proc. do 14 proc.11. Regionami zatrudniającymi najwyŜszy odsetek pracujących w rolnictwie (powyŜej 20 proc.) są w Polsce województwa lubelskie (30 proc.), podlaskie (27 proc.), świętokrzyskie (25 proc.), podkarpackie (23 proc.)12. Województwa o najniŜszym odsetku zatrudnienia w rolnictwie (poniŜej 10 proc.) to śląskie (3 proc.), zachodniopomorskie (6 proc.), dolnośląskie (7 proc.), pomorskie (8 proc.), lubuskie (9 proc.). NaleŜy przy tym zauwaŜyć, Ŝe pomimo znacznych zmian, które zaszły w okresie 1999-2008 nie zmieniły one uszeregowania województw pod tym względem: rejony typowo rolnicze (zaznaczone na pierwszych trzech mapach najciemniejszym kolorem) pozostały nimi w całym okresie analizy13.

Odsetek pracujących w przemyśle zmieniał się nieznacznie. Wśród województw zatrudniających najwięcej i najmniej pracowników w tym sektorze (województwa zaznaczone odpowiednio najciemniejszym i najjaśniejszym kolorem na poniŜszych mapach) zaszły niewielkie zmiany: do grona województw o najwyŜszym udziale zatrudnionych w przemyśle dołączyło województwo wielkopolskie, zaś pozycję województwa o najmniejszym udziale pracujących w przemyśle straciło województwo świętokrzyskie.

W przypadku usług w całym okresie analizy najwyŜszy odsetek pracujących miały województwa zachodniopomorskie i pomorskie. Województwo warmińsko-mazurskie i dolnośląskie mające wysoki odsetek zatrudnionych w usługach w roku 1999 ustąpiło miejsca śląskiemu i mazowieckiemu w roku 2008.

11 Zgodnie z trójsektorową teorią rozwoju gospodarczego spadki udziału zatrudnionych w rolnictwie są pozytywnym sygnałem rozwoju. Fakt ten odzwierciedlił się w zapisach dokumentów strategicznych Polski, w których zakładano znaczący spadek udziału zatrudnienia w rolnictwie. Dotychczasowe spadki w tym sektorze są zgodne z załoŜonymi – por. wskaźniki na http://www.stat.gov.pl/gus/6722_PLK_HTML.htm. 12 Dane w nawiasach dotyczą średniej kwartalnej dla 2008 r. 13 Pewnym wyjątkiem jest województwo mazowieckie, które tak znacznie obniŜyło odsetek pracujących w rolnictwie, Ŝe awansowało z drugiego do czwartego kwartyla.


28

Mapa 1. Zmiany w strukturze pracujących w trzech wybranych latach

1999 2003 2008

Rol

nict

wo

Prz

emys

ł

Usł

ugi


W całym okresie badawczym najintensywniejsze spadki zatrudnienia w rolnictwie zanotowało województwo mazowieckie (spadek udziału zatrudnionych w rolnictwie o średnio 7 proc. z roku na rok). Natomiast wzrost udziału zatrudnionych zanotowało województwo lubuskie (choć gdy spojrzymy na dane z tabeli 9 jest on średnią z dwóch przeciwstawnych trendów: rosnącego w okresie 1999-2003 i malejącego w okresie 2004-2008).


29

Tabela 8. Intensywność zmian w strukturze zatrudnienia w 3 sektorach rolnictwo przemysł usługi

dolnośląskie -4,5% 1,3% -0,1% Kujawsko-pomorskie -1,3% 0,9% -0,1% Lubelskie -1,9% 0,2% 1,4% Lubuskie 1,1% 0,0% -0,2% Łódzkie -1,6% -0,1% 0,6% małopolskie -2,8% -0,5% 1,3% mazowieckie -7,0% 0,2% 1,9% Opolskie -1,6% -0,3% 0,8% podkarpackie -1,3% -0,6% 1,2% Podlaskie -2,7% 1,7% 1,1% pomorskie -1,2% 0,3% 0,0% śląskie -6,9% -1,7% 1,9% świętokrzyskie -1,0% -0,1% 0,7% warmińsko-mazurskie -1,1% 1,2% -0,4% wielkopolskie -4,1% 1,1% 0,8% zachodniopomorskie -2,8% -0,6% 0,7% Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z BDR.

Intensywność zmian w rolnictwie była większa po akcesji, w przemyśle spadki przed akcesją zamieniły się we wzrosty odsetka pracujących po akcesji.

Tabela 9. Intensywność zmian (średnioroczna zmiana) w strukturze zatrudnienia w 3 sektorach w dwóch podokresach badawczych

Rolnictwo Przemysł usługi 1999-2003 2004-2008 1999-2003 2004-2008 1999-2003 2004-2008 dolnośląskie 2% -9% -1% 5% 0% -2% Kujawsko-pomorskie -2% 2% -1% 1% 1% -1% Lubelskie 2% -5% -4% 3% 1% 2% Lubuskie 7% -6% -5% 4% 2% -1% Łódzkie 1% -2% -1% 1% 1% 0% małopolskie 5% -11% -4% 3% 0% 3% mazowieckie -2% -10% -4% 6% 2% 0% Opolskie 4% -11% -3% 4% 1% 1% podkarpackie 6% -5% -3% 1% -2% 2% Podlaskie 2% -8% -2% 3% -1% 4% pomorskie 0% -10% -1% 3% 1% 0% śląskie -10% -13% -4% 0% 4% 1% świętokrzyskie -2% -5% -2% 7% 3% -1% warmińsko-mazurskie 7% -7% -3% 3% 0% 0% wielkopolskie -2% -3% -1% 1% 1% 0% zachodniopomorskie 0% -13% -2% 2% 1% 1% Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z BDR.

2.4.2 Pracujący w sekcjach PKD (NACE) z uwzględnieniem zmian w kapitale ludzkim

Według klasyfikacji PKD opracowanej na podstawie Statystycznej Klasyfikacji Działalności Gospodarczej Unii Europejskiej (NACE) poszczególne rodzaje działalności gospodarczej moŜemy pogrupować na 17 sekcji (w nawiasie podano dwucyfrowe kody działów naleŜących do danej sekcji, którymi posługuje się NACE14):

• Sektor rolniczy – sekcja A i B (działy 01-02, 05);

• Sektor przemysłowy, w tym: −−−− sekcja C – górnictwo i kopalnictwo (działy 10-14); −−−− sekcja D – przetwórstwo przemysłowe (z podziałem na 14 podsekcji: DA-DN i 25

działów: 15-37); −−−− sekcja E – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (działy 40-

41); −−−− sekcja F – budownictwo (dział 45).

14 Stosowana klasyfikacja to PKD 2004, która jest zgodna z NACE rev. 1.1 (NACE została wprowadzona rozporządzeniami Rady Nr 3037/90 z dnia 9 października 1990r., z późniejszymi zmianami wprowadzonymi 24 marca 1993 r. oraz 19 grudnia 2001r. NACE rev. 1.1 (zawiera te zmiany).


30

• Sektor usług rynkowych, w tym: −−−− sekcja G – handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów mechanicznych, motocykli

oraz artykułów uŜytku osobistego i domowego (działy 50, 51, 52); −−−− sekcja H – hotele i restauracje (dział 55); −−−− sekcja I – transport, gospodarka magazynowa i łączność (działy 60, 61, 62, 63, 64); −−−− sekcja J – pośrednictwo finansowe (działy 65, 66, 67); −−−− sekcja K – obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi związane z prowadzeniem

działalności gospodarczej (działy 70, 71, 72, 73, 74).

• Sektor usług nierynkowych, w tym: −−−− sekcja L – administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia

społeczne i powszechne ubezpieczenia zdrowotne (dział 75); −−−− sekcja M – edukacja (dział 80); −−−− sekcja N – ochrona zdrowia i opieka społeczna (dział 85); −−−− sekcja O – pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna

(działy 90, 91, 92, 93) −−−− sekcja P, Q – gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, organizacje i

zespoły eksterytorialne (pozostałe działy od 95-97 i 99)15.

Wykres 9. Udział pracujących w danej sekcji w ogóle pracujących

Wykres 10. Zmiany w udziale pracujących w poszczególnych sekcjach

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

18%

20%

A B C D E F G H I J K L M N O

1999 2004 2008

-60%

-40%

-20%

0%

20%

40%

60%

80%


2008/1999 2003/1999 2008/2004


W sekcjach A, D i G zatrudnia się najwięcej pracowników w Polsce (por. wykres 9). W analizowanym okresie zanotowano największe zmiany odsetka zatrudnionych (por. wykres 10) w: obsłudze nieruchomości, wynajmie i usługach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (sekcja K), gdzie przyrost odsetka zatrudnionych wyniósł 82% (od 3,4 proc. zatrudnionych do 6,2)16. Natomiast sekcją, w której najbardziej zmalał odsetek zatrudnionych jest górnictwo (sekcja C), gdzie w roku 2004 pracowało 2,14 proc. a w roku 2008 – 1,48 proc.

Kapitał ludzki w sekcjach PKD (NACE)

Na potrzeby badania stworzono wskaźnik „kapitału ludzkiego”, zdefiniowany jako odsetek pracujących z wyŜszym wykształceniem w danej sekcji w ogóle pracujących w sekcji.

15 Ze względu na małe znaczenie sekcji P i Q pomijamy je w badaniach. 16 Sekcja K naleŜy do tzw. usług opartych na zaawansowanej wiedzy (KIS – knowledge-intensive sevices), dla której prognozuje się kontynuację wzrostowego trendu (por. p. 2.5).


31

Wykres 11. Udział pracujących z wyŜszym wykształceniem w danej sekcji w ogóle pracujących w danej sekcji

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%


1999 2004 2008


Z wykresu 11 wynika, Ŝe sekcją zatrudniającą najwyŜszy odsetek pracowników z wyŜszym wykształceniem (kapitał ludzki) jest sekcja M (dział 80) – edukacja. Drugą sekcją ze znacznym udziałem pracujących z wyŜszym wykształceniem naleŜącą do sektora usług nierynkowych jest administracja publiczna (sekcja L – dział 75). Zdecydowanie wyŜszy niŜ przeciętnie odsetek pracowników z wyŜszym wykształceniem zatrudniają dwie innowacyjne sekcje usług rynkowych (J i K) związane z finansami oraz obsługą nieruchomości oraz działalności gospodarczej. NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe we wszystkich niemalŜe sekcjach poziom odsetka zatrudnionych z wyŜszym wykształceniem w roku 2008 jest wyŜszy niŜ w roku 2004 – lecz wzrosty notowano równieŜ w roku 2004 w porównaniu do 1999. Aby stwierdzić, czy tendencja ta jest silniejsza w okresie po akcesji do Unii obliczono dynamikę zmian w dwóch podokresach badawczych.

Tabela 10. Średnie tempo wzrostu odsetka zatrudnionych w poszczególnych sekcjach ogółem A B C D E F G H I J K L M N O trend 1999-2003 7% 14% -5% 9% 9% 9% 14% 9% 14% 16% 11% 3% 8% 0% 9% 5% trend 2004-2008 4% 12% -23% 5% 4% 4% -2% 3% -1% 5% 5% 5% 6% 2% 5% 6% Źródło: obliczenia własne na podstawie baz danych z BAEL.

Z tabeli 10 odczytujemy, Ŝe w sekcjach innowacyjnych w których notowano wzrost odsetka pracujących z wyŜszym wykształceniem w obu podokresach (pomijamy górnictwo – sekcja C, gdzie odsetek zatrudnionych z wyŜszym wykształceniem spadał o średnio 5% przed akcesją i aŜ o 23% po akcesji, sekcję F –budownictwo oraz H – hotele i restauracje), tempo tego wzrostu było wyŜsze po akcesji w sekcji K i M17.

2.4.3 Pracujący według wykształcenia i płci

Grupy wykształcenia dostępne w ankiecie BAEL zsumowano do trzech kategorii wykształcenia wyróŜnionych przez Zamawiającego18:

• Suma kategorii wykształcenia z ankiety BAEL: bez wykształcenia, niepełne podstawowe, podstawowe, gimnazjum (pre-primary, primary & lower secondary, level 0-2, ISCED 0-2);

17 NaleŜy wyraźnie odróŜnić zjawiska pokazane na wykresie i tabeli powyŜej. W tabeli pokazano średnie tempo zmian odsetka zatrudnionych w poszczególnych sekcjach – jest ono generalnie słabsze (tempo) po akcesji niŜ przed. Tymczasem wykres pokazuje, Ŝe udział wykształconych pracowników rośnie niezmiennie w całym okresie badawczym we wszystkich sekcjach – okazuje się, Ŝe wzrost udziału pracujących z wyŜszym wykształceniem jest typowy dla polskiej gospodarki, o czym piszemy w punkcie 2.4.3. 18 W ankiecie BAEL pytanie dotyczące wykształcenia respondenta ma podział na 10 kategorii począwszy od respondentów bez wykształcenia szkolnego, skończywszy na respondentach z wykształceniem wyŜszym ze stopniem naukowym co najmniej doktora.


32

• Suma kategorii wykształcenia z ankiety BAEL: zasadnicze zawodowe, średnie ogólnokształcące, średnie zawodowe, policealne (upper secondary & post secondary,

level 3-4, ISCED 3-4);

• Suma kategorii wykształcenia z ankiety BAEL: wyŜsze ze stopniem licencjat, inŜynier, magister, oraz stopnie naukowe (tertiary education, level 5-6, ISCED 5-6)19.

W latach 1999-2008 obserwuje się spadek udziału zatrudnionych bez wykształcenia (ISCED 0-2) o średniorocznie 0,7 pp. oraz z wykształceniem średnim (ISCED 3-4) o 0,6 pp. W analizowanym okresie rósł natomiast odsetek osób z wykształceniem wyŜszym.

Wykres 12. Udziały pracujących wg poziomu wykształcenia

y = 0,0127x + 0,1158

y = -0,0056x + 0,7344

y = -0,0071x + 0,14980%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

ISCED 5-6 ISCED 3-4 ISCED 0-2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z baz BAEL. Linie trendu (a dokładnie współczynniki przy x) pozwalają stwierdzić o ile punktów procentowych zmienia się dany udział z roku na rok. Na przykład dla poziomu ISCED 0-2 moŜemy stwierdzić, Ŝe udział pracujących z tego rodzaju wykształceniem spadał z roku na rok o średnio 0,71 punktu procentowego (0,0071*100)

Wzrost pracujących z wyŜszym wykształceniem był dwukrotnie wyŜszy wśród kobiet niŜ wśród męŜczyzn. Odsetek kobiet z wykształceniem wyŜszym wynosił w 1999 r. 7,1 proc. zaś w 2008 było to juŜ 13,3 proc.

Średnioroczna zmiana odsetka zatrudnionych w dwóch podokresach badawczych pokazuje (por. dwa ostatnie wiersze tabeli), Ŝe wszystkie zmiany (zarówno wzrosty, jak i spadki) były silniejsze przed akcesją: wzrost udziału zatrudnionych z wyŜszym wykształceniem był silniejszy przed akcesją, podobnie jak spadek udziału zatrudnionych ze średnim i podstawowym wykształceniem i bez wykształcenia. Wyjątek stanowią kobiety ze średnim wykształceniem – spadek tego odsetka był silniejszy po akcesji20.

19 Podział został dokonany w oparciu o Międzynarodową Standardową Klasyfikację Kształcenia (International Standard Classification of Education, w skrócie ISCED). W najnowszej klasyfikacji ISCED wyróŜniamy 7 poziomów edukacyjnych: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 od wychowania przedszkolnego (ISCED poziom 0) do drugi etapu kształcenia wyŜszego (prowadzącego do zaawansowanych kwalifikacji badawczych – ISCED 6). Polski system edukacji w przełoŜeniu na klasyfikację poziomów ISCED, to ISCED 0 – przedszkole; ISCED 1 – szkoła podstawowa; ISCED 2 – gimnazjum; ISCED 3 – liceum ogólnokształcące, liceum profilowane, technikum, uzupełniające liceum ogólnokształcące, technikum uzupełniające, zasadnicza szkoła zawodowa; ISCED 4 – szkoły policealne; ISCED 5 – wyŜsze studia zawodowe, studia magisterskie, studia uzupełniające magisterskie, studia podyplomowe; ISCED 6 – studia doktoranckie. 20 Badanie zmian w strukturze pracujących według wykształcenia w grupach wiekowych: 15-24, 25-54, 55-64 pokazuje podobne tendencje (wśród osób w wieku 15-24 zaznacza się wyraźnie sezonowość w danych). Jedynie kohorta pracujących w wieku 55-64 charakteryzuje się odmiennymi tendencjami dla średniego poziomu wykształcenia: udziały tej grupy rosną.


33

Tabela 11. Odsetek pracujących na trzech poziomach wykształcenia Ogółem męŜczyźni kobiety

ISCED 5-6

ISCED 3-4

ISCED 0-2

razem ISCED 5-6

ISCED 3-4

ISCED 0-2

razem ISCED 5-6

ISCED 3-4

ISCED 0-2

razem

1999 13,4 72,3 14,3 100 6,4 40,6 8,1 55,0 7,1 31,7 6,3 45,0

2000 13,3 73,0 13,7 100 6,3 41,6 7,7 55,6 7,1 31,4 6,0 44,4

2001 14,8 72,0 13,2 100 6,8 40,6 7,4 54,7 8,1 31,4 5,8 45,3

2002 16,2 71,5 12,3 100 7,3 40,3 6,9 54,6 8,9 31,1 5,4 45,4

2003 18,3 70,6 11,2 100 8,2 40,1 6,3 54,6 10,0 30,5 4,9 45,4

2004 20,0 69,7 10,3 100 9,1 39,9 5,8 54,8 11,0 29,8 4,4 45,2

2005 21,4 69,2 9,5 100 9,5 40,2 5,6 55,2 11,9 29,0 3,9 44,8

2006 22,3 68,8 8,9 100 9,8 40,0 5,4 55,3 12,5 28,7 3,5 44,7

2007 22,7 68,4 8,9 100 9,8 39,8 5,4 55,1 12,9 28,6 3,5 44,9

2008 23,4 68,2 8,4 100 10,0 39,9 5,2 55,1 13,3 28,3 3,2 44,9

trend 99-03

1,25 -0,48 -0,77 0,0 0,47 -0,23 -0,44 -0,20 0,78 -0,25 -0,33 0,20

trend 04-08

0,80 -0,38 -0,43 0,0 0,22 -0,04 -0,14 0,04 0,58 -0,34 -0,28 -0,04


2.4.4 Pracujący w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy

Dane o pracujących w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy wygenerowano z indywidualnych, nieidentyfikujących danych BAEL21. Zebrane dane pozwoliły ustalić, Ŝe udział pracujących w pełnym wymiarze czasu pracy nieznacznie wzrósł na przestrzeni lat 2001-2008 (udział pracujących w niepełnym wymiarze spadał z 10 proc. w roku 2001 do 8 proc. w roku 2008, zaś pracujących w pełnym wymiarze wzrósł z 90 proc. do 92 proc.). Wśród pracujących na pełny etat kobiety stanowią 43 proc., zaś wśród pracujących na niepełny etat kobiety stanowią średnio 59 proc.– por. poniŜszy wykres, a zatem to męŜczyźni częściej zawierają umowy na pełny wymiar czasu pracy.

Wykres 13. Udział pracujących w pełnym wymiarze (lewa oś) i niepełnym wymiarze(prawa oś) czasu pracy

Wykres 14. Udział pracujących kobiet w pełnym wymiarze wśród ogółu pracujących w pełnym wymiarze (lewa oś) oraz kobiet pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy wśród ogółu pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy (prawa oś)

0,00

0,02

0,04

0,06

0,08

0,10

0,12

0,88

0,88

0,89

0,89

0,90

0,90

0,91

0,91

0,92

0,92

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

pełny niepełny

52%

53%

54%

55%

56%

57%

58%

59%

60%

61%

62%

63%

42%

42%

43%

43%

43%

43%

43%

44%

44%

44%

44%

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

pełny niepełny

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z ankiet BAEL.

Główna przyczyna pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy jest dobrowolna: w 2008 r. 42 proc. osób stwierdziło, Ŝe taki wymiar jest dla nich odpowiedni. NiemoŜność znalezienia innej pracy jest drugą co do znaczenia przyczyną pracy w niepełnym wymiarze, której znaczenie, szczególnie w latach 2007-2008 znacznie spada.

21 PoniewaŜ pytanie o wymiar czasu pracy pracownika (w najnowszych ankietach jest to pytanie nr 43) zmieniło się od 2001r., w celu zachowania spójności w danych prezentujemy jedynie dane od tego okresu.


34

Tabela 12. Przyczyny pracy w niepełnym wymiarze Nauka Choroba,

niepełnosprawno ść

NiemoŜność

znalezienia innej pracy

Taki wymiar jest dla mnie odpowiedni

Opieka nad

dziećmi lub innymi osobami

Przyczyny osobiste

lub rodzinne

Inne Razem

2001 10% 15% 25% 36% 6% 0% 8% 100% 2002 9% 16% 27% 33% 6% 0% 8% 100% 2003 10% 15% 29% 31% 6% 0% 10% 100% 2004 11% 14% 29% 31% 6% 0% 9% 100% 2005 11% 12% 28% 32% 6% 0% 11% 100% 2006 11% 10% 27% 34% 5% 2% 10% 100% 2007 12% 10% 21% 37% 6% 3% 10% 100% 2008 11% 11% 17% 42% 7% 4% 9% 100%


Przyczyny podjęcia pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy przez kobiety wskazują, Ŝe rzadziej niŜ w przypadku męŜczyzn jest to nauka i choroba, natomiast wielokrotnie częściej jest to opieka na dziećmi (w 2008 r. taką przyczynę zadeklarowało 10,7 proc. kobiet i tylko 0,33 proc. męŜczyzn).

Tabela 13. Iloraz pokazujący ile razy odsetek kobiet wybierających daną przyczynę podjęcia pracy w niepełnym wymiarze jest większy od odsetka męŜczyzn

Nauka Choroba, niepełnosprawność

NiemoŜność znalezienia innej pracy

Taki wymiar jest dla mnie

odpowiedni

Opieka nad dziećmi lub

innymi osobami

Przyczyny osobiste lub rodzinne

Inne

2001 0,72 0,56 1,00 1,10 12,13 b.d. 0,85 2002 0,56 0,58 1,07 1,13 16,88 b.d. 0,89 2003 0,54 0,62 0,99 1,22 12,27 b.d. 0,85 2004 0,51 0,64 0,98 1,19 23,80 b.d. 0,91 2005 0,50 0,65 1,02 1,11 18,06 b.d. 0,99 2006 0,51 0,51 1,03 1,13 19,91 2,66 0,94 2007 0,42 0,47 1,18 1,06 43,92 2,27 1,12 2008 0,51 0,43 1,17 1,03 32,45 2,32 0,97


2.4.5 Pracujący na czas określony i nieokreślony

Zdecydowanie najbardziej popularną umową o pracę w Polsce jest umowa na czas nieokreślony – która dotyczy od 72 (w 2007 r.) do 88 proc. (w 2001 r.) pracujących22. Na wykresie 15. widać wyraźnie, Ŝe liczba pracujących na czas nieokreślony spada w tempie 3% rocznie23 – rośnie natomiast liczba osób zatrudnionych na czas określony. Nie moŜna powiedzieć, Ŝe siła tych zmian jest większa po akcesji do Unii.

Wykres 15.Odsetek osób pracujących na czas określony i nieokreślony

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

czas nieokreślony czas określony


22 Podobnie do pytania o wymiar czasu pracy, równieŜ w pytaniu o czas trwania umowy dane zapewniające spójność notowane są od 2001 r. 23 W przeciwieństwie do osób zatrudnionych na pełny lub niepełny etat pracujący na czas określony i nieokreślony nie sumują się do ogółu pracujących w Polsce. Liczba pracujących, którzy odpowiedzieli na pytanie o umowę w głównym miejscu pracy (pyt. 27 w ankiecie BAEL) wynosiła w 2008 ok. 12 mln osób. Zaprezentowane na wykresie wartości stanowią udziały w tej liczbie, a nie w ogóle pracujących w Polsce.


35

Przyczyną podjęcia pracy na czas określony jest przede wszystkim brak moŜliwości znalezienia stałej pracy – choć z roku na rok przyczyna ta traci na znaczeniu.

Tabela 14. Przyczyny podejmowania pracy na czas określony Nauka, staŜ Brak

moŜliwości znalezienia stałej pracy

Taka praca mi

odpowiada

Okres próbny Inne (brak w 2001)

Razem

2001 29% 48% 11% 12% 0% 100% 2002 15% 51% 8% 12% 14% 100% 2003 9% 48% 6% 12% 25% 100% 2004 8% 52% 6% 10% 24% 100% 2005 8% 49% 6% 9% 27% 100% 2006 9% 44% 7% 9% 32% 100% 2007 10% 39% 8% 10% 34% 100% 2008 10% 35% 10% 9% 36% 100%


Wśród umów na czas określony dominują umowy zawierane do roku, w tym dominujące znaczenie mają umowy o czasie trwania 7-12 miesięcy, następnie 4-6 miesięcy i w końcu 1-3 miesiące.

Tabela 15. Czas trwania umów o pracę krócej ni Ŝ

1 m-c 1-3 m-ce 4-6 m-cy 7-12 m-cy 13-18 m-cy 19-24 m-ce 2 5-36 m-cy ponad 36

m-ce 2001 4% 24% 20% 30% 4% 6% 6% 5% 2002 3% 21% 19% 31% 5% 7% 7% 7% 2003 2% 20% 20% 31% 5% 7% 7% 8% 2004 2% 19% 20% 32% 3% 8% 7% 9% 2005 2% 16% 18% 33% 4% 9% 7% 11% 2006 2% 16% 16% 32% 4% 10% 8% 13% 2007 2% 15% 15% 31% 4% 10% 8% 15% 2008 2% 14% 14% 30% 4% 11% 8% 18%


2.5 Prognozy popytu na pracę w Polsce na tle tendencji europejskich

Od wielu lat agencja CEDEFOP opracowuje w ramach programu „Identifying skills needs” prognozy popytu na pracę w róŜnych przekrojach dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. PoniewaŜ wiele przekrojów analizowanych przez CEDEFOP podlegało analizie w niniejszym raporcie, jako uzupełnienie podajemy wybrane prognozy szacowane w ramach programu „Identifying skills needs”. PoniŜej omawiamy wyniki prognoz do 2020 r. dla Europy (średnia dla 27 krajów) oraz Polski w przekroju na: wykształcenie (ISCED – por. p. 2.4.3), sektory NACE (por. p. 2.4.2).

W przypadku prognoz wg wykształcenia, główną róŜnicą pomiędzy Polską a Europą jest inna struktura pracujących z wykształceniem niskim (ISCED 0-2) i średnim (ISCED 3-4). OtóŜ w Polsce notuje się niŜszy niŜ w Europie odsetek pracujących z wykształceniem niskim, zaś znacznie wyŜszy jest udział osób z wykształceniem średnim (ISCED 3-4). Zarówno w Polsce, jak i całej Unii Europejskiej prognozowane są spadki udziału osób z wykształceniem niskim (ISCED 0-2), z tempem spadku wyŜszym w przypadku EU. W przypadku EU i Polski nie prognozuje się istotnych zmian udziału osób z wykształceniem średnim (ISCED 3-4), natomiast będzie rósł udział osób z wykształceniem wyŜszym.

Porównując prognozowane zmiany w zatrudnieniu wg sekcji NACE naleŜy stwierdzić, Ŝe w Polsce największe wzrosty prognozuje się w sekcji, która przez autorów prognozy nazwana została other

business services, co odpowiada polskiej sekcji K (obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej). Jest to szczególnie pozytywna perspektywa, bowiem, sekcja K naleŜy do tzw. usług opartych na zaawansowanej wiedzy (KIS – knowledge-intensive sevices)24. Niektóre działy tej sekcji (72: Informatyka i 73: działalność badawczo rozwojowa) naleŜą nawet do usług opartych na wysoko zaawansowanej wiedzy (high-

24 Za wyjątkiem działu 71: wynajem maszyn.


36

tech KIS). Największe spadki zatrudnienia prognozuje się w Polsce w sektorze primary sector &

utilities, do którego naleŜy rolnictwo (sekcja A), górnictwo (sekcja C) oraz zaopatrywanie w energię, gaz i wodę (sekcja E).

Wykres 16. Roczna stopa wzrostu zatrudnienia w sekcjach NACE w Europie

Wykres 17. Roczna stopa wzrostu zatrudnienia w sekcjach NACE w Polsce

-2,00 -1,00 0,00 1,00 2,00

All industries

Health and social work

Education

Public admin and defence

[Non-marketed services]

Miscellaneous services

Other business services

Banking & insurance

[Business & other services]

Transport & telecommunications

Hotels and catering

Distribution

[Distribution & transport]

[Construction]

Rest of manufacturing

Engineering

Food, drink & tobacco

[Manufacturing]

Electricity, gas & water

Mining & quarrying

Agriculture etc

[Primary sector & utilities]

% per annum

-6 -4 -2 0 2 4 6

All industries

Health and social work

Education

Public admin and defence

[Non-marketed services]

Miscellaneous services

Other business services

Banking & insurance

[Business & other services]

Transport & telecommunications

Hotels and catering

Distribution

[Distribution & transport]

[Construction]

Rest of manufacturing

Engineering

Food, drink & tobacco

[Manufacturing]

Electricity, gas & water

Mining & quarrying

Agriculture etc

[Primary sector & utilities]

% per annum

Źródło: Skills supply and demand in Europe, Publications Office of the European Union, Luxemburg, 2010.

Reasumując prognozy zatrudnienia pokazują, Ŝe naleŜy spodziewać się kontynuowania tendencji spadku zatrudnienia osób z najniŜszymi kwalifikacjami i wzrostu osób z wykształceniem wyŜszym. Prognozowane zmiany zatrudnienia wg sektorów gospodarczych obrazują procesy związane z przechodzeniem do GOW: spadki w sekcjach tradycyjnych tj. rolnictwo, czy górnictwo a wzrosty w usługach typu knowledge-intensive.

2.6 Podsumowanie

Po akcesji do Unii tempo spadku współczynnika aktywności zawodowej było niŜsze. W latach 1999-2008 Polaków w wieku 15-64 spadał z roku na rok o średnio 0,3 pp. Jednak w latach 1999-2003 tempo tego spadku było wyŜsze niŜ po wstąpieniu do Unii Europejskiej, a dane za lata 2008-2009 pokazują wzrost współczynnika aktywności zawodowej Polaków. Struktura rynku pracy znacznie róŜni się pomiędzy województwami. Generalnie moŜna powiedzieć, Ŝe w województwie mazowieckim sytuacja na rynku pracy jest stosunkowo najlepsza, w zachodniopomorskim najgorsza. RóŜnica pomiędzy województwem o najwyŜszym (mazowieckie 68,7 proc.) i najniŜszym (zachodniopomorskie 59,8 proc.) współczynniku aktywności zawodowej wynosiła w 2008 r. 15 proc., w przypadku wskaźnika zatrudnienia jest to 19 proc. a stopy bezrobocia aŜ 37,5 proc.

Po akcesji do Unii nastąpiły pozytywne zmiany we wskaźniku zatrudnienia. W latach 1999-2003 wskaźnik zatrudnienia spadał w tempie 1,33 pp. (męŜczyźni -1,66, kobiety -1,01), zaś w okresie 2004-2008 rósł w tempie 1,86 pp. (męŜczyźni 2,24, kobiety 1,56). Wskaźniki zatrudnienia zakładane w NPR dla męŜczyzn zostały osiągnięte, lecz te same wskaźniki dla kobiet nadal dzieli dystans do zakładanych w dokumentach strategicznych wartości. Wskaźniki zatrudnienia kobiet są znacznie niŜsze w kaŜdej z analizowanych grup wiekowych, a największe róŜnice występują wśród pracowników najstarszych: 50+, w szczególności 55-64.


37

Sektorowa struktura rynków pracy najbardziej róŜni się pomiędzy województwami w przypadku rolnictwa: w 2008 r. w śląskim pracowało w tym sektorze 3 proc. zatrudnionych, a w lubelskim 30 proc. (róŜnica 27 pp.). Mniejsze jest zróŜnicowanie województw pod względem zatrudnionych w przemyśle: róŜnica pomiędzy województwem zatrudniającym najmniej (lubelskie 22 proc.) i najwięcej (śląskie 40 proc.) osób w przemyśle wynosi 18 pp. Analogicznie są zróŜnicowane usługi: zachodniopomorskie (z udziałem zatrudnionych w usługach 62 proc.) i świętokrzyskie (44 proc.) dzieli róŜnica 18 pp.

Rozwój poszczególnych województw mierzony teorią trzech sektorów (postulującą zmniejszanie się udziału zatrudnionych w rolnictwie, zwiększanie w usługach) uległ intensyfikacji w okresie po akcesji do UE pod względem rolnictwa, gdzie intensywność zmian (spadków) była zdecydowanie większa po akcesji. W przypadku przemysłu malejące udziały pracujących przed akcesją zamieniły się we wzrosty odsetka pracujących po akcesji. W przypadku usług nie moŜna generalnie stwierdzić, Ŝe wzrosty udziału pracujących były intensywniejsze po akcesji. Tak z pewnością było w przypadku takich województw jak podlaskie, podkarpackie, małopolskie i lubelskie gdzie odsetek pracujących w usługach rósł w znacznie szybszym tempie po akcesji. Jeśli miarę rozwoju zawęzimy jedynie do spadku udziału zatrudnionych w rolnictwie to moŜna powiedzieć, Ŝe rozwój województw uległ intensyfikacji po akcesji do Unii.

Analiza zmian kapitału ludzkiego mierzonego udziałem zatrudnionych z wyŜszym wykształceniem w ogóle zatrudnionych pokazuje, Ŝe udział ten rośnie prawie we wszystkich sekcjach od początku roku objętego analizą (1999). Dodatkowo w sekcji K i M moŜemy stwierdzić, Ŝe siła tych zmian jest większa w okresie po akcesji do Unii.

Analiza pracujących w oparciu o umowy na czas określony i nieokreślony pokazuje coraz większą popularność pierwszej z wymienionych form zatrudnienia. Nie moŜna natomiast stwierdzić, Ŝe intensywność zmian udziału osób w ten sposób pracujących była większa po akcesji do Unii. Jednocześnie w okresie tym zdecydowanie rośnie udział zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy.


38

3. PRZECHODZENIE DO GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY

W poprzednim rozdziale pokazano jakie zmiany nastąpiły w strukturze zatrudnienia w poszczególnych branŜach. W kontekście celu ewaluacji, istotna jest odpowiedź na pytanie, czy zmiany w strukturze zatrudnienia świadczą o intensyfikacji procesów przechodzenia Polski do GOW? Odpowiedź na to pytanie zostanie udzielona w niniejszym rozdziale poprzez analizę zmian zatrudnienia w branŜach i zawodach opartych na wiedzy.

3.1 Zmiany w zatrudnieniu w sekcjach opartych na wiedzy

Jak stwierdzono w rozdziale 2.4.1 jednym z symptomów zwiększania poziomu rozwoju i innowacyjności gospodarek jest zmniejszanie udziału zatrudnionych w rolnictwie, a zwiększanie w usługach. Struktura pracujących według trzech sektorów gospodarki jest jednym z podstawowych wskaźników struktury sektorowej gospodarki monitorowanym w ramach celu głównego Strategii Rozwoju Kraju (SRK). Na podstawie analiz przeprowadzonych w p. 2.4.1 mogliśmy stwierdzić, Ŝe kierunek zmian struktury zatrudnienia w Polsce jest pozytywny: spada udział zatrudnienia w rolnictwie i rośnie w usługach. Bardziej szczegółowym miernikiem poziomu innowacyjności gospodarki, lub inaczej przechodzenia do gospodarki opartej na wiedzy jest analiza zmian w poszczególnych sekcjach PKD.

Jednym z kryteriów innowacyjności działalności sprzyjającej procesowi przechodzenia do Gospodarki Opartej na Wiedzy (GOW) jest wysoki udział wysoko kwalifikowanych pracowników. Wykres 11 wyraźnie pokazywał, Ŝe do takich sekcji naleŜy większość sekcji usługowych. W istocie w literaturze przedmiotu wymienia się sekcje usługowe, które charakteryzują się najwyŜszą podatnością na innowacje (nośniki GOW), tzn. usługi oparte na zaawansowanej wiedzy (KIS – knowledge-intensive sevices) oraz usługi oparte na wysoko zaawansowanej wiedzy (high-tech KIS)25. Do usług tych zalicza się następujące sekcje PKD26:

• Sekcja J: Pośrednictwo finansowe wraz z ubezpieczeniami i funduszami emerytalno-rentowymi (65-67);

• Sekcja K: Obsługa nieruchomości i firm wraz z działalnością badawczo-rozwojową, informatyką (70-74, w tym, dział 72: Informatyka i 73: Działalność badawczo-rozwojowa naleŜące do high-tech KIS, w których zatrudnionych jest do 20% ogółu zatrudnionych w sekcji K);

• Sekcja M: Edukacja (80); • Wybrane działy sekcji I: Transport, gospodarka magazynowa i łączność (do KIS zalicza się

następujące działy sekcji I, tzn. dział 61: Transport wodny, 62: Transport powietrzny, 64: Poczta i telekomunikacja naleŜąca do high-tech KIS w której pracowało w 2007 r. średnio 26% zatrudnionych w całej sekcji I).

Z powyŜszego zestawienia wynika, Ŝe oprócz sekcji I, w której tylko wybrane działy naleŜą do KiS, pozostałe sekcje moŜna w całości zaliczyć do usług opartych zaawansowanej lub wysoko zaawansowanej wiedzy27.

25 Felix B., (2006), Employment in high technology. Statistics in focus, nr 1, s. 7 [w]: Węgrzyn G., Zatrudnienie a innowacyjność w sektorze usługowym, s. 226. 26 W nawiasach podano dwucyfrowe kody NACE. 27 W przypadku tej jednej sekcji dominujący udział w zatrudnieniu (ponad 65% w 2005 i 2007 r.) ma dział 60: Transport lądowy i rurociągowy nie wymieniony w cytowanym powyŜej źródle jako KiS.


39

Wykres 18. Zmiany w udziale zatrudnienia w sekcjach KIS

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

9%

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

sekcja I

sekcja J

sekcja K

sekcja M

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL.

Tabela 16. Średni poziom udziału zatrudnionych w sekcjach PKD A B C D E F G H I J K L M N O 1999-2003 18,8% 0,1% 1,9% 19,7% 1,8% 6,5% 14,2% 1,7% 6,1% 2,4% 4,3% 5,6% 6,9% 6,5% 3,4% 2004-2008 15,9% 0,1% 1,6% 20,5% 1,5% 6,5% 14,5% 1,8% 6,3% 2,2% 6,0% 6,3% 7,6% 5,8% 3,3%

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych BAEL.

Z powyŜszej tabeli wynika, Ŝe w trzech sekcjach KIS: I, K i M wzrósł średni udział zatrudnienia po

akcesji do Unii w porównaniu z analogicznym okresem poprzedzającym. Najsilniej udział wzrósł w sekcji K, następnie w M. Jeśli jednak spojrzymy na dynamikę zmian udziałów w zatrudnieniu (liczoną jako średnie roczne procentowe zmiany dwóch podokresach) to stwierdzimy, Ŝe sekcje w których najsilniej wzrosły udziały zatrudnionych: K i M, dynamika tych zmian była niŜsza w okresie

po akcesji do Unii. – por. tabela 17.

Tabela 17. Średnie tempo wzrostu odsetka zatrudnionych w poszczególnych sekcjach A B C D E F G H I J K L M N O trend 1999-2003 0% 7% -4% -2% 2% -4% 0% 3% 0% -6% 11% 5% 3% -2% -2%

trend 2004-2008 -6% -20% -2% 2% -3% 8% 1% 3% 2% 3% 2% 0% -1% -2% -1%

Źródło: obliczenia własne na podstawie baz danych z BAEL.

Z tabeli 17 odczytujemy, Ŝe sekcje, które zanotowały wzrost średniego udziału liczby pracujących: sekcja K i M zanotowały jednocześnie osłabienie trendu po akcesji do Unii: przed akcesją do Unii wzrosty udziału pracujących w tych sekcjach były intensywniejsze niŜ po akcesji (choć w sekcji K w okresie 2004-2008 równieŜ były one dodatnie). Taka sytuacja jest spowodowana częściowo przez efekt tzw. bazy: intensywne wzrosty przed akcesją spowodowały osiągnięcie w momencie akcesji wysokich wartości frakcji – stąd niŜsze zmiany procentowe. W przypadku sekcji J zanotowano nieznacznie niŜszy udział pracujących po akcesji, natomiast wyŜszą, pozytywną (dodatnią) dynamikę zmian w tym okresie.

3.2 Pracujący według zawodów i specjalności

Analiza przekroju zawodowego rynku pracy pozwoli określić siłę procesów budowy gospodarki opartej na wiedzy oraz społeczeństwa informacyjnego. Wynika to z załoŜenia, Ŝe nowoczesna gospodarka wymaga odpowiednio wykwalifikowanej kadry kształconej w zawodach przyszłości.

Analiza zmian struktury zawodowej pracujących została przeprowadzona na podstawie publikowanych danych dotyczących liczby pracujących w wielkich grupach zawodowych w Polsce w latach 1999-2008 oraz niepublikowanych danych dotyczących liczby pracujących w duŜych grupach zawodowych w Polsce w tym okresie.

Analiza zmian tendencji w strukturach w dwóch podokresach pozwoliła na określenie grup zawodowych, w których nastąpiła zmiana kierunku i/lub siły tendencji oraz tych, w których takie procesy nie nastąpiły.


40

Uwzględnienie przekroju zawodowego naleŜy traktować jako komplementarne badanie struktury rynku pracy w stosunku do analiz struktury sektorowej i wykształcenia pracujących (por. poprzedni rozdział). NaleŜy się spodziewać, Ŝe zmiany zachodzące w tych trzech strukturach będą spójne.

Liczba pracujących w przekroju wielkich grup zawodowych (bez sił zbrojnych)

Tabela 18. Analiza dynamiki zmian liczby pracujących w przekroju wielkich grup zawodowych w Polsce w podokresach 1999-2003 oraz 2004-2008

Indeks dynamiki

Średnia, roczna zmiana nominalna

(w tys. osób)

Wielka grupa zawodowa

1999-2003

2004-2008

1999-2003

2004-2008

Przedstawiciele władz publicznych, wyŜsi urzędnicy i kierownicy

0,90 1,14 -22,31 30,72

Specjaliści 1,02 1,20 7,69 98,29 Technicy i inny średni personel 0,96 1,15 -16,94 58,85 Pracownicy biurowi 0,84 1,17 -45,20 41,40 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 1,03 1,14 13,42 57,10 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 0,95 0,88 -30,80 -66,83 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 0,80 1,21 -138,27 116,74 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 0,93 1,26 -22,88 84,90 Pracownicy przy pracach prostych 0,91 1,21 -24,95 54,15 Ogółem 0,92 1,14 -280,23 475,33


We wszystkich wielkich grupach zawodowych obserwujemy pozytywną zmianę kierunku oraz siły tendencji zmian liczby pracujących w dwóch podokresach. Jedynie w grupie rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy w latach 2004-2008 nastąpił silniejszy spadek liczby pracujących w stosunku do podokresu 2000-2004. Najsilniej w latach 2004-2008 rosła liczba pracujących w grupie operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, pracownicy przy pracach prostych, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy oraz specjaliści.

Struktura pracujących w przekroju wielkich grup zawodowych

Tabela 19. Średnie tempo zmian struktury pracujących w wielkich grupach zawodowych w dwóch podokresach badawczych

Średnie tempo zmian Wielka grupa zawodowa 1999-2008 1999-2003 2004-2008

Przedstawiciele władz publicznych, wyŜsi urzędnicy i kierownicy 1% -1% 0% Specjaliści 3% 2% 1% Technicy i inny średni personel 0% 1% 0% Pracownicy biurowi -1% -2% 1% Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 1% 3% 0% Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy -3% 1% -7% Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy -1% -4% 2% Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 2% 0% 3% Pracownicy przy pracach prostych 0% 0% 1% Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z baz BAEL.


41

Wykres 19. Struktura pracujących w przekroju wielkich grup zawodowych w Polsce w latach 1999-2008

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z baz BAEL.

Najdynamiczniejsze zmiany kierunku i siły zmian udziału pracujących w badanych podokresach zanotowano dla grupy robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, pracownicy biurowi oraz operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń.


42

Struktura pracujących w przekroju duŜych grup zawodowych

Tabela 20. Średnie tempo zmian struktury pracujących w duŜych grupach zawodowych w dwóch podokresach badawczych

Średnie tempo zmian DuŜa grupa zawodowa 1999-

2008 1999-2003

2004-2008

11 Przedstawiciele władz publicznych, wyŜsi urzędnicy, zawodowi działacze 3% -6% 7% 12 Kierownicy duŜych i średnich organizacji 7% 13% 2% 13 Kierownicy małych przedsiębiorstw -6% -12% -2% 21 Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych 7% 8% 4% 22 Specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia 0% 1% -2% 23 Specjaliści szkolnictwa 0% 1% -2% 24 Pozostali specjaliści 6% 4% 5% 31 Średni personel techniczny -4% -6% -1% 32 Średni personel w zakresie nauk biologicznych i ochrony zdrowia 2% 7% 2% 33 Nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy -2% -5% 11% 34 Pracownicy pozostałych specjalności 2% 4% 0% 41 Pracownicy obsługi biurowej -1% -2% 1% 42 Pracownicy obrotu pienięŜnego i obsługi klientów 0% 1% 0% 51 Pracownicy usług osobistych i ochrony 1% 6% 0% 52 Modelki, sprzedawcy i demonstratorzy 1% 2% 1% 61 Rolnicy -5% -1% -7% 62 Ogrodnicy 2% 0% 2% 63 Leśnicy i rybacy -4% 0% -4% 64 Rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby 4% 5% -9% 71 Górnicy i robotnicy budowlani 1% -3% 7% 72 Robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń -2% -4% 0% 73 Robotnicy zawodów precyzyjnych, ceramicy, wytwórcy wyrobów galanteryjnych, robotnicy poligraficzni i pokrewni

-1% 0% -1%

74 Pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy -2% -4% -1% 81 Operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych -1% -4% -2% 82 Operatorzy i monterzy maszyn 6% 4% 5% 83 Kierowcy i operatorzy pojazdów 1% -1% 2% 91 Pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach -1% 0% -1% 92 Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni 14% 24% 3% 93 Robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie i transporcie

-1% -4% 7%


Biorąc pod uwagę zmianę kierunku i siły przekształceń strukturalnych w przekroju wielkich i duŜych grup zawodowych w badanych podokresach nie moŜna jednoznacznie stwierdzić intensyfikacji procesów budowy społeczeństwa informacyjnego i przechodzenia do gospodarki opartej na wiedzy. Jedynie w połowie duŜych grup zawodowych (naleŜących od trzech wielkich grup zawodowych uznanych za nośnik GOW – specjaliści, technicy i inny średni personel oraz operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń) odnotowano zintensyfikowanie procesu wzrostu udziału, zmiany tendencji spadku na wzrost udziału lub zmniejszenia dynamiki spadku udziału w okresie po akcesji.

3.3 Podsumowanie

Na podstawie analizy sekcji PKD opartych na wiedzy (sekcje M, I, J, K) w dwóch analizowanych okresach moŜna stwierdzić, Ŝe znajdujemy zarówno takie sekcje, które po akcesji do Unii zintensyfikowały wzrosty zatrudnienia (sekcje I, J), jak i takie gdzie wzrosty frakcji zatrudnionych po akcesji były słabsze niŜ przed akcesją (sekcje K, M). NaleŜy jednakŜe zauwaŜyć, Ŝe mówimy tutaj jedynie o większej intensyfikacji procesów, które w okresie po akcesji do Unii były rosnące (poza sekcją M) – co pokazuje właściwy kierunek przeobraŜeń struktury zatrudnienia gospodarki polskiej w kierunku GOW.

NaleŜy równieŜ pokreślić, Ŝe w tych sekcjach innowacyjnych usług, gdzie nie moŜna było stwierdzić intensyfikacji wzrostów zatrudnienia w okresie poakcesyjnym wzrosła jakość pracy mierzona udziałem pracujących z wyŜszym wykształceniem (por. p. 2.4.2). Ostatecznie moŜemy stwierdzić, Ŝe w sektorze usług innowacyjnych (nośników GOW), w okresie po akcesji do Unii, mieliśmy do czynienia intensyfikacją wzrostów udziału liczby pracujących w sekcjach I oraz J


43

(pozytywna zmiana ilościowa), lub z intensyfikacją wzrostów udziału liczby pracujących z wyŜszym wykształceniem w sekcjach K oraz M (pozytywna zmiana jakościowa).

Biorąc pod uwagę zmianę kierunku i siły przekształceń strukturalnych w przekroju wielkich i duŜych grup zawodowych w badanych podokresach nie moŜna jednoznacznie stwierdzić intensyfikacji procesów budowy społeczeństwa informacyjnego i przechodzenia do gospodarki opartej na wiedzy. Uzyskano pozytywną zmianę siły i kierunku przyrostu liczby pracujących w wielkich grupach zawodowych uznanych za nośniki GOW (specjaliści, technicy i inny średni personel, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń) w okresie 2004-2008 w porównaniu z okresem 1999-2003. Jednak równieŜ w pozostałych grupach nastąpił ten proces (oprócz rolników, ogrodników, leśników i rybaków). Pozytywną zmianę dynamiki przyrostu udziału pracujących (wśród nośników GOW) uzyskano jedynie dla operatorów i monterów maszyn i urządzeń, specjaliści utrzymali niŜszą niŜ w okresie 1999-2003 dynamikę przyrostu udziału, a technicy i inny średni personel w latach 2004-2008 utrzymali stały udział, po przyroście udziału w latach 1999-2003. Zintensyfikowanie procesu wzrostu udziału odnotowano w połowie duŜych grup zawodowych (nośników GOW). W dwóch z trzech wielkich grup zawodowych uznanych za nośnik GOW (specjaliści oraz operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń) odnotowano dodatnią róŜnicę pomiędzy wartością rzeczywistą udziału pracujących w 2008 roku, a wartością hipotetyczną wynikającą z tendencji z lat 1999-2003, świadczącą o pozytywnym wpływie akcesji na strukturę pracujących (przechodzenie do GOW).

Analiza danych ankietowych, opisywana w podrozdziale 5.2.1 daje bardziej jednoznaczne wnioski o wpływie wykorzystania funduszy UE na rozwój GOW. Uzyskano przewagę miejsc utworzonych w GOW nad zlikwidowanymi w przedsiębiorstwach korzystających z funduszy oraz większy procent utworzonych miejsc pracy w GOW w przedsiębiorstwach korzystających z funduszy, niŜ w przedsiębiorstwach niekorzystających.

Reasumując, analiza danych wtórnych (BAEL) nie daje jednoznacznej odpowiedzi o intensyfikacji procesu przechodzenia do GOW po akcesji do Unii, choć naleŜy podkreślić, Ŝe struktura zawodowa i sektorowa pracujących zmienia się w kierunku GOW, procesy te potwierdzają przemiany w głównych sektorach gospodarczych: spadek udziału zatrudnionych w rolnictwie i wzrost w usługach.


44

4. KONWERGENCJA NA REGIONALNYCH RYNKACH PRACY

Hipoteza o konwergencji, rozumianej jako wyrównywanie się poziomów rozwoju badanych gospodarek (zmniejszaniu się ich zróŜnicowania) jest znana od połowy lat 50-tych. W Polsce problemy konwergencji stanowią szczególny przedmiot badań od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej i w konsekwencji realizacji polityki spójności, której finansowanie dotyczy w duŜym stopniu wyrównywania dysproporcji rozwojowych polskich regionów, czyli osiąganiu konwergencji.

4.1 Konwergencja typu beta i sigma

Przeprowadzone dotychczas badania pokazują, Ŝe o ile zachodzą w Polsce procesy konwergencji zewnętrznej (rozumianej jako zmniejszanie dystansu rozwojowego Polski w stosunku do UE), to proces konwergencji wewnętrznej (rozumianej jako zmniejszanie dystansu rozwojowego pomiędzy regionami Polski i wewnątrz nich) – nie zachodzi. Taki wniosek wypływa z badań nad wzrostem gospodarczym w regionach, charakteryzowanym przez regionalne PKB per capita. PoniŜej pokazano, Ŝe w przypadku regionalnych rynków pracy hipoteza o konwergencji moŜe być często pozytywnie zweryfikowana. Wniosek ten moŜna wyprowadzić na podstawie standardowych narzędzi stosowanych do weryfikacji konwergencji typu beta i sigma28.

Najogólniej rzecz ujmując konwergencja typu sigma występuje, jeŜeli zróŜnicowanie (mierzone najczęściej odchyleniem standardowym logarytmów, lub udziałem odchylenia standardowego w średniej) danego wskaźnika pomiędzy województwami maleje w czasie.

Konwergencja typu beta występuje, jeśli moŜna pokazać, Ŝe w województwach o niskiej wartości danego wskaźnika w roku przyjętym za podstawę porównań (u nas 1999 lub 2004) nastąpiły intensywniejsze zmiany, niŜ w województwach o początkowo wysokiej wartości wskaźnika.

PoniŜej przedstawiono wyniki badania konwergencji typu sigma i beta dla wybranych wskaźników rynku pracy.

Tabela 21. Wartości parametrów równań weryfikujących konwergencję typu beta i sigma (gwiazdki pokazują istotność parametru na poziomie istotności 10%, 5% i 1%, dla odpowiednio oznaczenia z jedną, dwoma i trzema gwiazdkami) Beta 99-08 Beta 99-03 Beta 04-08 Sigma 99-

08 Sigma 99-03

Sigma 04-08

Wskaźnik zatrudnienia 15-64 -0,005** +0,002 -0,008*** -0,002** +0,004* -0,004** Wskaźnik zatrudnienia 15-64 m -0,006** -0,001 -0,010*** -0,002* +0,004** -0,006* Wskaźnik zatrudnienia 15-64 k -0,005* +0,001 -0,006 -0,002** +0,002 -0,002***

Wskaźnik zatrudnienia 15-24 -0,019** -0,006 -0,040** -0,002 +0,013* -0,006 Wskaźnik zatrudnienia 15-24 m -0,024*** -0,011 -0,041*** -0,004 +0,013** -0,018 Wskaźnik zatrudnienia 15-24 k -0,016* -0,007 -0,037 -0,002 +0,012 +0,006 Wskaźnik zatrudnienia 25-54 -0,005*** +0,002 -0,007*** -0,002** +0,004* -0,005*** Wskaźnik zatrudnienia 25-54 m -0,006*** 0,000 -0,008*** -0,002** +0,003** -0,005** Wskaźnik zatrudnienia 25-54 k -0,005** +0,002 -0,007** -0,002** +0,003 -0,004** Wskaźnik zatrudnienia 55-64 -0,021*** -0,008* -0,021*** -0,014*** -0,012 -0,019*** Wskaźnik zatrudnienia 55-64 m -0,021*** -0,007* -0,027*** -0,013*** -0,008** -0,025** Wskaźnik zatrudnienia 55-64 k -0,019*** -0,015** -0,011* -0,011** -0,020 -0,002 Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych

-0,015** -0,001 -0,037*** -0,002 +0,009 -0,023*

Udział pracujących w rolnictwie +0,002 -0,002 +0,003 +0,004* +0,000 +0,012* Udział pracujących w przemyśle -0,007** -0,001 -0,007* -0,003*** -0,001 -0,006** Udział pracujących w usługach -0,006** +0,000 -0,006*** -0,002* +0,002 -0,005* Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z BDR oraz danych z baz BAEL.

28 PoniewaŜ nie obliczano tempa zbieŜności, weryfikacja konwergencji typu beta odbyła się w oparciu o równanie, gdzie po lewej stronie były przyrosty względne zmiennej, a po prawej wartość zmiennej z roku początkowego (wyniki tak przeprowadzonego testu są zbieŜne z wynikami testu, w którym przyjęłoby logarytmy zmiennych). W teście na konwergencję typu sigma beta jako zmienną objaśnianą przyjęto udział odchylenia standardowego w średniej arytmetycznej danej zmiennej.


45

Ujemny (i istotny statystycznie – czyli oznaczony chociaŜ jedną gwiazdką) znak współczynnika oznacza występowanie konwergencji (zbieŜności). NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe o ile badanie dla całego okresu badawczego (1999-2008) moŜemy stwierdzić istnienie konwergencji prawie dla wszystkich analizowanych zmiennych, to podzielenie próby na dwa podokresy: przed akcesją (1999-2003) i po niej (2004-2008) zdecydowanie zmienia wnioskowanie. OtóŜ większość zmiennych nie wykazuje konwergencji lub wręcz wykazuje istotną statystycznie dywergencję przed akcesją do Unii, natomiast istotna statystycznie konwergencja zachodzi dopiero w okresie 2004-200829. MoŜe to wskazywać na fakt, Ŝe polityka spójności, choć w niewielkim stopniu wpływa na zmiany w liczbie pracujących (por. p. 5.1.1), to przyczynia się do osiągania spójności na regionalnych rynkach pracy. W celu weryfikacji tej tezy dokonano analizy danych pochodzących z makromodeli słuŜących ocenie wpływu polityki spójności (MaMoR i EuImpact). Na podstawie wyników modelu MaMoR3 moŜna stwierdzić, Ŝe realizacja polityki spójności przyspiesza (choć nieznacznie) tempo zbieŜności wojewódzkich rynków pracy w zakresie wskaźnika zatrudnienia 15-64 ogółem i w podziale na płeć (makromodele nie podają wskaźników zatrudnienia w bardziej szczegółowych grupach wiekowych). Natomiast na podstawie wyników z modelu EuImpactMod moŜemy podobny wniosek wysnuć w stosunku do frakcji zatrudnionych w przemyśle i usługach.

4.2 Alokacja funduszy europejskich a sytuacja na rynkach pracy

Jednym ze sposobów stwierdzenia, czy pozytywne zmiany na rynku pracy są związane ze środkami wydatkowanymi w ramach programów unijnych jest zestawienie danych dotyczących wydatków per capita poniesionych do roku 2008 z wartościami zmian poszczególnych wskaźników rynku pracy (wskaźnik zatrudnienia, współczynnik aktywności zawodowej, stopa bezrobocia).

W szczególności interesujące jest, w jakim zakresie środki z funduszy unijnych mające wpływ na zatrudnienie trafiały do regionów o najwyŜszej stopie bezrobocia. Aby odpowiedzieć na to pytanie najpierw pokaŜemy jaka była alokacja wydatków w ramach trzech programów operacyjnych: ZPORR, SPO RZL oraz SPO WKP30.

Wykres 20. Alokacja wydatków per capita z SPO RZL na koniec 2008 r.

Wykres 21. Alokacja wydatków per capita z SPO WKP na koniec 2008 r.

- zł

50 zł

100 zł

150 zł

200 zł

250 zł DOLNOŚLĄSKIE

KUJAWSKO– …

LUBELSKIE

LUBUSKIE

ŁÓDZKIE

MAŁOPOLSKIE

MAZOWIECKIE

OPOLSKIE

PODKARPACKIE

PODLASKIE

POMORSKIE

ŚLĄSKIE

ŚWIĘTOKRZYSKIE

WARMIŃSKO– …

WIELKOPOLSKIE

- zł 100 zł 200 zł 300 zł 400 zł 500 zł 600 zł 700 zł

DOLNOŚLĄSKIE

KUJAWSKO– …

LUBELSKIE

LUBUSKIE

ŁÓDZKIE

MAŁOPOLSKIE

MAZOWIECKIE

OPOLSKIE

PODKARPACKIE

PODLASKIE

POMORSKIE

ŚLĄSKIE

ŚWIĘTOKRZYSKIE

WARMIŃSKO– …

WIELKOPOLSKIE

ZACHODNIOPOMO…

Wykres 22. Alokacja wydatków per capita z ZPORR na koniec 2008 r.

Wykres 23. Alokacja wydatków per capita z programów operacyjnych na koniec 2008 r.

29 Wyjątek stanowi udział pracujących w rolnictwie, który po akcesji do Unii, wykazuje istotną statystycznie dywergencję. 30 Wszystkie dane dotyczą projektów zrealizowanych do końca 2008 r.


46

- zł

100 zł

200 zł

300 zł

400 zł

500 zł DOLNOŚLĄSKIE

KUJAWSKO– …

LUBELSKIE

LUBUSKIE

ŁÓDZKIE

MAŁOPOLSKIE

MAZOWIECKIE

OPOLSKIEPODKARPACKIEPODLASKIE

POMORSKIE

ŚLĄSKIE

ŚWIĘTOKRZYSKIE

WARMIŃSKO– …

WIELKOPOLSKIE

ZACHODNIOPOMO…

- zł

200 zł

400 zł

600 zł

800 zł

1 000 zł

1 200 zł DOLNOŚLĄSKIE

KUJAWSKO–…

LUBELSKIE

LUBUSKIE

ŁÓDZKIE

MAŁOPOLSKIE

MAZOWIECKIE

OPOLSKIE

PODKARPACKIE

PODLASKIE

POMORSKIE

ŚLĄSKIE

ŚWIĘTOKRZYSKIE

WARMIŃSKO–…

WIELKOPOLSKIE

ZACHODNIOPOMO …

Źródło: opracowanie własne na postawie danych udostępnionych przez MRR.

Z powyŜszych wykresów wynika, Ŝe środki w ramach SPO RZL trafiły przede wszystkim do województwa mazowieckiego (233 zł na osobę), a następnie do województwa warmińsko-mazurskiego (126 zł) i lubelskiego (115 zł). W ramach SPO WKP środki trafiały przede wszystkim do zachodniopomorskiego (606 zł na osobę), kujawsko-pomorskiego (432 zł) oraz śląskiego (491 zł). Środki z programu ZPORR trafiały do warmińsko-mazurskiego (460 zł) i świętokrzyskiego (399 zł), podlaskiego i podkarpackiego (po ok. 345). Ostatecznie, sumując wszystkie trzy programy, moŜemy stwierdzić, Ŝe największym beneficjentem (w ujęciu per capita) było województwo zachodniopomorskie (1024 zł) a następnie świętokrzyskie (876 zł) i mazowieckie (836 zł). Najmniej środków (z trzech analizowanych programów) pozyskały województwa pomorskie (532 zł), łódzkie (564 zł) i małopolskie (590 zł).

Aby stwierdzić, czy fundusze wspierające zatrudnienie trafiały do województw o najgorszej sytuacji na rynku pracy dokonano syntezy analiz z podrozdziałów 3.1.1-3.1.4 i pozycjonowania wartości najwaŜniejszych charakterystyk rynku pracy dla roku 2003 (roku przed akcesją do Unii) i roku 2008 –por. tabela 22.

Z przeprowadzonej analizy wynika, Ŝe największy beneficjent – zachodniopomorskie, rzeczywiście charakteryzowało się jedną z najgorszych sytuacji na rynku pracy. Drugie w kolejności – świętokrzyskie równieŜ charakteryzowało stosunkowo niekorzystną sytuacją na rynku pracy. Trzeci w kolejności największy beneficjent – mazowieckie – miało natomiast jedną z najlepszych pozycji w roku 2003.

Czy województwa, które otrzymały największe wsparcie, w największym stopniu poprawiły swoją sytuację? W zachodniopomorskim statystyki się nie poprawiły, natomiast w świętokrzyskim – tak. Generalnie, korelacje pomiędzy kwotami wydatków, a zmianą (poprawą) wskaźników rynku pracy są dodatnie, lecz bliskie zera – co pozwala stwierdzić, Ŝe zaleŜność pomiędzy kwotą otrzymanego wsparcia, a poprawą na rynku pracy jest dość słaba, choć pozytywna31.

Tabela 22. Pozycja województwa pod względem poszczególnych wskaźników rynku pracy (pozycja 1 oznacza, Ŝe wskaźnik osiągnął wartość maksymalną, pozycja 16 – minimalną) współczynnik aktywności

zawodowej 15-64 wskaźnik zatrudnienia 15-64 stopa bezrobocia 15-64

2003 2008 2003 2008 2003 2008 dolnośląskie 9 9 14 11 1 3 kujawsko-pomorskie 7 12 8 15 5 4 lubelskie 2 6 2 7 16 2 lubuskie 14 13 16 12 3 12 łódzkie 3 4 6 3 8 8 małopolskie 5 5 5 5 12 13 mazowieckie 1 1 1 1 15 15 opolskie 15 11 11 10 11 11 podkarpackie 8 8 7 9 10 6 podlaskie 4 3 4 2 13 10 pomorskie 10 10 9 8 6 16 śląskie 16 14 13 13 7 9 świętokrzyskie 13 2 10 4 9 5 warmińsko-mazurskie 11 15 12 14 4 7

31 Badania te będą kontynuowane z uwzględnieniem priorytetów poszczególnych programów.


47

wielkopolskie 6 7 3 6 14 14 zachodniopomorskie 12 16 15 16 2 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie podrozdziałów 3.1.1, 3.1.2 i 3.1.4.

Tabela 23. Korelacje pomiędzy zmianami we wskaźniku zatrudnienia wg makromodeli gospodarki Polski a nakładami w przeliczeniu na ludność w wieku 15-64 w poszczególnych programach

ZPORR P1 ZPORR P2 ZPORR P3 RZL P1 RZL P2 RZL P3 WKP P1 WKP P2 WKP P3 ZPORR RZL WKP MaMoR3 0,16 0,25 0,19 -0,37 -0,52 0,07 -0,04 0,07 -0,56 0,19 -0,53 0,02 EuImpactMod 0,43 0,21 0,43 0,26 0,03 0,50 0,17 0,07 0,09 0,41 0,18 0,12

Źródło: opracowanie własne.

Tabela 24. Korelacje pomiędzy zmianami we wskaźniku zatrudnienia (wg makromodeli gospodarki Polski) a nakładami per capita w poszczególnych programach

ZPORR P1 ZPORR P2 ZPORR P3 RZL P1 RZL P2 RZL P3 WKP P1 WKP P2 WKP P3 ZPORR RZL WKP MaMoR3 0,18 0,27 0,20 -0,35 -0,52 0,10 -0,10 0,08 -0,56 0,21 -0,51 0,00 EuImpactMod 0,38 0,17 0,40 0,22 0,03 0,52 0,16 0,04 0,09 0,36 0,16 0,10

Źródło: opracowanie własne.

Z powyŜszych tabel wynika, Ŝe stosunkowo największe znaczenie miały programy ZPORR (najwyŜsza dodatnia zaleŜność pomiędzy zmianą wskaźnika zatrudnienia wynikającą z wpływu funduszy a wydatkami w ramach poszczególnych Priorytetów ZPORR).

Aby stwierdzić, czy środki unijne trafiały do województw o najwyŜszej stopie bezrobocia obliczono korelację pomiędzy wydatkami w ramach poszczególnych priorytetów ZPORR, SPO RZL i SPO WKP a stopą bezrobocia.

NajwyŜsza (dodatnia) korelacja występuje pomiędzy wydatkami w ramach SPO WKP (Priorytet I i II) oraz ZPORR (Priorytet III) i stopą bezrobocia32. Oznacza to, Ŝe środki z SPO WKP dla Priorytetu I i II oraz ZPORR dla Priorytetu III trafiały do województw o najwyŜszej stopie bezrobocia. Takiej zaleŜności brak w przypadku SPO RZL. NaleŜy jednakŜe zauwaŜyć, Ŝe sposób wyliczania alokacji na dane województwo tylko w nieznacznym stopniu był determinowany stopą bezrobocia.

Tabela 25 Korelacja pomiędzy wydatkami per capita a stopą bezrobocia w województwach ZPORR P1 ZPORR P2 ZPORR P3 RZL P1 RZL P2 RZL P3 WKP P1 WKP P2 WKP P3 ZPORR RZL WKP razem

0,09 0,12 0,29 0,05 -0,30 0,19 0,31 0,30 -0,32 0,16 -0,15 0,35 0,33 Źródło: obliczenia własne.

4.3 Podsumowanie

O ile zdiagnozowane w wcześniejszym rozdziale róŜnice w sytuacji na rynku pracy są nieuniknione pomiędzy województwami33, pozostaje pytanie, czy róŜnice te maleją w czasie (czy zachodzi konwergencja). Analizy przeprowadzone w niniejszym rozdziale pozwoliły jednoznacznie stwierdzić, Ŝe zachodzi konwergencja w okresie po akcesji do Unii pod względem wskaźników zatrudnienia (wg płci i wieku, niepełnosprawności) oraz frakcji zatrudnionych w 3 sektorach ekonomicznych34. Analiza wyników jednego z makromodeli słuŜących do oceny wpływu polityki spójności pozwala dodatkowo stwierdzić, Ŝe polityka spójności sprzyja zwiększeniu tempa zbieŜności wojewódzkich rynków pracy w okresie po akcesji do Unii.

Ze względu na niewielkie oddziaływanie polityki spójności na zmiany zatrudnienia (modele makroekonomiczne mówią o wpływie rzędu 46-124 tys. osób) nie otrzymaliśmy równieŜ duŜego powiązania pomiędzy kwotami wydatkowanymi w ramach programów, a poprawą wskaźników rynku pracy w poszczególnych województwach. Otrzymane zaleŜności korelacyjne są niskie, lecz dodatnie – co oznacza, Ŝe tam gdzie trafiały największe środki uzyskano średnio najwyŜszą poprawę na rynku pracy.

32 Choć wartości korelacji są istotne statystycznie dla wysokich poziomów istotności. 33 Sytuacja na rynku pracy jest odbiciem ogólnej sytuacji gospodarczej w regionie – a ta jest zróŜnicowana pomiędzy województwami. 34 Wyjątek stanowi frakcja zatrudnionych w rolnictwie.


48

5. WPŁYW POLITYKI SPÓJNOŚCI NA POZIOM I STRUKTURĘ ZATRUDNIENIA

W jakim stopniu interwencje realizowane w ramach polityki spójności przyczyniły się w sposób bezpośredni lub pośredni do utrzymania istniejących i powstania nowych miejsc pracy? W niniejszym rozdziale odpowiedź na tak postawione pytanie udzielana jest w dwojaki sposób – uwzględniający poziom oddziaływania całości interwencji (podejście top-down) oraz poziom oddziaływania wybranych typów interwencji (podejście bottom-up).

5.1 Oddziaływanie całości interwencji

W podejściu top-down uwzględniono oddziaływanie całości interwencji współfinansowanych z funduszy unijnych w okresie programowania 2004-2006. Przy analizie wykorzystano dane ze statystki publicznej (BDR oraz BAEL) oraz makromodeli stosowanych w Polsce do oceny wpływu funduszy unijnych na gospodarkę (w tym na rynek pracy).

5.1.1 Scenariusze rozwoju rynku pracy w Polsce według makromodeli gospodarki Polski (Hermin, MaMoR3, EuImpactModII)

Wpływ całości interwencji na rynek pracy nie moŜe być rozpatrywany w odosobnieniu od całej gospodarki. Zgodnie z zaproponowaną przez nas metodologią, na tym etapie badań, posłuŜymy się wynikami z istniejących makromodeli stworzonych specjalnie na uŜytek ewaluacji wpływu funduszy unijnych na gospodarkę (w tym na rynek pracy).

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przeprowadza cykliczne badania ewaluacyjne na temat wpływu realizacji polityki spójności na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 i Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym. W wyniku prac trzech ośrodków badawczych powstają raporty nt. wpływu funduszy unijnych m.in. na sytuację na rynku pracy35.

PoniŜej przedstawiamy wyniki tych prac dotyczące wpływu funduszy unijnych na wskaźniki rynku pracy w skali Polski.

35 Wpływ realizacji polityki spójności na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych NPR 2004-2006 i NSS 2007-2013. Raport końcowy 2009, MRR, IBnGR, Prevision, Gdańsk, Warszawa, listopad 2009 r.; Wpływ realizacji polityki spójności na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 i Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 oraz innych wybranych wskaźników na poziomie krajowym i regionalnym. Raport półroczny 2009, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2009; Wpływ realizacji polityki spójności na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 i Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym za pomocą modelu Hermin, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław, 17 listopada 2009 r.


49

Tabela 26. Wpływ środków z funduszy europejskich na wskaźnik zatrudnienia, liczbę pracujących i stopę bezrobocia Rok Wskaźnik zatrudnienia Liczba pracujących Stopa bezrobocia MaMoR3 EuImpact36 Hermin37 MaMoR338 EuImpact Hermin MaMoR3 EuImpact Hermin

2004 -0,1 0,0 0,0 -15 -1 12 0,1 0,0 -0,1 2005 0,0 0,0 0,1 0 2 38 0,0 0,0 -0,2 2006 0,1 0,1 0,4 31 13 107 -0,2 0,0 -0,6 2007 0,3 0,1 0,5 90 32 147 -0,5 0,0 -0,9 2008 0,4 0,2 0,4 118 46 124 -0,7 0,0 -0,7 2009 0,4 0,3 0,6 117 70 189 -0,7 0,0 -1,1 2010 0,7 0,4 0,8 191 98 244 -1,1 -0,1 -1,4 2011 0,9 0,5 1,0 242 121 295 -1,4 -0,1 -1,7 2012 1,1 0,5 1,2 297 142 359 -1,7 -0,1 -2,1 2013 1,4 0,6 1,5 356 153 437 -2,1 -0,1 -2,5 2014 1,5 0,6 1,5 402 159 433 -2,4 -0,1 -2,4 2015 1,6 0,6 1,4 417 159 406 -2,5 -0,1 -2,3 http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Ewaluacja_i_analizy/Oddzialywanie_makroekonomiczne/Documents/wplyw_polityki_spojnosci_na_rozwoj_spoleczno_gospodarczy_polski_w_latach_2004_2015.pdf, s. 3.

W 2008 r. wzrost liczby pracujących w wyniku wykorzystania funduszy wynosił od 46 tys. osób (model EuImpactModII) do 124 tys. osób (model HERMIN), co powoduje wzrost wskaźnika zatrudnienia od 0,2-0,4 pp. Stopa bezrobocia spada w wyniku wykorzystania funduszy maksymalnie o 0,7 pp. W Polsce na przestrzeni lat 2004-2008 zatrudnienie wzrosło o ponad dwa miliony osób. Stosunek zmian wynikających z oddziaływania funduszy do zmian, które zaszły w latach 2004-2008 pokazuje, Ŝe zmiana zatrudnienia, którą moŜna przypisać funduszom stanowi od 0,3 proc. do 0,9 proc. wartości zmiennej uwzględniającej fundusze.

Na kolejnej stronie znajdują się wszystkie zmienne dotyczące rynku pracy, które podlegają ewaluacji w ramach wyŜej wspomnianych projektów.

36 EuImpactModII – dynamiczny, stochastyczny model równowagi ogólnej duŜej skali opracowany przez Instytut Badań Strukturalnych. 37 Hermin – pięciosektorowy modelu polskiej gospodarki (HPL5), będący elementem systemu modeli zbudowanych na zlecenie Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Spójności. 38MaMoR3 – obliczeniowy model równowagi ogólnej, będący rozbudowaną wersją modeli MaMoR wykorzystywanych w poprzednich latach przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową i Prevision do analiz efektów funduszy unijnych.


50

Tabela 27. Wpływ polityki spójności na rynek pracy w 2008 r.39 MaMoR3 EuImpactMod II MaMoR EuImp. bez fund. z fund. róŜnica

(wpływ funduszy)

bez fund. z fund. róŜnica (wpływ

funduszy)

% wpływ funduszy

% wpływ funduszy

Wskaźnik zatrudnienia ogółem w proc. 58,8 59,2 0,4 59,03 59,2 0,17 0,7% 0,3% Wskaźnik zatrudnienia męŜczyzn w proc. 65,8 66,3 0,5 66,1 66,3 0,2 0,8% 0,3% Wskaźnik zatrudnienia kobiet w proc. 52 52,4 0,4 52,25 52,4 0,15 0,8% 0,3% Liczba bezrobotnych (15-64) tys. osób 1329 1211 -118 1211 1211 0 -8,9% 0,0% Stopa bezrobocia ogółem w proc. 7,4 6,7 -0,7 6,72 6,7 -0,02 -9,5% -0,3% Stopa bezrobocia wśród męŜczyzn w proc. 6,8 6 -0,8 6,02 6 -0,02 -11,8% -0,3% Stopa bezrobocia wśród kobiet w proc. 8,2 7,6 -0,6 7,62 6,7 -0,92 -7,3% -12,1% Liczba pracujących ogółem (15-64) tys. osób 15439 15557 118 15512 15557 45 0,8% 0,3% Struktura pracujących – rolnictwo w proc. 14 14 0 14,01 14 -0,01 0,0% -0,1% Struktura pracujących – przemysł w proc. 31,8 31,9 0,1 31,84 31,9 0,06 0,3% 0,2% Struktura pracujących – usługi w proc. 54,2 54,1 -0,1 54,11 54,1 -0,01 -0,2% 0,0% Nowoutworzone miejsca pracy – ogółem tys. osób40 0 547 561 14 2,6% Nowoutworzone miejsca pracy – męŜczyźni tys. osób 0 305 313 8 2,6% Nowoutworzone miejsca pracy – kobiety tys. osób 0 241 248 7 2,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów wymienionych w przypisie 34.

39 Sposób prezentacji wyników przez autorów modelu HERMIN uniemoŜliwia ich prezentację w układzie zaproponowanym w tabeli. Nieznaczne rozbieŜności w wartościach w tabeli 26 i 27 wynikają najprawdopodobniej z błędów zaokrągleń, dlatego teŜ w tabeli 27 podano liczby z zaokrągleniem podanym przez autorów modeli. 40 NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe kategoria ta jest niczym więcej, jak zmianą liczby pracujących w kolejnych latach.


51

W przypadku obu prezentowanych powyŜej modeli wartości zmiennych w kolumnie „z funduszami” są takie same – są to faktyczne wartości tych zmiennych w roku 2008 (oprócz stopy bezrobocia kobiet). RóŜnice we wpływie funduszy wynikają zatem z innej oceny stanu rynku pracy w symulacji „bez funduszy”, czyli symulacji hipotetycznej sytuacji zakładającej, Ŝe Polska nie jest beneficjentem pomocy unijnej. Główne róŜnice stąd wynikające dotyczą źródeł wzrostu zatrudnienia. W przypadku modelu MaMoR3 cały wzrost zatrudnienia przypisuje się spadkowi liczby bezrobotnych, w przypadku modelu EuImpactModII wręcz przeciwnie – wzrosty liczby pracujących (które moŜna przypisać wpływowi całości interwencji) nie są związane ze spadkiem liczby bezrobotnych – być moŜe autorzy przypisują je aktywizacji osób biernych zawodowo (postulat taki – wzrost poziomu aktywności zawodowej Polaków – uznaliśmy w rozdziale 2. za podstawowe wyzwanie dla rynku pracy).

Z powyŜszego zestawienia wynika, Ŝe stosunkowo największe zmiany w obu modelach (spowodowane polityką spójności) dotyczą stopy bezrobocia wśród kobiet. Model MaMoR3 pokazuje równieŜ stosunkowo wysoki wpływ funduszy na stopę bezrobocia. Wpływ polityki spójności na pozostałe zmienne charakteryzujące polski rynek pracy są nieznaczne i nieprzekraczaną najczęściej 1 proc. faktycznej wartości zmiennej.

5.1.2 Triangulacja wyników oraz określenie hipotetycznej ścieŜki rozwoju rynku pracy

Hipotetyczna ścieŜka rozwoju rynków pracy

W modelach makroekonomicznych nie znajdujemy odpowiedzi na pytanie o wpływ polityki spójności na wszystkie interesujące nas wskaźniki. W szczególności poziom wykształcenia osób zatrudnionych, ich wiek, oraz zawody, które reprezentują wymagają osobnych analiz.

W tym celu stosujemy metodologię polegającą na wyliczeniu róŜnicy pomiędzy obecnym stanem wskaźników rynku pracy a ich hipotetycznymi wartościami wynikającymi z ekstrapolacji trendów rozwojowych obliczonych dla okresu przed akcesją41. Drugą metodą stosowaną poniŜej jest triangulacja wyników, polegająca na nałoŜeniu struktur tworzonych i likwidowanych miejsc pracy na wyniki modelowania makroekonomicznego.

Strukturę wykształcenia osób pracujących przeanalizowano w podrozdziale 2.4.3 gdzie stwierdzono, Ŝe zmiany w strukturze pracujących były silniejsze przed akcesją: wzrost udziału zatrudnionych z wyŜszym wykształceniem był silniejszy przed akcesją, podobnie jak spadek udziału zatrudnionych ze średnim i podstawowym wykształceniem i bez wykształcenia. Lecz, jak na strukturę wykształcenia wpływały fundusze?

Wykres 24. Faktyczny i hipotetyczny udział osób z wykształceniem wyŜszym

Wykres 25. Faktyczny i hipotetyczny udział osób z wykształceniem średnim

Wykres 26. Faktyczny i hipotetyczny udział osób bez wykształcenia

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

poziom 5-6 poziom hip. 5-6

65,0%

66,0%

67,0%

68,0%

69,0%

70,0%

71,0%

72,0%

73,0%

74,0%

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

poziom 3-4 poziom hip. 3-4

0,0%

2,0%

4,0%

6,0%

8,0%

10,0%

12,0%

14,0%

16,0%

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

poziom 0-2 poziom hip.0-2


RóŜnice pomiędzy wartością hipotetyczną (bez funduszy, linia czerwona), a faktycznymi wartościami udziałów zatrudnionych z określonym wykształceniem (niebieska linia) jest minimalna. W 2008 r. wynosi ona -0,6 pp. dla osób z wykształceniem wyŜszym (ISCED 5-6), -0,3 pp. dla osób z wykształceniem średnim (ISCED 3-4) i +0,9 pp. dla osób bez wykształcenia (ISCED 0-2). Zmiana w przypadku dwóch pierwszych grup pracowników jest mało istotna statystycznie, zatem nie moŜna w tym wypadku stwierdzić, Ŝe fundusze wywołały istotne zmiany w strukturze pracujących.

41 http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NR/rdonlyres/1E4270CA-330B-43AF-93EE-C1923381510D/49897/ podrecznik_infrastruktura.pdf, s. 27.


52

W przypadku osób bez wykształcenia (ISCED 0-2) moŜna stwierdzić, Ŝe wpływ funduszy był pozytywny i pozwolił zwiększyć udział tych osób o 0,9 pp. ponad poziom, który ukształtowałby się, gdyby fundusze nie napływały.

Wykres 27. Faktyczny i hipotetyczny udział osób w wieku 15-24 w liczbie pracujących 15-64



0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

15-24 15-24 hip.

60%

65%

70%

75%

80%

85%

90%

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

25-54 25-54 hip.

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

55-64 55-64 hip.


Stosunkowo największy wpływ miały fundusze na zmianę udziału młodych pracowników: +2,7 pp. (w stosunku do prawie 9-cio procentowego ich udziału na rynku pracy). W drugiej kolejności fundusze wpłynęły pozytywnie na wzrost udziału pracujących w wieku 55-64: +1,4 pp. (w stosunku do ich 10 proc. udziału w rynku). W konsekwencji tych zmian, udział osób w wieku 25-54 jest w wyniku wpływu funduszy o 4.1 proc niŜszy niŜ w sytuacji, gdyby fundusze się nie pojawiły. Zawodowa struktura pracujących według wielkich grup zawodowych i zmiany, które w niej zachodzą pod wpływem funduszy pokazane zostały w poniŜszej tabeli.

Tabela 28. Rzeczywista i hipotetyczna (wynikająca z ekstrapolacji funkcji trendu) struktura pracujących w przekroju wielkich grup zawodowych w Polsce oraz róŜnice pomiędzy tymi wartościami

Wielka grupa zawodowa

wartość rzeczywista

(2008)

wartość hipotetyczna

(2008)

róŜnica (w pp.)

róŜnica (w %)

Przedstawiciele władz publicznych, wyŜsi urzędnicy i kierownicy

6,3% 5,6% 0,7 10,5%

Specjaliści 15,2% 15,0% 0,2 1,2% Technicy i inny średni personel 11,3% 11,6% -0,3 -2,4% Pracownicy biurowi 7,2% 6,8% 0,4 5,2% Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 11,7% 13,4% -1,8 -15,1% Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 12,9% 18,4% -5,5 -42,7% Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 16,9% 12,4% 4,5 26,6% Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 10,5% 9,0% 1,5 14,4% Pracownicy przy pracach prostych 7,9% 7,6% 0,3 4,0% Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z baz BAEL.

Analiza rzeczywistej i hipotetycznej struktury pracujących w przekroju wielkich grup zawodowych wskazuje, Ŝe występuje ujemna róŜnica (wyŜsza wartość hipotetyczna) dla trzech wielkich grup zawodowych: rolnicy, leśnicy, ogrodnicy i rybacy, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy oraz technicy i inny średni personel. W dwóch z trzech wielkich grup zawodowych uznanych za nośnik GOW (specjaliści oraz operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń) odnotowano dodatnią róŜnicę pomiędzy wartością rzeczywistą a hipotetyczną.

Wykres 30. Struktura pracujących w przekroju wielkich grup zawodowych w Polsce w latach 1999-2008 oraz prognoza udziału (tendencja z lat 1999-2003)


53


Triangulacja

Znajomość wyników CAPI dotyczących struktury tworzonych i likwidowanych miejsc pracy w przedsiębiorstwach, które otrzymały dotację pozwala na alternatywne podejście w wyznaczaniu makroekonomicznego efektu wpływu funduszy w poszczególnych przekrojach rynku pracy. PoniŜej przedstawiamy dezagregację ogólnego wpływu funduszy unijnych w Polsce, który wynosi od 46 do 124 tys. osób (por. p. 5.1.1.) w podziale na płeć, wiek, wykształcenie i zawód pracujących (zakładamy przy tym, Ŝe struktura tworzonych miejsc pracy w gospodarce jest podobna do struktury tworzonych miejsc pracy w przedsiębiorstwach objętych badaniem CAPI).

Na podstawie drugiej kolumny poniŜszej tabeli moŜemy stwierdzić, Ŝe, największy pozytywny wpływ (wśród przedsiębiorstw otrzymujących wsparcie) miały fundusze unijne na grupę operatorów i monterów maszyn i urządzeń oraz robotników przemysłowych i rzemieślników, męŜczyzn, w wieku 25-54 lata z wykształceniem średnim. Jeśli jednakŜe porównamy te zmiany z ogólnymi zmianami zatrudnienia w analizowanych przez nas przekrojach, to moŜemy stwierdzić, Ŝe największą dodatkowością charakteryzowały się następujące grupy beneficjentów: osoby w wieku 15-24 lata, osoby z wykształceniem podstawowym oraz pracujące na stanowiskach robotników przemysłowych i rzemieślników i operatorów i monterów maszyn i urządzeń (nośnik GOW).


54

Tabela 29. Wpływ funduszy na zatrudnienie wg wieku, płci, wykształcenia i wielkiej grupy zawodowej Zakładany wpływ funduszy na rynek pracy (w osobach): 46 000 118 000 124 000 Płeć kobiety 45% 20 626 52 909 55 599 męŜczyźni 55% 25 374 65 091 68 401 Wiek 15-24 19% 8 920 22 881 24 044 25-54 82% 37 803 96 974 101 905 55-64 4% 1 840 4 720 4 960 65+ -6% -2 563 -6 575 -6 909 Wykształcenie ISCED 0-2 9% 4 167 10 689 11 232 ISCED 3-4 65% 29 882 76 653 80 551 ISCED 5-6 26% 11 951 30 658 32 217 Wielka grupa zawodowa Przedstawiciele władz publicznych, wyŜsi urzędnicy i kierownicy 5,7% 2 613 6 704 7 045 Specjaliści 16,0% 7 369 18 903 19 864 Technicy i inny średni personel 9,2% 4 222 10 831 11 382 Pracownicy biurowi 8,3% 3 839 9 848 10 349 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy -10,6% -4 882 -12 522 -13 159 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy -1,0% -455 -1 168 -1 228 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 29,0% 13 322 34 174 35 912 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 31,3% 14 419 36 988 38 869 Pracownicy przy pracach prostych 12,1% 5 552 14 243 14 967 Źródło: wyniki z p. 5.1.1 oraz 5.1.3.

5.2 Oddziaływanie wybranych typów interwencji

W podejściu oddolnym analizowano jedynie wybrane typy interwencji określone przez Zamawiającego. Analizę oddziaływania interwencji w zakresie wsparcia przedsiębiorstw oraz szkoleń dokonano za pomocą badań ilościowych na grupie przedsiębiorstw wspartych w ramach Priorytetu II SPO WKP, pracowników przeszkolonych w ramach Działania 2.3 SPO RZL. Przy analizie efektu netto wsparcia oferowanego osobom bezrobotnym posłuŜono się metodą PSM. KaŜdorazowo analizę uzupełniano danymi ze sprawozdawczości programów oraz z przeprowadzonych dotychczas badań w ich ramach.

5.2.1 Oddziaływanie wsparcia dla przedsiębiorstw

Jedną z interwencji podejmowanych w ramach realizacji polityki spójności było wsparcie dla przedsiębiorstw udzielane w ramach Priorytetu II SPO WKP. Niniejszy rozdział obejmuje między innymi analizę efektów tego wsparcia. Pierwszym krokiem na drodze do tego celu jest ustalenie zmian w zatrudnieniu, jakie zaszły w przedsiębiorstwach objętych wsparciem – liczby oraz charakterystyki utworzonych i zlikwidowanych miejsc pracy. W kolejnej części rozdziału zostanie natomiast podjęta próba odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu zmiany te mogą być przypisane interwencji finansowanej z funduszy unijnych. Po ustaleniu efektów realizowanych projektów w dziedzinie tworzonych (i likwidowanych) miejsc pracy, przedmiotem analizy będzie ich trwałość oraz efektywność interwencji. Na koniec poruszona zostanie kwestia miejsc pracy utrzymanych dzięki dofinansowaniu.

Miejsca pracy utworzone i zlikwidowane

Liczba utworzonych i zlikwidowanych miejsc pracy – efekt brutto

Realizacja Priorytetu II SPO WKP miała przyczynić się do rozwoju objętych wsparciem przedsiębiorstw. W niniejszej części raportu uwagę poświęcimy tylko jednemu aspektowi zmian, jakie w nich zaszły: tworzonym i likwidowanym miejscom pracy.

Spośród przedstawicieli firm objętych wsparciem w ramach SPO WKP, z którymi przeprowadzono wywiady CAPI, nieco ponad połowa (55 proc.) potwierdziła, Ŝe na przestrzeni lat 2004-2008 liczba osób zatrudnionych w ich firmie zwiększyła się. Tylko 7 proc. mówiło o efekcie odwrotnym, czyli


55

o zmniejszeniu zatrudnienia. Jedna trzecia (34 proc.) odpowiedziała natomiast, Ŝe liczba pracowników się nie zmieniła.

Wykres 31. Zmiana liczby miejsc pracy

55%

54%

57%

56%

27%

63%

61%

46%

34%

42%

35%

31%

27%

25%

31%

44%

7%

3%

6%

8%

32%

11%

6%

6%

3%

1%

2%

5%

14%

1%

2%

4%

Ogółem (N=700)

WIELKOŚĆ

mikro (N=120)

mała (N=323)

średnia (N=235)

duża (N=22)

ROK ZAŁ.

przed 1990 (N=123)

lata 90-te (N=350)

po 1999 (N=190)

Zwiększyła się Nie zmieniła się Zmniejszyła się Nie wiem, trudno powiedzieć

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAPI na próbie przedsiębiorstw, które otrzymały dotację w ramach Priorytetu II SPO WKP.

Liczba pracowników okazała się najbardziej stabilna w sektorze usług, w którym 44 proc. przedsiębiorstw nie zmieniło poziomu zatrudnienia. W przemyśle (łącznie z budownictwem) o 10 pp. więcej respondentów deklarowało zwiększenie zatrudnienia (58 wobec 48 proc.). Wśród firm stosunkowo młodych, załoŜonych po 1999 roku, odsetek firm rosnących tylko nieznacznie przekroczył odsetek firm, które nie zmieniły liczby pracowników (46 wobec 44 proc.). Szczególnie często zmniejszenie zatrudnienia notowano wśród firm duŜych (32 proc.). Istotne zróŜnicowanie wystąpiło równieŜ między województwami – szczególnie niski odsetek firm zwiększających zatrudnienie (poniŜej 20 proc.) zaobserwowano w województwie małopolskim i zachodniopomorskim.

Większy niŜ średni odsetek firm zwiększających zatrudnienie zaobserwowano wśród firm realizujących projekty w ramach Działania 2.2.1 (68 proc.) oraz Działania 2.3 (65 proc.). Dla Działania 2.1 analogiczny odsetek wyniósł 47 proc. Te dane moŜna zestawić z wynikami badań prowadzonych przez PARP, z których wynika, Ŝe grupa beneficjentów Działania 2.3 w porównaniu z grupą beneficjentów Działania 2.1 odnotowała większy wzrost zatrudnienia wyraŜony w bezwzględnej liczbie etatów, ale cechowała się mniejszą dynamiką wzrostu zatrudnienia42.

W przedsiębiorstwach wchodzących w skład próby w badaniu CAPI utworzono w latach 2004-2008 średnio 15,32 miejsc pracy, natomiast zlikwidowano 7,75. Odejmując drugą wartość od pierwszej, otrzymujemy 7,57 jako szacowaną średnią zmianę liczby miejsc pracy. Zmiana ta miała podobną wartość w sektorach przemysłu i usług. Osiągała natomiast istotnie róŜne wartości w poszczególnych kategoriach wielkości przedsiębiorstwa. Bardzo dynamiczny wzrost zatrudnienia moŜemy zaobserwować w przedsiębiorstwach średnich, w których średnia liczba tworzonych miejsc pracy ponad pięciokrotnie przewyŜszyła liczbę miejsc likwidowanych (24,93 wobec 4,85)43.

42 PSDB, Badanie efektów netto projektów wspierających wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, PARP, Warszawa 2009, s. 80. 43 por. InfoAudit, Europejskie Centrum Consultingu, Tryc G., Wpływ realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006 na wzrost zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw – raport z oceny uzupełniającej, MRR, Warszawa, 2008 r.


56

Tabela 30. Średnia zmiana liczby miejsc pracy według wielkości przedsiębiorstwa44 Przedsiębiorstwa

mikro małe średnie OGÓŁEM45

Średnia liczba utworzonych miejsc pracy 3,44 12,73 24,93 15,32 Średnia liczba zlikwidowanych miejsc pracy ,69 4,26 4,85 7,75 Średnia zmiana liczby miejsc pracy 2,75 8,46 20,08 7,57


Zdecydowana większość utworzonych i zlikwidowanych stanowisk wymagała pracy w pełnym wymiarze godzin, czyli zapewniała zatrudnienie w czasie dłuŜszym niŜ połowa tygodnia (95 proc. utworzonych i 91 proc. zlikwidowanych). Przeliczając miejsca pracy w niepełnym wymiarze na pełne etaty, uzyskujemy następujące wartości średnie: 15,02 etatów utworzonych, 7,73 etatów zlikwidowanych, zmiana poziomu zatrudnienia +7,29 etatów.

Wykres 32. Wymiar czasu pracy utworzonych/zlikwidowanych miejsc pracy

95%

99%

5%

1%

Utworzone miejsca pracy

Zlikwidowane miejsca pracy

w pełnym wymiarze godzin, tj. zapewniające zatrudnienie w czasie dłuższym niż połowa tygodnia

w niepełnym wymiarze godzin, tj. zapewniające zatrudnienie w czasie krótszym niż połowa tygodnia


Następnym etapem analizy było ustalenie charakterystyki osób, które zajmowały utworzone i zlikwidowane w próbie przedsiębiorstw miejsca pracy46. Zarówno na utworzonych, jak i na zlikwidowanych miejscach pracy przewaŜali męŜczyźni. Dominacja ta była jednak mniejsza na stanowiskach utworzonych niŜ na stanowiskach zlikwidowanych. PoniewaŜ średnia ogólna liczba miejsc pracy w przedsiębiorstwach znacznie wzrosła, wskazuje to, Ŝe ogólny udział kobiet wśród pracowników wzrósł oraz dynamika wzrostu zatrudnienia kobiet była większa, niŜ dynamika wzrostu zatrudnienia męŜczyzn. Taki wniosek wynika równieŜ z wyników badań prowadzonych przez PARP wśród beneficjentów Działań 2.1 i 2.3 SPO WKP po upływie około 18 miesięcy od rozliczenia projektu47.

44 Nie zaprezentowano wyników dla firm duŜych ze względu na niewielką liczebność próby. 45 Wartość ogółem zawiera dane dla mikro, małych, średnich oraz duŜych przedsiębiorstw. 46 Przed zbadaniem struktury miejsc pracy oraz osób je zajmujących dokonano winsoryzacji próby miejsc pracy: liczba miejsc pracy w 1 proc. przedsiębiorstw o największej liczbie utworzonych (zlikwidowanych) miejsc pracy została zmniejszona do wartości 99. percentyla, a liczby miejsc z poszczególnych kategorii w tych przedsiębiorstwach zostały przeskalowane proporcjonalnie. Gdyby nie przeprowadzono tej korekty, przedsiębiorstwo o największej liczbie utworzonych (zlikwidowanych) miejsc pracy generowałoby do 43 proc. miejsc pracy w całej próbie i w tym stopniu determinowałoby wynik w całej próbie, co pociągałoby za sobą ogromny błąd oszacowania. Podane na wykresach liczebności prób są liczebnościami rzeczywistymi, tj. nie uwzględniającymi winsoryzacji. 47 Badanie efektów netto projektów wspierających wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, op. cit., s. 68 i 81.


57

Na podstawie próby w badaniu CAPI moŜna oszacować, Ŝe 14 proc. nowych miejsc pracy zajmują osoby z najmłodszej grupy wiekowej, mające w momencie badania mniej niŜ 25 lat, 84 proc. osoby w wieku 25-54 lat, a jedynie znikomą część osoby w wyŜszym wieku. Z kolei na zlikwidowanych miejscach pracy w 79 proc. przypadków pracowały osoby w wieku 25-54 lat w momencie likwidacji, niewielki był udział osób młodych (5 proc.), natomiast większy osób w wieku 55-64 lat (8 proc.) oraz osób w wieku emerytalnych (7 proc.). Porównanie danych o miejscach utworzonych i zlikwidowanych wskazuje na wymianę pokoleń: na miejscach pracy likwidowanych więcej jest osób w wieku powyŜej 54 lat i przechodzących na emeryturę, natomiast na miejscach tworzonych więcej osób młodych.

Wykres 33. Utworzone/zlikwidowane miejsca pracy według płci i wieku

33%

67%

14%

84%

3%

0,1%

24%

76%

5%

80%

8%

7%

PŁEĆ

kobiety

mężczyźni

WIEK

do 24 lat

25-54 lat

55-64 lat

65 lat lub więcej

Utworzone miejsca pracy (N=9331) Zlikwidowane miejsca pracy (N=4682)


Jakość utworzonych i zlikwidowanych miejsc pracy brutto

Dalsza analiza struktury utworzonych i zlikwidowanych miejsc pracy pozwala na wyciąganie wniosków dotyczących jakości miejsc pracy, która jest bardzo istotna w kontekście sformułowanego w Strategii Lizbońskiej celu tworzenia nie tylko bardziej licznych, ale równieŜ lepszych miejsc pracy.

Jako jeden ze wskaźników jakości miejsc pracy traktuje się wymagane wykształcenie. Dane o faktycznym wykształceniu osób zajmujących nowo tworzone miejsca pracy pokazują, Ŝe 36 proc. z nich ma wykształcenie zasadnicze zawodowe, 43 proc. ma wykształcenie średnie, policealne lub nie zakończyło jeszcze nauki na studiach wyŜszych, a 18 proc. ma wykształcenie wyŜsze. Natomiast na miejscach pracy zlikwidowanych większość (61 proc.) osób legitymowało się wykształceniem zasadniczym zawodowym, liczną grupę (29 proc.) stanowiły osoby z wykształceniem średnim, policealnym lub w trakcie studiów wyŜszych, a znacznie mniejszą (9 proc.) osoby z wykształceniem wyŜszym. Porównanie danych dla miejsc utworzonych i zlikwidowanych wskazuje, Ŝe zaobserwowane zmiany prowadzą do wzrostu udziału zatrudnienia osób z wykształceniem średnim, a zwłaszcza wyŜszym, co jest wiązane z wyŜszą jakością miejsc pracy.


58

Wykres 34. Utworzone/zlikwidowane miejsca pracy według wykształcenia

3%

36%

35%

4%

3%

18%

0,1%

1%

61%

26%

2%

1%

9%

0,4%

podstawowe (i niższe) lub gimnazjalne

zasadnicze zawodowe

średnie

policealne

wyższe nieukończone

wyższe ze stopniem licencjata, inż., mgr.

wyższe ze stopniem naukowym (doktorat)

3%

78%

19%

1%

89%

10%

podstawowe (i niższe) lub gimnazjalne (ISCED 0-2)

zasadnicze zawodowe i średnie (ISCED 3-4)

wyższe (ISCED 5-6)


Podział wg Eurostatu


Kolejnym czynnikiem pozwalającym wnioskować o jakości miejsca pracy jest szczebel w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa. Zgodnie z wynikami badania, 84 proc. tworzonych miejsc pracy to stanowiska szeregowe, a 16 proc. to miejsca kierownicze. Natomiast likwidacja miejsc pracy dotyczy w aŜ 94 proc. przypadków miejsc szeregowych. Zatem co szóste tworzone miejsce pracy jako kierownicze odznacza się wyŜszą jakością i trwałością.

Wykres 35. Utworzone/zlikwidowane miejsca pracy według stanowiska

84%

9%

6%

1%

94%

4%

1%

0%

Pracownik szeregowy

Kierownik niższego szczebla (nadzoruje jedynie pracę wykonawców)

Kierownik średniego szczebla (nadzoruje pracę innych kierowników oraz

wykonawców)

Kierownik wyższego szczebla (wchodzi w skład grupy odpowiadającej za całość

zarządzania organizacją




59

Wykres 36. Utworzone/zlikwidowane miejsca pracy według kategorii zawodowych

4%

11%

10%

6%

7%

0%

29%

25%

9%

2%

5%

10%

5%

21%

1%

28%

19%

9%

Wyższy personel (np. dyrektor, kierownik)

Specjaliści (np. informatyk, inżynier, lekarz, prawnik)

Technicy (np. technik budownictwa, technik informatyk, urzędnik)

Pracownicy biurowi (np. sekretarka, kasjer)

Pracownicy usług (np. sprzedawca, przewodnik, pracownik ochrony)

Rolnicy (np. hodowca, ogrodnik, leśnik)

Robotnicy przemysłowi (np. murarz, ślusarz, mechanik, elektryk)

Operatorzy (np. operator maszyn, monter maszyn, kierowca)

Pracownicy przy pracach prostych (np. portier, sprzątaczka, robotnik niewykwalifik.)



Jeśli chodzi o strukturę tworzonych miejsc pracy ze względu na kategorie zawodów i specjalności, to szczególnie istotne są te kategorie, które są uwaŜane za „nośniki Gospodarki Opartej na Wiedzy”, a mianowicie: specjaliści, technicy, operatorzy i monterzy maszyn48. Kategorie te odpowiadają łącznie za 46 proc. utworzonych i 33 proc. zlikwidowanych miejsc pracy. KaŜda z nich stanowiła większy odsetek wśród miejsc utworzonych niŜ wśród miejsc zlikwidowanych, z czego w sytuacji wzrostu ogólnego zatrudnienia wynika, Ŝe jej udział w ogóle miejsc pracy w realizujących projekty przedsiębiorstwach wzrósł. Te dane sugerują, Ŝe następuje proces przechodzenia do Gospodarki opartej na Wiedzy, który jest związany ze wzrostem jakości miejsc pracy.

Jednym z aspektów jakości miejsca pracy jest wysokość wynagrodzenia. W ramach badania CAPI nie zbierano danych o dokładnej wysokości wynagrodzeń pracowników (trudnych do ustalenia i ze zrozumiałych względów niechętnie udzielanych przez przedstawicieli firm). Uwzględniono jednak równieŜ ten wymiar jakości miejsca pracy. Jest on w oczywisty sposób związany z pozycją w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa – stanowiska kierownicze wiąŜą się z wyŜszym wynagrodzeniem. Ale zróŜnicowanie wynagrodzeń moŜe mieć równieŜ miejsce w obrębie szerokiej kategorii szeregowych miejsc pracy. Dlatego przedstawicielom przedsiębiorstw objętych wsparciem zadawano pytanie, czy tworzone i likwidowane szeregowe miejsca pracy wiąŜą się z wyŜszymi, niŜszymi, czy takimi samymi wynagrodzeniami, jak przeciętne miejsce pracy w ich firmie. Spośród przedsiębiorstw tworzących szeregowe miejsca pracy, w 9 proc. miejsca te cechowały się wyŜszymi wynagrodzeniami niŜ przeciętne, w 6 proc. niŜszymi, w 78 proc. takimi samymi, a w pozostałych 7 proc. respondenci mieli trudność z udzieleniem odpowiedzi na to pytanie. W grupie przedsiębiorstw likwidujących szeregowe miejsca pracy, 5 proc. likwidowało miejsca z wyŜszymi wynagrodzeniami niŜ przeciętne, 7 proc. z niŜszymi, 78 proc. z przeciętnymi, a w 10 proc. respondenci mieli trudności z dokonaniem porównania. A zatem większość tworzonych i likwidowanych szeregowych miejsc pracy nie róŜniła się poziomem wynagrodzeń od innych szeregowych stanowisk w firmie. Jednak minimalne róŜnice między charakterystyką szeregowych miejsc utworzonych i likwidowanych, a przede wszystkim dane o strukturze miejsc kierowniczych i szeregowych pozwalają mówić o pewnej tendencji do tworzenia stanowisk o wyŜszym poziomie wynagrodzeń i likwidowania stanowisk o niŜszym poziomie wynagrodzeń.

48 por. Karpiński A. [red.], Przechodzenie Polski do Gospodarki Opartej na Wiedzy a kształtowanie się popytu na pracę, RCSS, Tom X, Warszawa 2002.


60

Podsumowując, istnieją silne przesłanki wskazujące, Ŝe zachodzące w objętych wsparciem przedsiębiorstwach zmiany przyczyniają się do wzrostu jakości miejsc pracy. Stwierdzono mianowicie, Ŝe:

• wśród osób zatrudnionych następuje wzrost udziału osób z wykształceniem wyŜszym;

• tworzone są nowe stanowiska kierownicze;

• następuje wzrost udziału kategorii zawodowych uwaŜanych za „nośniki Gospodarki opartej na Wiedzy”: specjalistów, techników oraz operatorów i monterów maszyn i urządzeń.

Grupy w szczególnej sytuacji na rynku pracy

W badaniu CAPI uwzględniono trzy grupy, które doświadczają szczególnych trudności na drodze integracji bądź reintegracji zawodowej, a mianowicie:

• kobiety, które powracają do aktywności zawodowej po dłuŜszej przerwie, związanej np. z urodzeniem i wychowaniem dziecka;

• osoby długotrwale bezrobotne (ze względu na potencjalnie ograniczoną wiedzę respondentów, nie wymagano od nich zastosowania precyzyjnej definicji osób długotrwale bezrobotnych i pytano ich o osoby, które „były przez wiele miesięcy bezrobotne” przed zatrudnieniem w firmie);

• osoby posiadające orzeczenie lekarskie o niepełnosprawności.

Wykres 37. Udział osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy na utworzonych/zlikwidowanych miejscach pracy

16%

26%

16%

4%

30%

5%

2%

8%

9%

1%

2%

1%

% FIRM, KTÓRE TWORZYŁY/LIKWIDOWAŁY MIEJSCA PRACY

kobiety powaracające na rynek pracy

długotrwale bezrobotni

niepełnosprawni

% OSÓB NA NOWYCH/LIKWIDOWANYCH MIEJSCACH PRACY



niepełnosprawni



W 16 proc. przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy respondenci potwierdzili, Ŝe znajdują się na nich obecnie kobiety, które powróciły na rynek pracy po dłuŜszej przerwie (przy czym 15 proc. badanych nie potrafiło udzielić na ten temat informacji). Na podstawie deklaracji respondentów moŜna oszacować, Ŝe osoby takie stanowią 4 proc. ogółu osób zajmujących nowe stanowiska. Znikoma część respondentów mówiła natomiast, Ŝe na stanowiskach likwidowanych znajdowały się kobiety, które podejmując zatrudnienie w ich przedsiębiorstwie powracały po dłuŜszej przerwie na rynek pracy. Sugeruje to, Ŝe reintegracja zawodowa tej grupy kobiet jest trwała.

W co czwartej firmie respondenci deklarowali, Ŝe na nowe miejsca pracy zostały przyjęte osoby, które były wcześniej przez wiele miesięcy bezrobotne. Ich udział w ogóle osób pracujących na nowych stanowiskach został oszacowany na 30 proc. RównieŜ w tym przypadku znacznie mniejsze odsetki dotyczące miejsc likwidowanych sugerują duŜe szanse na trwałość reintegracji. Zarówno


61

w pytaniu o nowo utworzone, jak i likwidowane miejsca pracy, 23 proc. badanych nie potrafiło udzielić odpowiedzi.

Osoby posiadające orzeczenie o niepełnosprawności są grupą o ściśle zdefiniowanych granicach, a ponadto ich zatrudnianie wiąŜe się z szeregiem prawnych, finansowych i logistycznych konsekwencji49, dlatego respondentom nie sprawiło problemu udzielenie wiarygodnych informacji o ich obecności w przedsiębiorstwie. Niepełnosprawni znajdują się na nowych stanowiskach w 16 proc. firm tworzących miejsca pracy i stanowią 5 proc. nowozatrudnionych. Na zlikwidowanych stanowiskach znaleźli się w 9 proc. przedsiębiorstw, stanowiąc jednak zaledwie 1 proc. personelu. W całej gospodarce osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności stanowiły w latach 2005-2008 ok. 3 proc. pracujących50. PoniewaŜ udział osób niepełnosprawnych na stanowiskach tworzonych w objętych wsparciem firmach był od tego wskaźnika wyŜszy, zaś na stanowiskach zlikwidowanych niŜszy, a ponadto ogólna liczba miejsc pracy wzrosła, moŜna stwierdzić, Ŝe zaobserwowane zmiany sprzyjały zwiększeniu poziomu zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Dodatkowość – losy projektów w sytuacji braku dotacji

Przy szacowaniu dodatkowości interwencji wykorzystane zostało zarówno podejście subiektywistyczne, czyli oparte na subiektywnych deklaracjach respondentów – przedstawicieli beneficjentów ostatecznych – dotyczących wpływu interwencji i hipotetycznych konsekwencji jej braku, jak i podejście obiektywistyczne, czyli oparte na porównaniu uzyskanych informacji o faktycznej sytuacji beneficjentów ostatecznych oraz przedsiębiorstw nie objętych wsparciem.

Kluczowe pytanie przy szacowaniu dodatkowości wsparcia dla przedsiębiorstw brzmi: co stałoby się z projektem w sytuacji, gdyby dotacja nie została przyznana? W badaniu CAPI takie pytanie zadano bezpośrednio respondentom z firm, które otrzymały dotację. Zgodnie z uzyskanymi odpowiedziami, w 27 proc. przedsiębiorstw zrealizowano by dokładnie te same projekty, na których dofinansowanie składano wnioski. W przypadku tych firm moŜna mówić o braku dodatkowości i wystąpieniu efektu deadweight. Z kolei w 17 proc. mamy do czynienia z całkowitą dodatkowością – bez wsparcia z funduszy unijnych projekty w ogóle nie zostałyby zrealizowane. Dla pozostałej części, czyli 56 proc. próby, na poziomie przedsiębiorstwa moŜemy mówić o częściowej dodatkowości – w 11 proc. firm zostałyby zrealizowanie tylko niektóre projekty, o których dofinansowanie się ubiegano, w 20 proc. projekty zostałyby zrealizowane w mniejszym zakresie, a w 28 proc. realizacja projektów zostałaby odsunięta w czasie, co w kontekście zatrudnienia skutkowałoby brakiem miejsc pracy utworzonych dzięki projektowi w okresie opóźnienia realizacji projektu (te trzy kategorie częściowej dodatkowości nie są rozłączne, dlatego nie sumują się do 56 proc).

Przedstawione wyniki moŜna zestawić z odpowiedziami uzyskanymi w grupie przedsiębiorstw, których wnioski o dotację zostały odrzucone i które nie otrzymały wsparcia z funduszy unijnych. Respondenci z tej grupy byli pytani, czy projekty zostały zrealizowane mimo braku dotacji i czy w razie otrzymania dotacji projekty te miałyby szerszy zakres lub zostałyby zrealizowane wcześniej. Podstawową róŜnicą w odniesieniu do próby firm objętych wsparciem jest znacznie większy odsetek przedsiębiorstw, w których według dostępnych informacji projekty w ogóle nie zostały zrealizowane (44 proc.), mimo upływu paru lat od czasu, kiedy wniosek został opracowany. Nieco mniejszy jest równieŜ odsetek przedsiębiorstw, w których brak dotacji nie wpłynął na realizację i kształt projektów (21 proc.). Sugeruje to, Ŝe respondenci z przedsiębiorstw objętych wsparciem mogą przeceniać szanse realizacji projektów w razie braku otrzymania dotacji, natomiast nieduŜe wydaje się ryzyko zawyŜania przez tych respondentów we własnym interesie znaczenia dofinansowania.

Głównymi źródłami finansowania w sytuacji braku dotacji z funduszy unijnych były środki własne (74 proc. przedsiębiorstw) i kredyty lub poŜyczki bankowe (51 proc.).

49 por. Jak zatrudnić osobę niepełnosprawną?, ISP, Warszawa 2009 r. 50 Obliczono na podst.: Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2009, LXIX, GUS, Warszawa 2009 r.


62

Wykres 38. Losy projektów w sytuacji nie przyznania dofinansowania

27%

21%

56%

35%

17%

44%

Próba zasadnicza: przedsiębiorstwa, które otrzymały

dotację (N=700)

Próba kontrolna: przedsiębiorstwa, które składały wnioski, ale nie otrzymały żadnej

dotacji (N=150)

11%20%

28%

1%24%

17%

Realizacja tych samych projektówCzęściowa lub opóźniona realizacjaBrak realizacji projektówRealizacja tylko niektórych projektówRealizacja projektów w okrojonej skali lub mniejszym zakresieRealizacja projektów w późniejszym terminie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAPI na próbie przedsiębiorstw

Analizę w grupie przedsiębiorstw, których wnioski o dotację zostały odrzucone, moŜna równieŜ przeprowadzić przyjmując za jednostkę analizy projekt, a nie firmę. Okazuje się wtedy, Ŝe spośród 225 projektów, na które dotację starali się uzyskać badani, zrealizowano 131 (58 proc.), przy czym jedynie w przypadku 37 (16 proc.) respondenci potwierdzili, Ŝe projekt został zrealizowany tak samo, jak było przewidziane we wniosku, a pozostałe 42 proc. projektów mogło zostać zrealizowanych w mniejszym zakresie lub później. Gdyby więc liczba utworzonych dzięki projektom miejsc pracy była proporcjonalna do liczby i stopnia realizacji projektów, na podstawie informacji o losach projektów, na które nie przyznano dofinansowania, moŜna by oszacować, Ŝe efekt deadweight mieści się w przedziale od 16 do 58 proc., a dodatkowość w przedziale od 42 do 84 proc.

Dodatkowość – punktowe oszacowanie parametru

Łącząc dane na temat realizacji projektów mimo braku dofinansowania oraz deklaracje respondentów dotyczące wpływu tych projektów na utworzenie miejsc pracy moŜna podjąć próbę punktowego oszacowania parametru dodatkowości/deadweight w tworzeniu nowych miejsc pracy.

Wykres 39. Losy niedofinansowanych projektów

16% 42% 42%

LOSY NIEDOFINANSOWANYCH PROJEKTÓW, NA KTÓRE SKŁADAŁY WNIOSKI PRZEDSIĘBIORSTWA (N=225)

100%87%0%

zrealizowano w

takim samym

zakresie i czasie

zrealizowano

częściowo lub

później

nie zrealizowano

DODATKOWOŚĆ

Dodatkowość dla całej populacji: 78%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAPI na próbie przedsiębiorstw, które bez sukcesu aplikowały o środki unijne


63

Spośród projektów, na które nie została przyznana dotacja, 16 proc. zostało zrealizowanych w takim samym zakresie i czasie jak projekty, na które składany był wniosek o dofinansowanie, dodatkowość interwencji byłaby zatem zerowa. Brak informacji o realizacji 42 proc. projektów pozwala przyjąć, Ŝe w ich przypadku dodatkowość interwencji wynosiłaby 100 proc. Pozostałe 42 proc. projektów zostało zrealizowanych częściowo lub później. Zgodnie z deklaracjami respondentów, takie projekty spowodowały utworzenie średnio 0,78 miejsca pracy na projekt. W przedsiębiorstwach, które otrzymały dotację, realizacja projektu powodowała utworzenie średnio 5,84 miejsc pracy. Na podstawie róŜnicy między tymi wartościami średnią wartość dodatkowości częściowej moŜna oszacować na 87 proc., a średnią dodatkowość w całej próbie na 78 proc. A zatem przy załoŜeniu, Ŝe a) projekty, na które nie została przyznana dotacja, mają potencjalnie taki sam wpływ na wzrost liczby miejsc pracy, jak projekty dofinansowane, b) decyzja o realizacji projektu mimo braku dofinansowania z funduszy unijnych jest niezaleŜna od jego wpływu na zatrudnienie, c) deklaracje przedstawicieli przedsiębiorstw na temat wpływu projektów na utworzenie nowych miejsc pracy odpowiadają stanowi faktycznemu i d) średnia liczba miejsc pracy utworzonych dzięki projektom w próbie przedsiębiorstw (N=52), które zrealizowały projekty częściowo mimo braku dofinansowania z funduszy unijnych, nie róŜni się znacząco od analogicznej wartości w populacji, siłę efektu deadweight dla miejsc pracy utworzonych po udziale w projekcie moŜna oszacować na 22 proc., a dodatkowość na 78 proc.

Uzyskana wartość mieści się w przedziale typowej dodatkowości dla nowo utworzonych miejsc pracy, który wynosi od 70 do 80 proc.51.

Efekt przemieszczenia – podejście subiektywistyczne

Przyznanie dofinansowania pewnej grupie przedsiębiorstw wywiera wpływ na sytuację nie tylko beneficjentów, ale równieŜ firm nie objętych wsparciem. MoŜemy tu mieć do czynienia zarówno z negatywnym efektem przemieszczenia, jak i pozytywnymi efektami pośrednimi, np. z efektem dochodowym. Składają się one na łączne oddziaływanie dofinansowania przyznanego przedsiębiorstwu na sytuację innych przedsiębiorstw.

W kwestionariuszu CAPI pytano o wpływ dotacji przyznanych innym firmom z tej samej branŜy na pozycję firmy na rynku i na poziom zatrudnienia. Odniesienie do firm z tej samej branŜy miało słuŜyć pominięciu efektu dostawcy, polegającego na zwiększeniu zamówień firmy będącej beneficjentem u firm z innych branŜ, oraz częściowo innych efektów pośrednich (efekty te ze względu na ograniczoną wiedzę respondentów nie były przedmiotem szacowania na podstawie danych z badania CAPI).

Tabela 31. Wpływ dotacji przyznanej innym firmom z tej samej branŜy Wpływ na pozycję firmy na rynku Próba zasadnicza:

przedsiębiorstwa, które otrzymały dotację (N=700)

Próba kontrolna: przedsiębiorstwa, które nie

korzystały z dotacji (N=700)

Próba kontrolna: przedsiębiorstwa, które składały wnioski, ale nie otrzymały Ŝadnej dotacji

(N=150) Wystąpił wpływ pozytywny 38,3% 27,1% 29,3% Wystąpił wpływ negatywny 19,0% 26,6% 47,3% Brak wpływu 60,7% 67,6% 50,0% Przewaga wpływu pozytywnego 30,9% 13,3% 5,3% Przewaga wpływu negatywnego 5,9% 17,3% 43,3% RównowaŜenie się wpływów 2,6% 1,9% 1,3% Brak wpływu 60,7% 67,6% 50,0%


51 Centre for Strategy & Evaluation Services, Study on Measuring Employment Effects. Final Report, Sevenoaks, Kent 2006, s. 46.


64

Wykres 40. Wpływ dotacji przyznanej innym firmom z tej samej branŜy

11%

4%

2%

1%

6%

12%

75%

81%

73%

13%

9%

13%

Próba zasadnicza: przedsiębiorstwa, które otrzymały dotację (N=700)

Próba kontrolna: przedsiębiorstwa, które nie korzystały z dotacji (N=700)

Próba kontrolna: przedsiębiorstwa, które składały wnioski, ale nie otrzymały żadnej

dotacji (N=150)

Zwiększenie zatrudnienia Zmniejszenie zatrudnienia

Brak wpływu na zatrudnienie Trudno powiedzieć


Opinie przedstawicieli firm ze względu na ich ograniczony zakres obserwacji nie są dostateczną podstawą do oszacowania siły efektu przemieszczenia lub efektów pośrednich. W oparciu o nie moŜna jednak sformułować pewne istotne w tym kontekście wnioski.

Po pierwsze, ocena efektów dotacji przyznanych innym firmom róŜni się zasadniczo między grupą firm, które otrzymały dotację, a grupą firm, które z niej nie skorzystały. Wśród przedstawicieli firm objętych wsparciem zdecydowanie przewaŜały opinie o wpływie pozytywnym, natomiast przedstawiciele przedsiębiorstw nie korzystających z dofinansowania dostrzegali przede wszystkim wpływ negatywny. Wskazuje to, Ŝe firmy nie objęte wsparciem inaczej doświadczają działania efektów przemieszczenia i efektów pośrednich.

Po drugie, w grupie firm nie objętych wsparciem negatywny efekt przemieszczenia zdaje się przewaŜać w sferze zatrudnienia nad pozytywnymi efektami pośrednimi52.

Po trzecie, efekt przemieszczenia i efekty pośrednie są odczuwane przez niewielką część przedsiębiorstw – zaleŜnie od próby od 72 do 81 proc. respondentów deklarowało, Ŝe dotacje przydzielone innym firmom z tej samej branŜy w ogóle nie miały wpływu na zatrudnienie w ich firmie. Sugeruje to, Ŝe siła efektu przemieszczenia i pozytywnych efektów pośrednich w dziedzinie zatrudnienia jest nieduŜa.

Liczba utworzonych i zlikwidowanych miejsc pracy – efekt netto

Percepcja wpływu projektu na utworzenie i likwidację miejsc pracy

Jednym ze źródeł do wnioskowania o efekcie netto realizowanych projektów współfinansowanych z funduszy unijnych są dokonywane przez przedstawicieli firm objętych wsparciem subiektywne oceny wpływu realizacji dofinansowanych projektów na zachodzące w ich przedsiębiorstwie zmiany.

Respondenci w badaniu CAPI udzielali informacji o liczbie utworzonych i zlikwidowanych miejsc pracy w latach 2004-2008, a następnie, jeŜeli podali liczby większe od zera, o wpływie realizowanych projektów na zatrudnienie, łącznie z oszacowaniem liczby miejsc pracy utworzonych lub zlikwidowanych na skutek realizacji projektów. 77 proc. respondentów zdecydowanie lub z pewnym wahaniem potwierdziło wpływ dofinansowanych w ramach

52 Przypomnijmy jednak, Ŝe sformułowanie pytania miało wyłączyć z pomiaru część efektów pośrednich.


65

SPO WKP projektów na utworzenie nowych miejsc pracy, natomiast tylko 8 proc. mówiło o ich wpływie na likwidację miejsc pracy.

Wykres 41. Czy do utworzenia/likwidacji miejsc pracy przyczyniła się realizacja projektów?

39% 38%

8%

14%

33%

5%

54%

4%

4%

Utworzenie nowych miejsc pracy (N=397)

Likwidacja miejsc pracy (N=90)

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAPI na próbie przedsiębiorstw, które otrzymały dotację w ramach Priorytetu II SPO WKP. Podstawa: respondenci z przedsiębiorstw objętych wsparciem, którzy podali większą od zera liczbę utworzonych/zlikwidowanych miejsc pracy.

Wpływ projektów na tworzenie nowych miejsc pracy szczególnie często deklarowali respondenci z przedsiębiorstw, które realizowały projekty w ramach Działań 2.2.1 i 2.3 – w przybliŜeniu połowa z nich wyraŜała zdecydowaną opinię o wpływie projektów, a kolejne 34-40 proc. wybrało odpowiedź „raczej tak”. Natomiast w grupie beneficjentów Działania 2.1 rolę projektów zauwaŜało dwie trzecie respondentów, przy czym tylko 24 proc. było o niej przekonanych.

Wykres 42. Czy do utworzenia miejsc pracy przyczyniła się realizacja projektów?

24%

49%

51%

42%

40%

34%

22%

6%

10%

7%

2%

6%

6%

2%

Działanie 2.1 (N=165)

Działanie 2.2.1 (N=35)

Działanie 2.3 (N=241)



O dodatkowości w zakresie wpływu na zatrudnienie moŜna wnioskować, odnosząc deklarowaną liczbę miejsc pracy utworzoną w wyniku realizacji projektu do ogólnej liczby utworzonych miejsc pracy. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe aby umoŜliwić porównanie grupy zasadniczej z próbą kontrolną, w badaniu CAPI pytano o miejsca pracy utworzone i zlikwidowane począwszy od 2004 roku (lub od roku załoŜenia firmy), a nie od czasu realizacji projektu. W związku z tym do liczby ogólnie utworzonych i zlikwidowanych miejsc pracy wliczane były równieŜ te, które powstały lub przestały funkcjonować przed realizacją projektów, co powoduje zaniŜenie wpływu projektu na tworzenie


66

lub likwidowanie miejsc pracy. Uzyskane oszacowanie naleŜy zatem traktować jako dolną granicę dodatkowości.

W próbie przedsiębiorstw objętych wsparciem utworzono w okresie 2004-2008 średnio 15,32 nowych miejsc pracy na przedsiębiorstwo. Wpływowi projektów respondenci przypisali utworzenie średnio 8,22 miejsc pracy. Zgodnie z tymi deklaracjami, dofinansowane projekty odpowiadają zatem za 54 proc. utworzonych w latach 2004-2008 miejsc pracy. Projekty miały natomiast znikomy wpływ na likwidację miejsc pracy. Odejmując liczbę zlikwidowanych miejsc pracy od liczby utworzonych miejsc pracy uzyskujemy zmianę liczby miejsc pracy w okresie 2004-2008. Liczba miejsc pracy w próbie zasadniczej wzrosła o średnio 7,57, natomiast efektem realizacji projektów był wzrost liczby miejsc pracy o średnio 8,16. Zatem według przedstawicieli przedsiębiorstw objętych wsparciem bez realizacji dofinansowanych projektów w ich firmach na przestrzeni lat 2004-2008 w ogóle nie nastąpiłby wzrost liczby miejsc pracy, a nawet zostałby odnotowany niewielki spadek.

PowyŜsza analiza nie uwzględnia moŜliwości wystąpienia efektu deadweight, czyli potencjalnej realizacji projektów równieŜ bez przyznania dofinansowania z funduszy unijnych. Dlatego w celu oszacowania efektu netto interwencji liczbę miejsc pracy utworzonych na skutek realizacji projektu skorygowano na podstawie danych z próby kontrolnej przedsiębiorstw, które składały wnioski, lecz nie uzyskały dotacji. ZałoŜono, Ŝe w sytuacji braku dotacji w próbie zasadniczej miałaby miejsce realizacja projektów z innych środków i utworzenie miejsc pracy na taką skalę, jaka została faktycznie odnotowana w próbie kontrolnej. Zgodnie z tym załoŜeniem za wpływ przyznania dofinansowania na zmianę liczby miejsc pracy uznano róŜnicę między próbą zasadniczą a próbą kontrolną. Celem korekty jest uwzględnienie moŜliwości realizacji projektów bez dofinansowania unijnego, dlatego podlega jej liczba miejsc pracy utworzona (zlikwidowana) na skutek realizacji projektów, natomiast faktycznie zaobserwowana ogólna liczba utworzonych i zlikwidowanych w przedsiębiorstwie miejsc pracy (niezaleŜnie od wpływu na to projektu) pozostaje bez zmian. Taka procedura prowadzi do obliczenia, Ŝe wynikiem wsparcia było utworzenie średnio 7,52 miejsc pracy na przedsiębiorstwo realizujące projekt, co stanowi 49 proc. miejsc pracy utworzonych w tych przedsiębiorstwach w latach 2004-2008. Tak więc na podstawie deklaracji respondentów dotyczących wpływu realizacji projektów na zmianę liczby miejsc pracy moŜna oszacować, Ŝe siła efektu deadweight przy tworzeniu nowych miejsc pracy nie przekraczała 51 proc., a dodatkowość wynosiła co najmniej 49 proc.

Skorygowany wpływ interwencji na likwidację miejsc pracy ma wartość ujemną, co mogłoby oznaczać, Ŝe brak dotacji skłania przedsiębiorstwa do realizowania tych projektów, które ograniczają zatrudnienie. Wartość ta jest jednak niemal równa zeru, co wskazuje na to, Ŝe przyznanie dofinansowania praktycznie nie ma wpływu na likwidację miejsc pracy z powodu realizacji projektów. Ponadto opierając się na deklaracjach respondentów moŜna oszacować, Ŝe cały wzrost średniej liczby miejsc pracy w firmach objętych wsparciem w ramach SPO WKP Priorytet II wynika z otrzymania dofinansowania.


67

Tabela 32. Oszacowanie wpływu dofinansowania na zatrudnienie Próba

zasadnicza: przedsiębiorstwa, które korzystały z dotacji (N=700)

Próba kontrolna: przedsiębiorstw

a, które składały

wnioski, ale nie otrzymały

Ŝadnej dotacji (N=150)

Próba zasadnicza po korekcie na podstawie

danych z próby kontrolnej53

Średnia liczba utworzonych miejsc pracy 2004-2008

15,32 5,65 15,32

Średnia liczba miejsc pracy utworzonych na skutek realizacji projektów

8,22 0,70 7,52

Miejsca pracy utworzone

Udział projektów w tworzeniu miejsc pracy

53,6% 12,4% 49,1%

Średnia liczba zlikwidowanych miejsc pracy 2004-2008

7,75 2,47 7,75

Średnia liczba miejsc pracy zlikwidowanych na skutek realizacji projektu

0,06 0,15 -0,09

Miejsca pracy zlikwidowane

Udział projektów w likwidacji miejsc pracy

0,6% 6,1% -1,2%

Średnia zmiana liczby miejsc pracy 7,57 3,18 7,57 Średnia zmiana liczby miejsc pracy na skutek realizacji projektu

8,16 0,55 7,61

Bilans miejsc pracy utworzonych i zlikwidowanych Udział projektów w bilansie miejsc

pracy 107,8% 17,3% 100,5%


Liczebności pozwoliły na przeprowadzenie podobnych analiz dla dwóch Działań – 2.1 i 2.3. Bardziej sprzyjające tworzeniu miejsc pracy od Działania 2.1 okazało się Działanie 2.3. Po proporcjonalnej korekcie w grupie przedsiębiorstw realizujących projekty tylko w ramach tego Działania SPO WKP otrzymano szacunek 8,95 utworzonych miejsc pracy i wzrostu średniej liczby miejsc pracy o 9,07 dzięki dofinansowaniu, co stanowi odpowiednio 54 i 65 proc. efektu brutto. W grupie przedsiębiorstw realizujących jedynie projekty SPO WKP 2.1 szacunki te wyniosły odpowiednio 1,33 i 1,41, czyli 25 i 39 proc. Analizy dla grupy przedsiębiorstw, realizujących projekty zarówno w ramach Działania 2.1, jak i Działania 2.3 (i tylko tych Działań), wskazują na moŜliwość wystąpienia synergii między obydwoma Działaniami. PoniewaŜ jednak niewielka liczebność tej grupy (N=44) pociąga za sobą duŜy błąd oszacowania, do celów obliczenia ogólnej liczby miejsc pracy stworzonych dzięki Działaniom 2.1 i 2.3 przyjęto szacunki uzyskane w grupach realizujących projekty w ramach tylko jednego z Działań.

53 Zgodnie z wyjaśnieniem zamieszczonym w tekście, korekcie podlega jedynie liczba miejsc pracy utworzonych/zlikwidowanych na skutek realizacji projektów, a nie ogólna liczba utworzonych/zlikwidowanych miejsc pracy.


68

Tabela 33. Oszacowanie wpływu dofinansowania na zatrudnienie (Działania 2.1 i 2.3) Tylko Działanie

2.1 (N=278) Tylko Działanie 2.3 (N=300)

Tylko zarówno Działanie 2.1, jak i 2.3 (N=44)

Średnia liczba utworzonych miejsc pracy 2004-2008

5,41 16,69 50,59

Średnia liczba miejsc pracy utworzonych na skutek realizacji projektów

1,45 9,78 33,18

Średnia liczba miejsc pracy utworzonych na skutek realizacji projektów – po korekcie

1,33 8,95 30,35

Miejsca pracy utworzone

Udział projektów w tworzeniu miejsc pracy

24,6% 53,6% 60,0%


1,85 2,72 27,79

Średnia liczba miejsc pracy zlikwidowanych na skutek realizacji projektów

0,04 0,08 0,00

Średnia liczba miejsc pracy zlikwidowanych na skutek realizacji projektów – po korekcie

-0,06 -0,12 0

Miejsca pracy zlikwidowane

Udział projektów w likwidacji miejsc pracy

-3,2% -4,4% 0%

Średnia zmiana liczby miejsc pracy 3,56 13,97 22,80 Średnia zmiana liczby miejsc pracy na skutek realizacji projektów

1,41 9,70 33,18

Średnia zmiana liczby miejsc pracy na skutek realizacji projektów – po korekcie

1,39 9,07 30,35

Bilans miejsc pracy utworzonych i zlikwidowanych

Udział projektów w bilansie miejsc pracy

39,0% 64,9% 133,1%


Na podstawie tych danych przy uwzględnieniu struktury próby oszacowano, Ŝe 73 proc. zmiany liczby miejsc pracy zaobserwowanej w próbie moŜna przypisać dofinansowaniu w ramach Działania 2.3, a 19 proc. dofinansowaniu w ramach Działania 2.1. Następnie obliczono szacowaną zmianę liczby miejsc pracy w próbie, którą moŜna przypisać poszczególnym Działaniom i podzielono ją przez liczbę projektów z danego Działania w próbie. Uzyskano w ten sposób oszacowanie mówiące, Ŝe 1 projekt z Działania 2.1 powodował średnio zwiększenie liczby miejsc pracy o 2,56, a 1 projekt z Działania 2.1 – o 7,57. MnoŜąc te liczby przez liczbę projektów z danego Działania w Polsce uzyskujemy szacunkowy wpływ poszczególnych Działań na rynek pracy w Polsce. Według tych wyliczeń, Działanie 2.1 spowodowało wzrost liczby miejsc pracy w Polsce o około 5,5 tys., a Działanie 2.3 o 21 tys.

Tabela 34. Oszacowanie wpływu dofinansowania na zatrudnienie (Działania 2.1 i 2.3) Działanie 2.1 Działanie 2.3 Udział w zmianie liczb miejsc pracy w próbie 19% 73% Szacowana zmiana liczby miejsc pracy w próbie dzięki dofinansowaniu +1 007 +3 868 Zmiana liczby miejsc pracy dzięki dofinansowaniu w przeliczeniu na 1 projekt 2,56 7,57 Liczba projektów realizowanych w ramach Działania w Polsce 2 158 2 802 Szacowana zmiana liczby miejsc pracy w Polsce dzięki Działaniu +5 524 +21 211 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAPI na próbie przedsiębiorstw oraz „Raportu z wdraŜania SPO WKP 2004-2006 w roku 2008”

Przedstawione wyniki dotyczą oddziaływania wsparcia na sytuację przedsiębiorstw, które je otrzymały. Pomijają więc wpływ realizacji Priorytetu II SPO WKP na przedsiębiorstwa nie objęte wsparciem. Wpływ ten jest związany z występowaniem efektu przemieszczenia i efektów pośrednich. Analizy odpowiedzi udzielonych w wywiadach CAPI i płynące z nich wnioski dotyczące efektu przemieszczenia i efektów pośrednich zostały przedstawione w rozdziale 4.1.3.

Szacowanie wpływu projektu na podstawie porównania z próbą kontrolną

Drugą metodą zastosowaną do pomiaru efektu netto wsparcia dla przedsiębiorstw jest porównanie między liczbą utworzonych i zlikwidowanych miejsc pracy w próbie zasadniczej przedsiębiorstw, które otrzymały dotację, oraz w próbie kontrolnej firm, które nie korzystały z dofinansowania unijnego. Dane z próby kontrolnej, o takiej samej strukturze pod względem


69

województwa, wielkości zatrudnienia i sektora gospodarki, jak próba zasadnicza, są traktowane jako symulacja kontrfaktycznej sytuacji nieotrzymania dotacji przez przedsiębiorstwa z próby zasadniczej. Zaletą takiego podejścia jest niezaleŜność wyników od opinii respondentów, które mogą niedokładnie odzwierciedlać rzeczywistość z powodu subiektywnej natury lub tendencyjności. Wadą jest natomiast niemoŜność analitycznego oddzielenia róŜnych efektów składających się na róŜnicę między próbą zasadniczą a próbą kontrolną. NaleŜą do nich: efekt dodatkowości, czyli zmiana sytuacji firmy, której przyznano dofinansowanie, w porównaniu z kontrfaktyczną sytuacją, która by miała miejsce, gdyby dofinansowania nie przyznano; efekt przemieszczenia, czyli negatywny wpływ przyznania dofinansowania firmie na sytuację innych firm; efekty pośrednie, takie jak zwiększanie popytu na towary i usługi w efekcie przyznanego dofinansowania, co moŜe przekładać się na zwiększenie zatrudnienia. Na zróŜnicowanie poziomu zatrudnienia między próbą zasadniczą a kontrolną wpływają wszystkie te efekty i przedmiotem obserwacji jest rezultat ich łącznego oddziaływania. Efekt dodatkowości występuje jedynie w przypadku próby zasadniczej, natomiast efekt przemieszczenia i efekty pośrednie są, jak stwierdzono w rozdziale 4.1.3., z róŜną siłą odczuwane przez przedsiębiorstwa, które otrzymały i nie otrzymały dotacji. Wystąpienie efektu przemieszczenia powoduje przeszacowanie pozytywnego efektu netto, poniewaŜ jego działanie powoduje zwiększenie róŜnicy między próbą zasadniczą a próbą kontrolną, mimo Ŝe z punktu widzenia oddziaływania interwencji na całą gospodarkę działanie to ma charakter negatywny.

Tabela 35. Oszacowanie efektu netto Próba

zasadnicza: przedsiębiorstwa, które korzystały dotację (N=700)

Próba kontrolna: przedsiębiorstwa,

które nie korzystały z

dotacji (N=700)

RóŜnica między próbą zasadniczą a

próbą kontrolną

Szacowany współczynnik

efektu netto54

Średnia liczba utworzonych miejsc pracy 15,32 5,14 10,18 0,66 Średnia liczba zlikwidowanych miejsc pracy 7,75 4,69 3,06 0,39 Średnia zmiana liczby miejsc pracy 7,57 0,45 7,12 0,94


Na podstawie informacji zebranych w badaniu CAPI obliczono średnią liczbę miejsc pracy utworzonych i zlikwidowanych w przedsiębiorstwach objętych wsparciem oraz w próbie kontrolnej. RóŜnica między próbą zasadniczą a kontrolną pod względem liczby utworzonych miejsc pracy wynosi 10,18, co stanowi 66 proc. utworzonych miejsc pracy brutto w próbie zasadniczej. Porównanie z próbą kontrolną wskazuje zatem, Ŝe przyznanie firmom wsparcia w ramach Priorytetu II SPO WKP wiąŜe się z trzykrotnym wzrostem liczby tworzonych w nich miejsc pracy. Uzyskany przy wykorzystaniu próby kontrolnej współczynnik 66 proc. jest wyŜszy niŜ uzyskany na podstawie analizy subiektywnych deklaracji respondentów (49 proc).

Przedsiębiorstwa, które otrzymały dotację, charakteryzują się równieŜ wyŜszą średnią liczbą zlikwidowanych miejsc pracy niŜ przedsiębiorstwa bez dotacji, co moŜe być związane z bardziej dynamicznym rozwojem tych firm. Względna róŜnica w średniej liczbie zlikwidowanych miejsc pracy między próbą zasadniczą a kontrolną jest jednak mniejsza niŜ w przypadku utworzonych miejsc pracy.

W przedsiębiorstwach, które nie otrzymały dotacji, średnia liczba miejsc pracy uległa niewielkiej zmianie, w przeciwieństwie do próby zasadniczej, w której liczba miejsc pracy wzrosła średnio o 7,57. Zgodnie z logiką analizy, skłania to do uznania niemal całej skali wzrostu liczby miejsc pracy w przedsiębiorstwach objętych wsparciem za efekt otrzymania dotacji z funduszy unijnych.

JeŜeli przyjąć szacunkową wartość +7,1255 jako średnią zmianę liczby miejsc pracy w przedsiębiorstwach objętych wsparciem wynikająca z otrzymanego wsparcia i pomnoŜyć ją przez liczbę 4171 firm, które otrzymały dofinansowanie w ramach objętych badaniem Działań

54 Termin „współczynnik efektu netto” oznacza tu liczbę, przez jaką naleŜy przemnoŜyć efekt brutto (liczbę miejsc pracy utworzonych w przedsiębiorstwach objętych wsparciem), aby uzyskać szacunkowy efekt netto „liczbę miejsc pracy utworzonych dzięki interwencji. 55 Jest to róŜnica pomiędzy kolumną 1 i 2 w ostatnim wierszu w tabeli 35


70

SPO WKP56, uzyskujemy szacowaną liczbę 29,7 tys. miejsc pracy netto, które powstały dzięki Działaniom 2.1, 2.2.1, 2.3 i 2.4 SPO WKP.

Rozpatrując osobno przedsiębiorstwa mikro, małe i średnie moŜna zaobserwować, Ŝe co prawda największy wzrost liczby miejsc pracy przypisanych wpływowi wsparcia zanotowano w przedsiębiorstwach średnich (średnio o 19,03 miejsc pracy), ale największy względny wpływ na poziom zatrudnienia dotacje miały w grupie przedsiębiorstw mikro, w której zapobiegły spadkowi zatrudnienia.

Tabela 36. Oszacowanie efektu netto według wielkości przedsiębiorstwa Kategoria

wielkości przedsiębiorstwa

Próba zasadnicza:

przedsiębiorstwa, które korzystały z dotacji (N=700)

Próba kontrolna: przedsiębiorstwa

, które nie korzystały z

dotacji (N=700)

RóŜnica między próbą

zasadniczą a próbą kontrolną

Szacowany współczynnik efektu netto

Mikro 3,44 ,27 3,17 0,92

Małe 12,73 2,19 10,54 0,83

Średnia liczba utworzonych miejsc pacy 2004-2008 Średnie 24,93 8,24 16,69 0,67

Mikro ,69 4,43 -3,74 -5,42 Małe 4,26 1,05 3,21 0,75


Średnie 4,85 7,18 -2,33 -0,48

Mikro 2,75 -4,16 6,91 2,51 Małe 8,46 1,14 7,32 0,87

Średnia zmiana liczby miejsc pracy 2004-2008 Średnie 20,08 1,05 19,03 0,95 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAPI na próbie przedsiębiorstw

Poza samą liczbą utworzonych i zlikwidowanych miejsc pracy analizie poddano równieŜ ich strukturę ze względu na podstawowe cechy społeczno-demograficzne. Pozwala to wnioskować o wpływie wsparcia na strukturę miejsc pracy w przedsiębiorstwie, a przez to pośrednio równieŜ na jakość miejsc pracy.

Wykres 43. Utworzone/zlikwidowane miejsca pracy według płci i wieku

33%

67%

14%

84%

3%

35%

65%

12%

86%

1%

24%

76%

5%

80%

8%

7%

38%

62%

6%

75%

13%

2%

PŁEĆ

kobiety

mężczyźni

WIEK

do 24 lat

25-54 lat

55-64 lat

65 lat lub więcej

Korzystający utworzone miejsca pracy (N=9331)

Niekorzystający utworzone miejsca pracy (N=3358)

Korzystający zlikwidowane miejsca pracy (N=4682)

Niekorzystający zlikwidowane miejsca pracy (N=3118)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAPI na próbie przedsiębiorstw.

Stwierdzono, Ŝe na miejscach pracy likwidowanych przez przedsiębiorstwa objęte wsparciem kobiety stanowiły mniejszy odsetek niŜ w przypadku przedsiębiorstw z grupy kontrolnej. Sugeruje to, Ŝe dotacja mogła się przyczynić do zwiększenia szans zachowania miejsc pracy przez kobiety. Z mniejszego udziału kończących pracę zawodową kobiet (dla których niŜszy jest wiek emerytalny) na stanowiskach likwidowanych we wspartych przedsiębiorstwach moŜe wynikać

56 Na podstawie baz wnioskodawców SPO WKP.


71

róŜnica w udziale najstarszych grup wiekowych na likwidowanych miejscach pracy: zarówno w próbie zasadniczej, jak i kontrolnej, osoby w wieku powyŜej 54 lat stanowią 15 proc., ale w próbie kontrolnej więcej jest osób w wieku 55-64 lat (13 proc. wobec 8 proc.).

Podobnych róŜnic w strukturze ze względu na płeć i wiek nie zaobserwowano na tworzonych miejscach pracy.

Wykres 44. Utworzone/zlikwidowane miejsca pracy według wykształcenia

3%

36%

35%

4%

3%

18%

0,1%

3%

40%

39%

2%

3%

13%

0,4%

1%

61%

26%

2%

1%

9%

0,4%

9%

56%

24%

0%

2%

8%

0%

podstawowe (i niższe) lub gimnazjalne

zasadnicze zawodowe

średnie

policealne

wyższe nieukończone lub w trakcie studiów

wyższe ze stopniem licencjata, inż., mgr.

wyższe ze stopniem naukowym (doktorat)


Niekorzystający utworzone miejsca pracy (N=3358)Korzystający zlikwidowane miejsca pracy (N=4682)


3%

78%

19%

3%

84%

13%

1%

89%

10%

9%

83%

8%

podstawowe (i niższe) lub gimnazjalne (ISCED 0-2)

zasadnicze zawodowe i średnie (ISCED 3-4)

wyższe (ISCED 5-6)






Wykształcenie osób zajmujących tworzone i likwidowane miejsca pracy jest czynnikiem o szczególnym znaczeniu, poniewaŜ pozwala wnioskować pośrednio o jakości miejsc pracy. Porównując próbę zasadniczą z kontrolną, moŜna zauwaŜyć, Ŝe w próbie zasadniczej nieco większy udział zatrudnionych osób na miejscach pracy tworzonych legitymuje się wykształceniem wyŜszym (18 wobec 13 proc.), podczas gdy na miejscach likwidowanych udział takich osób jest podobny. Przedsiębiorstwa objęte wsparciem mają zatem nieco większą skłonność do zatrudniania osób z wykształceniem wyŜszym, które jest zazwyczaj wiązane z wyŜszą jakością miejsca pracy.

Wykres 45. Utworzone/zlikwidowane miejsca pracy według stanowiska

84%

9%

6%

1%

90%

6%

3%

1%

94%

4%

1%

0%

88%

5%

5%

1%

Pracownik szeregowy

Kierownik niższego szczebla (nadzoruje jedynie pracę wykonawców)

Kierownik średniego szczebla (nadzoruje pracę innych kierowników oraz wykonawców)

Kierownik wyższego szczebla (wchodzi w skład grupy odpowiadającej za całość zarządzania

organizacją






Przedsiębiorstwa objęte wsparciem tworzyły relatywnie więcej (16 proc. wobec 10 proc.) i likwidowały relatywnie mniej (6 proc. wobec 12 proc.) miejsc pracy na stanowiskach kierowniczych niŜ przedsiębiorstwa z próby kontrolnej. Przypomnijmy, Ŝe próba kontrolna miała tę samą strukturę co próba zasadnicza pod względem kategorii wielkości zatrudnienia, przy czym brano pod uwagę liczbę pracowników w czasie wnioskowania o dotację (w przypadku próby zasadniczej) lub w zbliŜonym czasie (w przypadku próby kontrolnej); natomiast na przestrzeni lat


72

2004-2008 w próbie zasadniczej odnotowano znacznie większy wzrost liczby miejsc pracy. Rozrastające się firmy zapewne rozbudowywały swoje struktury organizacyjne i tym moŜna tłumaczyć róŜnice w udziale stanowisk kierowniczych na tworzonych i likwidowanych miejsc pracy. W kontekście jakości miejsc pracy, wsparcie przedsiębiorstw w ramach SPO WKP sprzyjało zwiększeniu liczby stanowisk kierowniczych, które cechują się wyŜszą jakością.

Wykres 46. Utworzone/zlikwidowane miejsca pracy według kategorii zawodowych

4%

11%

10%

6%

7%

0%

29%

25%

9%

3%

7%

7%

4%

11%

0%

36%

20%

11%

2%

5%

10%

5%

21%

1%

28%

19%

9%

4%

4%

5%

6%

9%

0%

36%

19%

18%

Wyższy personel (np. dyrektor, kierownik)

Specjaliści (np. informatyk, inżynier, lekarz, prawnik)

Technicy (np. technik budownictwa, technik informatyk, urzędnik)

Pracownicy biurowi (np. sekretarka, kasjer)

Pracownicy usług (np. sprzedawca, przewodnik, pracownik ochrony)

Rolnicy (np. hodowca, ogrodnik, leśnik)

Robotnicy przemysłowi (np. murarz, ślusarz, mechanik, elektryk)

Operatorzy (np. operator maszyn, monter maszyn, kierowca)

Pracownicy przy pracach prostych (np. portier, sprzątaczka, robotnik niewykwalifik.)






W próbie zasadniczej wyŜszy o co najmniej 3 pp. niŜ w próbie kontrolnej jest udział w nowo tworzonych miejscach pracy trzech kategorii zawodowych: specjalistów, techników oraz operatorów i monterów maszyn i urządzeń. Są to dokładnie te grupy, które są uwaŜane za „nośniki Gospodarki Opartej na Wiedzy”. Struktura kategorii zawodowych na utworzonych miejscach pracy dostarcza zatem argumentu na rzecz tezy, Ŝe realizacja projektów w ramach Priorytetu II SPO WKP wiąŜe się z przechodzeniem do Gospodarki Opartej na Wiedzy.

Wykres 47. Udział osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy na utworzonych/zlikwidowanych miejscach pracy

16%

26%

16%

4%

30%

5%

20%

28%

10%

5%

15%

4%

2%

8%

9%

1%

2%

1%

4%

11%

13%

2%

6%

8%

% FIRM, KTÓRE TWORZYŁY/LIKWIDOWAŁY MIEJSCA PRACY



niepełnosprawni

% OSÓB NA NOWYCH/LIKWIDOWANYCH MIEJSCACH PRACY



niepełnosprawni

Korzystający utworzone miejsca pracy

Niekorzystający utworzone miejsca pracy

Korzystający zlikwidowane miejsca pracy

Niekorzystający zlikwidowane miejsca pracy


W próbie kontrolnej odnotowano minimalnie większy odsetek firm, które deklarowały zatrudnianie na nowych miejscach pracy osób, które były wcześniej przez wiele miesięcy bezrobotne (28 proc. wobec 26 proc.), ale udział takich osób na nowych stanowiskach był w próbie kontrolnej dwukrotnie niŜszy (15 proc. wobec 30 proc.), a na stanowiskach likwidowanych zdecydowanie


73

wyŜszy (6 proc. wobec 2 proc.). Wydaje się zatem, Ŝe to przedsiębiorstwa, które otrzymały dotację, stwarzały osobom długotrwale bezrobotnym większą szansę na reintegrację zawodową.

Przedsiębiorstwa objęte wsparciem w ramach SPO WKP zdają się równieŜ cechować nieco większą skłonnością do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Osoby takie znajdowały się na nowych miejscach pracy w 16 proc. realizujących projekty przedsiębiorstw wobec 10 proc. w próbie kontrolnej, choć udział takich osób w obu próbach był zbliŜony. Osoby niepełnosprawne prawie nigdy nie występowały na likwidowanych miejscach pracy w firmach objętych wsparciem.

Zaobserwowane róŜnice między próbą zasadniczą a kontrolną sugerują, Ŝe wpływ projektów realizowanych w ramach Priorytetu II SPO WKP nie ogranicza się tylko do poziomu, ale dotyczy równieŜ struktury i jakości zatrudnienia we wspieranych przedsiębiorstwach.

Trwałość utworzonych dzięki projektom miejsc pracy

Wywiady CAPI z przedstawicielami przedsiębiorstw przeprowadzone zostały od 1 do 5 lat po realizacji dofinansowanych projektów. Dało to nieczęstą w praktyce badań ewaluacyjnych okazję do zbadania faktycznej trwałości utworzonych miejsc pracy po upływie dostatecznie długiego czasu. Jako trwałe miejsca pracy zdefiniowano te, które istniały co najmniej dwa lata po zakończeniu projektu, w ramach którego zostały utworzone.

Wykres 48. Trwałość utworzonych miejsc pracy

16%

17%

3%

17%

40%

24%

6%

20%

3%

31%

7%

10%

3%

8%

3%

8%

8%

14%

7%

1%

77%

73%

95%

76%

57%

68%

87%

65%

89%

67%

Ogółem (N=603)

DZIAŁANIE

2.1 (N=298)

2.2.1. (N=47)

2.3. (N=312)

WIELKOŚĆ

mikro (N=113)

mała (N=282)

średnia (N=192)

ROK ZAŁ.

przed 1990 (N=113)

lata 90-te (N=307)

po 1999 (N=161)

Miejsca pracy utworzone tylko na czas realizacji projektu

Miejsca pracy istniejące również po zakończeniu dofinansowania, ale krócej niż 2 lata

Miejsca pracy istniejące co najmniej dwa lata po zakończeniu dofinansowania


Cztery piąte (80 proc.) respondentów potwierdziła, Ŝe od zakończenia i rozliczenia wszystkich realizowanych projektów minęły co najmniej dwa lata. W 12 proc. firm czas, który upłynął, był krótszy. Pozostali respondenci mieli wątpliwości, czy od rozliczenia projektu minęło więcej czy mniej niŜ dwa lata. Na podstawie tych odpowiedzi moŜna stwierdzić, Ŝe dane dotyczące trwałych miejsc pracy przez co najmniej dwa lata mają w przewaŜającej mierze charakter informacji o stanie faktycznym, a jedynie w niewielkiej części charakter przewidywań przedstawicieli przedsiębiorstw na temat zachowania miejsc pracy w (niedalekiej) przyszłości.

Zgodnie z deklaracjami respondentów, 77 proc. miejsc pracy utworzonych dzięki projektom SPO WKP moŜna zaklasyfikować jako miejsca trwałe, poniewaŜ zostały zachowane przez co najmniej dwa lata po ustaniu dofinansowania. Co szóste (16 proc.) miejsce pracy zostało stworzone tylko na czas trwania dofinansowania z funduszy unijnych, a 7 proc. istniało równieŜ po zakończeniu realizacji, ale krócej niŜ dwa lata. Firmy objęte wsparciem tworzyły średnio 5,45 trwałych miejsc pracy.


74

Trwałość miejsc pracy jest silnie związana z wielkością firmy. Firmy mikro tworzyły średnio 1,11, firmy małe 3,43, a firmy średnie 11,11 trwałych miejsc pracy. Odsetek miejsc trwałych równieŜ rośnie wraz z liczbą zatrudnionych – od 57 proc. w firmach mikro, przez 68 proc. w firmach małych, po 87 proc. w firmach średnich57.

Najbardziej trwałe okazały się miejsca pracy powstałe w firmach załoŜonych w latach dziewięćdziesiątych (89 proc.). Firmy takie tworzyły średnio 6,09 trwałych miejsc pracy. Trwałości nie róŜnicował natomiast sektor gospodarki.

Szczególnie wysoką trwałość miejsc pracy zaobserwowano w tych firmach, które realizowały projekty w ramach Działania 2.2.1 SPO WKP. Przedsiębiorstwa te tworzyły średnio 14,23 trwałych miejsc pracy, co stanowiło 95 proc. ogółu powstałych w nich dzięki projektom miejsc pracy.

Efektywność typu wsparcia

Kluczową kwestią w ocenie interwencji finansowanych z funduszy unijnych jest ich efektywność, czyli stosunek poniesionych nakładów do uzyskanych efektów. W celu ustalenia efektywności wsparcia dla przedsiębiorstw w zakresie zwiększenia liczby miejsc pracy wykorzystano opracowanie PSDB dotyczące beneficjentów SPO WKP, a takŜe dane pierwotne pochodzące z wywiadów CAPI przeprowadzonych z przedstawicielami przedsiębiorstw, które korzystały z dotacji.

Efektywność wsparcia udzielonego w ramach Priorytetu II SPO WKP pod względem zmiany liczby miejsc pracy analizowano zarówno w ujęciu brutto, jak i w ujęciu netto. Przy tym pierwszym podejściu wykorzystano dane zastane, które dotyczyły wszystkich beneficjentów Działań 2.1 i 2.3, w przypadku których minęło 18 miesięcy od rozliczenia projektu, oraz obejmowały okres po przyznaniu dotacji. Dane te zostały przytoczone w poniŜszej tabeli.

Tabela 37. Koszt miejsca pracy brutto Działanie Koszt jednego etatu SPO WKP 2.1 3 655 PLN SPO WKP 2.3 89 849 PLN

Źródło: PSDB, Badanie efektów netto projektów wspierających wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw

W ujęciu netto wykorzystano jako wskaźnik zmianę liczby miejsc pracy będącą efektem realizacji poszczególnych Działań, oszacowaną na podstawie deklaracji respondentów w badaniu CAPI co do wpływu realizacji projektów. Następnie obliczono wysokość nakładów przypadających na jedno miejsce pracy będące efektem netto programu. Dane te zestawiono ze wskaźnikami efektywności oszacowanymi na podstawie analizy danych sprawozdawczych GUS metodą Propensity Score Matching i podanymi w opracowaniu Badanie efektów netto projektów

wspierających wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Wyniki obliczeń podsumowuje poniŜsza tabela.

Tabela 38. Koszt miejsca pracy netto

Działanie

Poziom wydatków określonych w

umowach (decyzjach)

Liczba miejsc pracy netto wg badania

CAPI

Koszt jednego miejsca pracy netto wg badania CAPI

Koszt jednego etatu netto wg analizy

PSM

SPO WKP 2.1 59 704 888,50 5 524 10 808 PLN 5 575 PLN SPO WKP 2.2.1 1 666 187 644,33 mniej niŜ 2956 pow. 563 690 PLN SPO WKP 2.3 1 491 365 146,28 21 211 70 311 PLN 36 100 PLN Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAPI na próbie przedsiębiorstw, które otrzymały dotację w ramach Priorytetu II SPO WKP, sprawozdań z realizacji programów za 2008 r. oraz opracowania: PSDB, Badanie efektów netto projektów wspierających wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw

Wartość nakładów potrzebnych do stworzenia jednego miejsca pracy oszacowana na podstawie badań kwestionariuszowych okazała się prawie dwukrotnie wyŜsza niŜ oszacowana na podstawie danych statystycznych poddanych analizie PSM. Obie metody dały jednak bardzo zbliŜony obraz relacji między Działaniami 2.1 a 2.3: z punktu widzenia poziomu zatrudnienia Działanie 2.1 było 6,5-krotnie efektywniejsze. Jako najmniej efektywne z punktu widzenia poziomu zatrudnienia rysuje się Działanie SPO WKP 2.2.1. Zbyt mała liczebność próby nie pozwoliła na dokładne

57 Wskaźniki nie zostały obliczone dla firm duŜych z powodu zbyt małej liczebności podpróby.


75

oszacowanie liczby miejsc pracy netto utworzonych dzięki temu Działaniu, ale nawet gdyby za podstawę oszacowania przyjąć średnią liczbę miejsc pracy przypisywanych przez respondentów wpływowi realizacji projektów, co najprawdopodobniej prowadziłoby do przeszacowania efektów w związku z brakiem korekty na efekt deadweight i na efekty innych Działań niŜ 2.2.1, nakłady przypadające na jedno miejsce pracy byłyby nieporównanie wyŜsze niŜ w przypadku pozostałych Działań.

Efektywność poszczególnych Działań jest w dość oczywisty sposób związana z charakterem projektów i wynikającym z niego średnią wartością projektu. W ramach Działania 2.1 udzielane było wsparcie w zakresie doradztwa, które wymaga wielokrotnie mniejszych nakładów niŜ dofinansowanie inwestycji w ramach Działań 2.3 i 2.2.1. Dlatego, choć projekty realizowane w ramach Działania 2.1 tworzyły średnio mniej miejsc pracy, wartość nakładów przypadających na jedno miejsce pracy była mniejsza. Interpretując powyŜsze dane naleŜy pamiętać, Ŝe tworzenie nowych miejsc pracy było tylko jednym z celów Priorytetu II SPO WKP.

Miejsca pracy tworzone były równieŜ w ramach ZPORR oraz SPO RZL, w których to Programach wdraŜane były projekty wspierające mikroprzedsiębiorstwa (Działanie 3.4 ZPORR) oraz osoby planujące rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej (Działanie 2.5 ZPORR, 1.2 i 1.3 SPO RZL, w nielicznych przypadkach równieŜ w ramach Działań: 1.4, 1.5, 1.6 SPO RZL).

W przedsiębiorstwach wspartych w ramach Działania 3.4 ZPORR powstało 6 259 miejsc pracy, co oznacza, Ŝe koszt utworzonego miejsca pracy wynosi 27 897 zł.

W dwa lata po przyznaniu dotacji na rozpoczęcie (jednorazowa dotacja) lub prowadzenie działalności gospodarczej (wsparcie pomostowe) istnieje 68 proc. spośród 8 572 nowopowstałych firm w ramach Działania 2.5 ZPORR. W 18 miesięcy po otrzymaniu wsparcia 25 proc. nowopowstałych przedsiębiorstw stworzyło miejsca pracy dla 842 osób. Przyjmując załoŜenie, Ŝe na utworzone miejsca pracy w ramach Działania składają się osoby prowadzące jednoosobową działalność jak i osoby zatrudniane przez nowopowstałe firmy, wówczas otrzymujemy, Ŝe Działanie 2.5 ZPORR stworzyło 6 671 miejsc pracy przy koszcie jednego miejsca pracy 23 214 zł.

Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami na grupie bezrobotnych uczestników projektów realizowanych w ramach Priorytetu I SPO RZL, 15% wszystkich beneficjentów ostatecznych w ramach projektu otrzymało dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Oznacza to iŜ w ramach SPO RZL ponad 107 tys. osób otrzymało wsparcie dotacyjne, a w 6 miesięcy po otrzymaniu wsparcia 90 proc. z nich nadal prowadzi działalność gospodarczą. Niestety brak pogłębionych badań prowadzonych na grupie 98 838 nowopowstałych firm nie pozwala wnioskować o trwałości i efektywności przyznanych dotacji.

Miejsca pracy utrzymane

Działaniom 2.3 oraz 2.4 ZPORR adresowanym do osób zatrudnionych w sektorach restrukturyzowanych moŜna przypisać wpływ na utrzymanie miejsc pracy. W ramach realizowanych projektów szkoleniowych wsparciem objęto pracujących rolników (Działanie 2.3) i osoby zagroŜone utratą pracy (Działanie 2.4) w celu przekwalifikowania ich do pracy w sektorach nie zagroŜonych procesami restrukturyzacyjnymi. Łącznie pracę taką znalazło od 10 do 15 tys. osób, co stanowi 12-18 proc. ogółu wspartych w tego tupu projektach.


76

Tabela 39. Liczba utrzymanych miejsc pracy w ZPORR Liczba osób

korzystających z projektów szkoleń i

kursów przekwalifikujących

Dokonane płatności

(na koniec 2008 r.)

Ogółem

Koszt na uczestnika

Udział osób, które znalazły

zatrudnienie poza rolnictwem/ przem. restrukturyzowanym

Liczba beneficjentów, którzy znaleźli

zatrudnienie w wyniku

interwencji (pośrednio)

Koszt, znalezienia zatrudnieni

a poza rolnictwem

/ przem. restrukturyzowanym

ogółem 48652 165 439 521,46

3 400 12% [4408-7269] [22 760- 37 534]

męŜczyźni 25153 54% [2380-3925]

ZPORR Działanie 2.3

kobiety 23499 46% [2028-3344] ogółem 42986 149 062

270,08 3 468 18% [6487-8988] [16 585-

22 978] męŜczyźni 15 991 43% [2789-3865]

ZPORR Działanie 2.4

kobiety 26 995 57% [3698-5123] Źródło: Opracowanie na podstawie sprawozdania z realizacji programu za 2008 r.

Respondentów z firm, które składały wnioski o dotację, w trakcie wywiadu CAPI pytano, czy na przestrzeni lat 2004-2008 był taki moment, w którym rozwaŜano likwidację jakichś miejsc pracy, ale ostatecznie nie zostały one zlikwidowane.

Jedynie 4 proc. respondentów odpowiedziało na powyŜsze pytanie twierdząco, 86 proc. zaprzeczyło, a 10 proc. nie potrafiło udzielić odpowiedzi. Nie zaobserwowano istotnych róŜnic w częstości zaistnienia sytuacji utrzymania miejsc pracy między sektorami lub klasami wielkości przedsiębiorstw. Odsetek respondentów udzielających odpowiedzi twierdzącej był niŜszy niŜ w zrealizowanym w 2007 roku badaniu, w którym zadano analogiczne pytanie (7 proc. wśród przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach SPO WKP, 6 proc. wśród ogółu projektodawców)58, mimo dłuŜszego przedziału czasowego, którego pytanie dotyczyło. RóŜnica ta minimalnie przekracza margines błędu statystycznego i być moŜe jest świadectwem tego, Ŝe w okresie kryzysu gospodarczego utrzymane poprzednio zagroŜone stanowiska w ostatecznym rozrachunku zostały zlikwidowane.

W próbie firm korzystających ze wsparcia utrzymane mimo zagroŜenia zostało średnio 0,78 miejsca pracy.

Jedynie w 6 przedsiębiorstwach (1 proc. całej próby) utrzymanie zagroŜonych miejsc pracy zostało przypisane wpływowi projektu dofinansowanego z funduszy unijnych. W tych 6 przedsiębiorstwach zachowanych zostało 11 miejsc pracy. Jest to zbyt mała próba, aby przeprowadzić analizy jakości i trwałości utrzymanych miejsc pracy.

W opinii badanych przedsiębiorców zjawisko trwałego utrzymania zagroŜonych miejsc pracy dzięki projektom Priorytetu II SPO WKP – definiowanych jako przeznaczone do likwidacji – rysuje się zatem jako marginalne. JednakŜe w wyniku porównania beneficjentów SPO WKP z grupą kontrolną okazuje się, Ŝe we wspartych firmach mikro rzadziej były likwidowane miejsca pracy.

Alokacja wsparcia między branŜe i sektory a jakość miejsc pracy

W celu określenia, w jakim stopniu poszczególne branŜe i sektory były wspierane przez interwencje w ramach SPO WKP, na podstawie informacji o wnioskowanej kwocie dofinansowania zawartej w bazach skutecznych wnioskodawców Działań 2.1, 2.2.1 i 2.3 SPO WKP obliczono podział dofinansowania między sekcje i działy PKD. Wynik w podziale na sekcje został przedstawiony w poniŜszej tabeli.

58 PAG Uniconsult, Wpływ interwencji z funduszy strukturalnych UE na zatrudnienie, MRR, Warszawa 2007 r., s. 46 i 51.


77

Tabela 39.1. Podział dofinansowania z SPO WKP między sekcje gospodarki. A B C D E F G H I J K L M N O Udział sekcji w rejestrze REGON (2006) w %

2 0,1 0,1 10 0,1 10 32 3 7 4 17 1 3 4 7

Udział sekcji wśród wnio-skodawców SPO WKP w %

0,3 0 1 45 1 10 19 3 3 1 9 0 1 6 2

Udział sekcji wśród bene-ficjentów SPO WKO w %

0,1 0 0,5 61 0,3 8 13 1 3 0,4 8 0 1 3 1

Udział sekcji w dotacjach SPO WKP w %

0,01 0 1 83 2 5 4 0,5 1 0,1 2 0 0,02 1 3

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS (BDR) oraz baz danych beneficjentów SPO WKP.

Jedną z zalecanych metod pomiaru jakości tworzonych miejsc pracy jest analiza ze względu na sektor gospodarki. Przyjmuje się przy tym, Ŝe wysokiej jakości pracy sprzyjają sektory gospodarki oparte na wiedzy59. W niniejszym opracowaniu jako sektory gospodarki oparte na wiedzy traktowane są sekcje J, K (z wyłączeniem działu 71), M i wybrane działy sekcji D klasyfikacji PKD 2004.

Na podstawie danych o przyznanych dotacjach oraz danych statystycznych o strukturze przedsiębiorstw w Polsce moŜna stwierdzić, Ŝe rozdział dotacji między sektory gospodarki nie sprzyjał rozwojowi branŜ opartych na wiedzy. Udział sekcji J (pośrednictwo finansowe), K oprócz działu 71 (obsługa nieruchomości, nauka i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej) i M (edukacja) był mniejszy wśród wnioskodawców i beneficjentów SPO WKP niŜ wśród ogółu przedsiębiorstw występujących w rejestrze REGON. Wskazuje to, Ŝe przedsiębiorstwa z tych branŜ w porównaniu z pozostałymi rzadziej korzystały z dotacji. Jeszcze mniejszy jest udział sekcji J, K oprócz dz. 71 i M w łącznej kwocie przyznanych dotacji, co z kolei świadczy o średnio mniejszej wysokości dotacji. Tylko w przypadku wybranych działów sekcji D moŜna zaobserwować odwrotne zaleŜności. Jednak równieŜ w tym przypadku stosunek udziału branŜ przemysłu opartych na wiedzy wśród wnioskodawców, wśród wspieranych przedsiębiorstw i w łącznej kwocie dotacji do udziału tych branŜ w rejestrze REGON (ok. 2:1, 3:1 i 4:1) jest mniejszy niŜ dla całej sekcji D (ok. 4,5:1, 6:1 i 8:1). Choć więc przedsiębiorstwa prowadzące działalność produkcyjną opartą na wiedzy wydają się uprzywilejowane pod względem napływu dotacji w porównaniu z przedsiębiorstwami nieprzemysłowymi, to zajmują mniej korzystną pozycję na tle pozostałych przedsiębiorstw przemysłowych.

Tabela 39.2. Podział dofinansowania z SPO WKP między sekcje gospodarki – działy i sekcja oparte na wiedzy.

D wybrane działy J K oprócz dz. 71 M Łącznie sekcje i działy

oparte na wiedzy Udział sekcji w rejestrze REGON (2006) w %

1 4 16 3 23

Udział sekcji wśród wnioskodawców SPO WKP w %

2 1 8 1 12

Udział sekcji wśród beneficjentów SPO WKO w %

3 0,4 8 1 12

Udział sekcji w dotacjach SPO WKP w %

4 0,1 2 0,02 6

Źródło: obliczenia i oszacowania własne na podstawie danych GUS (BDR) oraz baz danych beneficjentów SPO WKP.

Choć do branŜ opartych na wiedzy naleŜy w sumie ok. 23 proc. przedsiębiorstw zarejestrowanych w REGON, to wśród wnioskodawców oraz wśród beneficjentów SPO WKP ich odsetek jest dwukrotnie niŜszy (12 proc.), a ich udział w łącznej kwocie przyznanego dofinansowania – czterokrotnie niŜszy (6 proc.). Świadczy to o tym, Ŝe przedsiębiorstwa z branŜ opartych na wiedzy rzadziej wnioskowały o dotację. Kiedy juŜ wnioskowały, nie róŜniły się pod względem szans na jej

59 Por. Centre for Strategy & Evaluation Services, Study on Measuring Employment Effects. Final Report, Sevenoaks, Kent 2006, s. 72-74.


78

otrzymanie od pozostałych przedsiębiorstw. Natomiast średnia wysokość dotacji była w ich przypadku niŜsza niŜ średnia jej wysokość dla wszystkich wspartych przedsiębiorstw.

Przeprowadzone analizy nie wskazują na to, by interwencje w ramach SPO WKP były nakierowane na wspieranie branŜ i sektorów o wysokiej jakości pracy.

5.2.2 Oddziaływanie wsparcia w zakresie szkoleń osób pracujących

Miejsca pracy ulepszone – pracujący, którzy podnieśli kwalifikacje

W Dokumencie Roboczym Nr 6 Komisji Europejskiej „Mierzenie wpływu funduszy strukturalnych na

zatrudnienie” zdefiniowano podstawowe wskaźniki dla wpływu na zatrudnienie. Jednym z nich jest: „liczba przeszkolonych pracowników – pracownicy, którzy są szkoleni lub otrzymują inną

pomoc w celu rozwijania swoich umiejętności”. W okresie programowania 2004-2006 pracownicy róŜnych sektorów i branŜ doszkalali się w kilku programach współfinansowanych z EFS: SPO RZL, ZPORR60.

„Liczbę ulepszonych miejsc pracy” moŜna określić w dwojaki sposób: na podstawie sprawozdawczości – jako osoby, które zakończyły udział w projekcie zgodnie z zaplanowaną ścieŜką; na podstawie prowadzonych badań on-going w 6 miesięcy po zakończeniu udziału osoby w projekcie – jako osoby, które deklarują wykorzystywanie zdobytej wiedzy w swojej pracy lub osoby, które zmieniły stanowisko na wyŜsze i/bądź wzrosły im dochody w wyniku odbytego szkolenia. PoniŜej przedstawiono liczbę ulepszonych miejsc pracy oszacowaną na podstawie wyników wcześniejszych badań prowadzonych w poszczególnych programach operacyjnych. Następnie scharakteryzowano ulepszone miejsca pracy na podstawie własnych badań przeprowadzonych na próbie pracowników, którzy przeszli szkolenia realizowane w ramach projektów Działania 2.3 SPO RZL.

Liczba miejsc pracy ulepszonych – efekt brutto

Zgodnie ze sprawozdaniami z realizacji Programów, w okresie programowania 2004-2006 szkolenia lub inne wsparcie podnoszące kwalifikacje np. studia podyplomowe, zakończyło 933 128 osób pracujących, z czego 60 proc. stanowiły kobiety.

W badaniach prowadzonych w 6 miesięcy po zakończeniu udziału w projekcie, większość pracowników zadeklarowała, Ŝe „zdecydowanie” lub „raczej” wykorzystuje wiedzę zdobytą w projekcie w swojej pracy. Kobiety częściej deklarują wykorzystanie nabytej wiedzy w praktyce. Na podstawie badań prowadzonych na próbie beneficjentów ostatecznych moŜna oszacować liczbę „ulepszonych miejsc pracy” – mierzonych subiektywną deklaracją osoby o wykorzystywaniu wiedzy nabytej w projekcie w pracy – na 681-726 tys.

Naturalnie „liczba ulepszonych miejsc pracy” spada jeŜeli ich miarą są bardziej obiektywne wskaźniki tj. wzrost dochodów lub zmiana stanowiska na wyŜsze. Wówczas za ulepszone moŜna uznać około 224-263 tys. miejsc pracy.

W ramach badań przeprowadzonych 6 miesięcy po udziale w projekcie nie tworzono próby kontrolnej, dlatego nie moŜna jej wykorzystać do określenia, jaki jest efekt netto wpływu Europejskiego Funduszu Społecznego na ulepszenie miejsc pracy. Analizując subiektywne oceny osób, które przeszły szkolenie, moŜna sformułować wniosek, Ŝe wpływ udziału w szkoleniu na ulepszenie miejsca pracy, mierzone obiektywnymi zmianami warunków pracy (wzrost dochodów, awans), jest niewielki.

60 Z badania wykluczono IW EQUAL poniewaŜ celem Inicjatywy było inicjowanie zmian sposobów udzielania pomocy grupom dyskryminowanym na rynku pracy, m. in. poprzez zapoczątkowanie wymiany doświadczeń EQUAL pomiędzy projektodawcami a decydentami politycznymi.


79

Tabela 40. Liczba ulepszonych miejsc pracy Program Operacyjny

Działanie Kategoria interwencji

Płeć Liczba b.o.

Zdobycie wiedzy i umiejętności przydatnych w pracy*

Polepszenie miejsca pracy** Wpływ projektu na polepszenie miejsca pracy***

proc. N proc. N proc. N 1.1 21 ogółem 37 781 72% [25 045-29 296] 40% [12 990-17 241] 7% [619-4 870] 1.1 męŜczyźni 9 212 72% [5 671-7 597] 52% [3 843-5 769] 13% [198-2 124] 1.1 kobiety 28 569 72% [18 628-22 442] 36% [8 294-12 108] 5% [0-3 442] 2.2 23 ogółem 141 821 85% [114 140-126 512] 28% [34 124-46 497] 1% [0-7 957] 2.2 męŜczyźni 23 772 80% [16 243-21 615] 34% [5 424-10 795] 2% [0-3 102] 2.2 kobiety 118 049 86% [95 914-107 077] 27% [26 512-37 675] 1% [0-6 926] 2.3 24 ogółem 487 615 72% [342 160-362 774] 38% [175 386-196 000] 5% [14 457-35 070] 2.3 męŜczyźni 245 606 70% [164 283-178 784] 39% [88 898-103 399] 4% [3 732-18 234] 2.3 kobiety 242 009 75% [174 080-188 736] 37% [82 009-96 665] 6% [6 571-21 227] 2.4 23 ogółem 13 737 69% [8 831-10 152] 23% [2 486-3 808] 1% [0-748] 2.4 męŜczyźni 4 055 69% [2 452-3 144] 24% [637-1 329] . .

SPO RZL

2.4 kobiety 9 682 69% [6 129-7 257] 22% [1 600-2 728] 1% [0-651] 2.1 23 ogółem 252 174 77% [190 920-197 427] - - - - 2.1 męŜczyźni 88 261 - - - - - - ZPORR 2.1 kobiety 163 913 - - - - - -

ogółem 933 128 [681 096-726 161] [224 987-263 545] [15 076-48 645] męŜczyźni 370 906 [188 649-211 140] [98 801-121 292] [3 930-23 460] Suma kobiety 562 222 [294 751-325 512] [118 415-149 176] [6 571-32 246]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z realizacji programów operacyjnych oraz badań prowadzonych na próbie beneficjentów ostatecznych programów w 6 miesięcy po zakończeniu udziału w projekcie EFS. * Opracowanie własne na podstawie danych z badania beneficjentów ostatecznych SPO RZL: odpowiedzi 10-7 udzielone na pytanie: „Czy [rodzaj wsparcia] w ramach projektu [nazwa], pomogło(y) P. zdobyć wiedzę lub umiejętności przydatne w P. pracy? Proszę o odpowiedź na skali od 1 – „zdecydowanie nie” do 10 – „zdecydowanie tak”. Opracowanie na podstawie raportu z badania beneficjentów ostatecznych ZPORR: odpowiedzi „zdecydowanie tak” oraz „raczej tak” udzielone na pytanie: „Czy udział w projekcie pomógł rozwinąć umiejętności potrzebne do wykonywania P. pracy zawodowej”. W raporcie z badania nie podano rozkładu na płeć respondenta, baza z wynikami badania nie zamiera informacji o płci oraz Działaniu, w którym dana osoba uczestniczyła (sic!). ** Opracowanie własne na podstawie danych z badania beneficjentów ostatecznych SPO RZL: ulepszone miejsce pracy to wzrost dochodów lub zmiana stanowiska na wyŜsze beneficjenta ostatecznego. *** Opracowanie własne na podstawie danych z badania beneficjentów ostatecznych SPO RZL: wpływ projektu na ulepszenie miejsca pracy to sytuacja, w której wzrosły dochody osoby lub nastąpił awans po udziale w projekcie a osoba przyznaje ze projekt miał „zdecydowanie” lub „raczej” wpływ na zaistniałe zmiany (pozycje 7-10).


80

Jakość i trwałość ulepszonych miejsc pracy brutto

Kwestię ulepszonych miejsc pracy pogłębiono w badaniu CATI na próbie beneficjentów ostatecznych Działania 2.3. Definicja zalecana przez Komisję Europejską do stosowania w krajach Unii Europejskiej61 mówi, Ŝe trwałe miejsca pracy to takie, które istnieją co najmniej dwa lata po zakończeniu projektu, w ramach którego zostały utworzone. W przypadku Działania 2.3 SPO RZL nie mamy do czynienia z tworzeniem nowych miejsc pracy, lecz przez analogię, jako trwałe ulepszone miejsca pracy moŜna potraktować te, które zostały zachowane przez co najmniej dwa lata po uczestnictwie w szkoleniu.

Ponad 94 proc. przebadanych pracowników pracuje zarobkowo po zakończeniu udziału w projekcie, a jedynie 2 proc. jest bezrobotnych. Po uczestnictwie w projekcie nadal pracuje 96 proc. męŜczyzn i 93 proc. kobiet. Większy odsetek niepracujących wśród kobiet nie świadczy o większym zagroŜeniu bezrobociem. Badana populacja charakteryzuje się takim samym odsetkiem bezrobotnych kobiet i bezrobotnych męŜczyzn (po 2 proc.). Na grupę kobiet, które nie pracują co najmniej dwa lata po ukończeniu szkolenia, składają się takŜe kobiety będące na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym (2 proc.). Więcej jest takŜe kobiet będących na emeryturze lub rencie.

Wykres 49. Przyczyny pozostawania bez pracy według płci

0,2%

1,9%

1%

1,5%

0,8%

2%

1%

1%

1%

2%

2%

2%

1%

w innej sytuacji

bezrobotn(y/a)

na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym

emerytem/rencistą

uczniem/studentem

Ogółem (N=1200) Mężczyźni (N=624) Kobiety (N=576)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI na próbie uczestników Działania 2.3 SPO RZL.

Z punktu widzenia przedsiębiorstwa, którego pracownicy uczestniczyli w projektach w ramach Działania 2.3 SPO RZL, istotna w kontekście trwałości efektu projektu jest dalsza praca tych pracowników w tym samym przedsiębiorstwie. Blisko ¾ beneficjentów ostatecznych (72 proc.) kontynuuje zatrudnienie u tego samego pracodawcy, co w czasie udziału w projekcie. Z sytuacją, w której zdecydowana większość badanych nie zmieniła pracodawcy, mamy do czynienia wśród osób w wieku 25-54 lat (74 proc.) oraz 55-64 lat (73 proc.). Częściej pracodawców zmieniały osoby młode w wieku 15-24 (51 proc.).

93 proc. osób, które pracują po udziale w projekcie, zatrudnionych jest na podstawie umowy o pracę, a 4 proc. z nich pracuje na umowę o dzieło lub umowę-zlecenie. 1 proc. zatrudniony jest na innej podstawie, bez umowy lub posiada gospodarstwo rolne. Co dziesiąty pracujący badany prowadzi własną działalność gospodarczą.

Porównując odsetek pracujących na czas określony oraz czas nieokreślony w momencie przystąpienia do projektu i po jego zakończeniu, moŜna zauwaŜyć wzrost udziału zatrudnionych na czas nieokreślony. Bez względu na płeć odsetek zatrudnionych na czas określony zmniejszył się, co jest pozytywnym zjawiskiem z punktu widzenia trwałości miejsc pracy. Od czasu uczestnictwa w projekcie umowę na czas nieokreślony ma o 2 pp. kobiet i o 5 pp. męŜczyzn więcej.

61 DG REGIO, Dokument Roboczy Nr 6. Mierzenie wpływu funduszy strukturalnych na zatrudnienie, Marzec 2007 r.


81

Wykres 50. Porównanie osób pracujących na czas nieokreślony i określony w trakcie udziału w projekcie oraz po jego zakończeniu

19%16% 18%

81%84% 82%

17%11% 14%

83%89% 86%

kobiety mężczyźni ogółem kobiety mężczyźni ogółem

OKREŚLONY NIEOKREŚLONY

w czasie udziału w projekcie po zakończeniu udziału w projekcie


Respondenci będący w momencie badania pracownikami zostali poproszeni o ocenę szans zachowania swoich miejsc pracy. Według 28 proc. uczestników projektów ich sytuacja zawodowa jest zdecydowanie pewna i nie występuje ryzyko utraty pracy. Większość (60 proc.) pracowników określa swoją sytuację jako raczej pewną. Realne lub powaŜne ryzyko utraty pracy zgłosiło zaledwie 11 proc. ankietowanych. RównieŜ większość tych, którzy prowadzą własną działalność gospodarczą, ocenia swoją sytuację jako zdecydowanie pewną (36 proc.) i raczej pewną z niewielkim ryzykiem upadłości firmy (56 proc.), a jedynie 6 proc. jako niepewną.

Wykres 51. Ocenia obecnej sytuacji zawodowej według płci, wieku, miejsca zamieszkania

28%

29%

27%

35%

27%

45%

31%

27%

60%

59%

62%

53%

62%

46%

59%

61%

9%

9%

9%

11%

9%

6%

9%

9%

2%

2%

1%

2%

2%

1%

2%

1%

1%

1%

1%

3%

1%

Ogółem (N=1073)

PŁEĆ

mężczyzna (N=557)

kobieta (N=516)

WIEK

15-24 lat (N=65)

25-54 lat (N=972)

55-64 lat (N=32)

MIEJSCE ZAMIESZKANIA

wieś (N=152)

miasto (N=876)

Zdecydowanie pewna - nie występuje ryzyko utraty pracy

Raczej pewna - występuje niewielkie ryzyko utraty pracy

Raczej niepewna - występuje realne ryzyko utraty pracy

Zdecydowanie niepewna - występuje poważne zagrożenie utraty pracy

Nie wiem, trudno powiedzieć

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI na próbie uczestników Działania 2.3 SPO RZL. * Istotność 0,05.

Analizując badaną grupę pracowników stwierdzono istotny statystycznie (test chi kwadrat, p=0,05) wpływ pewnych czynników na fakt posiadania pracy po zakończeniu udziału w projekcie, pełnienie obowiązków u tego samego pracodawcy i ocenę szans zachowania pracy. Na wszystkie z wymienionych sytuacji wpływ ma wykształcenie ankietowanych. Osoby z wyŜszym wykształceniem ponoszą mniejsze ryzyko braku pracy, ale rzadziej pozostają u tego samego pracodawcy. Ponadto zatrudnienie po udziale w projekcie zaleŜne jest od: płci i wieku beneficjentów (osoby w wieku 25-64 lat cechowały się większym prawdopodobieństwem posiadania pracy niŜ młodsze lub starsze; o płci była mowa wcześniej) oraz zamieszkiwanego przez nich województwa (najwyŜsza trwałość pracy została zaobserwowana w województwach: wielkopolskim, zachodniopomorskim, świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim, dolnośląskim, łódzkim oraz śląskim). Jak się okazało, na fakt pracowania u tego samego pracodawcy po ukończonym


82

szkoleniu ma wpływ wiek oraz sektor gospodarki, w którym badany pracował przed udziałem w projekcie (zmiana pracodawcy częściej występowała w sektorze usług niŜ w sektorze przemysłu). Natomiast ocena sytuacji zawodowej zaleŜy od sektora gospodarki, w którym uczestnik szkolenia pracuje obecnie (minimalnie większą pewność zachowania pracy okazywali pracownicy przemysłu i budownictwa).

W badaniu powtórzono pytanie o wykorzystywanie w pracy zawodowej wiedzy zdobytej w projekcie. Wraz z upływem czasu od momentu zakończenia udziału w projekcie rośnie odsetek respondentów deklarujących wykorzystywanie wiedzy w swojej pracy. W porównaniu z badaniami prowadzonymi w 6 miesięcy od momentu zakończenia udziału w projekcie odsetek osób deklarujących wykorzystywanie wiedzy w swojej pracy wzrósł o 14 pp. Jedynie wiek istotnie róŜnicuje wykorzystanie wiedzy zdobytej w projektach – im starszy pracownik tym częstsza deklaracja o wykorzystywaniu zdobytej wiedzy w pracy zawodowej.

Wykres 52. Czy w pracy, którą obecnie Pan(i) wykonuje, wykorzystuje Pan(i) wiedzę lub umiejętności zdobyte w trakcie udziału w projekcie?

42%

41%

43%

38%

42%

41%

46%

41%

44%

46%

43%

33%

45%

45%

40%

46%

8%

7%

9%

13%

8%

3%

9%

8%

5%

5%

5%

16%

4%

8%

5%

5%

1%

1%

1%

1%

3%

1%

1%

Ogółem (N=1073)

PŁEĆ

mężczyzna (N=557)

kobieta (N=516)

WIEK*

15-24 lat (N=65)

25-54 lat (N=972)

55-64 lat (N=32)


wieś (N=152)

miasto (N=876)

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem, trudno powiedzieć


Od momentu zakończenia udziału w projekcie do chwili obecnej 35 proc. badanych zmieniło stanowisko. Płeć, wiek, wykształcenie, grupa zawodowa w momencie badania oraz województwo istotnie statystycznie wpływają na zmianę stanowiska. Kobiety (40 proc. kobiet w stosunku do 31 proc. męŜczyzn), osoby młode w wieku 15-24 (51 proc.), z wykształceniem wyŜszym (40 proc. w stosunku do 25 proc. osób z wykształceniem zasadniczym zawodowymi i średnim) częściej zmieniają stanowisko po udziale w projekcie. Jedynie 7 proc. zmieniających stanowisko zostało zdegradowanych, 70 proc. awansowało, a 20 proc. zmieniło stanowisko na równorzędne. Zmieniający stanowisko pracownicy o wykształceniu zasadniczym zawodowym (59 proc.) rzadziej awansują niŜ osoby o wykształceniu wyŜszym (74 proc.).

Dochody wzrosły u 63 proc. badanych, w tym 64 proc. męŜczyzn oraz 62 proc. kobiet. Im młodszy pracownik, tym częściej wzrastały jego osobiste dochody – 71 proc. osób w wieku 15-24, 63 proc. osób w wieku 25-54 i jedynie 41 proc. osób w wieku 55-64. RównieŜ osoby z wyŜszym wykształceniem częściej otrzymywały podwyŜki – 68 proc. w stosunku do 54 proc. osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim. 68 proc. badanych zarobki wzrosły do 30 proc., 20 proc. badanych oszacowało wzrost zarobków na 31-100 proc. i 5 proc. badanych na powyŜej 100 proc.

Na ulepszenie miejsca pracy moŜe składać się nie tylko wzrost dochodów lub awans, ale równieŜ otrzymanie dodatkowych pozapłacowych świadczeń. Po zakończeniu udziału w projekcie EFS co dziesiąty badany otrzymywał dofinansowanie kolejnych szkoleń. Innymi popularnymi pozapłacowymi świadczeniami jakie otrzymują pracownicy są usługi medyczne (9 proc.) oraz


83

moŜliwość wzięcia udziału w zajęciach rekreacyjno-sportowych (7 proc.), zaś 5 proc. badanych otrzymało samochód słuŜbowy.

Ogólne warunki pracy, czyli wyposaŜenie stanowiska pracy, warunki BHP i ogólny komfort pracy zmieniły się na lepsze u 43 proc. badanych. Częściej miało to miejsce w sektorze usług nierynkowych oraz w budownictwie.

JeŜeli przyjmiemy, Ŝe ulepszone miejsca pracy to sytuacja w której badany:

• zmienił stanowisko na wyŜsze, lub • otrzymał podwyŜkę, lub • otrzymał nowe świadczenia pozapłacowe, lub • uległy polepszeniu ogóle warunki pracy

wówczas otrzymujemy, iŜ u ¾ badanych na lepsze zmieniły się obiektywne warunki pracy. Wśród cech pracowników jednie wiek istotnie wpływa na poprawę tych warunków.

Wykres 53. Polepszenie miejsca pracy (zmiana stanowiska na wyŜsze i/lub otrzymanie podwyŜki i/lub otrzymanie nowego świadczenia pozapłacowego i/lub polepszenie ogólnych warunków pracy)

75%

76%

74%

82%

75%

60%

71%

76%

25%

24%

26%

18%

25%

40%

29%

24%

Ogółem (N=1200)

PŁEĆ

mężczyzna (N=624)

kobieta (N=576)

WIEK*

15-24 lat (N=84)

25-54 lat (N=1068)

55-64 lat (N=42)


wieś (N=174)

miasto (N=977)

Tak Nie


Percepcja wypływu projektu na ulepszenie miejsca pracy

Informacją słuŜącą do oszacowania efektów projektu w sferze trwałości miejsc pracy jest subiektywna ocena jego wpływu na szanse zachowania miejsc pracy przez pracowników. Łącznie 23 proc. pracujących w momencie badania beneficjentów dostrzegło pozytywny wpływ projektu (10 proc. stwierdziło, Ŝe gdyby nie brali udziału w szkoleniach, ich sytuacja zawodowa pod względem pewności zatrudnienia byłaby gorsza, a 13 proc., Ŝe być moŜe byłaby gorsza). W przypadku 72 proc. pracowników sytuacja raczej lub na pewno by się nie zmieniła. Jedynie 2 proc. oświadczyło, Ŝe gdyby nie uczestniczyli w projekcie, ich obecna sytuacja zawodowa byłaby lepsza. Reszcie trudno było udzielić odpowiedzi.


84

Wykres 54. Subiektywna ocena sytuacji zawodowej pracownika, gdyby nie brał on udziału w projekcie

10%

11%

9%

13%

10%

6%

6%

11%

13%

15%

11%

9%

13%

19%

13%

13%

52%

50%

55%

59%

52%

59%

54%

52%

19%

20%

19%

13%

20%

12%

19%

19%

2%

1%

3%

3%

2%

1%

2%

3%

4%

3%

3%

3%

3%

6%

3%

Ogółem (N=1073)

PŁEĆ*

mężczyzna (N=557)

kobieta (N=516)

WIEK

15-24 lat (N=65)

25-54 lat (N=972)

55-64 lat (N=32)

MIEJSCE ZAMIESZKANIA*

wieś (N=152)

miasto (N=876)

Tak / Byłaby gorszaByć może / raczej byłaby gorszaRaczej byłaby taka samaNie / Byłaby taka samaByłaby lepszaNie wiem, trudno powiedzieć


Tylko 1 proc. pracujących beneficjentów ostatecznych przyznał, Ŝe gdyby nie brał udziału w projekcie, zdecydowanie mogłoby się zdarzyć, Ŝe straciłby obecną pracę, a 4 proc. określiło utratę posady jako raczej moŜliwą. Jak więc wynika z badania, jedynie w przypadku znikomej części uczestników szkoleń projekt mógł się przyczynić do utrzymania przez nich miejsc pracy.

Wśród osób, które prowadzą własną działalność gospodarczą (10 proc. obecnie pracujących), 8 proc. stwierdziło, Ŝe gdyby nie udział w projekcie sytuacja ich firmy pod względem zagroŜenia upadłością byłaby obecnie gorsza, a 15 proc., Ŝe być moŜe byłaby gorsza. Prawie połowa z nich (48 proc.) określiła sytuację firmy bez uczestnictwa w szkoleniach jako raczej taką samą, a ¼ jako dokładnie taką samą. 5 proc. respondentów nie potrafiło określić zagroŜenia upadłością w przypadku nieuczestniczenia w projekcie.

Wpływ udziału w projekcie na polepszenie obiektywnych warunków pracy zmierzono na podstawie deklaracji respondentów, którzy uczestniczyli w projektach. W pierwszej kolejności proszono badanych o ocenę, czy ich zdaniem szkolenie miało wpływ na zmianę stanowiska na wyŜsze i/bądź wzrost dochodów i/bądź otrzymanie dodatkowych świadczeń i/bądź polepszenie się ogólnych warunków pracy takich jak bezpieczeństwo lub komfort pracy. Osoby deklarujące „zdecydowany” lub „raczej” wpływ projektu na zmiany w Ŝyciu zawodowym proszone były o ocenę siły tego wpływu. 40 proc. badanych, którzy awansowali oraz 36 proc. osób, które otrzymały podwyŜkę, uwaŜa, Ŝe zmiany te zaszły między innymi dzięki ich uczestnictwu w szkoleniach. Niewielka grupa badanych jest skłonna przypisać udziałowi w projekcie decydujący wpływ na awans (5 proc), wzrost dochodów (11 proc.), fakt otrzymania dodatkowych świadczeń (11 proc.) lub poprawę ogólnych warunków pracy (8 proc.).


85

Wykres 55. Ocena wpływu projektu na otrzymanie, awansu, podwyŜki, dodatkowych świadczeń, poprawę ogólnych warunków pracy

10%

9%

4%

9%

31%

27%

14%

28%

32%

34%

33%

29%

24%

25%

45%

29%

4%

5%

4%

6%

Czy udział miał wpływ na zmianę stanowiska na wyższe? (N=267)

Czy udział miał wpływ na wzrost dochodów? (N=756)

Czy udział miał wpływ na otrzymanie dodatkowych świadczeń? (N=304)

Czy udział miał wpływ na zmianę warunków pracy? (N=487)


5%

11%

11%

8%

59%

51%

58%

55%

35%

36%

29%

36%

2%

2%

na zmianę stanowiska na wyższe (N=108)

na wzrost dochodów (N=267)

na otrzymanie dodatkowych świadczeń (N=54)

na zmianę warunków pracy (N=175)

Decydujący wpływ Dość istotny wpływ Niewielki wpływ Trudno powiedzieć

Jak by Pan(i) określił(a) siłę tego wpływu?


Im wyŜszy wiek pracowników tym większy przypisują oni wpływ projektowi na otrzymanie awansu. Co ciekawe, to męŜczyźni (39 proc.) częściej od kobiet (33 proc.) są skłonni uznać, Ŝe udział w projekcie miał wpływ na wzrost zarobków. Osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz średnim częściej skłonni są przyznać, Ŝe projekt miał wypływ na polepszenie ogólnych warunków pracy.

Z otrzymanych odpowiedzi stworzono zmienną „wpływ projektu na polepszenie miejsca pracy”, na którą złoŜyły się odpowiedzi respondentów deklarujących istotny (tj. „dość istotny” lub decydujący”) wpływ udziału w projekcie na:

• zmianę stanowiska na wyŜsze, lub • wzrost dochodów, lub • otrzymanie nowych świadczeń pozapłacowych, lub • polepszenie ogólnych warunków pracy (BHP, komfort pracy).

Jedynie co piąty badany przyznaje, Ŝe udział w projekcie przyczynił się do polepszenia obiektywnych warunków jego miejsca pracy.

Wykres 56. Wpływ projektu na polepszenie miejsca pracy

21%

20%

21%

24%

21%

17%

21%

20%

79%

80%

79%

76%

79%

83%

79%

80%

Ogółem (N=1200)

PŁEĆ

Mężczyzna (N=624)

Kobieta (N=576)

WIEK

15-24 lat (N=84)

25-54 lat (N=1068)

55-64 lat (N=42)


wieś (N=174)

miasto (N=977)

Tak Nie



86


Przez efektywność wsparcia przyjmuje się relację nakładów do liczby ulepszonych miejsc pracy, zdefiniowanych jako liczbę osób wykorzystujących w pracy zawodowej wiedzę zdobytą w projekcie.

Szacunki kosztu ulepszonego miejsca pracy, przedstawione w poniŜszej tabeli, naleŜy traktować jedynie orientacyjnie. Przy interpretacji efektywności naleŜy mieć na uwadze, Ŝe na podstawie danych o Programach oraz Działań nie sposób wyodrębnić jedynie kosztów poniesionych na podnoszenie kwalifikacji pracowników.

Tabela 41. Koszt ulepszenia miejsca pracy

Działanie Wydatki poniesione w ramach projektów

Ogółem

Koszt na beneficjenta ostatecznego

Koszt ulepszonego miejsca pracy [Zdobycie wiedzy i umiejętności

przydatnych w pracy] SPO RZL 1.1 b) 182 713 347,61 4 836 [6 237-7 295] SPO RZL 2.2 b)+c) 253 261 802,41 1 786 [2 002-2 219] SPO RZL 2.3 1 173 046 804,57 2 406 [3 234-3 428] SPO RZL 2.4 25 503 031,44 1 857 [2 512-2 888] ZPORR 2.1 367 883 170,37 1 459 [1 863-1 927]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania beneficjentów ostatecznych SPO RZL oraz sprawozdań z realizacji programów za 2008 r.

Koszt „ulepszenia miejsca pracy” jest wyŜszy w Działaniu 2.3 SPO RZL niŜ w Działaniu 2.1 ZPORR z kilku względów. Po pierwsze, ze względu na charakter grup docelowych. W przypadku Działania 2.3 SPO RZL są to pracodawcy oraz pracownicy, natomiast w Działaniu 2.1 ZPORR beneficjentami ostatecznymi były osoby zgłaszające z własnej inicjatywy chęć podwyŜszania lub dostosowywania kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy. Rekrutacja pierwszej z grup, ze względu na występowanie pomocy publicznej, mogła być dłuŜsza oraz bardziej kosztowana. Zasadnicza róŜnica w kosztach związanych z ulepszeniem miejsc pracy wiąŜe się jednak z specjalizacją szkoleń oferowanych w Działaniu 2.3 oraz z wykorzystaniem w Działaniu innowacyjnych oraz kosztochłonnych metod podnoszenia kwalifikacji np. e-learning, udział firm w europejskich targach branŜowych itp. Ponadto w Działaniu 2.3 SPO RZL współfinansowany był koszt uczestnictwa w studiach podyplomowych.

RównieŜ koszt jednostkowy podnoszenia kwalifikacji pracowników publicznych słuŜb zatrudnienia jest wyŜszy niŜ innych grup, ze względu na dofinansowanie w Działaniu 1.1 kosztów studiów podyplomowych oraz brak moŜliwości wykluczenia z analizy efektywności projektów o charakterze promocyjnym lub badawczym.

5.2.3 Oddziaływanie wsparcia w zakresie szkoleń osób bezrobotnych

Liczba osób bezrobotnych, które znalazły zatrudnienie – efekt brutto

Oszacowania liczby osób, które znalazły zatrudnienie po zakończeniu udziału w projekcie finansowanym z EFS, dokonano na podstawie danych ze sprawozdawczości programów oraz na podstawie wyników badania prowadzonego na próbie beneficjentów ostatecznych SPO RZL w 6 miesięcy po zakończeniu udziału w projekcie.

Zgodnie z przeprowadzonymi w 2007 r. badaniami przy uwzględnieniu maksymalnego błędu badań moŜna oszacować, Ŝe po zakończeniu udziału w projektach SPO RZL znalazło zatrudnienie od 404 do około 440 tysięcy osób bezrobotnych.

Efekt netto wpływu wsparcia udzielonego w ramach Działań 1.2 oraz 1.3 oszacowany został na poziomie kolejno 9 i 16 proc.62, czyli w ramach tych Działań od 44 159 do 46 707 osób netto znalazło zatrudnienie.

62 Chrościcka A., Płachecki T., Potęga D., Dymek K., Badanie beneficjentów ostatecznych Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006. Osoby objęte wsparciem jako niepracujące – raport końcowy, MRR, Warszawa, 2008 r.


87

Tabela 42. Liczba bezrobotnych, którzy znaleźli zatrudnienie po zakończeniu udziału w projekcie EFS Działanie Liczba

beneficjentów ostatecznych

Udział osób, które podjęły pracę

Beneficjenci ostateczni, którzy znaleźli zatrudnienie

(dorywcza, regularna ale nie we własnej firmie, samozatrudnieni, z

wykluczeniem staŜy oraz rolników) 6 miesięcy po zakończeniu udziału w programie aktywizacji

(brutto) 1.2 ogółem 296549 63% [181 333-192 319] 1.2 męŜczyźni 110165 74% [78 399-84 645 1.2 kobiety 186384 56% [99 815-108 935] 1.3 ogółem 263008 68% [173 993-183 738] 1.3 męŜczyźni 128379 78% [96 643-103 533] 1.3 kobiety 134629 58% [74 758-81 653] 1.4 ogółem 51927 24% [10 317-14 856] 1.4 męŜczyźni 27624 24% [4 873-8 452] 1.4 kobiety 24303 24% [4 476-7 353] 1.5 ogółem 63405 40% [22 295-28 481] 1.5 męŜczyźni 25406 47% [10 096-13 667] 1.5 kobiety 37999 33% [10 146-15 296] 1.6 ogółem 42432 45% [17 211-21 350]

SPO RZL

1.6 kobiety 42432 45% [17 211-21 350] ogółem 717321 [405 149-440 743] męŜczyźni 291574 [190 011-210 297] Suma kobiety 425747 [206 407-234 587]

Źródło: Opracowanie na podstawie sprawozdania z realizacji SPO RZL za 2008 r. oraz badania beneficjentów ostatecznych SPO RZL

Jakość i trwałość miejsc pracy znalezionych przez bezrobotnych

Bezrobotni zatrudniani byli w oparciu o umowę o pracę (86 proc.) lub umowy cywilno-prawne (10 proc.). Osoby zatrudniane były w charakterze pracowników biurowych (18 proc.), pracowników usług osobistych i sprzedawców (21 proc.), robotników przemysłowych lub rzemieślników (16 proc.). 71 proc. badanych w 2007 r. bezrobotnych uczestników projektów SPO RZL znalazło zatrudnienie w sektorze prywatnym, w małych przedsiębiorstwach (32 proc.)63.


PoniŜsze zestawienie kosztów na osobę bezrobotną uczestniczącą w SPO RZL oddaje stosunek ogółu środków poniesionych we wszystkich projektach zaakceptowanych do realizacji do liczby wszystkich uczestników projektów.

W Działaniach 1.4, 1.5, 1.6 poprzez wykluczenie schematów zawierających projekty realizowane w trybie pozakonkursowym starano się wyłonić jedynie koszty poniesione na uczestników projektów, a nie np. na badania, kampanie medialne czy opracowywanie baz danych.

Koszt na uczestnika Działań 1.5 oraz 1.6 jest wyŜszy niŜ na bezrobotnego w Działaniu 1.2 czy 1.3 m.in. ze względu na bardziej kompleksowy charakter wsparcia oferowanego w ramach Działań, ale równieŜ ze względu na podmioty oferujące wsparcie – instytucje publiczne (urzędy pracy w Działaniu 1.2 oraz 1.3), przedsiębiorcy i organizacje pozarządowe (w Działaniu 1.5 oraz 1.6).

W przypadku Działań 1.2 oraz 1.3 na podstawie dostępnych badań istnieje moŜliwość oszacowania kosztu utworzenie jednego miejsca netto. W Działaniu 1.2 koszt ten wynosi [67 379-71 461 zł], w Działaniu 1.3 [35 643-37 639 zł].

63 Chrościcka A., Płachecki T., Potęga D., Dymek K., Badanie beneficjentów ostatecznych Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006. Osoby objęte wsparciem jako niepracujące – raport końcowy, MRR, Warszawa, 2008 r.


88

Tabela 43. Koszt przeszkolenia osoby bezrobotnej w projektach EFS

Wydatki poniesione w ramach projektów Ogółem

Koszt na uczestnika

projektu

Koszt znalezienia pracy przez

bezrobotnego

1.2 1 166 242 141 3 933 [6 064-6 431] 1.3 1 047 832 550 3 984 [5 703-6 022]

1.4 a) 96 512 002 1 859 [26 040-37 496] 1.5 312 618 886 4 931 [13 352-17 057]

SPO RZL

1.6 a) 181 400 572 4 275 [14 838-18 406 Źródło: Opracowanie na podstawie sprawozdania z realizacji SPO RZL za 2008 r. oraz badania beneficjentów ostatecznych SPO RZL

Liczba osób bezrobotnych, które znalazły zatrudnienie – efekt netto

Percepcja wypływu projektu na znalezienie pracy

Zgodnie z przeprowadzonymi w SPO RZL badaniami, w opinii uczestników projektów, którzy znaleźli zatrudnienie, projekt raczej przyczynił się do zdobycia przez nich zatrudnienia – średnia 7,1 na skali od 1 – w ogóle się nie przyczynił do 10 – bardzo się przyczynił. Blisko co trzecia osoba (27 proc.), która znalazła zatrudnienie jest skora przyznać, Ŝe udział w projekcie miał wpływ na zmianę jaka zaszła w ich Ŝyciu.

Wykres 57. Udział osób bezrobotnych, którzy znaleźli zatrudnienie po zakończeniu udziału w projekcie EFS

56%

74%

63%

58%

78%

68%

24%

24%

24%

33%

47%

40%

45%

45%

34%

36%

35%

25%

23%

24%

13%

10%

11%

17%

27%

22%

18%

18%

kobieta (N=1699)

męŜczyzna (N=1074)

Ogółem (N=2773)

kobieta (N=1387)

męŜczyzna (N=1382)

Ogółem (N=2769)

kobieta (N=274)

męŜczyzna (N=224)

Ogółem (N=498)

kobieta (N=203)

męŜczyzna (N=198)

Ogółem (N=401)

kobieta (N=400)

Ogółem (N=400)

1.2

1.3

1.4

1.5

1.6

Bezrobotni, którzy znaleźli zatrudnienie

Bezrobotni, którzy znaleźli zatrudnienie i uwaŜają Ŝe projekt miał na to wpływ

Źródło: Opracowanie na podstawie badania beneficjentów ostatecznych SPO RZL

Analiza efektu netto interwencji metodą propensity score matching

Efekt netto szkoleń finansowanych z EFS w ramach perspektywy 2004-2006, skierowanych do osób bezrobotnych oszacowano za pomocą metody PSM (Propensity Score Matching). Zgodnie z tą metodą, podstawą do oszacowania efektu netto było porównanie sytuacji zawodowej osób, które ukończyły szkolenia finansowane z funduszy unijnych, z próbą kontrolną osób nie uczestniczących w takich szkoleniach, dobraną na podstawie syntetycznego wskaźnika prawdopodobieństwa udziału w projekcie (propensity score). NaleŜy podkreślić, Ŝe przeprowadzone analizy dotyczą jedynie efektu szkoleń finansowanych z EFS, nie dotyczą natomiast innych form wsparcia (takich jak staŜe, pośrednictwo pracy, doradztwo zawodowe, dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej itd.).

Bezpośrednio po zakończeniu szkolenia odsetek pracujących był znacznie wyŜszy w próbie kontrolnej niŜ w próbie zasadniczej (27 proc. wobec 13 proc.). Świadczy to o wystąpieniu efektu lock-in, czyli obniŜenia szansy znalezienia pracy osób uczestniczących projekcie na skutek zmniejszenia ich aktywności w poszukiwaniu pracy. Wyniki badań empirycznych prowadzonych w


89

innych krajach europejskich wskazują, Ŝe w przypadku szkoleń konsekwencje tego efektu mogą być szczególnie długotrwałe – zauwaŜalne w 9 i więcej miesięcy od początku udziału w projekcie64. Do powstania róŜnicy między próbą zasadniczą a kontrolną mógł się ponadto przyczynić mechanizm wyłonienia próby zasadniczej, włączający do niej tylko osoby, które ukończyły szkolenie finansowane z funduszy unijnych65. JeŜeli zatem osoba odbywająca szkolenie w jego trakcie znalazła zatrudnienie i zrezygnowała z uczestnictwa w projekcie, nie była zaliczana do badanej grupy beneficjentów.

W kolejnych miesiącach odsetek pracujących rósł szybciej w próbie zasadniczej niŜ w próbie kontrolnej i około 9 miesięcy po zakończeniu szkolenia osiągnął zbliŜony poziom. Do końca badanego okresu odsetek pracujących beneficjentów ostatecznych wsparcia nie przekroczył analogicznego wskaźnika dla próby kontrolnej. MoŜna zauwaŜyć, Ŝe jego wartość w próbie zasadniczej osiągała podobną wartość, jak w próbie kontrolnej miesiąc wcześniej. Rozpatrując cały okres realizacji projektów, nie stwierdzono zatem występowania istotnego efektu netto finansowanych z funduszy unijnych szkoleń osób bezrobotnych z wyjątkiem opóźnienia podjęcia przez nich pracy o około miesiąc w związku z efektem lock-in.

Wykres 58. Odsetek pracujących wśród beneficjentów ostatecznych projektów szkoleniowych finansowanych z funduszy unijnych oraz w próbie kontrolnej określoną liczbę miesięcy po zakończeniu szkolenia.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Próba zasadnicza Próba kontrolna

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy PSM.

Tabela 44. Efekt netto (odsetek pracujących w proc.) Liczba miesięcy od szkolenia

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Beneficjenci ost. 13 28 36 42 45 49 51 54 56 59 60 62 63 64 64 65 65 66 Próba kontrolna 27 35 40 44 48 52 54 56 58 59 61 62 64 64 65 66 67 67 Efekt netto -14 -7 -4 -2 -3 -3 -3 -2 -2 0 -1 0 -1 0 -1 -1 -2 -1


64 por. Lalive R., van Ours J. C., Zweimüller J., The Impact of Active Labor Market Programs on the Duration of

Unemployment, Institute for Empirical Research in Economics, University of Zurich, Working Paper No. 41, Zurich, 2002 r.; Fitzenberger B., Speckesser S., Employment Effects of the Provision of Specific Professional Skills and Techniques in Germany, IZA, Discussion Paper No. 1868, Bonn, 2005 r. 65 W 91 proc. przypadków skierowanie na szkolenie pociągało za sobą jego ukończenie. Dostępne dane nie pozwalały rozstrzygnąć, czy osoby, które zostały skierowane na szkolenia, lecz ich nie ukończyły, uczestniczyły przez choć jeden dzień w szkoleniu. W związku z tym, aby nie przypisywać udziału w szkoleniu osobom, które w ogóle w nim nie uczestniczyły, do próby zasadniczej zaliczono jedynie te osoby, które ukończyły szkolenie.


90

Pogłębiona analiza wykazała, Ŝe wartość efektu netto róŜni się w zaleŜności od okresu, w którym zakończyło się szkolenie. Mniejszy efekt netto po 18 miesiącach odnotowano dla szkoleń, które kończyły się w czwartym kwartale danego roku (co moŜe być związane z sezonowymi zjawiskami na rynku pracy). Ponadto zaobserwowano trend wzrostu wartości efektu netto szkoleń. Dla szkoleń, które kończyły się nie później niŜ w II kwartale 2005 roku, efekt ten po 18 miesiącach był zdecydowanie ujemny i wynosił od -12 do -20 pp. Następnie, od III kwartału 2005 do IV kwartału 2006, efekt ten był niewielki, oscylujący między -4 a +4 pp. (z wyjątkiem II kwartału 2006, dla którego wyniósł +9 pp.). Wreszcie dla szkoleń kończących się w 2007 roku lub później odnotowano dodatni efekt netto juŜ 1-2 miesiące po zakończeniu szkolenia, a 18 miesięcy po wynosił on juŜ od +6 do +19 pp. NaleŜy pamiętać, Ŝe wyniki dla poszczególnych kwartałów obciąŜone są znacznie większym błędem statystycznym niŜ wyniki dla całości próby, dlatego naleŜy z ostroŜnością podchodzić do uzyskanych wartości liczbowych, za bardziej wiarygodne uwaŜając ogólnie rysujące się trendy i tendencje.

Tabela 45. Efekt netto według terminu zakończenia szkolenia (odsetek pracujących w proc.) Liczba miesięcy od szkolenia

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

do III kw 2004 -26 -24 -26 -25 -22 -18 -16 -15 -13 -13 -15 -14 -16 -13 -13 -11 -13 -12 IV kw 2004 -21 -18 -18 -19 -21 -20 -21 -22 -19 -17 -19 -18 -18 -18 -19 -20 -21 -20 I kw 2005 -23 -26 -22 -16 -14 -10 -14 -16 -16 -18 -17 -17 -17 -16 -18 -21 -20 -16 II kw 2005 -27 -17 -22 -12 -9 -6 -8 -11 -15 -16 -14 -17 -16 -13 -14 -14 -11 -12 III kw 2005 -23 -23 -12 -4 0 1 -1 0 0 -3 -2 -1 -1 -1 0 1 2 1 IV kw 2005 -18 -12 -10 -10 -10 -11 -11 -8 -6 -5 -4 -3 -3 -3 -4 -4 -4 -4 I kw 2006 -19 -10 -15 -11 -13 -8 -8 -7 -3 -3 -2 -4 -4 -4 -2 0 3 1 II kw 2006 -10 10 12 12 10 8 8 7 7 7 8 9 10 10 10 9 9 9 III kw 2006 -15 -5 -3 -2 -3 -4 -5 -4 -2 -1 0 1 2 3 3 3 4 4 IV kw 2006 -15 -11 -10 -6 -6 -5 -5 -6 -5 -3 -4 -3 -3 -2 -1 -2 -2 -3 I kw 2007 9 27 24 23 22 22 21 21 23 22 18 18 20 20 21 21 19 19 II kw 2007 -15 1 6 9 10 11 11 11 12 12 12 10 10 10 9 9 10 9 III kw 2007 -12 0 3 6 6 6 7 7 8 8 7 8 7 6 6 7 6 6 IV kw 2007 lub później 5 17 15 15 15 16 17 14 13 12 11 11 12 14 12 12 12 12

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy PSM. Wykres 59. Efekt netto według terminu zakończenia szkolenia

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

do

III k

w20

04

IV k

w 2

004

I kw

200

5

II kw

200

5

III k

w 2

005

IV k

w 2

005

I kw

200

6

II kw

200

6

III k

w 2

006

IV k

w 2

006

I kw

200

7

II kw

200

7

III k

w 2

007

od

IV k

w20

07

Efekt netto 18 mies. po zakończeniu szkolenia (w pp.)


Podjęliśmy próbę powiązania zaobserwowanych trendów z podstawowymi charakterystykami rynku pracy w okresie pomiaru efektu netto (tj. w ciągu 18 miesięcy po zakończeniu szkolenia). Średnia stopa bezrobocia w ciągu kolejnych 18 miesięcy w analizowanym okresie stale spadała. W średniej stopie bezrobocia nie przejawia się silnie sezonowość, która jest bardziej widoczna w bezwzględnej zmianie stopy bezrobocia na przestrzeni 18 miesięcy. ZaleŜność między zmianą stopy bezrobocia a efektem netto nie jest wyraźna, choć największy efekt szkoleń zanotowano dla


91

szkoleń zakończonych w kwartałach, po których następował największy spadek bezrobocia. JeŜeli więc istniałaby zaleŜność przyczynowo-skutkowa między warunkami na rynku pracy jako przyczyną a efektem netto jako skutkiem, to spadek bezrobocia pociągałby za sobą większą skuteczność szkoleń.

Wykres 60. Efekt netto a stopa bezrobocia

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20d

o II

I kw

200

4

IV k

w 2

004

I kw

20

05

II kw

200

5

III k

w 2

005

IV k

w 2

005

I kw

20

06

II kw

200

6

III k

w 2

006

IV k

w 2

006

I kw

20

07

II kw

200

7

III k

w 2

007

od

IV k

w2

007


10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Średnia stopa bezrobocia

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

do

III k

w20

04

IV k

w 2

004

I kw

200

5

II kw

200

5

III k

w 2

005

IV k

w 2

005

I kw

200

6

II kw

200

6

III k

w 2

006

IV k

w 2

006

I kw

200

7

II kw

200

7

III k

w 2

007

od

IV k

w20

07


-9

-8

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

Zmiana stopy bezrobocia

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy PSM i danych GUS.

Szczególnie wysoki pozytywny efekt netto odnotowano w województwie pomorskim, w którym juŜ po 3 miesiącach od zakończenia szkolenia efekt ten był dodatni, a pod koniec badanego okresu oscylował wokół 10 pp. Nieznaczny dodatni efekt netto, począwszy od 3-4 miesiąca, zaobserwowano równieŜ w województwie dolnośląskim i zachodniopomorskim. Specyficzna sytuacja wystąpiła w województwie małopolskim, w którym z biegiem czasu nie doszło do istotnego zmniejszenia róŜnicy między próbą zasadniczą a kontrolną, a poziom zatrudnienia w


92

próbie kontrolnej po 18 miesiącach był najwyŜszy spośród wszystkich województw (74 proc.). Zaobserwowane róŜnice między województwami nie były jednak tak silne, jak róŜnice między kwartałami. Ponadto naleŜy pamiętać, Ŝe wyniki dla poszczególnych województw są obciąŜone większym błędem statystycznym niŜ wyniki dla całego kraju – błąd ten moŜe wynosić kilka punktów procentowych. Ze względu na zaburzenie reprezentatywności próby nie obliczono wyników dla województw: lubuskiego, łódzkiego i wielkopolskiego.

Tabela 46. Efekt netto według województwa (odsetek pracujących w proc.) Liczba miesięcy od szkolenia

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

dolnośląskie -10 -3 1 2 5 4 2 1 0 1 3 4 3 4 3 2 1 2 Kujawsko-pomorskie -15 -13 -11 -8 -7 -7 -6 -6 -5 -4 -2 -1 -1 0 -1 -1 -2 -2 Lubelskie -21 -15 -13 -11 -11 -10 -9 -7 -7 -6 -5 -5 -5 -4 -4 -6 -5 -5 małopolskie -16 -12 -13 -13 -14 -15 -15 -15 -12 -11 -12 -13 -12 -12 -13 -14 -15 -13 mazowieckie -16 -10 -10 -9 -8 -8 -7 -7 -5 -1 -4 -1 -1 -2 -2 -4 -3 -3 Opolskie -16 -10 -8 -7 -7 -7 -5 -4 -4 -4 -5 -6 -5 -5 -6 -8 -7 -7 podkarpackie -21 -19 -17 -17 -16 -15 -15 -14 -12 -12 -12 -10 -9 -9 -9 -9 -8 -7 podlaskie -20 -9 -7 -3 -4 -5 -5 -6 -5 -5 -6 -7 -6 -5 -7 -6 -7 -7 pomorskie -14 -2 2 6 8 6 7 12 17 15 14 11 10 7 7 9 11 11 Śląskie -19 -15 -12 -10 -9 -11 -11 -11 -9 -7 -7 -6 -6 -5 -5 -5 -5 -5 świętokrzyskie -17 -14 -13 -11 -10 -8 -9 -9 -9 -9 -9 -7 -6 -6 -5 -3 -2 -3 warmińsko-mazurskie -16 -10 -7 -4 -5 -5 -5 -5 -5 -5 -5 -5 -6 -6 -5 -6 -6 -6 zachodnio-pomorskie -13 -4 -2 2 1 1 0 0 1 1 1 2 2 2 2 2 2 3


Bardzo interesująco przedstawia się porównanie zarejestrowanego efektu netto z odsetkiem ludności przebywającej w celach zarobkowych za granicą (wg Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku). Okazuje się, Ŝe pięć województw, w których odnotowano największą skalę zarobkowych migracji zagranicznych (powyŜej 1 proc. ludności), to jednocześnie pięć województw, w których odnotowano najbardziej negatywny efekt netto 18 miesięcy po szkoleniach dla bezrobotnych. Współczynnik korelacji między efektem netto a odsetkiem ludności przebywającej w celach zarobkowych za granicą wynosi -0,40, nie jest więc bardzo wysoki. Wykres obrazujący pozycję poszczególnych województw na wymiarze efektu netto oraz na wymiarze skali migracji pokazuje jednak, Ŝe związek tych dwóch zmiennych nie ma charakteru liniowego. Wydaje się raczej, Ŝe duŜa skala migracji zarobkowych sprzyja wyraźnie ujemnemu efektowi netto. MoŜna na tej podstawie sformułować hipotezę, Ŝe zaobserwowany w latach 2004-2006 ujemny efekt netto jest związany z masową falą zarobkowych migracji zagranicznych w latach 2004-2007. Poszukujący pracy mogli wybrać strategię pozostania w kraju i udziału w szkoleniach (próba zasadnicza) lub strategię wyjazdu do pracy za granicę (zapewne część próby kontrolnej). W tym drugim przypadku w analizie PSM byli klasyfikowani jako osoby, które znalazły zatrudnienie. MoŜna załoŜyć, Ŝe wymienione strategie raczej nie były ze sobą łączone – przeprowadzone badania sugerują, Ŝe beneficjenci ostateczni programów finansowanych z EFS w porównaniu z całą ludnością Polski rzadziej migrują i rzadziej docelowym miejscem ich wyjazdów jest zagranica66. Wysoką skutecznością strategii poszukiwania pracy za granicą moŜna zatem tłumaczyć wyŜsze zatrudnienie w próbie kontrolnej.

66 GFK Polonia, PSDB, Wpływ funduszy Unii Europejskiej na saldo migracji wewnętrznych i zewnętrznych w Polsce, MRR, Warszawa 2009 r., s. 29-30. Wniosek tego typu naleŜy formułować ostroŜnie, poniewaŜ wyniki w grupie beneficjentów ostatecznych EFS i dla całej populacji Polski nie były w pełni porównywalne: beneficjenci ostateczni EFS pochodzili jedynie z 6 województw, a ponadto w ich przypadku pytanie o migracje dotyczyło okresu od zakończenia projektu, natomiast w badaniu na reprezentatywnej próbie populacji – okresu 2004-2007.


93

Tabela 47. Porównanie efektu netto i skali migracji dla województw Województwo Efekt netto 18

mies. od szkolenia Odsetek ludności

przebywającej w celach zarobkowych za granicą

dolnośląskie 2 0,90% kujawsko-pomorskie -2 0,46% lubelskie -5 0,80% małopolskie -13 1,24% mazowieckie -3 0,45% opolskie -7 3,75% podkarpackie -7 2,04% podlaskie -7 2,68% pomorskie 11 0,83% śląskie -5 0,80% świętokrzyskie -3 0,76% warmińsko-mazurskie -6 1,07% zachodniopomorskie 3 0,60%

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy PSM i Banku Danych Regionalnych (GUS).

Wykres 61. Pozycje województw – związek między efektem netto a skalą migracji zarobkowych.

0,00%

0,50%

1,00%

1,50%

2,00%

2,50%

3,00%

3,50%

4,00%

-15 -10 -5 0 5 10 15

Efekt netto

Skala m

igracji zarobko

wyc

h


Mimo nieliniowego charakteru zaleŜności, skala zagranicznych migracji zarobkowych jest lepszym liniowym predyktorem efektu netto osiągniętego w województwie (korelacja -0,40) niŜ odsetek uczestników szkoleń, którzy odbyli szkolenie w ramach Działania 1.3 (korelacja 0,28), odsetek ludności miejskiej na obszarach działalności PUP z danego województwa (0,27), stopa bezrobocia w województwa (0,26), wartość realizowanych przez PUP projektów w przeliczeniu na jedną osobę bezrobotną (0,25), odsetek uczestników szkoleń, którzy odbyli szkolenie w ramach Działania 1.2 lub 1.3 (0,22) i uśredniony termin zakończenia szkolenia przez beneficjentów ostatecznych z badanych urzędów pracy (0,19). Łącznie wszystkie wymienione zmienne wyjaśniają 56 proc. międzywojewódzkiego zróŜnicowania wartości efektu netto. Warto zauwaŜyć, Ŝe korelacja między efektem netto a stopą bezrobocia w województwie jest dodatnia, co, odwrotnie niŜ przy analizie dla poszczególnych kwartałów, wskazywałoby, Ŝe to wyŜsza stopa bezrobocia sprzyja bardziej pozytywnemu efektowi netto. Przeprowadzone analizy nie pozwalają zatem sformułować jednoznacznych wniosków co do wpływu ogólnej sytuacji na rynku pracy na skuteczność szkoleń.

Tabela 48. Predyktory wartości efektu netto w województwie Predyktor Korelacja Stopa bezrobocia na obszarach działalności PUP, średnia dla lat 2004-2008 0,25 Odsetek ludności miejskiej na obszarach działalności PUP, średnia dla lat 2004-2008 0,27 Wartość realizowanych przez PUP projektów w przeliczeniu na osobę bezrobotną 0,25 Odsetek osób przebywających w celach zarobkowych za granicą (2002) -0,40 Odsetek uczestników szkoleń, którzy otrzymali wsparcie w ramach Działania 1.3 0,28 Odsetek uczestników szkoleń, którzy otrzymali wsparcie w ramach Działania 1.2 lub 1.3 0,22 Średni okres zakończenia szkolenia 0,19



94

Podsumowując, na poziomie całego kraju i całego okresu programowania 2004-2006 nie zaobserwowano istotnego efektu netto, z wyjątkiem efektu lock-in opóźniającego podjęcie pracy przez beneficjentów ostatecznych o około miesiąc. Bardziej pogłębiona analiza pokazała jednak, Ŝe uzyskany zerowy efekt netto jest wypadkową ujemnego efektu netto w początkowym okresie realizacji interwencji oraz dodatniego efektu netto w końcowym okresie realizacji interwencji. MoŜe to świadczyć o stopniowym wzroście jakości szkoleń. Wyniki sugerują, Ŝe ujemny efekt netto w początkowym okresie oraz zróŜnicowanie międzywojewódzkie w efekcie netto szkoleń moŜna wyjaśniać odwołując się do zjawiska masowych migracji w latach 2004-2007.

Uzyskane wyniki moŜna zestawić z rezultatami dwóch innych badań. W opracowaniu „Zatrudnienie w Polsce 2007”67 na podstawie analizy PSM oszacowano, Ŝe efekt netto szkoleń osób bezrobotnych rozpoczętych w II kwartale 2006 roku po upływie 18 miesięcy wyniósł 12,8 pp. Zarejestrowany przez nas efekt dla tego okresu równieŜ był dodatni, choć mniejszy (9 proc. dla szkoleń zakończonych w II kwartale, 4 proc. dla szkoleń zakończonych w III kwartale). Odnotowując zgodność w zakresie wykazania istotnego pozytywnego efektu szkoleń, moŜna jednocześnie zastanowić się nad przyczynami rozbieŜności między badaniami w pomiarze jego wielkości.

Warto zauwaŜyć, Ŝe w badaniu przedstawionym w opracowaniu „Zatrudnienie w Polsce 2007” grupa zasadnicza obejmowała osoby, które korzystały jedynie ze szkoleń, a próba kontrolna osoby, które nie korzystały z Ŝadnego wsparcia w ramach aktywnej polityki rynku pracy. Natomiast w przeprowadzonej przez nas analizie osoby zarówno z próby zasadniczej, jak i z próby kontrolnej, mogły korzystać z innych niŜ szkolenia form wsparcia, przy czym struktura próby kontrolnej była dopasowana do struktury próby zasadniczej pod względem udziału w staŜach, pracach interwencyjnych, robotach publicznych i szkoleniach przed rozpoczęciem projektu szkoleniowego finansowanego z funduszy unijnych, zaś poza kontrolą z powodu braku odpowiednich danych pozostawało korzystanie z pośrednictwa pracy, doradztwa zawodowego i wsparcia działalności gospodarczej. Porównaniu podlegały zatem nieco inne grupy. Aby zbadać wpływ tej róŜnicy w metodologii, przeprowadziliśmy ponownie analizę PSM, zawęŜając próbę zasadniczą do osób, które korzystały jedynie ze szkoleń finansowanych z EFS, a próbę kontrolną do osób, które w okresie 2003-2009 nie korzystały z Ŝadnych form wsparcia odnotowanych w dostępnej bazie. W miarę moŜliwości upodobniliśmy więc załoŜenia doboru prób do przyjętych w opracowaniu „Zatudnienie w Polsce 2007”. Po takiej zmianie metodologicznej uzyskaliśmy oszacowanie ogólnego efektu netto po 18 miesiącach na poziomie -4 pp., a więc bardziej negatywnym niŜ uzyskane przez nas pierwotnie -1 pp. PoniewaŜ wykluczenie osób korzystających z innych form wsparcia spowodowało niewielkie pogorszenie oszacowania efektu netto, nie wydaje się, by moŜna mu przypisać wpływ na uzyskanie wyŜszego szacunku efektu netto przez autorów opracowania „Zatrudnienie w Polsce 2007” .

NaleŜy natomiast zwrócić uwagę, Ŝe w opracowaniu „Zatrudnienie w Polsce 2007” zastosowano nieco inny zestaw zmiennych, według których zrównano strukturę próby zasadniczej i kontrolnej. Do analiz wprowadzono syntetyczną klasyfikację powiatów, wielkość miejscowości zamieszkania, dokształcanie się na własną rękę i sytuację zawodową małŜonka, natomiast nie uwzględniono niepełnosprawności, stanu cywilnego, liczby dzieci, samotnego wychowywania dziecka, staŜu pracy, zawodu, specyficznych kwalifikacji, liczby otrzymanych propozycji pracy i stawiania się na wezwanie urzędu. W takim stopniu, w jakim wymienione czynniki są związane z prawdopodobieństwem udziału w projekcie oraz podjęcia pracy, ich nieuwzględnienie moŜe wpływać na przeszacowanie lub niedoszacowanie efektu netto. Ponadto trzeba pamiętać, Ŝe oszacowania dokonywane na podstawie prób są obciąŜone błędem statystycznym. W badaniu opisanym w „Zatrudnieniu w Polsce 2007” błąd standardowy dla efektu netto szkoleń wynosił 2,7 pp., natomiast w naszej analizie dla I i II kwartału 2006 – odpowiednio 1,8 i 1,6 pp.

Inną metodologię zastosowano w „Badaniu beneficjentów ostatecznych Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006”. Oparto się w nim na badaniu

67 Bukowski M. [red.], Zatrudnienie w Polsce 2007. Bezpieczeństwo na elastycznym rynku pracy, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, 2008 r.


95

kwestionariuszowym wśród beneficjentów ostatecznych SPO RZL, którzy zakończyli udział w projektach w I i II kwartale 2007 roku, oraz analogicznym badaniu w grupie kontrolnej wylosowanej z baz PULS. Strukturę próby kontrolnej zrównano ze strukturą próby zasadniczej pod względem płci, wieku, wykształcenia, województwa i poziomu bezrobocia w powiecie. Okazało się, Ŝe około pół roku od zakończenia udziału w projektach stałą pracę lub własną firmę ma 58 proc. beneficjentów Działania 1.2 i 67 proc. beneficjentów Działania 1.3. PoniewaŜ w próbach kontrolnych zarejestrowano odpowiednio odsetki 49 proc. i 51 proc., efekt netto w postaci podjęcia pracy w ciągu 6 miesięcy moŜna oszacować na 9 proc. dla Działania 1.2 i 16 proc. dla Działania 1.368. W tym przypadku pomiarowi podlegał efekt wszystkich form wsparcia udzielanego w ramach SPO RZL, a nie tylko szkoleń, dlatego wyniki nie są w pełni porównywalne z rezultatami analizy PSM. Wspólny jest jednak wniosek o znacznym efekcie pozytywnym wsparcia udzielonego w pierwszej połowie 2007 roku.

5.3 Podsumowanie

Wyniki modeli makroekonomicznych pokazują wpływ funduszy na rynek pracy rzędu od 46 do 124 tys. osób. Wpływ ten był największy (największa dodatkowość) wśród osób w wieku 15-24 lata z wykształceniem podstawowym (ISCED 0-2) oraz dla grupy zawodowej operatorów (uznawanej za nośnik GOW). Takie przekroje wskazały trzy niezaleŜne analizy: ekstrapolacja funkcji trendu, triangulacja oraz wyliczenia efektu netto dokonane w rozdziale 5.2.. Analizy makroekonomiczne pokazują takŜe, Ŝe w Polsce zachodzą trwałe przemiany na rynku pracy prowadzące gospodarkę Polski w kierunku gospodarki opartej na wiedzy. Wskazują na to przemiany w strukturze zatrudnienia: spadki udziału pracujących w rolnictwie, wzrosty udziału pracujących w usługach, szczególnie naleŜących do grupy KIS (knowledge-intensive services). Nie zawsze moŜna było wskazać, Ŝe te pozytywne przemiany uległy intensyfikacji, choć samo kontynuowanie tych trendów naleŜy zaliczyć do zjawisk pozytywnych. Zdecydowanie moŜna było natomiast stwierdzić, Ŝe w okresie po akcesji do Unii wojewódzkie wskaźniki rynku pracy osiągają mniejsze zróŜnicowanie (konwergencję). Wyniki symulacji pochodzące z jednego z makromodeli oceniających wpływ polityki spójności pozwalają stwierdzić, Ŝe polityka ta miała wpływ na przyspieszenie tego procesu (konwergencji) w okresie po akcesji do Unii.

Pomimo, Ŝe wyniki modeli makroekonomicznych pokazują, Ŝe zmiany na rynku pracy, które moŜna przypisać funduszom nie stanowią pierwszoplanowego źródła przemian tego rynku , to moŜna jednak zaobserwować wpływ realizacji projektów w ramach SPO WKP na zatrudnienie w tych przedsiębiorstwach, które otrzymały dotację. ZaleŜnie od stosowanej metody analizy, od 49 do 66 proc. miejsc pracy utworzonych w tych przedsiębiorstwach w latach 2004-2008 zostało zidentyfikowanych jako efekt netto przyznanego dofinansowania. Zarówno oparcie się na deklaracjach respondentów, jak i na porównaniu z grupą kontrolną prowadzi do wniosku, Ŝe niemal cały zaobserwowany wzrost liczby miejsc pracy w grupie przedsiębiorstw objętych wsparciem w ramach Działań 2.1, 2.2.1, 2.3 i 2.4 SPO WKP moŜna przypisać przyznaniu dotacji (czyli bez otrzymania dotacji liczba miejsc pracy zapewniana przez beneficjentów tych działań pozostałaby na tym samym, stałym poziomie). Oznacza to około 30 tys. miejsc pracy utworzonych w latach 2004-2008 dzięki wymienionym Działaniom w przedsiębiorstwach objętych wsparciem. W przedsiębiorstwach tych dynamika wzrostu zatrudnienia kobiet była większa niŜ ogólna dynamika wzrostu zatrudnienia.

Badanie wpływu funduszy w przekroju wykształcenia pracowników wykazuje, Ŝe jest on mało istotny w przypadku pracowników z wykształceniem wyŜszym (ISCED 5-6) i średnim (ISCED 3-4). W przypadku osób bez wykształcenia (ISCED 0-2) moŜemy stwierdzić, Ŝe wpływ funduszy był pozytywny i pozwolił zwiększyć udział tych osób o 0,9 pp. ponad poziom, który ukształtowałby się,

68 Chrościcka A., Płachecki T., Potęga D., Dymek K., Badanie beneficjentów ostatecznych Sektorowego Programu

Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006. Osoby objęte wsparciem jako niepracujące – raport końcowy,

MRR, Warszawa, 2008 r., s. 252


96

gdyby fundusze nie napływały. Po dokonaniu triangulacji wyników makro i mikro mogliśmy potwierdzić najwyŜszą dodatkowość tej grupy osób.

Badania wpływu funduszy na strukturę pracujących według wieku, pokazały, Ŝe stosunkowo największy wpływ miały na zmianę udziału pracowników w wieku 15-24. Wyniki trinaguacji pozwalają potwierdzić najwyŜszą dodatkowość tej grupy osób.

Analiza rzeczywistej i hipotetycznej struktury pracujących w przekroju wielkich grup zawodowych wskazuje, Ŝe występuje ujemny wpływ funduszy dla trzech wielkich grup zawodowych: rolnicy, leśnicy, ogrodnicy i rybacy, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy oraz technicy i inny średni personel. W dwóch z trzech wielkich grup zawodowych uznanych za nośniki GOW (specjaliści oraz operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń) odnotowano dodatni wpływ funduszy na ich udział w rynku pracy. W przedsiębiorstwach realizujących projekty w ramach Priorytetu II SPO WKP odnotowano wzrost udziału wszystkich trzech kategorii zawodowych uznanych za nośniki GOW, a porównanie z grupą kontrolną pozwala wysunąć tezę, Ŝe wzrost ten jest związany z udzieleniem wsparcia. Triangulacja niniejszych wyników z rzeczywistymi zmianami na rynku pracy pozwoliła na stwierdzenie wysokiej dodatkowości jedynie wśród jednej z grup będących nośnikiem GOW: operatorów i monterów maszyn.

Badanie w przekroju pracujących wg duŜych grup zawodowych pozwoliło uzyskać potwierdzenie wpływu akcesji na redukcję liczby pracujących w rolnictwie (grupy duŜe – 61, 63) i w pracach prostych w rolnictwie (92). Potwierdzono równieŜ pozytywny wpływ akcesji na wzrost liczby pracujących operatorów i monterów maszyn i urządzeń (81, 82, 83), części specjalistów (24), techników i innego średniego personelu (31, 33), kadry zarządzającej (11, 13), ale równieŜ większości grup duŜych robotników przemysłowych i rzemieślników (71, 72, 74). Na podstawie powyŜszych analiz naleŜy stwierdzić brak jednoznacznego wpływu akcesji na rozwój GOW mierzony strukturą zawodową pracujących wg duŜych grup zawodowych.

Wyniki badań sugerują, Ŝe te przedsiębiorstwa, które otrzymały dotację w ramach Priorytetu II SPO WKP, stwarzały osobom długotrwale bezrobotnym większą szansę na reintegrację zawodową. Przedsiębiorstwa te zdają się równieŜ cechować nieco większą skłonnością do zatrudniania osób niepełnosprawnych.

Istnieją przesłanki wskazujące, Ŝe wsparcie udzielone w ramach SPO WKP przyczynia się do wzrostu jakości miejsc pracy w objętych nim przedsiębiorstwach. Stwierdzono mianowicie, Ŝe wśród osób zatrudnionych następuje wzrost udziału osób z wykształceniem wyŜszym oraz tworzone są nowe stanowiska kierownicze.

77 proc. miejsc pracy utworzonych dzięki projektom Priorytetu II SPO WKP moŜna zaklasyfikować jako miejsca trwałe, poniewaŜ zostały zachowane przez co najmniej dwa lata po ustaniu dofinansowania. Co szóste (16 proc.) miejsce pracy zostało stworzone tylko na czas trwania dofinansowania z funduszy unijnych, a 7 proc. istniało równieŜ po zakończeniu realizacji, ale krócej niŜ dwa lata. Firmy objęte wsparciem w ramach Priorytetu II SPO WKP tworzyły średnio 5,45 trwałych miejsc pracy.

Wyniki umoŜliwiają porównanie poszczególnych Działań i form wsparcia Priorytetu II SPO WKP, a mianowicie Działania 2.1, w ramach którego prowadzone było doradztwo, oraz Działań 2.2.1i 2.3, które wspierały inwestycje. Działanie 2.3 skutkowało utworzeniem większej liczby miejsc pracy niŜ Działanie 2.1 – oszacowano, Ŝe realizacja jednego projektu z Działania 2.3 była związana ze zwiększeniem liczby miejsc pracy w przedsiębiorstwie je realizującym średnio o 7,57. Przekłada się to na ok. 21 tys. miejsc pracy utworzonych dzięki Działaniu 2.3 w Polsce w latach 2004-2008. Miejsca pracy w ramach tego Działania tworzone były często – w 65 proc. przedsiębiorstw realizujących projekty z tego Działania liczba miejsc pracy zwiększała się, a w 85 proc. przypadków respondenci zauwaŜali wpływ projektu na utworzenie miejsc pracy. 76 proc. utworzonych dzięki projektom miejsc pracy okazało się trwałych. Koszt utworzenia jednego etatu brutto wyniósł ok. 90 tys. złotych, a utworzenia jednego miejsca pracy netto 36-71 tys. złotych.

Jeden projekt Działania 2.1 (wsparcie przez doradztwo) powodował zwiększenie liczby miejsc pracy średnio o 2,56, co przekłada się na ok. 5,5 tys. miejsc pracy utworzonych w okresie 2004-2006 dzięki temu Działaniu. W porównaniu z innymi Działaniami miejsca pracy tworzone były rzadziej – 47 proc. uczestniczących w Działaniu 2.1 przedsiębiorstw raportowało wzrost


97

zatrudnienia, a 66 proc. respondentów dostrzegało wpływ projektu na utworzenie miejsc pracy. 73 proc. utworzonych miejsc pracy okazało się trwałych. Zaobserwowana dynamika wzrostu zatrudnienia była jednak większa niŜ w Działaniu 2.3. Działanie 2.1 było najbardziej efektywne z punktu widzenia poziomu zatrudnienia – koszt utworzenia jednego etatu brutto wyniósł 3 655 złotych, a jednego miejsca pracy netto 5-11 tys. złotych.

Działanie 2.2.1 z racji liczby podpisanych umów miało najmniejsze znaczenie w skali Polski – liczba miejsc pracy utworzonych dzięki jego realizacji w latach 2004-2008 nie przekroczyła 3 tys. Przedsiębiorstwa objęte wsparciem w ramach tego Działania najczęściej deklarowały jednak wzrost zatrudnienia (68 proc.) i najczęściej przypisywały utworzenie miejsc pracy realizacji projektów (aŜ 89 proc.). Ponadto utworzone dzięki projektom miejsca pracy były najbardziej trwałe (aŜ 95 proc. miejsc pracy okazało się trwałych). Te dobre rezultaty w zakresie tworzenia trwałych miejsc pracy zostały osiągnięte przy bardzo duŜych nakładach: na jedno miejsce pracy netto przypadało ponad 500 tys. złotych.

Porównując przedsiębiorstwa mikro, małe i średnie, które otrzymały dotacje w ramach Priorytetu II SPO WKP, moŜna zaobserwować, Ŝe co prawda największy wzrost liczby miejsc pracy przypisanych wpływowi wsparcia zanotowano w przedsiębiorstwach średnich (średnio o 19,03 miejsc pracy), ale największy względny wpływ na poziom zatrudnienia dotacje miały w grupie przedsiębiorstw mikro, w której zapobiegły spadkowi liczby miejsc pracy.

Na poziomie całego okresu realizacji szkoleń bezrobotnych w ramach perspektywy 2004-2006 stwierdzono brak efektu netto – jedynym zaobserwowanym efektem było przedłuŜenie okresu bezrobocia do około roku, co moŜna przypisać działaniu efektu lock-in. Pogłębiona analiza wykazała jednak, Ŝe zerowy efekt netto był wypadkową ujemnego efektu netto szkoleń kończących się w okresie 2004-2006 oraz dodatniego efektu netto szkoleń kończących się w okresie 2006-2008. Zaobserwowano trend stałego wzrostu efektu netto szkoleń. MoŜe to wynikać ze stopniowego wzrostu jakości i uŜyteczności szkoleń. Inną hipotezą wyjaśniającą początkowy negatywny efekt netto jest powiązanie go z masowymi migracjami zagranicznymi w celach zarobkowych, które miały miejsce w latach 2004-2007. Poszukiwanie pracy zagranicą mogło być skuteczniejszą strategią znalezienia zatrudnienia niŜ uczestnictwo w szkoleniach.

Analiza opisanych w rozdziale typów wsparcia nie wyczerpuje tematu wpływu interwencji na poziom zatrudnienia. Miejsca pracy tworzone są m.in. przez przedsiębiorstwa, które skorzystały z oferty funduszy poŜyczkowych, poręczeniowych lub kapitału zaląŜkowego oferowanego w ramach Działania 1.2 SPO WKP69, tworzone są przez podmioty realizujące projekty finansowane z EFS (trenerzy, koordynacja projektów, obsługa finansowo-księgowa) oraz tworzone są przez instytucje zajmujące się zarządzaniem i wdraŜaniem funduszy europejskich. Zgodnie z wynikami badania przeprowadzonego przez MRR pt.: „Potencjał administracyjny systemu instytucjonalnego Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013” „liczba zatrudnionych w jednostkach zaangaŜowanych w realizację programów operacyjnych współfinansowanych ze środków funduszy Unii Europejskiej od momentu przystąpienia Polski do Wspólnot Europejskich systematycznie rośnie. Wspomnianej tendencji nie zahamowało zamykanie pomocy przyznanej na lata 2004-2006 i powierzanie pracownikom zadań w ramach nowej perspektywy. […] Stan zatrudnienia we wszystkich IZ, IP i IP II (z wyłączeniem IZ EWT) w ramach perspektywy 2007-2013 wynosi 8943 osób (7589 etatów), co oznacza wzrost o 12% w stosunku do połowy 2009 roku. Warto wspomnieć równieŜ o zmniejszającej się liczbie osób zatrudnionych w IZ, IP oraz IP II zajmujących się jednocześnie perspektywą 2004-2006. Na dzień 31 grudnia 2009 r. odnotowano w tym zakresie spadek o 113 osób, co daje 991 osób uczestniczących w zamykaniu programów operacyjnych poprzedniego okresu finansowania”70.

69 Gajewski M., Szczucki J., Ewaluacja trafności i efektów realizacji Działania 1.2 SPO WKP, MRR, Warszawa 2009 r. 70 Baraniecka I., Brzeszkiewicz P., Laskowski R., Płonka B., Potencjał administracyjny NSRO na lata 2007-2013 (stan na 31 grudnia 2009 r.), MRR, Warszawa 2010 r., s. 15, 17.


98

6. WNIOSKI I REKOMENDACJE

1. W jakim stopniu interwencje realizowane w ramach polityki spójności przyczyniły się w sposób bezpośredni lub pośredni do utrzymania istniejących i powstania nowych miejsc pracy?

Ogólny trend zmian na rynku pracy w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej jest pozytywny, ale rola interwencji w ramach polityki spójności nie jest w tym procesie pierwszoplanowa. Po akcesji nastąpiły pozytywne zmiany we wskaźniku zatrudnienia. W latach 1999-2003 wskaźnik zatrudnienia spadał o 1,33 pp. średnio na rok (męŜczyźni -1,66, kobiety -1,01), zaś w okresie 2004-2008 rósł w tempie 1,86 pp. (męŜczyźni 2,24, kobiety 1,56). RównieŜ po akcesji przyhamowaniu uległ proces spadku współczynnika aktywności zawodowej. W latach 1999-2003 tempo spadku współczynnika aktywności zawodowej były wyŜsze niŜ po wstąpieniu do Unii Europejskiej. JednakŜe w wyniku analiz makroekonomicznych moŜna oszacować, Ŝe interwencje w ramach polityki spójności spowodowały w 2008 r. wzrost wskaźnika zatrudnienia nie więcej niŜ 0,2-0,4 pp. Stopa bezrobocia spada w wyniku wykorzystania funduszy maksymalnie o 0,7 pp.

W celu zwiększenia siły oddziaływania polityki spójności na rynek pracy i zatrudnienie w Polsce naleŜy w programowaniu polityki spójności uwzględnić nowy paradygmat polityki regionalnej zakładający wzmacnianie i wykorzystanie potencjałów terytorialnych. Potrzebne jest równieŜ lepsze dopasowanie instrumentów polityki spójności w zakresie zatrudnienia do strategii rozwoju gospodarczego i rynku pracy poprzez wkomponowanie i dostosowanie tych instrumentów do tworzonych obecnie: długo i średnio okresowej strategii rozwoju kraju i dziewięciu strategii rozwoju, w szczególności strategii innowacyjności i efektywności gospodarki, strategii rozwoju zasobów ludzkich oraz strategii rozwoju regionalnego.

Natomiast bezpośredni i znaczący wpływ interwencji finansowanych z funduszy unijnych na zatrudnienie moŜna zaobserwować w przedsiębiorstwach, które otrzymały dotację. W badaniu, zaleŜnie od stosowanej metody analizy, od 49 do 66 proc. miejsc pracy utworzonych w tych przedsiębiorstwach w latach 2004-2008 zostało zidentyfikowanych jako efekt netto przyznanego dofinansowania. Zarówno oparcie się na deklaracjach respondentów, jak i na porównaniu z grupą kontrolną prowadzi do wniosku, Ŝe niemal cały zaobserwowany wzrost liczby miejsc pracy w grupie przedsiębiorstw objętych wsparciem w ramach Działań 2.1, 2.2.1, 2.3 i 2.4 SPO WKP moŜna przypisać przyznaniu dotacji (czyli bez otrzymania dotacji liczba miejsc pracy zapewniana przez beneficjentów tych działań pozostałaby na tym samym, stałym poziomie). W przedsiębiorstwach tych dynamika wzrostu zatrudnienia kobiet była większa niŜ ogólna dynamika wzrostu zatrudnienia.

Przeszło 3/4 miejsc pracy utworzonych w przedsiębiorstwach dzięki dotacjom unijnym moŜna zaklasyfikować jako miejsca trwałe, poniewaŜ zostały zachowane przez co najmniej dwa lata po ustaniu dofinansowania. Firmy objęte wsparciem w ramach Priorytetu II SPO WKP tworzyły średnio 5,45 trwałych miejsc pracy.

Wśród interwencji realizowanych w okresie 2004-2008 tylko Działaniom 2.3 oraz 2.4 ZPORR, zaadresowanym do osób z sektorów restrukturyzowanych, moŜna przypisać celowy wpływ na utrzymanie miejsc pracy. Skala tej interwencji była niewielka, w wyniku tych Działań pracę w sektorach nie zagroŜonych procesami restrukturyzacyjnymi znalazło od 10 do 15 tys. osób. W opinii wspartych w ramach SPO WKP przedsiębiorstw zjawisko trwałego utrzymania zagroŜonych miejsc pracy jest marginalne. Natomiast w wyniku porównania beneficjentów SPO WKP z grupą kontrolną okazuje się, Ŝe we


99

wspartych firmach mikro rzadziej były likwidowane miejsca pracy.

Badanie efektów interwencji w ramach polityki spójności jest utrudnione przez fakt, Ŝe system sprawozdawczości z realizacji programów operacyjnych nie dostarcza spójnych i kompletnych danych na temat efektów zatrudnieniowych projektów, działań i programów. Wskazane byłoby więc wprowadzenie wymogu stosowania przez projektodawców standardowego, wspólnego dla wszystkich działań, które mają wpływ na rynek pracy zestawu wskaźników efektów realizacji projektów, tak, aby móc precyzyjniej powiązać rzeczywiste zmiany na rynku pracy ze stosowaniem konkretnych instrumentów.

2. Czy i w jaki sposób interwencje realizowane w ramach polityki spójności wpływają na strukturę zatrudnienia w Polsce?

Rozwój kraju i województw mierzony – z perspektywy struktury zatrudnienia – teorią trzech sektorów (zmniejszaniem się udziału zatrudnionych w rolnictwie, zwiększaniu w usługach) uległ intensyfikacji w okresie po akcesji do UE jedynie pod względem rolnictwa, gdzie intensywność zmian (spadków) była zdecydowanie większa po akcesji. W przypadku przemysłu malejące udziały pracujących przed akcesją zamieniły się we wzrosty odsetka pracujących po akcesji. W przypadku usług nie moŜna generalnie stwierdzić, Ŝe wzrosty udziału pracujących były intensywniejsze po akcesji. Jeśli miarę rozwoju zawęzimy jedynie do spadku udziału zatrudnionych w rolnictwie to moŜna powiedzieć, Ŝe rozwój województw uległ intensyfikacji po akcesji do Unii.

Badanie wpływu funduszy w przekroju wykształcenia pracowników wykazuje, Ŝe jest on mało istotny w przypadku pracowników z wykształceniem wyŜszym (ISCED 5-6) i średnim (ISCED 3-4). Największy wpływ miały fundusze w przypadku osób bez wykształcenia (ISCED 0-2). Badania wpływu funduszy na strukturę pracujących według wieku, pokazały, Ŝe stosunkowo największy wpływ miały na zmianę udziału pracowników w wieku 15-24.

Istnieją przesłanki wskazujące, Ŝe wsparcie udzielone w ramach SPO WKP przyczynia się do wzrostu jakości miejsc pracy w objętych nim przedsiębiorstwach. Stwierdzono, Ŝe wśród osób zatrudnionych następuje wzrost udziału osób z wykształceniem wyŜszym oraz tworzone są nowe stanowiska kierownicze (jednakŜe metoda polegająca na triangulacji wyników makro i mikro nie potwierdziła tego wniosku).

Wyniki badań sugerują, Ŝe te przedsiębiorstwa, które otrzymały dotację w ramach Priorytetu II SPO WKP, stwarzały osobom długotrwale bezrobotnym większą szansę na reintegrację zawodową. Przedsiębiorstwa te zdają się równieŜ cechować nieco większą skłonnością do zatrudniania osób niepełnosprawnych.

3. W jakim zakresie środki z funduszy unijnych mające wpływ na zatrudnienie trafiały do regionów o najwyŜszej stopie bezrobocia? Czy w regionach o najwyŜszym bezrobociu powstało najwięcej miejsc pracy w wyniku interwencji realizowanych w ramach polityki spójności?

Badanie pozwoliło jednoznacznie stwierdzić, Ŝe zachodzi konwergencja w okresie po akcesji do Unii pod względem wskaźników zatrudnienia (wg płci i wieku, niepełnosprawności) oraz struktury zatrudnionych w 3 sektorach ekonomicznych (wyjątek stanowi frakcja zatrudnionych w rolnictwie). Polityka spójności przyczyniła się najprawdopodobniej do przyspieszenia tego procesu.

W świetle tych wyników, niezaleŜnie od rozstrzygnięcia kwestii, czy polityka

spójności jest w stanie i powinna nadal wspierać konwergencję gospodarczą regionów, wskazane wydaje się kierowanie instrumentów polityki spójności na wspieranie konwergencji społecznej na rynku pracy.

Ze względu na niewielkie oddziaływanie polityki spójności na zmiany zatrudnienia, w badaniu nie ujawniło się silne powiązanie pomiędzy kwotami wydatkowanymi w ramach programów, a poprawą wskaźników


100

rynku pracy w poszczególnych województwach. Otrzymane zaleŜności korelacyjne są niskie, lecz dodatnie – co oznacza, Ŝe tam gdzie trafiały największe środki uzyskano średnio najwyŜszą poprawę na rynku pracy.

4. Jaki rodzaj interwencji był najskuteczniejszy i najbardziej efektywny? Jaki rodzaj interwencji warto byłoby rozwijać i kontynuować w przyszłości, w kontekście zmieniających się warunków funkcjonowania rynku pracy (w tym m.in. w kontekście obecnego i ewentualnych przyszłych kryzysów gospodarczych)?

Wyniki badania umoŜliwiają porównanie poszczególnych Działań i form wsparcia Priorytetu II SPO WKP, a mianowicie Działania 2.1, w ramach którego prowadzone było doradztwo oraz Działań 2.2.1 i 2.3, które wspierały inwestycje. Działanie 2.3 skutkowało utworzeniem większej liczby miejsc pracy niŜ Działanie 2.1 Zaobserwowana dynamika wzrostu zatrudnienia była jednak większa w Działaniu 2.1. Działanie 2.1 było równieŜ najbardziej efektywne z punktu widzenia poziomu zatrudnienia – koszt utworzenia jednego etatu był w tym działaniu najniŜszy. Działanie 2.2.1 z racji małej liczby podpisanych umów miało najmniejsze znaczenie. JednakŜe przedsiębiorstwa objęte wsparciem w ramach tego Działania najczęściej deklarowały wzrost zatrudnienia i najczęściej przypisywały utworzenie miejsc pracy realizacji projektów. Te dobre rezultaty w zakresie tworzenia trwałych miejsc pracy zostały osiągnięte w Działaniu 2.2.1 przy bardzo duŜych nakładach.

Porównując przedsiębiorstwa mikro, małe i średnie, które otrzymały dotacje w ramach Priorytetu II SPO WKP, moŜna zaobserwować, Ŝe co prawda największy wzrost liczby miejsc pracy przypisanych wpływowi wsparcia zanotowano w przedsiębiorstwach średnich (średnio o 19,03 miejsc pracy), ale największy względny wpływ na poziom zatrudnienia dotacje miały w grupie przedsiębiorstw mikro, w której zapobiegły spadkowi liczby miejsc pracy.

Wsparcie dla firm mikro cechuje się najmniejszymi nakładami potrzebnymi do utworzenia jednego miejsca pracy netto. Natomiast wsparcie firm średnich generuje najwięcej miejsc pracy w przeliczeniu na firmę lub projekt, a ponadto tworzone miejsca pracy odznaczają się wysoką trwałością.

Biorąc to pod uwagę, w przypadku ukierunkowania polityki spójności na wzrost zatrudnienia, jeŜeli chce się uzyskać maksymalizację dodatkowości i efektywności wsparcia wskazane jest wspieranie firm mikro (gdzie te parametry osiągają największą wartość), natomiast w celu maksymalizacji wzrostu poziomu zatrudnienia zaleca się wspieranie firm średnich (w których dzięki projektom tworzonych jest najwięcej trwałych miejsc pracy).

Występujące w programach operacyjnych NPR rozdzielne finansowanie wsparcia dla firm z EFRR (inwestycje) i EFS (szkolenia) nie sprzyjało synergii tych interwencji. Dla zwiększenia skuteczności i efektywności wsparcie dla firm naleŜałoby łączyć w pakiety finansowane zarówno z EFRR i EFS (inwestycje w majątek trwały, doradztwo i szkolenia oraz wsparcie finansowe – poręczenia, itp.)

Wspieranie przedsiębiorstw generuje tworzenie miejsc pracy, ale w przypadku adresowania wsparcia bezpośrednio do przedsiębiorstw wzrost ten ograniczony jest głównie do firm – beneficjentów (efekty mnoŜnikowe są trudne do oszacowania i są ograniczone), a nakłady konieczne do stworzenia jednego miejsca pracy są wysokie. Ponadto bezpośrednie interwencje w przedsiębiorstwach mogą stanowić naruszenie warunków konkurencyjności.

Z tego względu bardziej efektywnym, niŜ bezpośrednie dofinansowanie, sposobem wspierania rozwoju przedsiębiorstw i tworzenia w nich miejsc pracy wydaje się inwestowanie w rozwój instytucji otoczenia biznesu, których usługi będą dostępne dla szerszej populacji firm i których działania będą skierowane na podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw. NaleŜałoby zwiększać udział tego rodzaju instrumentów w


101

polityce spójności.

W toku badania okazało się, Ŝe brak informacji w centralnej bazie Krajowego Systemu Monitorowania Rynku Pracy (KSMRP) o korzystaniu przez bezrobotnych ze wsparcia bardzo utrudnia ocenę wpływu szkoleń i innych form interwencji na sytuację bezrobotnych na rynku pracy, a wynikająca z tego niekompletność danych negatywnie wpływa na wiarygodność uzyskanych wyników.

W związku z tym na potrzeby przyszłych badań naleŜałoby wzbogacić bazy danych KSMRP o informacje dotyczące korzystania ze wsparcia w ramach aktywnych polityk rynku pracy oraz źródeł finansowania tego wsparcia, a takŜe zapewnić wprowadzania tych danych w ujednolicony sposób na poziomie powiatowych urzędów pracy.

5. Jakie znaczenie dla wzrostu zatrudnienia i sytuacji na rynku pracy miało wykorzystanie wsparcia unijnego w relacji z innymi czynnikami społecznoekonomicznymi?

W Polsce w latach 2004-2008 zatrudnienie osób w wieku 15-64 lata wzrosło o ponad 2,2 mln osób, co stanowiło ok. 16-sto procentowy przyrost w porównaniu z rokiem 2003, kiedy to liczba pracujących w tym wieku wynosiła 13,3 mln osób. W 2008 r. wpływ polityki spójności na wzrost zatrudnienia wynosił od 46 do 124 tys. osób, czyli od 0,35 do 0,93 proc. w porównaniu do liczby pracujących w 2003 roku. Biorąc pod uwagę zmianę liczby pracujących, jaka dokonała się w latach po akcesji do Unii Europejskiej, polityce spójności moŜna przypisać 2,1- 5,6 proc. ogólnego wzrostu zatrudnienia. Pozostałą część wzrostu zatrudnienia naleŜy przypisać innym niŜ polityka spójności czynnikom. Głównie są to czynniki ekonomiczne – wzrost gospodarczy, który pozwolił na dynamiczny rozwój Polski i przyczynił się do spadku liczby bezrobotnych o wartość podobną do wzrostu zatrudnienia. Mniejszy wpływ na wzrost zatrudnienia miały czynniki społeczno – demograficzne – liczba osób w wieku produkcyjnym wzrosła w latach 2003 – 2008 o ok. 340 tys. osób i o podobną wartość wzrosła liczba osób biernych zawodowo. Nie wzrosła natomiast liczba osób aktywnych zawodowo, co potwierdza fakt, Ŝe wzrosty zatrudnienia, które dokonały się w Polsce po akcesji nie były powodowane wyŜszą aktywnością zawodową Polaków, lecz przede wszystkim znajdowaniem zatrudnienia przez osoby bezrobotne.

Niskie współczynniki aktywności zawodowej Polaków uzasadniają potrzebę przeprowadzenia szczegółowego badania dotyczącego przyczyn bierności zawodowej, w tym bierności grup społecznych znajdujących się w

trudniejszej sytuacji, m.in. kobiet, osób 50+ oraz niepełnosprawnych. W wyniku badania moŜliwe będzie określenie skutecznych instrumentów aktywizujących róŜne grupy biernych zawodowo.

6. W jaki zakresie i w jaki sposób interwencje realizowane w ramach polityki spójności wpływają na proces przechodzenia do gospodarki opartej na wiedzy?

Przeprowadzona w badaniu analiza danych wtórnych (BAEL) nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, Ŝe następuje intensyfikacja procesu przechodzenia do gospodarki opartej na wiedzy (GOW) po akcesji do Unii, choć naleŜy podkreślić, Ŝe struktura zawodowa i sektorowa pracujących zmienia się w kierunku GOW. W przypadku sekcji PKD moŜemy stwierdzić, Ŝe po akcesji do Unii, intensyfikacji uległo tempo spadku udziału zatrudnionych w rolnictwie, co jest przesłanką przechodzenia do GOW (jednocześnie badanie międzywojewódzkiej konwergencji pokazuje, Ŝe spadki te nie są równomierne w poszczególnych regionach i powodują, Ŝe zróŜnicowanie międzywojewódzkie pod względem frakcji zatrudnionych w rolnictwie rośnie).

Analiza usługowych sekcji PKD naleŜących do tzw. KIS (knowledge intensive services) pokazuje, Ŝe po akcesji do Unii nastąpiła albo ilościowa (intensyfikacja wzrostów zatrudnienia), albo jakościowa poprawa (wzrost kapitału ludzkiego) w sekcjach KIS.


102

Biorąc pod uwagę przekrój wielkich i duŜych grup zawodowych jedynie w połowie duŜych grup zawodowych (naleŜących do trzech wielkich grup zawodowych uznanych za nośnik GOW – specjaliści, technicy i inny średni personel oraz operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń) odnotowano zintensyfikowanie procesu przechodzenia do GOW po akcesji. Dla tego przekroju danych nie moŜna zatem jednoznacznie stwierdzić intensyfikacji procesów budowy społeczeństwa informacyjnego i przechodzenia do gospodarki opartej na wiedzy. Natomiast w przekroju wielkich grup zawodowych moŜna z duŜą pewnością wskazać na grupę operatorów i monterów maszyn i urządzeń (uznawaną za nośnik GOW), która jest największym beneficjentem funduszy unijnych (wskazują na to niezaleŜnie przeprowadzone analizy makro, mikro wraz z triangulacją).

Analiza danych z badań ankietowych natomiast daje bardziej jednoznaczne wnioski o wpływie wykorzystania funduszy UE na rozwój GOW. W bilansie miejsc pracy utworzonych i zlikwidowanych w przedsiębiorstwach korzystających z funduszy przewaŜają miejsca utworzone zakwalifikowane do GOW. RównieŜ większy procent miejsc pracy naleŜących do GOW utworzono w przedsiębiorstwach korzystających z funduszy, niŜ w przedsiębiorstwach niekorzystających.

JednakŜe przeprowadzone analizy nie wskazują na to, by interwencje w ramach polityki spójności były nakierowane na wspieranie branŜ i sektorów o wysokiej jakości pracy (naleŜących do GOW). Udział tych branŜ w otrzymanym wsparciu (w ramach SPO WKP) jest mniejszy niŜ by wynikało z proporcji, jaką stanowią w ogóle polskich przedsiębiorstw.

Zatem, w celu wspomagania procesu przechodzenia do gospodarki opartej na wiedzy naleŜałoby w programowaniu polityki spójności adresować wsparcie bezpośrednio do branŜ opartych na wiedzy i branŜ wysokich technologii, tak aby branŜe te miały większy niŜ w okresie programowania 2004-2006 udział w przyznawanym wsparciu dla przedsiębiorstw.


103

ANEKSY

Aneks 1 Tabela rekomendacji

Aneks 2 Szczegółowy opis metodologii badania

Aneks 3 Narzędzia badawcze (kwestionariusze, scenariusze)

Aneks 4 Raport z case studies

Aneks 5 Raport z desk research

Aneks 6 Bibliografia

Wpływ polityki spójności na poziomi...

Documents

Transcript of Wpływ polityki spójności na poziomi...