Wolfgang Amadeusz Mozart

TWRCZO

W.A. Mozart uwaany jest za jednego z najwybitniejszych twrcw w historii muzyki. Jego dziea stanowi najdoskonalszy wzorzec klasycznego stylu. Komponowa niezwykle szybkoi z wielk atwoci. Twrczo W.A. Mozarta jest bardzo obfita (ponad 600 utworw)i wszechstronna. Kompozytor tworzy muzyk zarwno instrumentaln, jak i wokalno-instrumentaln, we wszystkich popularnych w jego czasach gatunkach muzycznych.

Twrczo W.A. Mozarta dzielona jest zazwyczaj na 3 okresy:- pierwsze 17 lat obejmuje wczesne utwory kompozytora- poszukiwanie wasnego stylu kompozytorskiego- ostatnie 10 lat ycia, w ktrych osign mistrzostwo kompozytorskie

Przy tytuach dzie W.A. Mozarta znajduj si litery KV wraz z numerem (np. Symfonia g-moll KV 550)

KV to skrt niemieckich wyrazw Kchel Verzeichnis, co znaczy Katalog Kchla. Ludwik Kchel by cenionym austriackim profesorem botaniki i mionikiem muzyki W.A. Mozarta. W 1862 r. stworzy tematyczny katalog wszystkich dzie Wolfganga Amadeusza, ktry obejmuje 626 pozycji w ukadzie chronologicznym.

Za najwaniejsz cz twrczoci W.A. Mozarta uznaje si powszechnie symfonie, koncerty i opery, jednak wrd jego dzie nie ma waciwie utworw o mniejszej wartoci. Kompozycje W.A. Mozarta stanowi idea klasycznej harmonii, adu, rwnowagi, cho nie brak w nich take miaych rozwiza harmonicznych czy instrumentacyjnych. Najwaniejszym elementem dzie kompozytora jest jednak melodyka nawet w utworach instrumentalnych ma ona wokalny charakter, tematy s barwne, niezwykle zrnicowanei wyrazicie uksztatowane.W.A. Mozart w swoich kompozycjach nawizywa do stylu woskiego, niemieckiegoi francuskiego, a take do innych kompozytorw, np. Jzefa Haydna i Johanna Christiana Bacha.

Twrczo wokalno instrumentalna

OPERY

Pord wszystkich komponowanych przez niego utworw najwiksz przyjemno sprawiao mu tworzenie oper, powstao ich a 22. Majc 21 lat tak pisa w listach do swoich rodzicw: Gdy tylko sucham rozmw o operze, gdy tylko jestem w teatrze i sucham piewu, ledwie ze skry

nie wyskocz! oraz

Moim najwikszym yczeniem jest pisa opery.

Wrd oper W.A. Mozarta wyrniamy 3 typy dzie:- opera buffa (komiczna), np. Wesele Figara;- opera seria (powana), np. askawo Tytusa;- singspiel (typ opery niemieckiej, gdzie s fragmenty mwione i piewane), np. Uprowadzeniez Seraju, Czarodziejski flet;- opera semiseria ( na wp powana, gdy w jzyku woskim semi znaczy poowa), np. Don Giovanni.

Swoj pierwsz oper Udana naiwno W.A. Mozart napisa na polecenie cesarza Jzefa II w wieku 12 lat. Ju wwczas ujawni si jego wielki talent w zakresie muzyki operowej.Pierwszym dojrzaym dzieem scenicznym by singspiel Uprowadzenie z Seraju, skomponowanyw Wiedniu w 1782 r. Treci jest zawikana historia miosna, w ktrej gwny bohater usiuje uwolni sw narzeczon, wizion w paacu dostojnika tureckiego w seraju. Komponujc jei wielokrotnie krelc rkopis W.A. Mozart zmaga si z nowym gatunkiem, chcia bowiem stworzy utwr wymienicie dramatyczny, a nie tylko koncert w kostiumach. Dziki W.A. Mozartowi niemiecki singspiel urs do rangi opery. W porwnaniu z singspielami powstajcymi w tamtych czasach dzieo to byo o wiele bardziej zoone i gone, z egzotycznie brzmicymi ozdobnikami. Z tego powodu, wedug legendy, po premierze opery cesarz Jzef II mia powiedzie za duo nut.

Kolejna, wybitna opera to Wesele Figara z roku 1786, ktra jest 4-aktowym arcydzieem opery buffa. Autorem libretta, czyli tekstu do opery, jest Lorenzo da Ponte. Gwnym bohaterem tej muzycznej komedii jest swawolny Figaro, sucy hrabiego. Opera odniosa sukces w Wiedniu,a jeszcze bardziej spodobaa si w Pradze, gdzie entuzjazm by tak wielki, e zamwionou W.A. Mozarta kolejn oper, by ni Don Giovanni.

Don Giovanni z roku 1787, jest typem opery semiseria, inaczej mwic jest to 2-aktowa komedia tragiczna, zawierajca wtki i postacie komiczne oraz powane. Nosi ona podtytu wesoy dramat. Oparta jest na legendzie hiszpaskiej o zuchwaym uwodzicielu, ktry nie unikn zasuonej kary. Autorem libretta jest rwnie Lorenzo da Ponte. Z opery tej pochodzi przepikny duet Zerliny i uwodzcego j Don Giovanniego La ci darem la mano (Podaj mi rk), ktry sta si jedn z najlepiej rozpoznawalnych melodii w dziejach opery. Wariacje na jego temat skomponowali m.in. Ludwig van Beethoven i Fryderyk Chopin. Szczegln popularno zyskaa rwnie aria Don Giovanniego zwana ari szampask.

Czarodziejski flet z roku 1791 to 2-aktowy singspiel o tematyce baniowej, w przeciwiestwie do pozostaych oper jest ona w jzyku niemieckim. Tre zostaa zaczerpnita z popularnej w owym czasie bani o flecie objawiajcym sw czarodziejsk moc, dajcym posiadaczowi wadz nad innymi. Libretto uoy pomysodawca, organizator wystawienia opery i wykonawca komicznej roli Papagena - Emanuel Schikaneder. Treci s przygody ptasznika Papageno oraz walka wiata z ciemnoci czyli dobra ze zem. W operze pojawia si Krlowa Nocy, ktrej partie s bardzo zrnicowane, raz demoniczne innym razem komiczne. Aby odda jej nieziemski charakter W.A. Mozart zastosowa w jej partii brawurowe koloratury, ktre s wyzwaniem dla najlepszych piewaczek. Wanie z tej opery pochodzi synna koloraturowa aria Krlowej Nocy.

SOPRAN KOLORATUROWY to sopran obejmujcy dwiki od h-fis3, bardzo sprawny technicznie i niezwykle ruchliwy, wykonujcy w szybkim tempie liczne ozdobniki, pasae oraz skoki midzy dwikami.

W.A. Mozart wprowadzi w Czarodziejskim flecie tzw. motyw przypominajcy. Jest to motyw czarodziejskiego fletu, ktry pojawia si zawsze wraz z pojawieniem si tego instrumentu w akcji dramatycznej. Synny niemiecki poeta Johann Wolfgang von Goethe zachwycony oper w 1794 r. przygotowa jej wystawienie w Weimarze, a nawet dopisa dalszy cig libretta. Opera ma rwnie podoe polityczne, popiera ona pogldy wiedeskiej masonerii , do ktrej nalea W.A. Mozart.

MASONERIA, WOLNOMULARSTWO organizacja, powstaa w XVIII w. Masoni uwaali, e warto czowieka i jego pozycja w spoeczestwie nie zaley od urodzenia ani wyznawanej religii, ale od jego zasug i cigego doskonalenia si. Mieli swoje owiane tajemnic rytuay, przez co byli przez otoczenie traktowani z du podejrzliwoci a koci katolicki zakazywa wstpowania do tej organizacji.

Fantastyk i baniowoci Czarodziejskiego fletu W.A. Mozart wprowadzi now jako w operze, dopiero w nastpnej epoce romantyzmie stan si one nieodcznym elementem opery, a mozartowskie motywy przypominajce zapocztkowuj motywy przewodnie romantycznych oper.Opery W.A. Mozarta poprzedzone s uwertur, ktra zwykle czy si z oper pod wzgldem tematycznym (dzi uwertury wykonywane s take koncertowo, jako samodzielne utwory).Wanym elementem dziea jest orkiestra suy ona przede wszystkim ilustracji muzycznej, charakterystyce postaci i potgowaniu napicia. Czsto pojawiaj si w niej nietypowe instrumenty, (skad orkiestry operowej rozwija si zupenie niezalenie od orkiestry symfonicznej):w Uprowadzeniu z seraju dzwonki, talerze, trjkt i wielki bben, w Don Giovannim puzonyi mandolina, a w Czarodziejskim flecie dzwonki i czelesta. Bohaterowie oper przedstawieni s w sposb nieszablonowy, z wielk dbaoci o ukazanie cech charakterystycznych postaci (ich indywidualnych cech). Akcja nie koncentruje si tylko na gwnych bohaterach, wiele jest postaci drugoplanowych.Ciekawym faktem jest, e poza granicami Niemiec i Austrii, wrd innych krajw to Polska przodowaa w wystawianiu oper W.A. Mozarta.Do wieckich (nie religijnych) utworw wokalno instrumentalnych W.A. Mozarta, oprcz oper naley zaliczy rwnie ok. 30 pieni, ok. 50 arii koncertowych, kilka wieckich kantat i oratoriw.

UTWORY RELIGIJNE

Utwory religijne w wikszoci powstaway w latach suby u arcybiskupa Colloredo w Salzburgu, przed rokiem 1781. Nale do nich msze, motety, nieszpory, litanie, hymny. Wrd 18 mszy za szczytowe osignicia W.A. Mozarta w muzyce religijnej uwaane s przede wszystkim trzy utwory: Msza Koronacyjna C-dur (KV 317), Wielka Msza c-moll (KV 427) oraz Requiem d-moll (KV 626), przy czym dwch ostatnich dzie kompozytor nie ukoczy.Szczeglne znaczenie wrd utworw religijnych posiada Requiem - msza aobna. Zamwienie na to wybitne dzieo W.A. Mozart otrzyma wiosn 1791 roku od hrabiego Franza von Walsegg, ktry chcia je wykona jako wasny utwr, powicony pamici ony. mier nie pozwolia W.A.

Mozartowi ukoczy dziea, jedynie 2 pierwsze czci s w caoci skomponowane przez niego.S to Introitus i Kyrie z potn 4-gosow fug podwjn (fuga z dwoma tematami). Pozostae czci zdoa W.A. Mozart jedynie naszkicowa, a dzieo na zlecenie wdowy dokoczy jego ucze Franz Xaver Sssmayr. W Requiem pojawia si redniowieczna sekwencja Dies irae (Dzie gniewu), ktra odnosi si do Sdu Ostatecznego. Wanie ta cz chralna wraz z Rex tremendaei Confutatis s niezwykle dramatyczne. Atmosfer powagi i grozy podkrela tonacja d-moll oraz skad orkiestry, w ktrej brakuje fletw i obojw, natomiast wyeksponowane zostay 3 puzony(w Introitus i Tuba mirum). Wielk popularnoci ciesz si 2 motety: Exultate, jubilate (Cieszcie si, radujcie si) (KV 165) powstay w Mediolanie w 1773 r. oraz uznawany za arcydzieo Ave verum corpus (Bd pozdrowione ciao prawdziwe) (KV 618) - kompozycja na chr, smyczki i organy, ktra powstaaw 1791 r. na wito Boego Ciaa w Baden pod Wiedniem.

Twrczo instrumentalna

Twrczo instrumentalna W.A. Mozarta obejmuje symfonie, divertimenta i serenady, koncerty, utwory kameralne oraz fortepianowe. Kontynuujc tradycje Jzefa Haydna W.A. Mozart rozbudowa form sonatow i ugruntowa cykl sonatowy. Byy to dwie gwne formy muzyki instrumentalnej okresu klasycyzmu.W zalenoci od obsady instrumentalnej cykl sonatowy kryje si pod rnymi nazwami i obejmuje zwykle 3 lub 4 czci: I cz. w szybkim tempie Allegro, w formie sonatowejII cz. w wolnym tempie, o rnej budowie, czsto ABA lub wariacjiIII cz jest czci taneczn - MenuetIV. fina w szybkim tempie, o rnej budowie, najczciej w formie rondaJeeli cykl jest 3-czciowy (np. w koncertach czy sonatach) wwczas pozbawiony jest Menueta.

Cykl sonatowy przeznaczony na orkiestr nazywamy SYMFONI, - na instrument solo SONAT- na solo i orkiestr KONCERTEM SOLOWYM- na zesp kameralny to DUO, TRIO, KARTET, KWINTET

SYMFONIE

W.A. Mozart komponowa symfonie przez cae ycie. Zachowao si ich 41. Pierwsz symfoni Es-dur KV 16 skomponowa majc zaledwie 8 lat, trzy ostatnie nr 39 Es dur abdzi piew KV 549, nr 40 g-moll KV 550 i nr 41 C-dur Jowiszowa KV 551 powstayw przecigu trzech miesicy w roku 1788. Trzy ostatnie symfonie nale do najwybitniejszych osigni W.A. Mozarta. Jego wczesne symfonie zwykle miay budow 3-czciow (szybka wolna szybka), pniejsze s 4-czciowe z menuetem w III czci.

W czasach Mozarta organizowano koncerty kompozytorskie, tzw. akademie. W.A. Mozart potrzebowa wic cigle nowych kompozycji. Akademie zazwyczaj rozpoczynano i koczono symfoniami.

Wiele symfonii, a take poowa koncertw skrzypcowych jest w najwygodniejszej dla instrumentw smyczkowych tonacji D-dur. Do najsynniejszych symfonii W.A. Mozarta nale:

Symfonia D-dur Paryska KV 297 powstaa w Paryu, wprowadza w niej W.A. Mozart klarnety, nie stosowane dotychczas w orkiestrze

Symfonia D-dur Haffnerowska KV 385 dedykowana burmistrzowi Salzburga, Zygmuntowi Haffnerowi, powstaa z przerobionej i skrconej do 4 czci serenady W.A. Mozarta.

Symfonia C-dur Linzka KV 425 jest przykadem na to jak szybko i z jak atwoci W.A. Mozart komponowa. Przebywajc przejazdem u swego przyjaciela w Linzu, ten zorganizowa mu akademi. W.A. Mozart jednak nie majc ze sob adnej ze swych symfonii, w rekordowym czasie piciu dni skomponowa wanie Symfoni Linzk.

Symfonia D-dur Praska KV 504 nosi rwnie przydomek bez menueta, gdy ma tylko 3 czci, nazwa pochodzi od miejsca pierwszego wykonania (w Pradze).

Symfonia g-moll KV 550 nowoci jest rozpoczcie symfonii delikatna melodi samych smyczkw w dynamice piano zamiast zdecydowanym tematem tutti (czyli caej orkiestry)

Symfonia C-dur Jowiszowa KV 551 zostaa tak nazwana ze wzgldu na swj jasny, zdecydowany i zwyciski charakter. Uwaa si j za wzorow symfonie klasyczn. Na szczeglna uwag zasuguje fina (ostatnia cz) gdzie czy W.A. Mozart form sonatow z podwjn fug.Symfonie W.A. Mozarta przeszy drog od utworw zaczynajcych i koczcych akademie do kompozycji stanowicych centralny punkt koncertu.

DIVERTIMENTA I SERENADY

Wrd utworw orkiestrowych spor grup (bo a 31) stanowi serenady, divertimentai kasacje. S to rne formy tzw. muzyki plenerowej, wykonywanej na wieym powietrzu,o lejszym bardziej rozrywkowym charakterze, ktre za ycia W.A. Mozarta waciwie miay znaczenie rwnorzdne z symfoniami.Utwory te maj budow cykliczn (wieloczciow), i zawieraj od 3 do 8 czci. Czsto wystpuj w nich marsze i menuety zawizujce do muzyki ludowej. Przeznaczone s na same instrumenty smyczkowe lub dte, albo na obsady mieszane.Do grupy tych utworw naley skomponowana w 1787 r. najsynniejsza Serenada G-dur Eine kleine Nachtmusik KV 525 na smyczki, co dosownie znaczy maa nocna muzyka, czy te may nokturn. Serenada odznacza si niezwykym urokiem i wdzikiem.

KONCERTY

Pocztek kariery W.A. Mozarta dao powodzenie jego oper, ale z jeszcze wikszym uznaniem spotkay si jego pianistyczne umiejtnoci. W 1781 r. zwierza si siostrze:Jak dobrze pjdzie, bd tu rwnie wysoko ceniony jako kompozytor, jak teraz jestem ceniony jako pianista. Ojcu natomiast pisa, e Wiede jest krain fortepianu i wanie tam odnosi sukcesy jako pianista kompozytor, tworzc koncerty fortepianowe dla siebie jako solisty.

W.A. Mozart stworzy 22 koncerty fortepianowe oraz jeden na dwa (prawdopodobnie dla siebiei siostry) i jeden na trzy fortepiany (dla pewnej hrabiny i jej dwch crek).Stworzy w nich wzorzec klasycznego 3-czciowego koncertu solowego.

Budowa koncertu klasycznego:cz.I - forma sonatowa rozpoczynajca si podwjn ekspozycj (najpierw jest ekspozycja orkiestry, a potem ekspozycja solisty), pod koniec natomiast pojawia si popisowa rozbudowana kadencja solisty (bez udziau orkiestry) . cz.II w wolnym tempie, najczciej w formie ABAcz. III Finale w szybkim tempie, najczciej w formie ronda

Gwn zasug W.A. Mozarta dla rozwoju formy koncertu fortepianowego jest rozwinicie partii orkiestry. W kolejnych koncertach mozartowskich orkiestra awansuje z pozycji akompaniatora do roli partnera dla solisty.Wikszo koncertw fortepianowych stworzy W.A. Mozart dla siebie, na organizowane przez siebie akademie. Koncerty na fortepian solo z orkiestr stanowiy bowiem ich gwn atrakcj. Charakterystyczne jest to, e partia orkiestry jest zapisana bardzo dokadnie, natomiast partia solisty jest tylko szkicem, a reszt W.A. Mozart dorabia w trakcie koncertu, czyli improwizowa (zwaszcza dotyczy to kadencji).

Do najwspanialszych i najpopularniejszych koncertw fortepianowych nale:Koncert A-dur KV 488 powsta w 1786 r. podczas pracy kompozytora nad Weselem Figarai w swoim lekkim, piewnym i pogodnym charakterze jest podobny do tej opery.

Koncert c-moll KV 491 i Koncert d-moll KV 466 to jedyne 2 koncerty w tonacjach molowych, ktre wczenie nie byy uywane w koncertach. Dziki swej dramatycznoci stay si one natomiast najczciej wykonywanymi koncertami fortepianowymi w epoce romantyzmu oraz ulubionymi Ludwika van Beethovena, ktry skomponowa do obu wasne wirtuozowskie kadencje.

Poza koncertami fortepianowymi W.A. Mozart skomponowa okoo 20 koncertw na inne instrumenty, s to koncerty skrzypcowe, fletowe oraz na flet i harf, a take na klarnet, obj, fagot, waltorni(4 koncerty wszystkie w Es-dur). W.A. Mozart pisa je dla konkretnych wykonawcw, zaprzyjanionych muzykw. Jedynie spord siedmiu koncertw skrzypcowych a piW.A. Mozart skomponowa dla siebie, kiedy by koncertmistrzem w kapeli arcybiskupaw Salzburgu. Jednym z najpikniejszych koncertw W.A. Mozarta jest Koncert klarnetowy A-dur KV 622 powsta dla wiedeskiego wirtuoza Antona Stadlera. W.A. Mozart by pierwszym kompozytorem, ktry w peni wykorzysta klarnet jako instrument solowy.

UTWORY KAMERALNE

Twrczo kameralna W.A. Mozarta obejmuje utwory na rne zestawy instrumentw dtych, poczenia instrumentw dtych i smyczkowych, na smyczki i fortepian oraz tylko na instrumenty smyczkowe.Po skomponowaniu Kwintetu Es-dur na 4 instrumenty dte i fortepian (KV 452) pisa do ojca:

Jest to najlepsza rzecz, jak napisaem w yciu.

Najwiksze mistrzostwo osign jednak W.A. Mozart w kwartetach i kwintetach smyczkowych. Kwintetw skomponowa 6, a wszystkie s z podwjn obsad altwek, ktra bya ulubionym instrumentem kompozytora. 23 kwartety smyczkowe cechuje doskonao proporcji pomidzy partiami poszczeglnych instrumentw. Wrd nich najbardziej dojrzay jest cykl szeciu kwartetw wydanych w 1785 r. jako op.10 i dedykowanych Jzefowi Haydnowi. Powstay one pod wraeniem wspaniaych Rosyjskich Kwartetw smyczkowych op.33 Haydna. Wszystkie dojrzae kwartety i kwintety smyczkowe maja budow 4-czciow, tak jak symfonie, natomiast tria fortepianowe s 3-czciowe podobnie jak koncerty instrumentalne.

UTWORY FORTEPIANOWE

Szczeglne zainteresowanie W.A. Mozarta sonat fortepianow wynikao z jego dziaalnoci koncertowej jako pianisty, rozpocztej ju w wieku dziecicym. Skomponowa 18 sonat fortepianowych. Wrd nich wyrnia si Sonata fortepianowa A-dur KV 331 nietypowo rozpoczyna si ona wariacjami w czci I , koczy natomiast Rondem alla turca, czyli synnym marszem tureckim (w formie ronda) modne byo wwczas naladowanie wojskowych kapel tureckich (popularny Marsz turecki napisa rwnie Beethoven). Sonata ta powstaa w podobnym czasie, co opera Uprowadzenie z Seraju.Inne utwory fortepianowe to sonaty na cztery rce, na dwa fortepiany, ronda, fantazje wariacje m. in. Wariacje Ah, vous dirai-je, maman (KV 265) na temat popularnej piosenki francuskiej, ktra w kadym kraju znana jest z innym tekstem.

W.A. Mozart uprawia wszystkie gatunki muzyczne i kady z nich doprowadzi do szczytu doskonaoci. wiadomy swej niezwykoci, stara si tworzy muzyk, ktra zadowoli nie tylko wybitnych znawcw, lecz zachwyci rwnie zwykych suchaczy. Odwoujc si do caego bogactwa ludzkich emocji, dziki temu by i jest inspiracj dla kolejnych pokole kompozytorw oraz najpopularniejszym twrc muzyki powanej. Jak powiedzia Ryszard Wagner:

zadziwiajcy geniusz W.A. Mozarta wynis go ponad wszystkich mistrzw wszystkich epoki we wszystkich dziedzinach sztuki.