Wojna w dziejachGórnych Łużyc

Der Krieg in derGeschichte derOberlausitz

Program historycznej konferencji naukowej - 6 XII 2008 r.

Programm der wissenschaftlichen Geschichtskonferenz

am 6. Dezember 2008

ul. Daszyńskiego 15

59-900 Zgorzelec

Tel./fax 075 648 24 24

e-mail: muzeumluzyckie@zgorzelec.eu

http://www.muzeum.zgorzelec.eu

Koordynator konferencji : Łukasz Tekiela

Orgnizator:

Wojna w dziejachGórnych Łużyc

Na starym europejskim kontynencieznajdują się krainy posiadające

wielkie walory strategiczne i operacyjne.Jedną z nich są Górne Łużyce, obszarbędący swoistą bramą, pozwalającąsprawnie przemieszczać duże zgrupowa-nia wojsk na wszystkich kierunkach. Tacecha sprawiła, iż historia nie oszczędzałaŁużyc i ich mieszkańców. Wojny, bitwy,

oblężenia, przemarsze i kwaterunki od za-wsze nękały ziemię między rzeką Pulsnitza Kwisą. W trakcie zmagań wojennychswoje życie tracili tutaj Niemcy, Polacy,Czesi, Szwedzi, Austriacy, Francuzi, Ros-janie i inni. Dzisiaj już mało kto pamięta otych heroicznych czasach. Warto zatem kuprzestrodze przyszłych pokoleń przy-pominać o tym, co w dziejach naszego re-gionu było najtrudniejsze i najbardziejbolesne, nie zapominając przy tym oczłowieku. Bowiem, jak mawiał Cyceron,„wszak życie zmarłych zależy od pamięciżywych”.

Der Krieg in derGeschichte der Oberlausitz

Auf dem alten europäischen Kontinentbefinden sich Länder, die von großen

strategischen und operativen Vorzügengeprägt sind. Zu ihnen gehört die Ober-lausitz, die ein eigenartiges Tor bildet, daseine wirksame Verlagerung der größerenSoldatengruppen in alle Richtungen er-möglichte. Diese Eigenschaft verursachte,dass weder die Lausitz noch ihre Be-wohner von den Auswirkungen derGeschichte verschont blieben. Stets wurde

die Region zwischen den Flüssen Pulsnitzund Queis durch Kriege, Schlachten, Be-lagerungen, Durchmärsche und Ein-quartierungen gequält. In denKampfhandlungen kamen hier sowohl dieDeutschen, Polen, Tschechen, Schweden,Österreicher, Franzosen, Russen als auchdie Anderen ums Leben. Heute könnensich nur noch Wenige an diese helden-haften Zeiten erinnern. Deswegen wäre esratsam, es zur Warnung für die kom-menden Generationen in Erinnerung zubringen, was in der Geschichte unseresGebietes so schwierig und so schmerzhaftwar, wobei man den Menschen nievergessen darf. Denn, wie Cicero zu sagenpflegte, „das Leben der Toten hängt dochvom Gedächtnis der Lebenden ab“.

Program Programm

12:00 – rozpoczęcie obrad

1. mgr Krzysztof Fokt -

„Militarne znaczenie Milska w woj-

nach X – XI w.”

2. dr Robert Heś

„Wyprawy wojenne łużyckiego Związku

Sześciu Miast w latach 90. XIV w. Przy-

czynek do wojskowości miejskiej

późnego średniowiecza”

3. mgr Łukasz Tekiela

„Oblężenie Budziszyna 1620 r.”

4. dr Robert Kisiel

„Zgorzelec w działaniach zbrojnych

wojen śląskich Fryderyka II

Wielkiego”

5. dr Daniel Koreś

„14 Łużycka Dywizja Pancerna 1940 –

1945. Organizacja i działania bojowe”

14:45 Dyskusja i zakończenie kon-

ferencji

13:30 – 13:45 – przerwa

13:45 – druga część konferencji

12:00 – Beginn der Tagung

1. M.A Krzysztof Fokt -

„Die militärische Bedeutung des Gaus

Milska in Kriegshandlungen des 10.

und 11. Jahrhunderts”

2. dr Robert Heś

„Die Feldzüge des Lausitzer

Sechsstädtebundes in den neunziger

Jahren des 14. Jahrhunderts. Der

Beitrag zum städtischen Militärwesen

des späten Mittelalters”

3. M.A Łukasz Tekiela

„Die Belagerung der Stadt Bautzen im

Jahre 1620”

4. dr Robert Kisiel

„Görlitz in den Kampfhandlungen

während der schlesischen Kriege

Friedrichs des Großen”

5. dr Daniel Koreś

„Die 14. Lausitzer Panzerdivision in den

Jahren 1940 – 1945. Der Aufbau und

die Kampfhandlungen”

14:45 Meinungsaustausch und

Ende der Konferenz

13:30 – 13:45 – Pause

13:45 – Fortsetzung der Tagung

6.12.2008 6.12.2008

Śledzenie militarnego znaczenia ziemMilska możliwe jest dopiero od X w.,

gdy do rywalizacji o władzę nad omawianymterytorium przystąpiły kolejno prężne ośrodkiz Saksonii, Czech i Wielkopolski. Przechwyce-nie przez Liudolfingów linii środkowej Łaby(929) wzmogło prawdopodobnie strategiczneznaczenie Sprewy i Nysy dla Przemyślidów,dążących do utrzymania kontaktu z wieleckimisprzymierzeńcami. Szczególnie ważne było zpunktu widzenia Pragi utrzymanie linii Nysy,co poświadczają m. in. znaleziska archeolog-iczne z I fazy grodu w Niedowie. Z punktuwidzenia władzy nad Milskiem ważniejsze odwładzy nad górną Nysą było opanowanierdzennego terytorium Milczan w dorzeczugórnej Sprewy. Terytorium to było rozciągnięterównoleżnikowo, od południa i północyoflankowane obszarami trudnymi do przebyciaz wojskiem.

Dla opanowania tego obszaru najważniejszabyła kontrola nad komunikacją po osi wschód-zachód, którą zapewniało panowanie nad gro-dem w Budziszynie. Gród ten, położony w środku rdzennego obszaru Milska i stanow-iący centrum zarządu, kontrolował zarazemważną przeprawę przez Sprewę. Szczególnieuwypukliło strategiczne znaczenie Budziszynawejście do gry nowej siły w postaci państwaBolesława I Chrobrego w pocz. XI w.Opanowanie Milska zapewniało BolesławowiI zarówno zamknięcie szlaku przez górnedorzecze Nysy dla Przemyślidów, jak też za-pewnienie komunikacji na zachód w kierunkuMiśni. Dzieje wojen Henryka II z BolesławemI (1002-1018) pokazują, że sprzymierzeni Li-udolfingowie i Przemyślidzi starali siępokrzyżować oba zamiary Bolesława I poprzezzajęcie górnego dorzecza Sprewy z Budziszynem, a w kampanii 1015 r. - zakońc-zonej zdobyciem przez Ołdrzycha Przemyślidęgrodu Businc (*Běžunec) - także dorzeczagórnej Nysy. Koniec zmagań o Milsko nastąpiłw 1031 r., gdy Konrad I ostatecznie odzyskał

z rąk Mieszka II kontrolę nad krajem. Wobecwycofania się Piastów z ekspansji zachodnieji przejścia Milska pod władzę KrólestwaNiemiec, ziemia ta straciła swe dotychczasoweznaczenie zarówno w rywalizacji KrólestwaNiemiec z Piastami, jak i w zmaganiach pias-towsko-przemyślidzkich.

Zmianę tej sytuacji przyniosło dopieropowierzenie Milska przez Henryka IIIWratysławowi II w 1076 r. Niestety z brakuźródeł nie sposób stwierdzić, czy już wtedyMilsko stanowiło przyczółek na przedpolaBramy Łużyckiej umożliwiający zarówno de-fensywne, jak i ofensywne działania Prze-myśldów przeciw Piastom. Nie ulegawątpliwości, że taką właśnie rolę odgrywałowschodnie Milsko w latach 1026 i 1031, gdyna rozkaz Sobiesława I umacniano gród w Zgorzelcu (Yzcorelic).

Krzysztof Fokt

Militarne znaczenie Milska w X-XI w.

Streszczenie

Das Verfolgen der militärischen Bedeutungdes Gaues Milska ist erst ab dem 10.

Jahrhundert möglich, als die aktiven Zentrenaus Sachsen, Böhmen und Großpolen zumWettstreit um die Macht nacheinander antraten.Das Beherrschen der Linie der mittleren Elbe(929) von Liudolfingern verstärktewahrscheinlich die strategische Bedeutung derFlüsse Spree und Neiße für die Přemysliden,die danach strebten, Kontakte mit den verbün-deten Wilzen zu halten. Vom Standpunkt Pragsaus war das Behalten der Neißelinie besonderswichtig, was u. a. durch archäologische Fundeaus der ersten Phase der Burg in Niedów(Wolfsberg) bezeugt werden kann. Aus derSicht der Macht über den Gau Milska dagegenwar das Besiegen des echten Territoriums derMilzener im Flussgebiet der oberen Spreewichtiger als das Beherrschen der oberenNeiße. Dieses Territorium erstreckte sich par-allel zu den Breitenkreisen. Seine südlichenund nördlichen Gebiete bildeten eine fürArmee kaum passierbare Flanke. Um diesenBereich erobern zu können, war die Kontrolleüber den axial verlaufenden Verkehr in ost-westlicher Richtung notwendig, die durch Vor-macht über die Burg Bautzen garantiert wurde.

Die oben angeführte Burg, die in derMitte des echten Gebietes des Gaues Milskagelegen war und das Verwaltungszentrumbildete, konnte zugleich wesentlicheSpreeüberfahrten beaufsichtigen. Die strategis-che Bedeutung Bautzens wurde dadurch her-vorgehoben, dass, am Anfang des 11.Jahrhunderts, eine neue Partei ins Spiel eing-ing. Es handelte sich um den Staat BolesławsI. Die Übernahme des Gaues Milskagewährleistete ihm nicht nur das Versperrendes Wegs durch das obere Neißegebiet für diePřemysliden, sondern auch die Sicherung des

Verkehrs nach Westen, in Richtung Meißen.Die Geschichte der Kriegshandlungen zwis-chen Heinrich II. und Bolesław I. (1002-1018)veranschaulicht, dass die verbündeten Liu-dolfinger und Přemysliden versuchten,Bolesławs Pläne durchzukreuzen, indem siesowohl das obere Spreegebiet mit Bautzen alsauch, im Feldzug 1015, der mit der Eroberungder Burg Businc (Běžunec) von Udalrich(Oldřich) beendet wurde, das obere Flussgebietder Neiße übernahmen. Die Kämpfe um denGau Milska wurden 1031 endlichabgeschlossen, als Konrad I. die Kontrolle überdas Land infolge der Kampfhandlungen gegenMieszko II. wieder gewann.

Angesichts des Verzichtes der Piasten aufterritoriale Expansion im Westen und desÜberganges des Gaues Milska unter dieFührung des Deutschen Königreiches verlordieses Gebiet seine bisherige Bedeutungsowohl in der Rivalität zwischen den Piastenund dem Deutschen Königreich als auch fürdie Kämpfe zwischen den Piasten und Přemys-liden. Die Änderung der Lage brachte erst dasÜberlassen des Gaues Milska dem Vratislavdurch Heinrich III. im Jahre 1076. Auf Grunddes Quellenmangels ist es leider unmöglichfestzustellen, ob Milska die Rolle eines eige-nartigen Brückenkopfes des Lausitzer Tores,der das Ergreifen nicht nur defensiver, sondernauch offensiver Maßnahmen durch Přemysli-den gegen Piasten ermöglichte, bereits damalsspielte. Es besteht kein Zweifel, dass der GauMilsko gerade solche Bedeutung in den Jahren1026 und 1031 hatte, als die Burg Görlitz (Yz-corelic) auf Befehl Soběslavs I. befestigtwurde.

Krzysztof Fokt

Die militärische Bedeutung des GauesMilska in Kriegshandlungen des 10. und11. Jahrhunderts

Zusammenfassung

Wostatniej dekadzie XIV wieku miastoZgorzelec podjęło działania wojenne

przeciw Wilhelmowi miśnieńskiemu (1391 r.),dwukrotnie na Priebus (Przeworno) 1393 i 1398 r., na Mückenberg 1398 r., Rohnau1398/1399 r. oraz przeciw Hinkowi Birce deDuba w 1399 r. Przygotowania do akcji zbro-jnej zawsze poprzedzone były akcją dyplo-matyczną oraz intensywną wymianąinformacji między przedstawicielami ZwiązkuSześciu Miast Łużyckich. Wśród przygotowańdo działań zbrojnych duży nacisk kładziono nazapewnienie aprowizacji wojsk miejskich.Wśród przygotowywanych artykułów żywnoś-ciowych najczęściej wymienia się różnerodzaje mięsa i jego przetworów, chleb, kaszęi różne rodzaje ryb, przyprawy oraz piwo.Ważną rolę odgrywały środki transportu (różnerodzaje wozów), które służyły nie tylko doprzewozu żywności, ale również sprzętówobozowych oraz uzbrojenia, szczególnie działi kamiennych kul. Szczególną rolę w rachunkach miasta odegrały wydatki nazaciężnych i sprzęt wojenny.

Na wyprawę 1391 r. płatnerz na zlecenie mi-asta przygotował płaty, pancerze, rękawice i inne wyposażenie, oraz kapaliny, szłomy i uzdy. Dwa lata później, przed wyprawą naPrzewóz, zlecono cieślom wykonanie pawężyoblężniczych [seczetarczin], a także kół dodział i skrzynie na zbroje. Za naprawę uzbro-jenia żołnierzy miejskich tym razemodpowiedzialny był pancernik. Zaopatrzonosię również w proporczyki na kopie zrobionez białego i czerwonego płótna. Po raz pierwszyw źródłach zgorzeleckich pojawił się puszkarzmiejski, który przygotował na wyprawę działomiejskie. Na wyprawę przeciw Mückenberg

w 1398 r. mieszczanie zgorzeleccy wyprawilisię z dwudziestoma kopijnikami [glewein] idwudziestoma czterema konnymi strzelcami[schucczen]. Ponownie w herefart wziął udziałpuszkarz miejski, który zaopatrzony był m.in.w ołów (do pocisków?) i proch strzelniczy.Podobnie jak w poprzednich latach napraw-iono uzbrojenie przed wyprawą. M.in. zakupi-ono barchan do „psich pysków”,wyczyszczono folgowe rękawice [blech-hanczken] i zbroje [harnisch]. W oblężeniuzamku Rohnau (1398/1399) wzięło udział 14kopijników z 12 strzelców oraz 9 wozów z piechotą. Podczas działań oblężniczychdosłano jeszcze kolejnych 8 kopijników, 6strzelców, 8 wozów ze zbrojnymi i 3 wozy zdziałami. Organizując w 1399 r. oddziałyposiłkowe przeciw Hinkowi Birce de Duba,rada Zgorzelca obiecała wysłać 13 kopijnikówi 16 konnych strzelców oraz wozy bojowe[herwagin]. Zaciężnych zaopatrzono m.in. w płaszcze przeciwdeszczowe oraz tuniki bo-jowe wykonane z materiału zgorzeleckiego ibernsdorfskiego. Ponadto zbrojni knechciwyposażeni byli w nowe buty, tuniki,oporządzenie jeździeckie i części rzędukońskiego, a także folgowe rękawice.

Robert Heś

Wyprawy wojenne łużyckiego ZwiązkuSześciu Miast w latach 90. XIV w.Przyczynek do wojskowości miejskiejpóźnego średniowiecza

Streszczenie

In der letzten Dekade des 14. Jahrhunderts er-griff die Stadt Görlitz die Kriegsmaßnahmen

gegen Wilhelm, den Markgrafen von Meißen(1391). Darüber hinaus kämpfte sie zweimalgegen Priebus (1393 und 1398), gegen Mück-enberg (1398), Rohnau (1398/1399) sowie, imJahre 1399, gegen Hinko Berka von der Duba.Den Vorbereitungen zu diesen Kampfhandlun-gen vorausgegangen waren immer diplomatis-che Einsätze und ein intensiverInformationsaustausch zwischen denVertretern des Lausitzer Sechsstädtebundes.Bei den Vorbereitungsmaßnahmen zu den Mil-itäreinsätzen wurde ein besonderer Nachdruckauf die Sicherung der Verproviantierung für dieStadtheere gelegt. Zu den Verpflegungspro-dukten, die am öftesten genannt worden waren,gehörten verschiedene Arten von Fleisch undFleischwaren, Brot, Grütze und diverse Fische,Würzen sowie Bier. Eine wesentliche Rollespielten die Transportmittel (verschiedeneArten von Wagen), die der Beförderung nichtnur von Nahrungsmitteln, sondern auch vonLagergeräten und Rüstungselementen, vorallem Geschützen und Steinkugeln, dienten. Inden Stadtrechnungen waren die Ausgaben fürdie Söldner und Kriegsgeräte von großer Be-deutung.

Im Auftrag der Stadt bereitete der Waffen-schmied die Plattenpanzer, Harnische, Hand-schuhe und andere Ausrüstung sowie dieEisenhüte, Beckenhauben und Zäume für denFeldzug im Jahre 1391 vor. Zwei Jahre später,vor dem Feldzug in Priebus, wurden die Zim-merleute damit beauftragt, die in Belagerungeneinzusetzenden Pavesen [seczetarczin],Geschützräder und Kisten für Rüstungenherzustellen. Für die Wiederherstellung von

Rüstungen dagegen war der Panzermacherzuständig. Man versorgte sich ebenfalls mitden Lanzenwimpeln, die aus weißem undrotem Leinen gemacht wurden. Zum erstenMal in den Görlitzer Quellenüberlieferungenerschien der städtische Büchsenschmied, derdas Geschütz für die Feldzugsbedürfnisse vor-bereitete. An dem Feldzug 1398 gegen Mück-enberg nahmen die Görlitzer Bürger mitzwanzig Lanzenknechten [glewein] undvierundzwanzig reitenden Schützen [schuc-czen] teil. Daran beteiligte sich auch wiederder städtische Büchsenschmied, der u. a. mitBlei (für die Geschosse) und Schießpulver aus-gestattet war. Ähnlich wie in den vorigenJahren reparierte man die Rüstung vor demFeldzug. Besorgt wurde u. a. Barchent zumPutzen der Kesselhauben. Man machte dieBlechhandschuhe [blechhanczken] und Rüs-tungen [harnisch] sauber. An der Belagerungder Burg Rohnau (1398/1399) nahmenvierzehn Lanzenknechte und zwölf Schützensowie neun Wagen mit Fußvolk teil. Währendder Belagerungshandlungen wurden zusätzlichacht Lanzenknechte, sechs Schützen, achtWagen mit den Bewaffneten und drei Wagenmit den Stücken zugeschickt. Im Jahre 1399,bei der Organisierung der Hilfstruppen gegenHinko Berka von der Duba, versprach der Ratder Stadt Görlitz, dreizehn Lanzenknechte undsechzehn reitende Schützen sowie die Wagen[herwagin] zuzusenden. Die Söldner wurden u.a. mit regenfesten Mänteln und Tuniken verse-hen, die aus Görlitzer und Bernsdorfer Stoffgemacht worden waren. Außerdem waren diebewaffneten Knechte mit neuen Stiefeln, Tu-niken, Reiterausrüstung sowie Blechhand-schuhen versorgt.

Robert Heś

Die Feldzüge des Lausitzer Sechsstädte-bundes in den neunziger Jahren des 14. Jah-rhunderts. Der Beitrag zum städtischenMilitärwesen des späten Mittelalters

Zusammenfassung

Oblężenie Budziszyna przez wojska kur-firsta saskiego Jana Jerzego I w dniach 9

IX – 5 X 1620 r. było najbardziej spektaku-larnym wydarzeniem czeskiego okresu wojnytrzydziestoletniej na Górnych Łużycach. Inter-wencja saska w Bramie Łużyckiej byłanastępstwem umowy między księciem saskimi cesarzem. Ferdynand II, w zamian za inter-wencję zbrojną przeciwko sojusznikomCzechów, obiecał Janowi Jerzemu oddanieŁużyc w zastaw hipoteczny. Po zajęciu ŁużycJan Jerzy miał kontynuować działania wCzechach lub na Śląsku. Zajęcie Łużyc przezarmię elektorską nie odbyło się bez przeszkód.Na drodze Sasom stanął przysłany z Cech kon-tyngent wojsk śląskich pod dowództwem JanaJerzego Hohenzollerna, margrabiegoKarniowa. Dowódca wojsk śląskich zdołałopanować kluczowe pod względem mili-tarnym punkty Górnych Łużyc, tzn. Żytawę,Budziszyn i Zgorzelec przed wojskami wroga.Zajęcie pozycji rozdzielonych przezKarniowskiego narzuciło księciu saskiemu,któremu niewątpliwie zależało na szybkimopanowaniu obu łużyckich margrabstw,konieczność walki o poszczególne miasta.

W konsekwencji Sasi zostali zmuszeni doangażowania się w blokady, z których korzyściw skali operacyjnej były niewielkie. Pier-wszym celem księcia saskiego stał sięBudziszyn, drugie po Zgorzelcu najlepiejufortyfikowane miasto Górnych Łużyc. Saskieprace oblężnicze, trwające łączenie 4 tygodnie,były prowadzone mało energicznie. Oblega-jący, dysponując pod względem liczebnościwojsk trzykrotną przewagą nad obrońcami, nietylko nie zdołali zdobyć miasta szturmem, alew wyniku wyczerpania sił byli bliscy odejściaspod miasta. Warto dodać, że nawet założonaprzez nich blokada nie była szczelna, gdyżobrońcy kilkakrotnie otrzymali wsparcie zzewnątrz. Działania obrońców Budziszynanależy ocenić wysoko. Pieczołowicie umac-niali najbardziej newralgiczne punkty forty-

fikacji miasta, dokonywali wycieczek, a wtrakcie ataków saskich stawiali zaciekły opór.Skapitulowali dopiero w obliczu drastycznegopogorszenia sytuacji aprowizacyjnej.

Zważywszy, że działania wojenne na Łuży-cach zaczęły się późno, czas spędzony przezSasów pod Budziszynem można uznać za stra-cony. Kurfirst nie zdobył ani Żytawy, będącejnaturalną i niezwykle dogodną furtą do Czech,ani też Zgorzelca – bramy do Dolnego Śląska.Wprawdzie opanował on obszar DolnychŁużyc, przez co zagroził prawej flance margra-biego Karniowa, ale atutu tego nie wykorzys-tano, po pierwsze, z braku zdecydowania w prowadzeniu działań, po drugie, z powoduzużycia sił bojowych, wreszcie, po trzecie,nierozstrzygniętą kampanię przerwało nadejś-cie zimy. Czas, który dla konfederacji wygrałKarniowski, pozwolił Ślązakom na kolejnewerbunki i zapewnił bezpieczeństwo Czechomod północy.

Łukasz Tekiela

Oblężenie Budziszyna 1620 Streszczenie

Die Belagerung der Stadt Bautzen durchden sächsischen Kurfürsten Johann Georg

I. im Zeitraum vom 9. September bis zum 5.Oktober 1620 gehörte zu den spektakulärstenEreignissen der böhmischen Periode desdreißigjährigen Krieges in der Oberlausitz. Dersächsische Einsatz im Lausitzer Tor war einedirekte Folge der Vereinbarung zwischen demsächsischen Fürsten und dem Kaiser. AlsGegenleistung für die militärische Interventiongegen die Verbündeten der Böhmen versprachFerdinand II., die Lausitz an Johann Georg I.als Pfand zu übergeben. Nach dem Besetzender Lausitz hatte Johann Georg die Absicht, dieMilitärhandlungen entweder in Böhmen oderin Schlesien fortzusetzen. Die Einnahme derLausitz durch die kurfürstliche Armee wurdejedoch nicht ohne Hindernisse durchgeführt.Den Sachsen in den Weg trat nämlich das ausBöhmen nachgeschickte Truppenkontingentunter dem Kommando von dem Markgrafenvon Jägerndorf, Johann Georg von Hohen-zollern. Dem Befehlshaber der schlesischenHeere gelang es, die aus militärischer Sichtwichtigsten Punkte der Oberlausitz, d.h. Zittau,Bautzen und Görlitz, noch vor der feindlichenArmee zu besetzen. Das Beziehen der von demMarkgrafen von Jägerndorf beigeordnetenStellungen zwang den sächsischen Fürsten, derzweifellos die beiden Lausitzer Markgraf-schaften schnell beherrschen wollte, zumKampf um die einzelnen Städte. Infolgedessenmussten sich die Sachsen für die Sperrmaßnah-men engagieren, deren Vorteile, operativ gese-hen, eher gering waren. Das erste Ziel dessächsischen Kurfürsten war die Stadt Bautzen,die, neben Görlitz, als eine der am besten be-festigten Städte der Oberlausitz galt. Die säch-sischen Belagerungsmaßnahmen dauerteninsgesamt vier Wochen lang und wurden kaumtatkräftig realisiert. Die Belagernden verfügtenzwar über eine dreifache Überzahl von Sol-daten, aber trotzdem waren sie nicht in der

Lage, die Stadt im Sturm zu nehmen. Infolgeder Krafterschöpfung waren sie nahe daran, dieBelagerung überhaupt aufzugeben. Be-merkenswert ist, dass sogar ihre Blockadenicht undurchlässig sein musste, weil dieVerteidiger mehrmals Unterstützung vonaußen bekamen. Die Handlungen der Verteidi-ger von Bautzen sollen hochgeschätzt werden.Sorgfältig befestigten sie die Brennpunkte derstädtischen Fortifikation, unternahmen Exkur-sionen und, während der sächsischen Angriffe,leisteten erbitterten Widerstand. Die Waffenlegten sie erst angesichts einer drastischen Ver-schlechterung der Verpflegungslage nieder.

In Bezug darauf, dass die Kriegshandlungenin der Lausitz ziemlich spät begannen, ist dersächsische Einsatz in Bautzen eigentlich alsZeitverlust zu bezeichnen. Der Kurfürst er-oberte weder Zittau noch Görlitz, wobei dieerste Stadt eine natürliche und außergewöhn-lich vorteilhafte Pforte nach Böhmen bildeteund die zweite dagegen ein eigenartiges Tornach Niederschlesien war. Das Gebiet derNiederlausitz war von ihm zwar beherrschtworden, was die rechte Flanke des Markgrafenvon Jägerndorf bedrohte, aber man nahm dieseGelegenheit nicht wahr, um die Streitkräfte desFeindes endgültig zu zerstören. Die Gründewaren: eine fehlende Entschlossenheit bei derDurchführung der Militärmaßnahmen, einstarker Verbrauch von Kampfkräften sowie dieTatsache, dass der unentschiedene Feldzugdurch den Winter unterbrochen wurde. Es lässtsich feststellen, dass die Zeit, die der Markgrafvon Jägerndorf für die Konföderation gewann,den Schlesiern ermöglichte, erneute Werbun-gen durchzuführen. Darüber hinausgewährleistete es den Böhmen die Sicherheitvon der nördlichen Seite.

Łukasz Tekiela

Die Belagerung der Stadt Bautzen im Jahre 1620

Zusammenfassung

Trzy główne krainy teatru operacyjnego, naktórym toczyły się wojny śląskie w latach

1740-1763, to Śląsk, Saksonia i Czechy. Wcentrum, pomiędzy nimi, znajdują się Łużyce,a ich prawdziwym komunikacyjnym sercemjest Zgorzelec. W takiej sytuacji miasto to ode-grało istotną rolę w epopei wojen fryderycjańs-kich, przede wszystkim jako punktkomunikacyjny. Rola ta najzupełniej przys-tawała do ogólnej funkcji Łużyc w tychże wo-jnach, jako przestrzeni komunikacyjnej wdziałaniach pomiędzy Śląskiem i Saksonią.Kierunek czeski natomiast, inaczej niż w wo-jnie 30-letniej, rzadziej odgrywał istotną rolęw działaniach na Łużycach w omawianymokresie. Ruchy mas wojsk w polaryzacji Sak-sonia-Śląsk uwydatniły się nade wszystko wwojnie siedmioletniej (1756-1763), jakkolwiekmiały miejsce już u schyłku II wojny śląskiej(1744-1745). Również znaczenie Zgorzelcajako punktu komunikacyjnego wiązało się za-sadniczo z takimi właśnie przerzutami wojsk.W tym kontekście Zgorzelec, jako nieduże,nieufortyfikowane w nowoczesny sposób mi-asto, może być w ramach analogiiumieszczany w jednym szeregu z KamiennąGórą, stanowiącą z kolei kluczowy punkt ko-munikacyjny dla przerzutów wojsk pomiędzyŚląskiem a Czechami. W wojnach fryderyc-jańskich są to, jak się zdaje, dwa najważniejszetej rangi miasta. Przy tym jednak z KamiennąGórą wiąże się kilkakroć więcej starć. Ichmniejszą ilość w przypadku Zgorzelca, zaled-wie trzy wobec kilkunastu kamiennogórskich,tłumaczyć wypada zdecydowanie mniej obron-nymi warunkami miejsca, położeniem łatwopozwalającym na alternatywne poruszenia op-eracyjne, jak również faktem, że w przebieguoperacji wojennych pod Zgorzelcem nie byłoz zasady potrzeby obrony żadnego ważnego(wrażliwego) kierunku. Jedyny przypadek,kiedy stało się inaczej, zaistniał po klęsce

pruskiej wyprawy do Czech w 1757 roku.Wówczas to Fryderyk Wielki, będąc zmus-zonym dać odpór Francuzom, wyprawił siędaleko na zachód, a wobec głównej armii aus-triackiej, stojącej w rejonie Żytawy, zostawiłgros swoich sił pod Zgorzelcem w celu osłonyŚląska i Brandenburgii. Wojska te zostały po-bite i zmuszone do wycofania się w głąbŚląska w następstwie bitwy pod Zgorzelcem-Ujazdem 9 września 1757 roku. Było to też na-jważniejsze starcie wojen 1740-1763,związane ze Zgorzelcem.

Robert Kisiel

Znaczenie Zgorzelca w działaniachzbrojnych wojen śląskich 1740-1763

Streszczenie

Die drei wichtigsten Länder des Kriegsthe-aters der schlesischen Kriege in den

Jahren 1740 bis 1763 waren Schlesien, Sach-sen und Böhmen. Im Zentrum, zwischen ihnen,befand sich die Lausitz, deren wahresVerkehrsherz die Stadt Görlitz war. In diesemZusammenhang spielte diese Stadt einewesentliche Rolle in der Epoche der KriegeFriedrichs des Großen, vor allem alsVerkehrsknoten. Eine solche Funktionentsprach vollkommen der allgemeinen Rolleder Lausitz für diese Kriegszeit. Hier wirdnämlich ein Verkehrsraum gemeint, der haupt-sächlich bei den Armeebewegungen zwischenSchlesien und Sachsen benutzt wurde. Zur be-sprochenen Zeit, im Gegensatz zu demdreißigjährigen Krieg, hatte die tschechischeRichtung dagegen eine nicht so große Bedeu-tung für die Heeresbewegungen in der Lausitz.Die Armeebewegungen im sächsisch-schlesis-chen Bereich ließen sich vornehmlich währenddes siebenjährigen Krieges (1756-1763) deut-lich beobachten, obwohl sie bereits am Endedes zweiten schlesischen Krieges (1744-1745)sichtbar waren. Die Funktion desVerkehrsknotens der Stadt Görlitz konntegrundsätzlich mit den Verlagerungen der Sol-daten verbunden werden. In diesem Sinne warGörlitz, eine kleine, unbefestigte Stadt, mitLandeshut zu vergleichen. Die Stadt Landeshutbildete wiederum einen Schlüsselpunkt imVerkehr zwischen Schlesien und Böhmen, derfür die Verlagerungen des Militärs verwendetwurde. Es scheint, dass die beiden oben ange-führten Städte zu den wichtigsten Orten ihrerArt in den Kriegen Friedrichs des Großengehörten, wobei man jedoch nicht vergessendarf, dass mehr Auseinandersetzungen mitLandeshut verknüpft waren. Bei Görlitz gab es

lediglich insgesamt drei Kämpfe, während beiLandeshut über zehn Kämpfe stattfanden. DieGründe dafür waren u. a. schlechtere defensiveBedingungen des Ortes, die Lage, die alterna-tive operative Manöver ermöglichte sowie dieTatsache, dass es bei den Heeresbewegungenin der Nähe von Görlitz eigentlich keineNotwendigkeit gab, eine der wichtigen Rich-tungen zu verteidigen. Ein einziger, andererFall ereignete sich nach der Niederlage despreußischen Feldzuges in Böhmen im Jahre1757, als Friedrich der Große dazu gezwungenwar, den Franzosen Widerstand zu leisten.Deswegen zog er weit nach Westen, währenddas Gros seiner Militärkräfte neben Görlitzzwecks der Beschirmung des schlesischen undbrandenburgischen Gebietes blieb, weil dieösterreichische Hauptarmee im Bereich derStadt Zittau stationierte. Infolge der Schlachtbei Moys, die am 7. September 1757 stattfand,wurde die preußische Armee besiegt und dieSoldaten mussten sich nach Schlesienzurückziehen. Das war der wichtigste, mit Gör-litz verbundene Kampf im besprochenenZeitraum (1740-1763).

Robert Kisiel

Die Bedeutung der Stadt Görlitz für dieHeeresbewegungen während derschlesischen Kriege Friedrichs des Großenin den Jahren 1740 bis 1763

Zusammenfassung

14. Dywizja Pancerna została sformowanaw sierpniu 1940 r. na bazie 4. Drezdeńskiej

Dywizji Piechoty. Część oddziałów dywizji,przede wszystkim 103. Pułk GrenadierówPancernych, stacjonowało na terenie GórnychŁużyc – w Budziszynie, Kamieńsku, Lubiju iŻytawie. W skład dywizji weszły: 36. PułkPancerny (z 4. DPanc), 103. i 108. PułkGrenadierów Pancernych, 4. Pancerny PułkArtylerii, 14. pancerny batalion rozpoznawczy,4. batalion niszczycieli czołgów, 13. pancernybatalion pionierów, 276. dywizjon artyleriiprzeciwlotniczej, 4. pancerny batalionłączności oraz inne mniejsze pododdziały. Wkwietniu 1941 r. dywizja przeszła chrzest bo-jowy w czasie kampanii bałkańskiej. Od lipcat. r. związek ten walczył na froncie wschodnim

w składzie 1. Grupy Pancernej gen. Ewaldavon Kleista. W styczniu 1943 r. resztki dywizjiuległy całkowitemu zniszczeniu w kotle stal-ingradzkim. Latem 1943 r. dywizja została odt-worzona na terenie Francji. Nowa 14. DPancbyła jeszcze silniejsza, gdyż jej pułk pancernyposiadał trzeci batalion pancerny uzbrojony wdziała szturmowe StuG III. Jesienią t. r.związek został przerzucony ponownie na frontwschodni, do Grupy Armii Południe. Szlak bo-jowy dywizja zakończyła na terenie Kurlandiiw maju 1945 r. Niniejszy artykuł poruszakwestie organizacji poszczególnych kompo-nentów dywizji, przynależność do poszczegól-nych związków operacyjnych, najważniejszeboje oraz przedstawia sylwetki dowódców tejwielkiej jednostki pancernej.

Daniel Koreś

. Łużycko-Saksońska Dywizja Pancerna1940-1945. Organizacja i działania bojowe

Streszczenie

Die 14. Panzerdivision wurde im August1940 auf der Basis der 4. Dresdener In-

fanteriedivision eingerichtet. Ein Teil der Trup-pen, hier wird vor allem das 103. Regiment derPanzergrenadiere gemeint, stationierte imBereich der Oberlausitz, d. h. in den StädtenBautzen, Kamenz, Löbau und Zittau. Diegesamte Division bestand aus folgendenTeilen: aus dem 36. Panzerregiment, das ausder 4. Panzerdivision gebildet wurde, dem 103.und 108. Regiment der Panzergrenadiere, dem4. Panzerregiment der Artillerie, der 14. Aufk-lärungspanzerabteilung, der 14. Panzerjäger-abteilung, der 13. Panzerpionierabteilung, der276. Division der Luftabwehrartillerie, der 4.Panzernachrichtenabteilung sowie denkleineren Untereinheiten. Im April 1941,während des balkanischen Feldzuges, über-stand die Division ihre Feuertaufe. Ab Juli des-selben Jahres kämpfte sie an der Ostfront alsTeil der Zusammensetzung der 1. Panzer-gruppe des Generalfeldmarschalls Ewald vonKleist. Im Januar 1943 erlitten die Reste der

Division eine vollständige Vernichtung beiKönigsberg (Kaliningrad). Im Sommer 1943jedoch wurde die Division auf dem Hoheitsge-biet Frankreichs wiederaufgebaut. Die neue 14.Panzerdivision war noch stärker, weil ihr Panz-erregiment zusätzlich durch die 3. Panzer-abteilung vervollständigt worden war, die mitden Sturmgeschützen (StuG III) bestückt war.Im Herbst desselben Jahres wurde die Divisionan die Ostfront, zur Armeegruppe Süd, wiederverschoben. Der Kampfweg der Divisionwurde im Mai 1945 in Kurland abgeschlossen.Der vorliegende Beitrag stellt hauptsächlichdas Problem des Aufbaues und der Organisa-tion der einzelnen Komponenten der Divisiondar. Darüber hinaus beschäftigt sich der Ver-fasser sowohl mit der Zugehörigkeit zu deneinzelnen Einsatzeinheiten als auch mit denwichtigsten Kampfhandlungen. Er zeigt unsaußerdem die Befehlshaber dieser großenPanzereinheit vor dem Hintergrund derKriegszeiten.

Die 14. sächsisch-lausitzischePanzerdivision in den Jahren 1940 bis 1945.Der Aufbau und die Kampfhandlungen

Zusammenfassung

Daniel Koreś

Notatki