Województwo Małopolskie 2008

WOJEWDZTWO MAOPOLSKIE

2008

MAOPOLSKIE STUDIA REGIONALNE

DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJURZD MARSZAKOWSKIWOJEWDZTWA MAOPOLSKIEGO

RODOWISKO PRZYRODNICZE

Zasoby rodow

iska przyrodniczego

1

URZD MARSZAKOWSKI WOJEWDZTWA MAOPOLSKIEGO

W O J E W D Z T W O M A O P O L S K I E 2 0 0 8

Krakw 2009

Opracowa zesp pracownikw Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Maopolskiego, Wojewdzkiego Urzdu Pracy w Krakowie i Regionalnego Orodka Polityki Spoecznej w Krakowie

Nadzr merytoryczny: Joanna Urbanowicz

Redakcja: Joanna Dobrzaska

Zesp autorski dzikuje:Urzdowi Statystycznemu w Krakowie, Maopolskiemu Urzdowi Wojewdzkiemu, Wojewdzkiemu Inspektoratowi Ochrony rodowiska, Wojewdzkiemu Funduszowi Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie, Woje-wdzkiej Komendzie Policji, Komendzie Wojewdzkiej Pastwowej Stray Poarnej, Regionalnej Izbie Obrachunko-wej, Izbie Skarbowej w Krakowie, Izbie Celnej w Krakowie, Urzdowi Miasta Krakowa, Maopolskiemu Centrum Zdro-wia Publicznego, Telekomunikacji Polskiej SA, Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyszego, Ministerstwu Gospodarki, Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, PKP Przewozy Regionalne Sp. z o.o., Maopolskiemu Zakadowi Przewozw w Krakowie, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Oddzia Regionalny w Krakowie, Midzynarodowemu Por-tu Lotniczemu im. Jana Pawa II Krakw Balice Sp. z o.o, Generalnej Dyrekcji Drg Krajowych i Autostrad Oddzia w Krakowie, Zarzdowi Drg Wojewdzkich Oddzia w Krakowie, Maopolskiemu Wojewdzkiemu Konserwatoro-wi Zabytkw, Spoecznemu Komitetowi Odnowy Zabytkw Krakowa, Wojewdzkiemu Orodkowi Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Krakowie, Wojewdzkiemu Urzdowi Pracy w Krakowie, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Maopolskiemu Zarzdowi Melioracji i Urzdze Wodnych w Krakowie, Regionalnemu Za-rzdowi Gospodarki Wodnej w Krakowie, Kuratorium Owiaty w Krakowie.

za udostpnienie zbiorw danych, informacji oraz pomoc w ich zebraniu

Adres redakcji:Urzd Marszakowski Wojewdztwa MaopolskiegoDepartament Polityki Regionalnej30-552 Krakw, ul. Wielicka 72tel. (+48) 12 299 07 00, fax. (+48) 12 299 07 26

Druk:Drukarnia Vacat

ISSN: 1730-9301

Zdjcia: archiwum Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Maopolskiego

Przy publikowaniu danych z Raportu Wojewdztwo Maopolskie 2008 prosimy o podanie rda

SPIS TRECI / S P I S T R E C I / s p i s t r e c iWstp 7

RODOWISKO PRZYRODNICZE I. Zasoby rodowiska przyrodniczego 111. Warunki fizykogeograficzne 112. Obszary chronione 113. Surowce mineralne regionu 134. Niekonwencjonalne rda energii 18

II. Zagroenie i stan rodowiska przyrodniczego 231. Gospodarka wodno-ciekowa 232. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego 333. Gospodarka odpadami 38

ZAGADNIENIA SPOECZNEI. Ludno 471. Stan ludnoci 472. Procesy demograficzne 483. Struktura wieku ludnoci 54

II. Ochrona zdrowia 571. Finansowanie opieki zdrowotnej 572. Stan bazy i dziaalno jednostek ochrony zdrowia 58

III. Pomoc spoeczna 641. Jednostki organizacyjne pomocy spoecznej 642. Kadra pomocy spoecznej 673. Pracownicy socjalni 684. Korzystajcy z pomocy spoecznej 705. Finansowanie pomocy spoecznej 76

IV. Owiata i wychowanie 83 1. Finansowanie owiaty 832. Baza materialna 843. Uczniowie 904. Ksztacenie ustawiczne 103

V. Nauka 1121. Szkoy wysze w Maopolsce 1122. Studenci szk wyszych 1143. Kadra naukowo-dydaktyczna 1174. wiadczenia i baza socjalna 119

VI. Kultura 1211. Finansowanie kultury 1212. ycie kulturalne 1253. Baza materialna 1384. Szkolnictwo artystyczne 1465. Dziedzictwo kulturowe 148

VII. Kultura fizyczna 1531. Finansowanie i organizacja kultury fizycznej 1532. Dziaalno klubw sportowych 159

VIII. Bezpieczestwo publiczne 1611. Zagroenie przestpczoci 1612. Bezpieczestwo w ruchu drogowym 1633. Dziaalno stray miejskiej. 1664. Ochrona przeciwpoarowa i zagroenie poarowe 168

GOSPODARKAI. Potencja gospodarczy 1731. Produkt Krajowy Brutto 1732. Atrakcyjno inwestycyjna 1773. Inwestycje zagraniczne w Maopolsce 180

II. Rynek pracy 1831. Zatrudnienie 1832. Bezrobocie rejestrowane 185

III. Przedsibiorstwa 1931.Przedsibiorczo 1932. Handel zagraniczny 1963. Potencja innowacyjny 199

IV. Rolnictwo 2001. Uwarunkowania rozwoju 2002. Produkcja rolinna 2023. Produkcja zwierzca 2054. Promocja maopolskiej wsi i produkcji rolniczej 2055. Rolnictwo ekologiczne 2066. Gospodarka owiecka 208

V. Przemys 2101. Przemys Maopolski na tle kraju 2102. Rozmieszczenie przestrzenne podmiotw prowadzcych dziaalno przemysow 2123. Zatrudnienie w przemyle 2144. Wyniki ekonomiczne przemysu 2185. Inwestycje w przemyle 2216. Najwiksze przedsibiorstwa przemysowe maopolski 223

VI. Budownictwo 2251. Struktura podmiotw i produkcja przedsibiorstw budowlanych 2252. Zatrudnienie i finanse przedsibiorstw budowlanych 2273. Budynki oddane do uytku i ich kubatura 228

VII. Budownictwo mieszkaniowe 2301. Zasoby mieszkaniowe 2302. Sytuacja na rynku mieszka mieszkania oddane do uytkowania 2313. Pozwolenia na budow i rozpoczte inwestycje 237

VIII. Turystyka 2391. Oferta turystyczna 2392. Ruch turystyczny 2413. Rozwj i promocja turystyczna 249

4. Baza turystyczna regionu i jej wykorzystanie 2515. Organizatorzy turystyki i porednicy turystyczni 2586. Przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek 260

RODOWISKO GOSPODARCZE I. Baza podatkowa 265II. Budety jednostek samorzdu terytorialnego 2661. Budety gmin 2722. Budety powiatw 2913. Budety miast na prawach powiatu 2954. Budet wojewdztwa maopolskiego 296

III. Fundusze celowe 3011. Wojewdzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie 3012. Wojewdzki Fundusz Ochrony Gruntw Rolnych 3053. Wojewdzki Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym 307

IV. Programy pomocowe 3091. Projekty wg programw operacyjnych 3092. Projekty wedug wielkoci 3113. Projekty wspfinansowane ze rodkw unijnych w podregionach 3124. Projekty wedug kategorii interwencji 314

V. Instytucje dla rozwoju 3181. Instytucje otoczenia biznesu (IOB) 3182. Wojewdzka informacja i poradnictwo zawodowe 3233. Konkursy promocyjne 325

VI. Wsppraca midzynarodowa i promocja wojewdztwa 3281. Wsppraca midzynarodowa 3282. Integracja europejska 3283. Aktywno midzyregionalna 3294. Promocja Wojewdztwa 329

SYSTEMY TECHNICZNEI. Transport i komunikacja 3371. Transport drogowy 3372. Autobusowa komunikacja zbiorowa 3453. Transport kolejowy 3464. Transport lotniczy 349

II. Infrastruktura sanitarna 3511. Wodocigi 3512. Kanalizacje 351

III. Spoeczestwo informacyjne 3541. Regionalny portal internetowy wrota maopolski 3542. Informatyzacja 3583. czno 366

ANEKSI. Pozycja Maopolski na tle innych wojewdztw 370II. Wdraanie Strategi Rozwoju Wojewdztw Maopolskiego 2007-2013 372III. Najwaniejsze przedsiwzicia zrealizowane w 2008 roku 375

Mam przyjemno odda w Pastwa rce kolejne, dziewite wydanie raportu, przedsta-wiajcego sytuacj spoeczno-gospodarcz w naszym regionie Wojewdztwo Maopolskie 2008.

Dane przedstawione w raporcie obejmuj lata 1999 2008. To dziesi lat wojewdztwa w obecnych granicach, utworzonego reform samorzdow, to okres dynamicznych zmian - zarwno w obszarach ycia spoecznego, jak i gospodarczego, okres denia do osignicia zrwnowaonego rozwoju i spjnoci wewntrzregionalnej.

Mam nadziej, e raport pomoe w znacznym stopniu uchwyci wane procesy i tendencje zachodzce na przestrzeni lat i bdzie przydatn publikacj dla osb interesujcych si tema-tyk naszego regionu. Analizujc zawarte w nim dane mona przeledzi, jak zmieniao si ycie Maopolan, szczeglnie po napywie rodkw unijnych, dziki ktrym realizowany jest szereg niezwykle istotnych dla mieszkacw inwestycji.

Niestety, rok 2008 czciowo upyn ju pod znakiem wiatowego kryzysu finansowego i gospodarczego, co odbio si w widoczny sposb rwnie na Maopolsce. Naley jednak za-znaczy, e sytuacja naszego wojewdztwa na tle kraju przedstawia si raczej optymistycznie i pozwala patrze z nadziej w przyszo.

Tegoroczny raport ukazuje si w nieco zmienionej szacie graficznej mam nadziej, e b-dzie dziki temu bardziej przejrzysty, przy jednoczesnym zachowaniu ukadu poprzednich wy-da. Przedstawione dane uchwycone s w sposb przekrojowy. Z przyczyn technicznych nie moglimy jednak pokaza wszystkich lat te brakujce znale mog Pastwo w poprzednich wydaniach raportu. Poza przedstawieniem wielkoci dla caego wojewdztwa ogem, w miej-scach gdzie byo to moliwe staralimy si ukaza rwnie zrnicowanie obszarowe.

Pragn rwnie zachci do korzystania z raportu w wersji elektronicznej corocznie za-mieszczany jest on na stronie wojewdztwa www.malopolskie.pl

Roman Ciepiela

Wicemarszaek Wojewdztwa Maopolskiego

RODOWISKO PRZYRODNICZE / R O D O -W I S K O P R Z Y R O D N I C Z E / r o d o w i s k o p r z y r o d n i c z e


Zas

oby

rod

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o

10


Zasoby rodow

iska przyrodniczego

11

I. Zasoby rodowiska przyrodniczegooprac. Agnieszka Korba, Beata Chadziska, Ryszard giewka, Krzysztof ero

1. Warunki fizykogeograficzneWojewdztwo maopolskie, pooone na poudniu Polski, zajmuje powierzchni 1 514 410 ha, co stanowi 4,8% powierzchni kraju.Obszar wojewdztwa maopolskiego naley do kilku podprowincji (zgodnie z podziaem Polski na mezoregiony fizyczno-geograficzne, Kondracki J., 1998):- Wyyny lsko-Krakowskiej,- Wyyny Maopolskiej,- Pnocnego Podkarpacia,- Zewntrznych Karpat Zachodnich,- Centralnych Karpat Zachodnich.

Analiza warunkw klimatycznych wskazuje, e ich zrnicowanie regionalne pokrywa si z zasigiem podstawowych jednostek fizjograficznych. W regionie maopolskim wydziela si co najmniej trzy regiony klimatyczne: wyyn rodkowopolskich, kotlin podkarpackich i samych Karpat. Najcieplej jest w Kotlinie Sandomierskiej, gdzie najduej trwa okres wegetacyjny (po-wyej 220 dni), a Tarnw stanowi punkt o najwyszej redniej rocznej temperaturze w kraju (powyej 8C), za Kasprowy Wierch o najniszej (-0,8C).

2. Obszary chronioneWojewdztwo maopolskie cechuje niespotykane w Polsce zrnicowanie rodowiska przy-rodniczego. Ponad poowa powierzchni wojewdztwa maopolskiego objta jest ochron prawn.System obszarw i obiektw chronionych tworz:- parki narodowe pi w caoci: Babiogrski, Gorczaski, Ojcowski, Pieniski, Tatrzaski

oraz Magurski pooony na terenie wojewdztwa maopolskiego i podkarpackiego;- rezerwaty przyrody 85, w tym faunistyczne 1, krajobrazowe 15, lene 43, torfowi-

skowe 1, florystyczne 9, wodne 1, przyrody nieoywionej 10, stepowe 5;- parki krajobrazowe 11, wchodzce w skad Zespou Parkw Krajobrazowych Wojewdz-

twa Maopolskiego: Park Krajobrazowy Beskidu Maego (czciowo w wojewdztwie l-skim), Bielasko-Tyniecki, Cikowicko-Ronowski, Dubniaski, Dolinki Krakowskie, Orlich Gniazd, Pasma Brzanki (czciowo w wojewdztwie podkarpackim), Popradzki, Rudniaski, Tenczyski, Winicko-Lipnicki,

- obszary chronionego krajobrazu 10, w tym 5 w caoci: Bratucicki, Zachodniego Pogrza Winickiego, Wschodniego Pogrza Winickiego, Radowsko-Wierzchosawicki, Poudnio-womaopolski oraz 5 czciowo: Miechowsko-Dziaoszycki, Koszycki, Doliny Wisy, Jastrzb-sko-darski, Pogrza Cikowickiego,

- obszary Natura 2000: w tym obszary specjalnej ochrony ptakw 11, projektowane spe-cjalne obszary ochrony siedlisk (zatwierdzone przez Komisj Europejsk) 36, potencjalne specjalne obszary ochrony siedlisk 59 (stan na 20 lipca 2009 r.),

- zespoy przyrodniczo-krajobrazowe - 3 tj. Dolina Rzeki Soy, Lubinka, Wyspa Grodzisko,- uytki ekologiczne 30,- pomniki przyrody 2 029,- stanowiska dokumentacyjne 80,- strefy ochronne wok miejsc gniazdowania chronionych gatunkw ptakw 52.

Wojewdztwo maopolskie cechuje si wysok rnorodnoci biologiczn. Na jego terenie wystpuje wiele rzadkich, chronionych i zagroonych gatunkw rolin i zwierzt.


Zas

oby

rod

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o

12

Tabela nr 1Formy ochrony przyrody.

L.p.Forma ochrony przy-

rodyIlo

Powierzch-nia* [ha]

% po-wierzchni

wojewdz-twa

Otuliny

[ha]

% po-wierzchni

wojewdz-twa

RAZEM 830 221** 54,82 149 744,3 9,88

1 parki narodowe 6*** 38 118,3 2,52 42 456,2 2,80

2 rezerwaty przyrody 85 3 346,9 0,22 320,2 0,02

3 parki krajobrazowe 11*** 181 040,6 11,95 106 967,9 7,06

4obszary chronionego

krajobrazu10*** 572 500,0 37,80

5

obszary specjalnej ochrony ptakw

Natura 2000 (w tym TPN, GPN, PPN i

BPN)

11*** 133 664,6 8,83

6zespoy przyrodniczo-

krajobrazowe3 104,6 0,01

7 uytki ekologiczne 30 809,4 0,05

8 pomniki przyrody 2 029

9stanowiska doku-

mentacyjne80

10strefy ochronne

wok miejsc gniaz-dowania

52

11projektowane sie-dliskowe obszary

Natura 200036 130 522,9 8,62

12potencjalne siedlisko-

we obszary Natura 2000

59 23 544,9 1,55

Stan na 20 lipca 2009 r.

Powierzchnia wojewdztwa maopolskiego 1 514 410,00 ha*powierzchnie rnych form ochrony przyrody pokrywaj si ze sob, **suma powierzchni z wyjtkiem projektowanych i potencjalnych siedliskowych obszarw Natura 2000,

***uwzgldniono powierzchnie na terenie wojewdztwa maopolskiego,TPN Tatrzaski Park Narodowy,GPN Gorczaski Park Narodowy,PPN Pieniski Park Narodowy,BPN Babiogrski Park Narodowy.

rdo: Regionalna Dyrekcja Ochrony rodowiska w Krakowie, Wydzia Ochrony Przyrody i Obszarw Natura 2000


Zasoby rodow

iska przyrodniczego

13

Uczestnictwo Polski w Unii Europejskiej zobowizuje do utworzenia Europejskiej Sieci Eko-logicznej Natura 2000, ktrej celem jest ochrona rnorodnoci biologicznej. Zakada si, e cel ten zostanie osignity poprzez wprowadzenie w ycie we wszystkich krajach czonkow-skich UE dwch dyrektyw, a mianowicie Dyrektywy Ptasiej 79/409/EWG o ochronie dziko yjcych ptakw uchwalonej 2 kwietnia 1979 r. oraz Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko yjcej fauny i flory z 21 maja 1992 r. Wykonanie tych dyrektyw umoliwia utworzenie Ekologicznej Sieci Obszarw Natura 2000, skupiajcej obszary o istotnym znaczeniu dla kadego regionu biogeograficznego reprezentowanego na obszarze Unii.

W wojewdztwie maopolskim w stosunku do 2007 roku zwikszya si liczba rezerwa-tw przyrody i obszarw specjalnej ochrony ptakw Natura 2000. Wojewoda Maopolski dnia 1 sierpnia 2008 r. utworzy rezerwat Pazurek o powierzchni 187,91 ha na podstawie Roz-porzdzenia Nr 13/08 (Dz. Urz. Woj. Maop. Nr 518, poz. 3355).

Do istniejcych 7 obszarw specjalnej ochrony ptakw Natura 2000 tj. Babia Gra, Beskid Niski, Gorce, Pieniny, Puszcza Niepoomicka, Tatry oraz Torfowiska Orawsko-Nowotarskie, Mi-nister rodowiska w Rozporzdzeniu z dnia 27 padziernika 2008 r. doczy nowe obszary tj. Dolina Dolnej Skawy o powierzchni 7 081,70 ha, Dolina Dolnej Soy o powierzchni 3 732,60 ha, Pasmo Policy o powierzchni 1 190,10 ha oraz Stawy w Brzeszczach o powierzchni 1 589,70 ha. Ponadto zmniejszya si powierzchnia Beskidu Niskiego do 64 994,60 ha.

W dniu 12 grudnia 2008 r. Komisja Europejska zatwierdzia 36 projektowanych Specjalnych Obszarw Ochrony Siedlisk Natura 2000 pooonych na terenie wojewdztwa maopolskie-go: Babia Gra, Bednarka, Beskid May, Cerkiew w osiu koo Ropy, Czarna Orawa, Czerna, Dolina Biaki, Dolina Prdnika, Dolinki Jurajskie, Grota Zbjnicka na opieniu, Jaroszowiec, Kalina-Lisiniec, Koo Grobli, Kostrza, Krynica, Lipwka, Lubo Wielki, abowa, Mae Pieniny, Michaowiec, Na Policy, Nawojowa, Opactwo Cystersw w Szczyrzycu, Ostoja Gorczaska, Ostoja Magurska, Ostoja Popradzka, Ostoja rodkowojurajska, Ostoje Nietoperzy Okolic Bu-kowca, Pieniny, Podkowce w Szczawnicy, Polana Biay Potok, Pustynia Bdowska, Sterczw-cianka, Tatry, Torfowiska Orawsko-Nowotarskie, Way.

Dodatkowo planuje si utworzy lub powikszy 59 Specjalnych Obszarw Ochrony Siedlisk Natura 2000 (stan na 20 lipca 2009 r.).

Z pozostaych form ochrony przyrody liczba uytkw ekologicznych na terenie wojewdz-twa maopolskiego wzrosa z 25 do 30.

3. Surowce mineralne regionuProblematyka surowcowa Maopolski pozostaje w cisej zalenoci od budowy geologicz-nej obszaru, ktra jest wynikiem jego dugiej geologicznej ewolucji. Odrbno rozwoju i wy-ksztacenia geologicznego poszczeglnych regionw wojewdztwa skutkuje wystpowaniem zrnicowanej regionalnie bazy surowcowej.

Zoa surowcw mineralnych wystpujcych na terenie wojewdztwa dziel si na 5 zasad-niczych grup. S to:- surowce energetyczne,- surowce chemiczne wraz z solankami jodowo - bromowymi,- rudy metali nieelaznych,- surowce skalne,- wody lecznicze, mineralne i termalne.

Kada z powyszych grup surowcw mineralnych zwizana jest z innym regionem geolo-gicznym oraz charakterystycznym kompleksem skalnym. Podkreli jednak naley dominujce znaczenie szerokiego asortymentu, eksploatowanych odkrywkowo, surowcw skalnych.


Zas

oby

rod

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o

14

Surowce energetyczne obejmuj zoa wgla kamiennego, metanu w pokadach wgla, ropy naftowej, gazu ziemne-go i torfu.

Zoa wgla kamiennego wystpuj w zachodniej czci wojewdztwa na obszarze powia-tw krakowskiego, chrzanowskiego, owicimskiego i wadowickiego, po lini Krzeszowice Brzenica Sucha Beskidzka, w obrbie utworw Grnolskiego Zagbia Wglowego. Spord udokumentowanych 14 z, eksploatacja prowadzona jest w kopalniach Brzesz-cze i Janina. Tym niemniej na obszarze wojewdztwa wystpuj znaczne, perspektywiczne rezerwy surowcowe wgla kamiennego. Obecnie grnictwo wgla kamiennego skupia si w regionie chrzanowsko - owicimskim.

W tym samym regionie zoom wgla towarzyszy metan bdcy przedmiotem eksploatacji w kopalni Brzeszcze gdzie jego zasoby geologiczne bilansowe oszacowano na ok. 3,5 mln m3.Zoa ropy naftowej zwizane s z obszarem Karpat oraz zapadliska przedkarpackiego. Tery-torialnie rozmieszczenie z ropy naftowej odpowiada powiatom gorlickiemu, limanowskie-mu, bocheskiemu, tarnowskiemu, proszowickiemu, dbrowskiemu. S to zoa niewielkie, w wikszoci o zasobach nie przekraczajcych kilkudziesiciu tysicy ton. Std ich ograniczone zna-czenie gospodarcze. W granicach wojewdztwa udokumentowanych jest obecnie 10 z ropy naftowej o sumarycznych zasobach 150 tys. ton, z czego 7 pozostaje w trakcie eksploatacji.

Zoa gazu ziemnego towarzysz czsto zoom ropy naftowej. Std cz kopal ropy wy-dobywa rwnoczenie gaz ziemny. Rozmieszczenie z gazu ziemnego odpowiada w zasa-dzie wystpowaniu z ropy naftowej. Najwiksza koncentracja z wystpuje na obszarze zapadliska przedkarpackiego pomidzy Wieliczk, a Dbic. Zwizane s one z formacjami osadowymi wieku mioceskiego. Ogem na terenie wojewdztwa wystpuj 32 zoa gazu ziemnego o zasobach okoo 5,7 mld.m3. Wydobycie gazu ziemnego prowadzone jest z 25 z o zasobach okoo 4,6 mld.m3, co stanowi ok. 81% udokumentowanych zasobw tego surowca czynic niewielkimi jego rezerwy. Pochodzce z nich wydobycie przydatne jest dla zaspokajania potrzeb lokalnych.

Udokumentowane zoa torfu w wojewdztwie maopolskim zlokalizowane s w dwch rejonach. W rejonie Jabonka Czarny Dunajec wystpuj rozlege torfowiska wysokie rozwi-nite na europejskim wododziale oddzielajcym zlewnie mrz Batyckiego i Czarnego. Eksplo-atowane jest tutaj jedno zoe torfu o nazwie Pucizna Wielka. Drugi rejon wystpowania z torfu to okolice Tarnowa. Istnieje tutaj udokumentowane, ale nie eksploatowane zoe Pogrska Wola. Naley nadmieni, i torf nie posiada obecnie znaczenia jako surowiec ener-getyczny. Eksploatowany jest gwnie dla potrzeb rolnictwa, ogrodnictwa i lecznictwa. Naley nadmieni, e eksploatacja torfu ze zoa Pucizna Wielka rodzi powan kolizj z utworzo-nym w tym rejonie obszarem Natura 2000.

Surowce chemiczne obejmujce sole kamienne, mineralizacj siarkow oraz solanki jodowo bromowe obecnie nie posiadaj znaczenia gospodarczego.

Zoa soli kamiennej cign si wskim pasem wzdu nasunicia karpackiego na mioceskie utwory zapadliska przedkarpackiego. Jedyne udokumentowane obecnie zoe soli kamiennej Wojnicz moe by, ze wzgldu na skomplikowan budow geologiczn oraz znaczn g-boko wystpowania (ok. 600 mppt), eksploatowane jedynie metod otworow. Z powodu braku odbiorcw solanki na poudniu Polski jego eksploatacja jest jednak niecelowa. Wystpu-jce kiedy w Maopolsce, zoa soli kamiennej: Wieliczka, Bochnia, kowice, Barycz, Siedlec Moszczenia apczyca maj jedynie znaczenie historyczne.

Mineralizacja siarkowa towarzyszy zoom cynku i oowiu w zagbiu olkuskim. Udokumen-towane zasoby mineraw siarkowych stanowi kopalin towarzyszca dla z Krzykawa, Olkusz i Pomorzany. S to zasoby szacunkowe i nie podlegaj eksploatacji. Do surowcw chemicznych zaliczy naley rwnie solanki jodowo bromowe eksploatowa-ne otworowo na niewielk skale w apczycy koo Bochni.


Zasoby rodow

iska przyrodniczego

15

Rudy metali nieelaznych obejmuj zoa rud cynku i oowiu wystpujce na terenie powiatw olkuskiego i chrzanow-skiego. Spord 12 udokumentowanych z eksploatowane s obecnie trzy spord nich: Olkusz, Pomorzany oraz Balin Trzebionka, ktrych zasoby stanowi 50% wszystkich posia-danych zasobw tych rud. Cztery zoa zaliczono do zasobw pozabilansowych. Zasoby pozo-staych piciu wynosz pozostae okoo 50% zasobw z Zn-Pb. Std wniosek, i perspek-tywy surowcowe dla eksploatacji z cynku i oowiu s ograniczone i w miar wyczerpywania si obecnych zasobw, grnictwo cynku i oowiu w historycznym zagbiu olkuskim bdzie tracio na znaczeniu. Ewentualne udostpnienie z obecnie nie eksploatowanych uzale-nione jest przede wszystkim od wiatowej koniunktury na cynk i ow oraz zwizanego z ni poziomu cen.

Surowce skalne stanowi najliczniejsz grup kopalin o rnorodnych zastosowaniach, reprezentowan przez liczne zoa na terenie wojewdztwa maopolskiego. Ich wspln cech jest eksploatacja od-krywkowa.Nale do nich zoa:- piaskowcw, wapieni, dolomitw, porfirw, melafirw, diabazw, tufw,- dolomitw z przeznaczeniem dla hutnictwa, rolnictwa, budownictwa,- wapieni i margli dla przemysu wapienniczego i cementowego,- kruszyw naturalnych,- surowcw ilastych ceramiki budowlanej,- piaskw podsadzkowych, formierskich i dla przemysu ceramicznego,- surowcw skaleniowych.

Zoa piaskowcw zwizane s z obszarem Karpat. Z oglnej liczby 56 z udokumento-wanych, eksploatacja prowadzona jest w 18 spord nich. W zasadzie nie obserwuje si ten-dencji do dokumentowania nowych z poza nielicznymi koncesjami udzielonymi przez staro-stw dla potrzeb zakadw kamieniarskich. Przyrost liczby z w porwnaniu z rokiem 2007, towarzyszcy niewielkiemu spadkowi udokumentowanych zasobw piaskowcw, wskazuje raczej na postpujcy podzia z wikszych, pozostajcych dotychczas w rezerwie surowco-wej, a udokumentowanych jeszcze przed rokiem 1990.

Zoa wapieni wystpuj jedynie na obszarze Monokliny lsko Krakowskiej tosamej geograficznie z Wyyn Krakowsko Czstochowsk. Terytorialnie znajduj si one w grani-cach miasta Krakowa oraz powiatw krakowskiego, chrzanowskiego, miechowskiego i olku-skiego. Spord 23 z udokumentowanych wydobycie, zarwno dla potrzeb drogownictwa jak i przemysu cementowo wapienniczego wydobycie prowadzone jest jedynie w 4 spord nich. Wynika to zapewne ze znacznego ograniczenia zapotrzebowania ze strony hutnictwa i przemysu cementowego. Cz z pooona jest w granicach jurajskich parkw krajobrazo-wych i moliwoci ich eksploatacji ograniczaj przepisy prawa. Nie obserwuje si zaintereso-wania otwieraniem nowych zakadw grniczych w celu wydobywania z wapieni.

Dolomity wystpuj w regionie chrzanowskim i olkuskim. Udokumentowanych zostao 10 z. Eksploatacja prowadzona jest w 4 spord nich. Dolomit wykorzystywany jest jako ka-mie drogowy (Dubie, Libi, Stare Gliny), w hutnictwie (elatowa) oraz jako nawz dla rol-nictwa. Jednake wobec faktu, i eksploatowane zoa zawieraj 72% udokumentowanych zasobw kopaliny istniejce rezerwy zasobw powinny podlega szczeglnej ochronie.

Porfiry, melafiry, diabazy, tufy wulkaniczne s skaami magmowymi i wulkanicznymi. Ich zoa wystpuj jedynie w rejonie Krzeszowic. Eksploatowane s dwa spord udokumento-wanych 7 z: zoe porfiru Zalas oraz zoe diabazu Niedwiedzia Gra. To drugie jest szczeglnie cenne ze wzgldu na bardzo wysok jako kopaliny i jedyne jej wystpienie w regionie.

Zoa tufw i melafirw maj raczej znaczenie dydaktyczne i naukowe.


Zas

oby

rod

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o

16

Kruszywa naturalne tworz najliczniejsz grup z kopalin. Genetycznie zwizane s one z dolinami rzek i grupuj si w kilku regionach: ujcie Soy, rodkowy i dolny bieg Raby, dolny fragment doliny Uszwicy, dolina Dunajca poniej cka, dolina Wisy. Szczeglna ich koncen-tracji ma miejsce na terenie powiatw brzeskiego i tarnowskiego w widach Wisy, Dunajca i Uszwicy. Najwartociowsze zoa kruszyw naturalnych wystpuj natomiast na Podhalu gdzie eksploatowane s u ujcia Biaki do Dunajca. W gminie Czarny Dunajec udokumentowa-no zasoby wielkoci 675 mln ton, ktre stanowi szczeglnie wartociow rezerw surowco-w pozostajc jednak w konflikcie z utworzonym w ich bezporednim ssiedztwie obszarem Natura 2000. Zoa podhalaskie zbudowane s gwnie z otoczakw granitowych pochodze-nia tatrzaskiego co stanowi o ich szczeglnej wartoci. Charakteryzuj si rwnie znaczn bo kilkudziesiciometrow miszoci. W sumie na terenie wojewdztwa udokumentowano 251 z kruszywa naturalnego. W fazie eksploatacji jest 90 spord nich. Obserwuje si za-interesowanie dokumentowaniem kolejnych.

Surowce ilaste ceramiki budowlanej obejmuj zoa glin czwartorzdowych, iw trzecio-rzddowych oraz permskich. Ich lokalizacja jest dosy przypadkowa. Spord 77 udokumen-towanych z, 14 jest obecnie eksploatowanych. Liczba z czynnych ustabilizowaa si na poziomie kilkunastu zakadw w zwizku z malejc liczb cegielni bazujcych na surowcach lokalnych. Nastpia koncentracja produkcji w rkach kilku duych producentw wykorzystu-jcych wysokiej jakoci zoa iw trzeciorzdowych.

Piaski podsadzkowe, formierskie i dla przemysu ceramicznego wystpuj w zoach zloka-lizowanych gwnie pomidzy Trzebini, Olkuszem i Kluczami. Ponadto zoe piaskw do pro-dukcji betonw komrkowych wystpuje w gminie Szczucin. Ogem udokumentowanych jest 13 z piaskw o rnorodnym zastosowaniu, z czego 9 to zoa piaskw podsadzkowych w rejonie Szczakowej, Sierszy i Pustyni Bdowskiej. Ogem wydobycie pisakw prowadzone jest w piciu zoach. Pozostae stanowi rezerw surowcow. Przy czym dwa zoa udoku-mentowane na obszarze Pustyni Bdowskiej, stanowice 30% zasobw piaskw podsadz-kowych, pozostaj w konflikcie z obszarem Natura 2000.

Surowce skaleniowe na terenie wojewdztwa maopolskiego wystpuj w dwch zoach. Zoe Siedlec na pnoc od Krzeszowic zwizane jest z intruzj magmow i znajduje si w granicach Jurajskiego Parku Krajobrazowego. Zoe Wygiezw w gminie Babice to zoe okru-chowe o zasobach pozabilansowych. adne z nich nie jest eksploatowane.

Wody lecznicze i termalne. Ich zasoby stanowi istotny, o rosncym znaczeniu, element bazy surowcowej regionu. Wy-stpowanie wd leczniczych i termalnych zwizane jest z Zapadliskiem Przedkarpackim, Kar-patami oraz Nieck Podhalask. Na obszarze Zapadliska wystpuj gwnie wody siarczano-we i siarczkowe znane z Krzeszowic, Matecznego i Swoszowic. Na obszarze karpackim wody mineralne i lecznicze o zrnicowanym skadzie chemicznym znane s z terenu powiatw gorlickiego, nowosdeckiego, nowotarskiego, limanowskiego. Natomiast w podou Niecki Podhalaskiej stwierdzono wystpowanie wysokotemperaturowych wd termalnych o znacz-nych wydajnociach. Znane s one take z rejonu Bukowiny Tatrzaskiej oraz Mszany Dolnej. Obserwuje si rosnc produkcj wd leczniczych i mineralnych ze z karpackich. Gw-ne zagbia to rejon Wysowej, Krynicy Muszyny, Piwnicznej gdzie spotyka si najwiksze wydajnoci wd leczniczych. Produkcja wd leczniczych i mineralnych wykazuje tendencj wzrostow i powinna stanowi znaczcy element dziaalnoci gospodarczej oraz wizytwk wojewdztwa. Jednake przytoczone w tabeli sumaryczne wydajnoci uj wd leczniczych wskazuj na ograniczone rezerwy zasobw tych wd w udokumentowanych obecnie zoach. Istniej podstawy by sdzi, i nowe koncesje nie poprawi znaczco bilansu wd leczniczych w Maopolsce. Naley jednak podkreli, e wystpujce na obszarze maopolski zoa wd leczniczych stanowi 33% wszystkich z wd leczniczych w kraju. Obrazuje to pozycj wo-jewdztwa w tej dziedzinie gospodarki na tle innych regionw. Przyszociowe wydaje si


Zasoby rodow

iska przyrodniczego

17

rwnie inwestowanie w geotermi. Jak do tej pory wystpowanie wd geotermalnych o zna-czeniu gospodarczym stwierdzono jedynie w rejonie Podhala. Ich efektywne wykorzystanie moe sta si istotnym czynnikiem rozwoju tego regionu i obszarw przylegych. Jako przy-kad dziaa podejmowanych w tym kierunku przytoczy naley funkcjonujcy zakad geoter-malny w Baskiej koo Nowego Targu, oraz kompleks rekreacyjny w Bukowinie Tatrzaskiej. Podobny kompleks projektowany jest na polanie Szymoszkowej w Zakopanem.

Tabela nr 2 Zestawienie z kopalin (stan na dzie 31.12.2008)

Rodzaj kopaliny

Liczba z

Zasobygeologiczne udoku-

mentowaneogem

Zoaeksploatowane

Zasobygeologicznew zoach

eksploatowanych1 2 3 4 5

Kopaliny pozostajce w kompetencji Ministra rodowiskaWgiel kamienny 14 7104347 tys. t. 2 1785970 tys. t.

Ropa naftowa 10 150,91 tys. t. 7 150,91 tys. t.Gaz ziemny 32 5671,00 mln.m3 25 4664,25mln.m3

Metan z pokadwwgla kamiennego

2 3432,40mln.m3

1 3150,40mln.m3

Sl kamienna 1 2083,0 tys. t. brak brakSolanki

jodowo - bromowe1 6,2 m3/h 1 6,2 m3/h

Wody lecznicze

wody termalne

22

8

280,61 m3/h

1.290,00 m3/h

14

4

248,47 m3/h

840 m3/hRudy

cynku i oowiu12 44441 tys. t. 3 22045 tys. t.

Kopaliny pozostajce w kompetencji Marszaka WojewdztwaTorf 2 362,48 tys. m3 1 328,48 tys. m3

Piaskowce 56 521196 tys. t. 18 181614 tys. t.Wapienie 23 474846 tys. t. 4 66883 tys. t.Dolomity 10 260096 tys. t. 4 187872 tys. t.

Porfiry 3 159800 tys. t. 1 85953 tys. t.Melafiry 2 2719 tys. t. brak brakDiabazy 1 7151 tys. t. 1 7151 tys. t.

Tufy 1 18270 tys. t. brak brakKruszywa naturalne 251 1637328 tys. t. 90 264977 tys. t.

Surowce ilaste 77 103642 tys. m3 14 21167 tys.t.Piaski podsadzko-

we formierskie kwarcowe (p.cer.)

922

1017665 tys.m3

19101 tys.t 9356 tys.m3

311

326254 tys.m3

19101 tys.t6774 tys.m3

Surowce skaleniowe

2 365 tys. t. brak brak

rdo: Bilans Zasobw Kopalin i Wd Podziemnych w Polsce, Ministerstwo rodowiska, Warszawa 2008.

Liczba koncesji na wydobywanie kopalin udzielona przez Marszaka Wojewdztwa Maopol-skiego wedug stanu na 31.12.2008 wynosi 134 koncesje.

Wydobycie kopalin ze z podlegajcych koncesjonowaniu przez Marszaka Wojewdztwa Maopolskiego ksztatowao si w roku 2008 nastpujco:


Zas

oby

rod

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o

18

piaski podsadzkowe, formierskie, kwarcowe 6,29 mln ton, kruszywo naturalne 10,61 mln ton, dolomity 2,45 mln ton, wapienie 2,53 mln ton, piaskowce 2,02 mln ton, skay magmowe 1,44 mln ton, surowce ilaste ceramiki budowlanej 451,00 tys ton, torfy 6,20 tys. m3.

Piaskowce i skay magmowe (porfiry i diabazy) w caoci, a dolomity i wapienie w zdecydo-wanej przewadze pozyskiwane s dla potrzeb produkcji wysokiej jakoci kruszyw amanych poszerzajc ofert kruszyw dostpnych na rynku i wykorzystywanych gwnie dla potrzeb drogownictwa oraz budownictwa.

Porwnanie danych z lat 2008 i 2007 pozawala zauway wyrany spadek zasobw gazu ziemnego i ropy naftowej przy braku widocznych perspektyw poprawy ich bilansu. Powo-duje to, i zwaszcza grnictwo ropy naftowej naley traktowa raczej w kategoriach histo-rycznych. Wystpi rwnie widoczny ubytek zasobw rud Zn-Pb przy braku nowych odkry geologicznych. Niewielkie przyrosty zasobw dotycz wd leczniczych i termalnych. Nastpi wysoki bo 36% wzrost wydobycia surowcw mineralnych w grupie kruszyw naturalnych i a-manych co zapewne stanowi reakcj na realizowane na obszarze wojewdztwa rnorodne przedsiwzicia budowlane. Zaskoczeniem natomiast jest nieoczekiwanie wysoki wzrost pro-dukcji surowcw ilastych ceramiki budowlanej. Naley przy tym pamita, i przy ocenie rze-czywistej wielko pozyskiwania kopalin na terenie wojewdztwa naley rwnie uwzgldni zrnicowane wydobycie niektrych rodzajw kopalin w zakadach grniczych dziaajcych na podstawie koncesji udzielonych przez starostw, wydobywanie kruszyw naturalnych z koryt rzecznych na podstawie regulacji prawnych ustawy Prawo wodne, jak rwnie zjawisko nie-legalnego pozyskiwania kopalin bez wymaganej prawem koncesji. Daje si zauway rosnce ograniczenie dostpnoci z kopalin skalnych i moliwoci ich gospodarczego wykorzystania powodujce zagroenie dla bezpieczestwa surowcowego regionu. W tej sytuacji konieczne jest wdroenie mechanizmw realnej ochrony zasobw kopalin, jako rodowiska naturalnego, analogicznie jak dzieje si to w przypadku innych walorw przyrody nieoywionej. Postulat ochrony zasobw kopalin dotyczy zarwno z udokumentowanych-eksploatowanych i re-zerwowych jak i obszarw perspektywicznych.1

4. Niekonwencjonalne rda energiiW ostatnich latach widoczny jest wzrost znaczenia energii elektrycznej i cieplnej pochodzcej z odnawialnych rde.

Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej z wrzenia 2000 r. zakada, e do koca 2010 r. 7,5% caej zuywanej energii w Polsce pochodzi bdzie ze rde odnawialnych. Minister-stwo Gospodarki zakada, e w 2020 r. udzia odnawialnych rde energii w zuyciu energii w Polsce wyniesie 15%, za w 2030 r. - 20%.

Zgodnie z danymi Urzdu Regulacji Energetyki, na dzie 27 lipca 2009 r., czna moc insta-lacji wytwarzajcych energi z odnawialnych rde energii w Maopolsce wynosi obecnie ok. 180 MW.

Wojewdztwo Maopolskie zajmuje czwart pozycj w Polsce pod wzgldem wykorzystania rde energii odnawialnej oraz sidme miejsce jeli chodzi o udzia, energii wytworzonej ze rde odnawialnych, w oglnym bilansie energetycznym kraju (2,5%).

1 Radwanek Bk B. Analiza wystarczalnoci udokumentowanych zasobw kopalin skalnych wojewdztwa mao-polskiego dla zaspokojenia zapotrzebowania regionu w perspektywie wieloletniej., Pastwowy Instytut Geologicz-ny, Warszawa 2006.


Zasoby rodow

iska przyrodniczego

19

Energia geotermalna Program dziaa dla rozwoju wykorzystania energii geotermalnej w Maopolsce zapisano w dugoletnim Planie Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Maopolskiego.Maopolska jest pooona poza strefami aktywnoci tektonicznej i wulkaniczno magmowej, nie ma w zwizku z tym z wd termalnych lub pary, ktre mogaby by wykorzystane do produkcji energii elektrycznej. Funkcjonuj natomiast geotermalne zakady ciepownicze.

Na gbokoci 1600 - 2600 m znajduj si ogromne pokady wd geotermalnych w po-wiatach: tatrzaskim, nowotarskim, krakowskim, mylenickim, brzeskim, proszowickim, bo-cheskim i miechowskim, a take w Krakowie - w rejonie Przylasku czy ul. Tetmajera. Zasoby gorcej wody wynosz ok. miliard metrw szeciennych, a wydajno do 800 m3/h. Jako czy-sty ekologicznie nonik energii, wody geotermalne mog odegra wan rol na obszarach o unikatowych walorach przyrodniczych (parki narodowe i krajobrazowe) oraz w miastach, w ktrych zanieczyszczenie gazowo-pyowe jest szczeglnie uciliwe wskutek wykorzysty-wania tradycyjnych nonikw energii (Zakopane, Nowy Targ).

W wojewdztwie maopolskim energi geotermaln wykorzystuje si od 1994 r. Pierwsza instalacja powstaa w latach 1989 - 93 w miejscowoci Baska Nina pn.: Przedsibiorstwo Energetyki Cieplnej Geotermia Podhalaska S.A.

Sprzeda ciepa przez PEC Geotermia Podhalaska S.A. w 1999 r. ksztatowaa si na po-ziomie 120 000 GJ.

Tabela nr 3Sprzeda ciepa oraz liczba odbiorcw w latach 2005-2008

Rok

Sprzeda ciepa Liczba odbiorcw

MW GJindywidualnych(moc do 30 kW)

wielkoskalo-wych

(moc powyej 30 kW)

ogem

2005 37,800 274 496,10 894 304 1 198

2006 41,860 297 188,00 912 331 1 243

2007 47,325 295 923,26 945 353 1 298

2008 50,410 324 253,71 981 377 1 358

MW - moc uzyskana na koniec grudnia danego rokuGJ - wielko sprzeday ciepa w danym roku

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych PEC Geotermia Podhalaska S.A.

Z raportu Polskiej Akademii Nauk wynika, e Maopolska nie wykorzystuje w peni swego naturalnego bogactwa, jakim s wody geotermalne. Na bazie analiz i ocen warunkw geolo-gicznych poszczeglnych piter hydrogeologicznych na obszarze wojewdztwa maopolskie-go, wydzielone zostay 92 obiekty strefy moliwego wykorzystania energii geotermalnej. W 40 przypadkach byoby to opacalne dla miejscowej spoecznoci, w postaci basenw cie-plicowych albo jako magistrala ciepownicza.Przykady wykorzystania energii geotermalnej:- Baska Nina 4,5 MJ/s docelowo 70 MJ/s (powiat nowotarski),- Aqua Park w Zakopanem (powiat tatrzaski),- Termy Podhalaskie w Szaflarach (powiat nowotarski),- Termy Bukowiaskie w Bukowinie Tatrzaskiej (powiat tatrzaski),- Kpielisko na Polanie Szymoszkowej w Zakopanem (powiat tatrzaski).


Zas

oby

rod

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o

20

Energia wodna Pod wzgldem hydrograficznym teren wojewdztwa maopolskiego prawie w caoci naley do dorzecza grnej Wisy (zlewisko Batyku) oraz w niewielkim stopniu do dorzecza Czarnej Orawy (zlewisko Morza Czarnego). Wody powierzchniowe wojewdztwa to sie rzeczna, na ktr w pierwszym rzdzie skadaj si prawobrzene karpackie dopywy Wisy tj. Soa, Ska-wa, Raba, Dunajec, Poprad i Biaa odwadniajce obszar Beskidw i Pogrza. S to na znacz-nej dugoci rzeki grskie i na og bardzo wskie. Natomiast lewobrzene dopywy Wisy takie jak Dubnia, Szreniawa, Rudawa, w mniejszym udziale Przemsza i Nidzica, odwadniaj gwnie obszary wyyn (pnocn cz wojewdztwa). Ze wzgldu na asymetri hydrogra-ficzn wojewdztwa wiksza ilo wd drenowana jest z poudniowej czci wojewdztwa. W porwnaniu z innymi regionami Polski wojewdztwo maopolskie posiada dosy bogate zasoby wd powierzchniowych, natomiast wody podziemne charakteryzuj si zasobami ni-szymi od przecitnych w skali krajowej.

Szacunkowe dane wskazuj, e zasoby wd powierzchniowych wojewdztwa wynosz 4 916,5 m3/rok. Najzasobniejszy w wod z dopyww Wisy jest Dunajec, nastpna Soa, a w dalszej kolejnoci Skawa i Raba. Do zasobw wodnych mona zaliczy rwnie pojemno uytkow zbiornikw retencyjnych wynoszc okoo 310,6 mln m3.Potencja energetyczny maopolskich wd jest wykorzystywany tylko w 12%, a udzia elek-trowni wodnych w produkcji energii elektrycznej wynosi 2,7% (maych elektrowni wodnych 0,7%). Praktycznie jedynymi obiektami hydroenergetycznymi, ktrych ilo stale wzrasta za spraw prywatnych inwestorw, s mae elektrownie wodne (MEW) o mocy zainstalowanej poniej 5 MW. Na terenie wojewdztwa czna moc zainstalowana elektrowni wodnych we-dug danych URE wynosi ok. 175,89 MW. Przykady wykorzystania energii wody: Zesp Elektrowni Wodnych Niedzica SA:

- Niedzica 92MW (powiat nowotarski)- Sromowce Wyne 2 MW (powiat nowotarski)- czany 2,5 MW (powiat wadowicki)- Smolice 2 MW (powiat owicimski)

Zespl Elektrowni Wodnych Ronw spka z o.o. o mocy cakowitej 71,5 MW i redniej rocznej produkcji 190 000 MWh:- Ronw 56 MW (powiat nowosdecki)- Czchw 9,04 MW (powiat brzeski)- Dbie 2,94 MW (powiat krakowski)- Przewz 2,94 MW (powiat krakowski)

maa elektrownia wodnej Olcza 0,32 MW ( powiat tatrzaski) maa elektrownia wodna Kunice 0,26 MW (powiat tatrzaski) maa elektrownia wodna w Mylenicach 200 kW (powiat mylenicki) maa elektrownia wodna w Gromcu 750 kW (powiat chrzanowski)

Energia wiatrowaDane Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej dotyczce redniorocznych prdkoci wia-tru w Maopolsce wykazuj, e wojewdztwo maopolskie zlokalizowane jest w strefie nie-korzystnej i wybitnie niekorzystnej, o maych zasobach energetycznych wiatru. Przewaajcy obszar Maopolski wedug Orodka Meteorologii IMiGW to strefa IV, w ktrej prdko wiatru szacuje si na 3-4 m/s. Jednake na terenach o bogatej rzebie terenu, a taka wystpuje w poudniowej czci wojewdztwa, wystpuj lokalne strefy, w ktrych wiatry maj korzyst-ne wasnoci energetyczne. Lokalne warunki klimatyczne i terenowe, sprzyjajce rozwojowi energetyki wiatrowej wystpuj take na Wyynie Krakowsko Czstochowskiej.

Na obszarze Maopolski w Rytrze (powiat nowosdecki) uruchomiono elektrowni wiatrow o mocy nominalnej 150 kW oraz na Przysopie w Zawoi (powiat suski) o mocy nominalnej 160

kW.


Zasoby rodow

iska przyrodniczego

21

Planuje si budow elektrowni wiatrowej w okolicach Borzcina (powiat brzeski), o cznej mocy ok. 50 MW (uruchomienie przewidziano na poow 2011 r.). Farmy wiatrowe maj po-wsta take w Wieprzu (powiat wadowicki) oraz w Lipinkach (powiat gorlicki). Przykady wykorzystania energii wiatru:- elektrownia wiatrowa w Rupniowie (powiat limanowski) 7 kW,- wiatraki w Choczni (powiat wadowicki),- wiatraki w Rzepiskach (powiat tatrzaski).

Energia z biomasy Biomasa stanowi trzecie, co do wielkoci na wiecie, naturalne rdo energii. Do celw ener-getycznych moe by wykorzystywana w postaci staej, ciekej lub gazowej.Wedug definicji Unii Europejskiej biomasa oznacza podatne na rozkad biologiczny frakcje produktw, odpady i pozostaoci przemysu rolnego (cznie z substancjami rolinnymi i zwierzcymi), lenictwa i zwizanych z nim gazi gospodarki, jak rwnie podatne na roz-kad biologiczny frakcje odpadw przemysowych i miejskich.

Na cele energetyczne wykorzystuje si: - drewno i odpady z przerobu drewna np.: drewno kawakowe, trociny, wiry, zrbki, kora;- roliny pochodzce z upraw energetycznych - roliny drzewiaste szybkorosnce np.: wierzby, topole, eukaliptusy;- wieloletnie byliny dwulicienne np.:topinambur, lazowiec pensylwaski, rdesty;- trawy wieloletnie np. trzcina pospolita, miskanty;- produkty rolnicze oraz odpady organiczne z rolnictwa np.: soma, siano, buraki cukrowe, trzcina cukrowa, ziemniaki, rzepak, pozostaoci przerobu owocw;- odchody zwierzce;- frakcje organiczne odpadw komunalnych oraz komunalnych osadw ciekowych,- niektre odpady przemysowe np. z przemysu papierniczego.

Biogaz powstay w wyniku fermentacji beztlenowej zawierajcy okoo 50-70% metanu su-y do produkcji energii elektrycznej lub cieplnej albo jest dostarczany do sieci. Na skadowisku odpadw komunalnych Barycz w Krakowie biogaz pozyskuje si ju od roku 1998. Wykorzystuje si go do ogrzewania budynkw zaplecza technicznego i socjalnego obiektw skadowiska, sortowni i kompostowni Barycz oraz wody uytkowej. Aktualnie na skadowisku zbudowane s cztery kontenerowe bloki energetyczne: dwa o mocy 249 kWh (oddane do eksploatacji w latach 1998 i 1999), trzeci o mocy 372 kWh, oddany do uytku w roku 2002 oraz czwarty - o mocy 469 kWh, dla ktrego 18 grudnia 2008 r. zakoczy si 72-godzinny ruch prbny i nastpi odbir kocowy. Czwarty blok energetyczny zrealizowano w ramach projektu Gospodarka odpadami staymi w Krakowie - Etap I, wspfinansowane-go z Funduszu Spjnoci Unii Europejskiej Biomasa oferuje najwyszy potencja do wykorzy-stania znajdujc zastosowanie w sieciach cieplnych oraz coraz czciej w prywatnych domach. Przykady wykorzystania energii z biomasy:- biogaz w Oczyszczalni ciekw Wielopole w Nowym Sczu,- biomasa w prywatnym zakadzie stolarskim w Nieczajnej Grnej (powiat dbrowski),- biomasa jak rdo energii do ogrzewania Urzdu Gminy, Komisariatu Policji, Ochotniczej Stray Poarnej oraz Orodka Zdrowia w Korzennej (powiat nowosdecki),- biomasa w Oczyszczalni ciekw w Niepoomicach (powiat wielicki),- bioelektrownia na terenie skadowiska odpadw komunalnych w Tarnowie,- koty na biomas w Elektrociepowni Andropol Przdzalnia S.A. w Andrychowie (powiat wa-dowicki).

Energia sonecznaMaopolska charakteryzuje si bardzo nierwnomiernym rozkadem promieniowania sonecz-nego (80% cakowitej rocznej sumy nasonecznienia przypada na 6 miesicy sezonu wiosenno letniego). Najczciej stosowane s kolektory soneczne w poczeniu z pompami ciepa.


Zas

oby

rod

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o

22

Widoczny jest wzrost wykorzystywania energii sonecznej w budynkach uytecznoci publicz-nej. Przykadem takiej inwestycji jest kryta pywa w Proszwkach, gmina Bochnia, gdzie za-instalowano 106 kolektorw sonecznych, z ktrych mona uzyska ok. 160 tys. kW w skali roku. W ostatnich latach obserwuje si take wzrost zainteresowania wykorzystaniem energii sonecznej wrd odbiorcw indywidualnych. Przykadem m.in. jest gmina Miechw, w ktrej z tego rodzaju energii korzysta ponad pidziesit gospodarstw. Przykady wykorzystania energii sonecznej:- Klasztor i Wysze Seminarium Duchowne Redemptorystw w Tuchowie (powiat tarnowski),- kryta pywalnia w Proszwkach (powiat bocheski),- gospodarstwo prywatne w Starej Wisi (powiat limanowski),- schronisku Stare Wierchy (powiat nowotarski),- Gimnazjum im. S. Wyszyskiego w Sukowicach (powiat mylenicki),- Dom Zakonny ks. Salwatorianw w Trzebini (powiat chrzanowski),- 20 Wojskowy Szpital Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny w Krynicy Zdroju (powiat nowosdecki),- Komenda Powiatowa Pastwowej Stray Poarnej w Chrzanowie.

Do urzdze wykorzystujcych siy przyrody w produkcji energii i ciepa nale m.in. pompy ciepa, urzdzenia umoliwiajce wykorzystanie energii cieplnej nagromadzonej w rodowisku naturalnym. Ich zalet s przede wszystkim niskie koszty eksploatacyjne przy bezobsugowoci oraz braku negatywnego oddziaywania na rodowisko.Przykady wykorzystania pomp ciepa:- Klasztor Benedyktynw w Tycu (powiat krakowski),- Centrum Dialogu i Modlitwy w Owicimiu,- Zamek Krlewski w Niepoomicach (powiat wielicki).

RODOWISKO PRZYRODNICZE 23

Zagroenie i stan rodow

iska przyrodniczego

II. Zagroenie i stan rodowiska przyrodniczegooprac. Agnieszka Sienicka, Magdalena Burek, Magdalena Gierut, Marta Roszkowicz, Kinga Dulemba, Piotr yczko

1. Gospodarka wodno-ciekowa2Zuycie wodyZarwno do celw komunalnych jak i przemysowych ujmuje si wody powierzchniowe i pod-ziemne. Od 2000 r. obserwuje si spadek poboru wody dla celw komunalnych. W 2008 r. po-br wody ogem zmala o 38,7% w stosunku do roku poprzedniego wynoszc 582,0 hm3.

Tabela nr 4 Pobr wody (w hm3)

Wyszczeglnienie 1999 2001 2003 2005 2007 2008

Ogem,w tym na cele:

758,7 752,1 885,8 938,7 807,5 582,0

a) produkcyjne 492,0 480,7 642,0 706,2 571,8 348,9

powierzchniowe 431,5 433,0 593,9 664,6 530,6 307,3

podziemne 14,9 12,4 12,6 11,2 10,5 10,7

b) nawodnie w rolnictwie i lenic-

twie oraz napenia-nia i uzupeniania staww rybnych

89,8 90,5 82,7 83,1 79,7 75,7

c) eksploatacji sieci wodocigowych

176,9 181,0 161,0 149,4 155,9 157,4

powierzchniowe 118,3 120,2 108,8 101,1 104,9 104,4

podziemne 58,6 60,8 52,2 48,3 50,9 53,0

rdo: dane Urzdu Statystycznego w Krakowie

2 W bilansowaniu uwzgldniono jednostki wnoszce opaty za pobr z uj wasnych rocznie 5 dam i wicej wody podziemnej albo 20 dam i wicej wody powierzchniowej lub za odprowadzanie rocznie 20 dam i wicej ciekw

RODOWISKO PRZYRODNICZE24

Zag

roe

nie

i sta

n r

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

Wykres nr 1 Pobr wody (w hm3)

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych Urzdu Statystycznego w Krakowie

W roku 2008 spada ilo wody ujmowanej przez przemys z 571,8 hm3 (w 2007 r.) do 348,9 hm3 (spadek o 63,9%), przy czym dla wd powierzchniowych spadek wynis 64%, natomiast w przypadku wd podziemnych pobr wody wzrs nieznacznie o okoo 2%.

Gospodarka komunalna wojewdztwa w 67,3% bazuje na wodzie powierzchniowej. Za-tem bardzo wana dla regionu jest ochrona wd zlewni powyej uj wody pitnej. W 2008 r. zanotowano 1% wzrost poboru wd na cele eksploatacji sieci wodocigowej w stosunku do roku poprzedniego, przy czym byo to spowodowane wzrostem wd podziemnych o 4%, przy spadku wd powierzchniowych o 0,5%

Gwne rda zanieczyszcze wd powierzchniowychZ terenw wojewdztwa maopolskiego w 2008 roku odprowadzono do wd powierzchnio-wych 543,1 hm3 ciekw. W porwnaniu z rokiem 2007 odnotowano ok. 30% spadek iloci odprowadzanych ciekw przemysowych i komunalnych do wd powierzchniowych. Nato-miast zwikszya si ilo ciekw nieoczyszczonych, ktre wymagaj oczyszczenia.

Najwikszym rdem zanieczyszczenia wd powierzchniowych w wojewdztwie maopol-skim jest jednak gospodarka komunalna, z uwagi na olbrzymi adunek zanieczyszcze, jaki odprowadza do odbiornikw.



iska przyrodniczego

Tabela nr 5 cieki przemysowe i komunalne odprowadzone do wd powierzchniowych lub ziemi (w hm3/rok)

Wyszczeglnienie 1999 2001 2003 2005 2007 2008

Ogem 739,2 720,9 845,7 898,5 764,8 543,1

Odprowadzane bezporednio z zakadw*

624,2 615,0 748,4 804,1 668,4 444,0

w tym wody chod-nicze

394,5 395,9 558,8 629,7 493,4 274,1

Odprowadzane sie-ci kanalizacyjn

115,0 106,0 97,3 94,4 96,4 99,0

cieki wymagajce oczyszczenia

344,8 325,0 286,8 268,8 271,3 268,9

a) oczyszczane 310,5 312,6 283,9 266,6 269,0 265,9

- mechanicznie 224,6 224,0 207,6 188,0 154,2 150,5

- chemicznie - 13,6 7,9 7,8 8,7 7,1

- biologicznie 49,0 38,1 22,5 22,2 57,1 20,3

- z podwyszonym usuwaniem bioge-

nw22,1 37,0 46,0 48,7 49,0 88,0

b) nieoczyszczane 34,3 12,4 2,9 2,2 2,4 3,1

- odprowadzane bezporednio z zakadw

3,5 3,4 2,2 1,6 1,7 1,7

- odprowadzane sieci kanalizacyjn

30,8 9,0 0,7 0,6 0,7 1,4

* cznie z wodami chodniczymi, wodami kopalnianymi i zanieczyszczonymi wodami opadowymi.

rdo: dane Urzdu Statystycznego w Krakowie

Stan zanieczyszczenia wd powierzchniowychW 2008 roku monitoring jakoci wd powierzchniowych w wojewdztwie maopolskim reali-zowany by zgodnie z Programem monitoringu rodowiska wojewdztwa maopolskiego na lata 2007- 2009 w podsystemie monitoring jakoci wd powierzchniowych. Monitoring jakoci wd powierzchniowych w wojewdztwie maopolskim w 2008 roku obej-mowa badania rzek i potokw w 135 punktach pomiarowo-kontrolnych, w tym 6 zbiornikw zaporowych.

Do bada laboratoryjnych pobrano 3134 prbek wody. Wykonano w nich ogem 47699 oznacze, w tym: 44469 wskanikw fizykochemicznych, 1003 wskanikw hydrobiologicz-nych oraz 2 227 wskanikw bakteriologicznych. W ramach dostosowania bada biologicz-nych do wymaga Ramowej Dyrektywy Wodnej pobrano materia biologiczny do bada, w tym: fitobentosu - 88, makrolitw - 14 oraz makrobezkrgowcw bentosowych - 80. Wykonano nastpujce oceny wd: ocen wd ujmowanych do celw zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spoycia

(dla 37 p.p.k. zlokalizowanych na 24 rzekach oraz dla 3 punktw zlokalizowanych na 1 zbior-niku zaporowym),

ocen wd pod wzgldem wymaga, jakim powinny odpowiada wody rdldowe bdce rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych (63 p.p.k., w tym 40 p.p.k. przeznaczo-


Zag

roe

nie

i sta

n r

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

nych do bytowania ryb ososiowatych oraz 23 p.p.k. dla karpiowatych), pierwsz wstpn ocen eutrofizacji wd pochodzenia komunalnego za okres 2004 - 2007

(dla 154 p.p.k.) wstpn ocen stanu jednolitych czci wd powierzchniowych wedug rozporzdzenia Mi-

nistra rodowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jedno-litych czci wd powierzchniowych (Dz.U.Nr 162, poz.1008).

Ocena wd ujmowanych do celw zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spoyciaW 2008 roku przeprowadzono w wojewdztwie badania 24 rzek oraz 1 zbiornika (cznie w 37 punktach pomiarowo-kontrolnych) w zakresie wd ujmowanych do zaopatrzenia w wod do spoycia.

Wyniki oceny wd rzek w 37 punktach pomiarowo-kontrolnych s nastpujce: - w 1 punkcie (2,7% ogu p.p.k.) stwierdzono wody o jakoci kategorii A1, - wody o jakoci kategorii A2 stanowi 24,3% ogu punktw (9 p.p.k.),- kategori A3 stwierdzono w 24 punktach (64,9%), - w 3 punktach pomiarowo-kontrolnych (8,1%) wystpiy wody nie speniajce kategorii A1, A2, A3.

Wykres nr 2 Jako wd ujmowanych do celw zaopatrzenia ludnoci w wod do spoy-cia w punktach pomiarowo-kontrolnych

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych WIO w Krakowie

Ocena wd pod wzgldem wymaga, jakim powinny odpowiada wody rd-ldowe bdce rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych.W roku 2008 na rzekach i potokach wojewdztwa maopolskiego badania pod ktem bytowa-nia ryb prowadzono na 46 rzekach i potokach oraz na 6 zbiornikach zaporowych, cznie w 63 punktach pomiarowo-kontrolnych.

Wykonana ocena wykazaa, e spord bada prowadzonych w 40 p.p.k. na wodach prze-znaczonych dla bytowania ryb ososiowatych, tylko wody w 4 punktach w zlewni Dunajca (10% ogu p.p.k.) tj. Kirowa Woda, Stryski Potok, Bystra (pow. ujcia dla Zakopanego) oraz Biaka s przydatne do bytowania ryb ososiowatych.

W 23 punktach pomiarowych na wodach przeznaczonych dla bytowania ryb karpiowatych stwierdzono ich nieprzydatno.

2004

0%

20%

40%

60%

80%

100%

20052004 2006 2007

kategoria A1 kategoria A2 kategoria A3 nie spenia kategorii A1, A2, A3


Wykres nr 3 Ocena wd powierzchniowych przeznaczonych do bytowania w warunkach naturalnych ryb ososiowatych i karpiowatych w 2008 roku

36

4

23

00

5

10

15

20

25

30

35

40

ilo

p.p

.k.

ososiowate karpiowate

wody nieprzydatne wody przydatne

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych WIO w Krakowie

Wstpna ocena monitorowanych jednolitych czci wd powierzchniowych w wojewdztwie maopolskim w 2008 roku. Zapisy rozporzdzenia wprowadzaj do prawa polskiego zasady w zakresie ocen jakoci wd powierzchniowych okrelone w Ramowej Dyrektywie Wodnej (2000/60/WE). Po raz pierwszy rozporzdzenie wprowadza jako zasad generaln ocen stanu wd stano-wic wypadkow stanu ekologicznego i chemicznego. Stan ekologiczny jest wynikiem klasyfikacji elementw biologicznych, fizykochemicznych i hy-dromorfologicznych. Dokonanie klasyfikacji poszczeglnych elementw musi zosta poprze-dzone ocen wiarygodnoci uzyskanych wynikw bada i pomiarw. Stan chemiczny wd powierzchniowych okrelaj stenia substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczajcych stanowicych zagroenie dla rodowiska wodnego. Dla po-szczeglnych kategorii wd (rzek, jezior, morskich wd wewntrznych, wd przejciowych i przybrzenych, wd silnie zmienionych) ustalono wartoci graniczne wskanikw. Ocena w zakresie zanieczyszcze chemicznych, przewiduje, e wody mog osign 2 stany: stan dobry, stan poniej dobrego. Ocena stanu wd Jak wspomniano na wstpie, stan wd jest wypadkow stanu ekologicznego i chemicznego, a okrela go gorszy ze stanw. Wstpn ocen monitorowanych jednolitych czci wd powierzchniowych wojewdztwa maopolskiego w 2008 roku, wykonan przez WIO w Krakowie zgodnie z zapisami w/w roz-porzdzenia przedstawiono poniej.


iska przyrodniczego

0

5

10

15

20

25

30

35

4036

4

ososiowate

ilo

p.p

.k.

karpiowate

23

0

wody nieprzydatne wody przydatne


Zag

roe

nie

i sta

n r

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

Wykres nr 4Klasyfikacja stanu ekologicznego jednolitych czci wd w 2008 r.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych z WIO w Krakowie

Wykres nr 5Klasyfikacja potencjau ekologicznego jednolitych czci wd w 2008 r.




iska przyrodniczego

Wykres nr 6 Klasyfikacja stanu chemicznego jednolitych czci wd w 2008 r.


Wykres nr 7 Ocena stanu jednolitych czci wd w 2008 r.


Ochrona przeciwpowodziowaObszar Maopolski naley w caoci do dorzecza grnej Wisy. Ochronie przed powodzi suy w wojewdztwie 1 016,3 km waw przeciwpowodziowych oraz zbiorniki zaporowe na: Dunajcu (Czorsztyn-Niedzica, Ronw, Czchw), Rabie (Dobczyce), Ropie (Klimkwka) i Dubni (Zesawice). czna pojemno zbiornikw wynosi ok. 600 hm3, co pokrywa jedy-nie 7% potrzeb wojewdztwa. W dalszym cigu trwa budowa zbiornika winna Porba na rz. Skawie, ktrego realizacj przewidywano pocztkowo na lata 1986 1996. Termin za-koczenia prac przesunito na rok 2012. Trwaj take prace przygotowawcze do rozpoczcie


Zag

roe

nie

i sta

n r

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

budowy zbiornikw w ramach Programu Maej Retencji.Gwnymi administratorami rzek i potokw oraz budowli i urzdze hydrotechnicznych zwizanych z ochron przeciwpowodziow oraz istotnych ze wzgldu na bezpieczny prze-pyw wielkich wd na terenie wojewdztwa s: Maopolski Zarzd Melioracji i Urzdze Wodnych (MZMiUW) w Krakowie oraz Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej (RZGW) w Krakowie. Maopolski Zarzd Melioracji i Urzdze Wodnych na inwestycje zwizane z ochron przeciw-powodziow w wojewdztwie maopolskim przeznaczy cznie 46 464 661,31 z.

Wykres nr 8 rodki przeznaczone przez MZMiUW na ochron przeciwpowodziow w 2008 r.

rdo: MZMiUW w Krakowie

W ramach prac z zakresu eksploatacji i konserwacji ciekw i urzdze melio-racji wodnych realizowanych przez MZMiUW w Krakowie, wydatkowano kwot 9 993 366,46 z. rodki te zostay przeznaczone na konserwacj 256,4 km rzek i potokw, 641,9 km waw przeciwpowodziowych, a take na remonty stacji pomp, prace projektowe, badanie i ocen stanu waw i budowli hydrotechnicznych, prowadzenie ewidencji .



iska przyrodniczego

Wykres nr 9 Pochodzenie rodkw finansowych wykorzystanych na eksploatacj i konser-wacj melioracji wodnych


Wykres nr 10 rodki przeznaczone przez RZGW w Krakowie na ochron przeciwpowodzio-w w 2008 roku

rdo: RZGW w Krakowie

Grski charakter wikszoci rzek Maopolski wpywa na nierwnomierno przepyww. Z tego powodu poziom zagroenia powodziowego w wojewdztwie jest o ok. 15% wyszy od redniego krajowego poziomu. Z hydrologicznego punktu widzenia najwiksze zagroenie powodziowe stwarzaj dorzecza Soy i Dunajca, ale take Raby, Skawy, Skawinki i Uszwicy.


Zag

roe

nie

i sta

n r

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

Wykres nr 11 rodki przeznaczone na ochron przeciwpowodziow w 2008 roku wg po-wiatw

rdo: MZMiUW w Krakowie, RZGW w Krakowie

Wykres nr 12Way przeciwpowodziowe objte i nie objte konserwacj w latach 2002 2008 w km




iska przyrodniczego

W 2008 r. najpowaniejsze straty wyrzdzia powd, ktra nawiedzia Maopolsk w lipcu. Szczeglnie dotkliwe straty w trakcie caego roku odnotowano w po-wiatach: nowotarskim, nowosdeckim, tatrzaskim oraz w mniejszym stopniu w powiatach: gorlickim, bocheskim, tarnowskim, proszowickim, limanowskim, brzeskim.

2. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznegoEmisja zanieczyszczeEmisja zanieczyszcze przemysowych do powietrza (bez dwutlenku wgla) w wojewdztwie maopolskim w 2008 r. wyniosa 168,2 tys. Mg (wg danych z Wojewdzkiego Banku Zanie-czyszcze rodowiska WBZ). W stosunku do emisji z 2007 r. nastpi spadek o 16%. W strukturze emisji w 2008 r. dominuje metan (34%), tlenek wgla (26%), dwutlenek siarki (21%) i tlenki azotu (14%).

Tabela nr 6 Wielko i struktura emisji zanieczyszcze do powietrza w latach 2005-2008

Rodzaj zanieczysz-czenia

Wielko emisji w tys. Mg/rok

2005 2006 2007 2008

Pyy 10,9 10,8 8,1 6,4

Tlenki azotu 25,9 39,0 26,3 22,9

Dwutlenek siarki 57,2 56,3 57,0 34,9

Metan 132,6 53,0 55,7 57,4

Tlenek wgla 46,1 53,2 48,6 43,3

Pozostae zanie-czyszczenia

3,1 4,0 3,9 3,2

Razem (bez CO2) 275,8 216,3 199,6 168,2

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych z Wojewdzkiego Banku Zanieczyszcze rodowiska.

Wykres nr 13 Wielko i struktura emisji zanieczyszcze do powietrza w latach 2005-2008



Zag

roe

nie

i sta

n r

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

Najwicej zanieczyszcze gazowych zostao wyemitowanych w powiecie owicimskim (35%) i miecie Krakowie (33%), a take w powiecie chrzanowskim (9%), krakowskim (8%) i miecie Tarnowie (8%).

Mapa nr 1Wielko emisji zanieczyszcze wedug podziau administracyjnego


Firmy bdce w 2008 r. najwikszymi emitentami zanieczyszcze do powietrza z terenu wojewdztwa maopolskiego to Kompania Wglowa S.A. KWK Brzeszcze - Silesia (32%) i ArcelorMittal Poland S.A. Oddzia w Krakowie (26%).

Tabela nr 7 Zakady przemysowe o najwikszej emisji zanieczyszcze w 2008 r.

Lp. Nazwa zakadu

Wielko emisji w 2008 r. w tys. Mg

pyytlenki azotu

dwu-tlenek siarki

metantlenek wgla

pozo-stae

Razem

1Kompania Wglowa S.A. KWK

Brzeszcze - Silesia0,03 0 0 53,62 0 0 53,65

2ArcelorMittal Poland S.A. Od-

dzia w Krakowie2,38 2,87 3,20 0,78 33,27 0,50 43,00

3 Elektrownia Skawina S.A. 0,26 3,40 8,10 0 0,35 0,09 12,21

4Zakady Azotowe w Tarnowie -

Mocicach S.A.0,31 6,32 4,47 0 0,16 0,45 11,72

5PKE S.A. Elektrownia Siersza

w Trzebini0,63 2,83 7,34 0 0,70 0 11,51

6 Elektrociepownia Krakw S.A. 0,32 3,76 5,70 0 0,05 0,18 10,01




iska przyrodniczego

Emisja gazw cieplarnianychW 2008 r. podmioty gospodarcze z terenu wojewdztwa maopolskiego wyemitoway 20,2 mln Mg dwutlenku wgla oraz 57,4 tys. Mg metanu. Potencja tworzenia efektu cieplar-nianego (GWP) przyjty przez Midzyrzdowy Zesp ds. Zmian Klimatu (IPCC) dla dwutlen-ku wgla wynosi 1, natomiast dla metanu 23. Wielko emisji gazw cieplarnianych przy uwzgldnieniu potencjau cieplarnianego zanieczyszcze wyniosa 21,5 mln Mg. W stosunku do roku 2007 nastpi wzrost emisji o 24%.

Wykres nr 14Wielko emisji gazw cieplarnianych w latach 2005-2008


Najwicej gazw cieplarnianych zostao wyemitowanych w miecie Krakowie (30%) i po-wiecie owicimskim (24%), a take w powiatach: wadowickim (14%), chrzanowskim (13%), krakowskim (10%) i miecie Tarnowie (6%).


Zag

roe

nie

i sta

n r

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

Mapa nr 2Wielko emisji gazw cieplarnianych wedug podziau administracyjnego.


W 2008 r. najwiksze iloci gazw cieplarnianych (przy uwzgldnieniu wspczynnika GWP) w wojewdztwie maopolskim zostay wyemitowane przez ArcelorMittal Poland S.A. Oddzia w Krakowie (20%), Nadwilask Spk Energetyczn Sp. z o.o. w Brzeszczach (16%), Fabry-k Papieru i Tektury BESKIDY S.A. w Wadowicach (14%) oraz PKE S.A. Elektrowni Siersza w Trzebini (12%).

Tabela nr 8Zakady przemysowe o najwikszej emisji gazw cieplarnianych w 2008 r.

Lp. Nazwa zakadu

Emisja gazw cieplar-nianych wg potencjau cieplarnianego w 2008 r. w mln Mg

1 ArcelorMittal Poland S.A. Oddzia w Krakowie 4,232 Nadwilaska Spka Energetyczna Sp. z o.o. w Brzeszczach 3,433 Fabryka Papieru i Tektury BESKIDY S.A. w Wadowicach 2,974 PKE S.A. Elektrownia Siersza w Trzebini 2,525 Elektrownia Skawina S.A. 2,026 Elektrociepownia Krakw S.A. 1,907 Kompania Wglowa S.A. KWK Brzeszcze - Silesia 1,238 Zakady Azotowe w Tarnowie - Mocicach S.A. 1,15




iska przyrodniczego

Stan jakoci powietrzaWedug oceny jakoci powietrza w wojewdztwie maopolskim za rok 2008 dokonanej przez Maopolskiego Wojewdzkiego Inspektora Ochrony rodowiska, przekroczenia wartoci do-puszczalnych pyu PM10 i docelowych benzo(a)pirenu wystpiy w 9 strefach: Aglomeracji Krakowskiej, miecie Nowy Scz, miecie Tarnowie, bochesko-brzeskiej, chrzanowsko-olku-skiej, krakowsko-wielickiej, miechowsko-proszowickiej, mylenicko-suskiej i nowotarsko-ta-trzaskiej. Ponadto w Aglomeracji Krakowskiej przekroczone zostay rednioroczne wartoci dopuszczalne dla dwutlenku azotu.

Mapa nr 3Strefy ochrony powietrza, w ktrych przekroczone zostay wartoci dopusz-czalne lub docelowe substancji w powietrzu w 2008 r.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych z Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Krakowie.

Zakres zmierzonych ste redniorocznych pyu zawieszonego PM10 w wojewdztwie maopolskim obejmowa w 2008 r. wartoci od 34 g/m3 w Bochni do 81 g/m3 przy Al. Kra-siskiego w Krakowie (w 2007 r. od 41 g/m3 w Tarnowie do 80 g/m3 przy Al. Krasiskiego w Krakowie).Notowane stenia rednioroczne dwutlenku siarki wyniosy od 4 g/m3 w Szymbarku do 26 g/m3 w Suchej Beskidzkiej (w 2007 r. od 4 g/m3 w Nowym Sczu i Owicimiu do 29 g/m3 w Chrzanowie).

rednioroczne stenia dwutlenku azotu w 2008 r. wyniosy od 6 g/m3 w Szymbarku do 65 g/m3 przy Al. Krasiskiego w Krakowie (w 2007 r. od 15 g/m3 w Gorlicach do 61 g/m3 przy Al. Krasiskiego w Krakowie).


Zag

roe

nie

i sta

n r

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

Mapa nr 4Wielko ste redniorocznych pyu zawieszonego PM10, dwutlenku azotu i dwutlenku siarki w wojewdztwie maopolskim w 2008 r.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych z Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Krakowie.

3. Gospodarka odpadamiOdpady powstajce w wyniku prowadzonej dziaalnoci gospodarczejW wojewdztwie maopolskim w 2008 roku, w wyniku prowadzonej dziaalnoci gospodar-czej powstao cznie 10 271,8 tys. Mg odpadw, z czego:odpady niebezpieczne stanowiy 3,1%, czyli 314,5 tys. Mg,inne ni niebezpieczne stanowiy 96,9% czyli 9 957,3 tys. Mg.W oglnej masie odpadw wytworzonych w wyniku prowadzonej dziaalnoci gospodarczej, najwikszy udzia maj:

odpady z flotacyjnego wzbogacania rud metali nieelaznych (kod 01 03 81): 30,5%,

odpady powstajce przy pukaniu i oczyszczaniu kopalin (kod 01 04 12): 16,4%,

mieszanki popioowo-ulowe z mokrego odprowadzania odpadw paleniskowych (kod 10 01 80) 8,5%,

ule z procesw wytapiania (kod 10 02 01) 8,0%,

mieszaniny popiow lotnych i odpadw staych z wapniowych metod odsiarczania gazw odlotowych (kod 10 01 82) 2,5%



iska przyrodniczego

Tabela nr 9Odpady wytworzone w wyniku prowadzonej dziaalnoci gospodarczej w 2008 roku

Nr grupy

Nazwa grupyIlo wytwarzanych odpadw w 2007 r.

[tys. Mg / rok]Udzia %

01Odpady powstajce przy poszukiwaniu, wydobyciu

i wzbogacaniu rud oraz innych surowcw mineralnych5 019,6 48,9

10 Odpady z procesw termicznych 3 111,0 30,3

19Odpady z urzdze do likwidacji i neutralizacji odpa-dw oraz oczyszczania ciekw i gospodarki wodnej

646,8 6,3

17Odpady z budowy, remontw i demontau obiektw

budowlanych oraz infrastruktury drogowej408,0 4,0

15Odpady opakowaniowe;sorbenty, tkaniny do wyciera-nia, materiay filtracyjne i ubrania ochronne nieujte

w innych grupach210,6 2,1

02Odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybow-

stwa, lenictwa oraz przetwrstwa ywnoci175,4 1,7

11Odpady z chemicznej obrbki i powlekania powierzch-ni metali oraz innych materiaw i z procesw hydro-

metalurgii metali nieelaznych171,4 1,6

Pozostae grupy 528,8 5,1

Razem 10 271,8 100

rdo: wojewdzka baza danych o odpadach

Wykres nr 15Struktura wytworzonych odpadw przemysowych w podziale na grupy (%) w 2008 r.

rdo: opracowanie wasne na podstawie wojewdzkiej bazy danych o odpadach


Zag

roe

nie

i sta

n r

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

Wykres nr 16 Jednostki, ktre wytworzyy najwiksze iloci odpadw w 2008 r.

rdo: opracowanie wasne na podstawie wojewdzkiej bazy danych o odpadach

Odpady komunalne3W roku 2007 na terenie wojewdztwa maopolskiego zostao zebranych okoo 724 tys. Mg odpadw komunalnych (wg US w Krakowie), w tym 677 109,6 Mg (93,4%) w sposb nieselek-tywny. Na ogln mas zebranych zmieszanych odpadw komunalnych skadaj si odpady z: gospodarstw domowych - 438 609,0 Mg (64,8%) obiektw infrastruktury (biura, instytucje, handel, mae przedsibiorstwa)- 212 422,9 Mg

(31,4%) usug komunalnych (zmiotki z ulic, odpady z koszy na mieci, oczyszczania cmentarzy, etc.) - 26 077,0 Mg (3,8%)

Sukcesywnie wzrasta ilo odpadw zbieranych selektywnie w 2007 r. ilo odpadw ze-branych selektywnie wzrosa o okoo 26% w stosunku do roku 2006 i wyniosa 47 560,7 Mg (wg US w Krakowie). Nadal jednak odpady zbierane selektywnie stanowi jedynie 7% masy wszystkich zbieranych odpadw. W 2007 r. zebrano selektywnie nastpujce iloci odpadw: papier i tektur 7 534,3 Mg szko 17 666,8 Mg tworzywa sztuczne 5 580,0 Mg metale 581,3 Mg tekstylia 2 244,5 Mg odpady niebezpieczne 12,5 Mg odpady wielkogabarytowe 5 121,8 Mg biodegradowalne 8 594,0 Mg

3 Ze wzgldu na brak danych statystycznych za 2008, otrzymywanych z Urzdu Statycznego w Krakowie, zamiesz-czone zostay dane z roku 2007.



iska przyrodniczego

Wykres nr 17 Wyniki selektywnej zbirki odpadw komunalnych w 2007 roku

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych US

Skadowiska odpadw komunalnych Tabela nr 10 Skadowiska odpadw komunalnych, na ktrych skadowano odpady w 2008 roku

Nr Nazwa skadowiska, lokalizacja Miasto/Gmina Masa zeskadowanych odpadw w 2008 r. [Mg]

1 Krakw-Barycz, ul. Krzemieniecka Krakw 211 795,0

2 Nowy Scz Nowy Scz 39 075,1

3 Tarnw Krzy Tarnw 53 523,3

4 Borek Rzezawa 1 739,7

5 Lipnica Murowana Lipnica Murowana 423,3

6 Nowy Winicz Nowy Winicz 1 745,1

7 Maszkienice Dbno 1 869,0

8 Trzebinia Trzebinia 18 936,2

9 Chrzanw-Balin Chrzanw 53 677,5

10 Szarwark Dbrowa Tarnowska 3 837,4

11 Biecz Biecz 708,0

12 Ucie Gorlickie Ucie Gorlickie 614,9

13 Polanowice Somniki 1 140,0

14 Sopnice Limanowa 4 334,4


Zag

roe

nie

i sta

n r

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

15 ukowica-widnik ukowica 153,0

16 Miechw, ul. Doy Komorowskie Miechw 434,0

17 Mianocice Ksi Wielki 453,7

18 Borzta Mylenice 28 987,6

19 Sukowice Sukowice 1 999,6

20 Podegrodzie Podegrodzie 992,0

21 Biaa Nina Grybw 4 301,0

22 Krynica-Gbokie Krynica 5 333,9

23 Andrzejwka Muszyna 1 208,6

24 Stary Scz-Piaski Stary Scz 1 207,9

25 Szczawnica-Jaworki Stare Szczawnica 708,0

26 Ujkw Stary Bolesaw 132 483,2

27 Chemek, ul. Jaworznicka Chemek 2 816,4

28 Kty ul. Kckie Gry Pnocne Kty 8 703,0

29 Owicim, ul. Nadwilaska Owicim 20 508,8

30 Brzeszcze-Jawiszowice Brzeszcze 16 547,8

31 bocin Proszowice 3 008,8

32 Sucha Beskidzka Sucha Beskidzka 7 801,4

33 Zoniwki II, Zakopane Zakopane 9 333,3

34 Andrychw, ul. Biaa Droga Andrychw 8 461,5

35 Zebrzydowice-Biekowice Kalwaria Zebrzydowska 1 256,0

36 Chocznia, ul. Kociuszki Wadowice 8 773,7

37 Niepoomice, ul. Wodna Niepoomice 10 250,7

rdo: opracowanie wasne na podstawie WSO (Wojewdzki System Odpadowy)



iska przyrodniczego

Mapa nr 5Rozmieszczenie instalacji zagospodarowania odpadw komunalnych w 2008

rdo: opracowanie wasne na podstawie WSO (Wojewdzki System Odpadowy)

ZAGADNIENIA SPOECZNE / Z A G A D N I E -N I A S P O E C Z N E / z a g a d n i e n i a s p o e c z n e

ZAGADNIENIA SPOECZNE

Ludno

47

I. Ludno oprac. Joanna Urbanowicz

1. Stan ludnoci Wojewdztwo maopolskie zamieszkiwao 3287,1 tys. osb (stan na 31 grudnia 2008). Sta-nowio to 8,6% ludnoci kraju i plasowao wojewdztwo na 4 miejscu po woj. mazowieckim, lskim i wielkopolskim. W odniesieniu do roku 2007 przybyo 8,1 tys. osb, tj.0,2% ludnoci. Rozwj demograficzny wojewdztwa przebiega zdecydowanie korzystniej ni rednio w kra-ju. Dynamika wzrostu ludnoci w latach 1999-2008 wynosia 102 i bya jedn z najwyszych wrd wojewdztw w roku 2008 rednioroczne tempo wzrostu wynosio 0,25%. Tymcza-sem w kraju od 1999 roku notowano systematyczny ubytek rzeczywisty ludnoci (98,5), przy zwikszajcym si tempie ubytku do -0,08% w 2006 roku, nieznacznym zmniejszeniu ubytku w roku 2007 -0,03% oraz odnotowanym po raz pierwszy od wielu lat nieznacznym przyrocie rzeczywistym ludnoci w roku 2008 o 0,05%. W Maopolskich miastach mieszkao 1617,3 tys. osb, co stanowio 6,9% ludnoci miejskiej Polski. W latach 1999-2008 postpowa systematyczny spadek ludnoci miejskiej wojewdz-twa i wynosi on -0,4% w stosunku do roku 1999. Dotyczy on najwikszych miast wojewdz-twa: w Krakowie nastpio zmniejszenie ludnoci o 0,5%, Tarnowie o 4,4% a ludno Nowego Scza pozostaa na tym samym poziomie co w roku 2000, oraz gwnie miast zachodniej Maopolski. Wskanik urbanizacji wynosi 49,2% i by znacznie niszy od redniego dla kraju 61,1%. Wskanik ten w wojewdztwie, pomimo otrzymania przez kilka miejscowoci praw miejskich, ulega w ostatnich latach staemu, nieznacznemu obnieniu zmniejszajc si z 50,8% w 1995 roku. Podobny proces zmniejszania wskanika urbanizacji dotyczy rwnie caego kraju (od 2001 roku). Gwnym powodem spadku wskanika byy migracje ludnoci miejskiej na obsza-ry wiejskie, szczeglnie w otoczenie duych miast oraz ujemny poziom przyrostu naturalnego w miastach. Obszary wiejskie zamieszkiwao 1669,8 tys. osb tj. 11,2% ludnoci wiejskiej Polski. Dawa-o to wojewdztwu drugie miejsce w kraju po woj. mazowieckim. Ludno wiejska wzrastaa systematycznie od 2000 roku, gwnie dziki wysokim migracjom z miast. Tabela nr 11Ludno

Wyszczegl-nienie

1999 2001 2003 2005 2007 2008Dynamika

1999-2008

w tysicach

Wojewdztwo ogem

3222,5 3229,6 3252,9 3266,2 3279,0 3287,1 102,0

- mczyni 1569,2 1568,2 1578,8 1584,3 1589,2 1592,8 101,5

- kobiety 1653,3 1661,4 1674,1 1681,9 1689,8 1694,3 102,5

z tego: - miasta

1624,2 1626,7 1623,0 1619,4 1619,7 1617,3 99,6

- wie 1598,3 1602,9 1629,9 1646,8 1659,3 1669,8 104,5



Ludn

o

48

rednia gsto zaludnienia wynosia 217 osb/km2 i bya znacznie wysza od redniej dla kraju (122 osb/km2 ) drugie miejsce po wojewdztwie lskim. Wskanik ten wykazuje znaczne zrnicowanie przestrzenne, najwyszy jest w Krakowie 2308 osb/km2 oraz w Tar-nowie 1604 osb/km2 i Nowym Sczu 1456 osb/km2. Wystpuje rwnie znaczne zrni-cowanie w powiatach ziemskich od powyej 300 osb/km2 w powiatach zachodniej czci wojewdztwa do 74 osb/km2 w powiecie miechowskim. Najsilniej zaludniona jest centralna i zachodnia cz wojewdztwa, najsabiej pnocna i poudniowo-wschodnia. Maopolsk cechuje wyjtkowo wysoki i wzrastajcy poziom zaludnienia obszarw wiejskich - 123 osb/km2 pierwsze miejsce w kraju (rednia krajowa 51 osb/km2 ), co przy znacznym rozprosze-niu osadnictwa stwarza wysok presj na jako zasobw rodowiska i jest przyczyn wyso-kich kosztw realizacji infrastruktury technicznej. Struktura ludnoci wg pci wykazywaa nieznaczn przewag kobiet 51,5%, tj.1694,3 tys. Mczyni stanowili 48,5%, tj. 1592,8 tys. osb. Wspczynnik feminizacji wynosi 106,3 i by zbliony do wskanika krajowego 106,5. Podobnie jak w caym kraju uzaleniony by od miejsca zamieszkania - na obszarach wiejskich na 100 mczyzn przypadao 101,6 kobiet, natomiast w miastach 111,4, cho w ostatnim roku uleg nieznacznemu spaszczeniu.

2. Procesy demograficzne W roku 2008 nastapi wyrany wzrost przyrostu naturalnego w wojewdztwie. By on dwu-krotnie wyszy ni w roku 2007 i wynosi 7,1 tys. osb. By to najwyszy przyrost naturalny w cigu ostatnich 10 lat. Nastpio wic ugruntowanie korzystnej tendencji wzrostu przyrostu naturalnego, ktra trwa od 2004 roku.

W porwnaniu do redniej krajowej ludno wojewdztwa maopolskiego odznaczaa si relatywnie wysokim poziomem przyrostu naturalnego wskanik 2,18 na 1000 mieszkacw jest znacznie wyszy od wskanika krajowego, ktry w latach 2002-2005 przybiera wartoci ujemne a od 2006 roku by nieznacznie dodatni i w 2008 roku wynosi 0,92. Ten wy-szy poziom przyrostu by efektem znacznego poziomu urodze (11,28 w wojewdztwie, 10,87 - w Polsce) oraz niszego ni w innych wojewdztwach wskanika zgonw (9,1 w wojewdztwie, 9,95 - w Polsce). Wskanik urodze by wyranie wyszy na obszarach wiejskich 12,14 (kraj 11,62), gdzie po spadku trwajcym nieprzerwanie do roku 2006, w roku 2007 odnotowano wyrany wzrost do 18,8 tys. i 20,2 tys. urodze w roku 2008 . W miastach natomiast rok 2008 by kolejnym (od 2004), w ktrym zanotowano wzrost poziomu urodze. Wskanik natenia ksztatowa si na poziomie 10,4 i by taki sam jak redni dla miast Polski. Wzrost liczby urodze by efektem wejcia w wiek wysokiej podnoci duej liczby kobiet z wyu demogra-ficznego lat osiemdziesitych. Jednak wspczynnik dzietnoci (wyraajcy liczb urodze na liczb kobiet w wieku 15-49 lat) by w 2008 roku nadal niski i wynosi 1,42 . Jest to wskanik daleki od korzystnego, zapewniajcego prost zastpowalno pokole (co najmniej 2,1). Najbardziej niekorzystna sytuacja demograficzna wystpuje w Tarnowie, gdzie wspczynnik dzietnoci wynosi 1,19, Krakowie 1,20 oraz w powiecie proszowickim 1,24 i dabrowskim 1,26. Natomiast najkorzyst-niejszymi wskanikami charakteryzuj si powiaty limanowski 1,79 i nowosdecki 1,74. Poziom zgonw utrzymuje si na podobnym (9,1 w 2008 r. ), niewysokim poziomie i jest nieznacznie wyszy w miastach (9,3) jak na obszarach wiejskich (8,8).


Ludno

49

Wykres nr 18Przyrost naturalny


Pomimo do korzystnej sytuacji demograficznej, podobnie jak w caym kraju, w wojewdz-twie maopolskim do 2003 roku nastpowa systematyczny spadek przyrostu naturalnego. W latach 1995-2003 przyrost naturalny zmniejszy si o 64%. Ten niekorzystny trend zosta zahamowany w roku 2004, w ktrym przy niewielkim wzrocie urodze (o 0,3% wicej ni rok wczeniej) i znaczcym spadku liczby zgonw (o 1,7%), przyrost naturalny uksztatowa si na poziomie 3,8 tys. osb i by wyszy od roku ubiegego o 18,7% , tj. o 0,6 tys. osb. Analogicznie wskanik na 1000 mieszkacw zmniejszy si z 2,7 do 0,980/00, po czym wzrs do 1,160/00 w roku 2004. W roku 2005 nastpi dalszy, bardziej dynamiczny wzrost urodze (o 1,5%, tj. o 0,5 tys. osb), ale towarzyszy mu rwnie wzrost poziomu zgonw (o 2,6% tj. o 0,7 tys. osb). Spowodowao to niewielki spadek przyrostu naturalnego w stosunku do poziomu roku 2004. W latach 2006-2008 nastpi powrt do wzrostu przyrostu natural-nego. Wyraa si on dalszym wzrostem poziomu urodze do 36,8 tys. oraz utrzymywaniem si poziomu zgonw na podobnym poziomie 29,7 tys. Wystpoway wyrane rnice pomidzy miastami a obszarami wiejskimi, cho w ostatnich latach ulegay one zmniejszeniu, gwnie poprzez zmniejszanie si poziomu urodze na obsza-rach wiejskich a wzrostem w miastach. Powoduje to zacieranie si rnicy poziomu urodze pomidzy miastami a wsi. Poziom zgonw dla obszarw wiejskich jest nieznacznie niszy ni dla miast. W miastach przyrost naturalny by do 2003 roku minimalnie ujemny, natomiast od 2004 roku przybra niewielkie wartoci dodatnie z wyranym wzrostem w ostatnich 3 latach. Wy-kazywa znaczne zrnicowane: od do wysokiego w maych miastach poudniowej czci wojewdztwa (Limanowa 5,20/00, Sukowice 5,0

0/00) do wyranie ujemnego w zachodniej cz-ci (Brzeszcze -1,70/00, Trzebinia -1,5

0/00, Bukowno -1,40/00), ale take w okolicach Krakowa

(Somniki -3,50/00, witniki Grne -2,30/00, Skaa -1,1

0/00). Wyjtkiem poudniowych obszarw wojewdztwa cechujcych si wysokim przyrostem naturalnym jest miasto Zakopane, w kt-rym wskanik przyrostu jest od kilku lat ujemny i wynosi 2,50/00. Dodatni poziom przyrostu naturalnego wystpowa w najwikszych miastach wojewdztwa, tj. Krakowie 0,570/00 , Tar-nowie 0,150/00 i Nowym Sczu 3,45

0/00 .


Ludn

o

50

Tabela nr 12 Wskaniki ruchu naturalnego

Wyszczegl-nienie

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Urodzenia na 1000 mieszkacw

Wojewdztwo ogem

11,0 10,9 10,5 10,0 9,9 9,9 10,0 10,0 10,4 11,3

- miasta 9,0 9,2 8,9 8,6 8,7 8,8 9,1 9,3 9,6 10,4

- wsie 12,8 12,1 11,5 11,0 10,9 10,9 10,8 11,3 12,1

Zgony na 1000 mieszkacw

Wojewdztwo ogem

9,3 8,9 8,9 8,6 8,9 8,7 8,9 8,8 9,0 9,1

- miasta 9,1 8,8 8,9 8,6 8,9 8,8 9,1 9,1 9,3 9,3

- wsie 9,4 8,4 8,9 8,7 8,8 8,6 8,8 8,6 8,7 8,8

Przyrost naturalny na 1000 mieszkacw

Wojewdztwo ogem

1,7 2,1 1,6 1,4 1,0 1,2 1,1 1,2 1,42 2,18

- miasta -0,1 0,3 -0,02 -0,02 -0,26 0,05 0 0,2 0,27 1,05

- wsie 3,5 3,8 3,2 2,8 2,2 2,2 2,1 2,2 2,53 3,27


Na terenach wiejskich w latach 2000-2005 nastpowa znaczny spadek przyrostu natural-nego z 6 tys. osb (3,81) do 3,5 tys. osb (2,13). Dopiero od 2006 roku nastpuje jego wzrost do 5,4 tys. osb w roku 2008 (3,27). Cechowa go do wysoki, ale zmniejszajcy si dynamicznie do roku 2006 poziom urodze i o wyranym wzrocie w latach 2007 i 2008 oraz niski, pozostajcy na podobnym poziomie od 2000 roku wskanik natenia zgonw.


Ludno

51

Wykres nr 19 Przyrost naturalny Maopolski na tle kraju (wskanik na 1000 mieszkacw)


Mapa nr 6Przyrost naturalny na 1000 mieszkacw w 2008 roku



Ludn

o

52

Najniszy poziom przyrostu naturalnego przyjmujcy wartoci ujemne wystpuje w gmi-nach pooonych w zachodniej, pnocnej i pnocno-wschodniej czci wojewdztwa osiga-jc skrajne wartoci w powiatach: miechowskim -3,60/00 (gminy: Saboszw -6,8

0/00, Charszni-ca -6,10/00), proszowickim -1,1

0/00 (gmina Koszyce -5,60/00) oraz w niektrych gminach powiatu

dbrowskiego (Bolesaw -5,20/00, Grboszw -6,60/00). Obszar ten charakteryzuje szczeglnie

niski, ujemny przyrost naturalny na obszarach wiejskich. Obszary poudniowe wojewdztwa wyrniaj si wysokim przyrostem na terenach wiejskich, np. gmina Nawojowa 12,10/00, Kamionka Wielka 10,70/00, Sopnice 9,9

0/00, Lipnica Wielka 9,50/00, oraz znacznie niszym

na terenie miast. Zrnicowanie przestrzenne wielkoci przyrostu naturalnego wykazuje sta niezmienn tendencj od kilku lat: niskiego lub nawet ujemnego przyrostu na obszarach p-nocnych i zachodnich wojewdztwa oraz wysokiego przyrostu w czci poudniowej. Pogbia to corocznie wyrane zrnicowanie struktury wieku ludnoci na tych obszarach, chocia od czterech lat rnice te ulegaj nieznacznemu spaszczeniu. Procesem wpywajcym wyranie na poziom zaludnienia wojewdztwa s migracje ludnoci. W roku 2008, po dwch latach wzrostu poziomu migracji (2006 i 2007), nastpi spadek o ok. 20% w porwnaniu do roku 2007 zarwno zameldowa jak i wymeldowa. Na pobyt stay zameldowano 30,6 tys. osb, a wymeldowano 28,4 tys. osb. W porwnaniu do lat poprzednich, w ostatnich 3 latach znacznym zmianom podlegaa mi-gracja zagraniczna, szczeglnie w zakresie wymeldowa. Na pobyt stay za granic w latach 2000-2005 wymeldowywao si redniorocznie ok. 1 tys.osb, natomiast w roku 2006 3,2 tys. osb a w roku 2007 i 2008 liczba wymeldowa zmniejszya si do 2,3 tys. Zmianie ulego rwnie miejsce zamieszkania emigrujcych. Do 2005 roku zdecydowanie przewaali miesz-kacy miast, ktrzy stanowili ok. 80%. W ostatnich 3 latach nastpi wzrost wyjazdw za gra-nic mieszkacw wsi i stanowili oni ju ok.40% emigrujcych. Liczba zameldowa emigran-tw (1,7 tys.) bya najwysza w cigu ostatniego 10-lecia, przy czym wystpi wyrany wzrost zameldowa, prawie dwukrotny, na obszarach wiejskich. Std saldo migracji zagranicznej w pierwszych latach XXI wieku nieznacznie ujemne a w roku 2005 nawet nieznacznie dodat-nie (+30 osb), w roku 2006 byo gboko ujemne (-2,0 tys. osb) a w 2007 i 2008 roku ulego zmniejszeniu do -0,6 tys. osb. W zwizku z duym ubytkiem ludnoci zwizanym z migracj zagraniczn w roku 2006 wy-ranemu zmniejszeniu, najniszemu od 1999 roku, uleg wskanik migracji liczony na 1000 ludnoci i wynosi 0,40/00, w roku 2007 wskanik ten powrci do wieloletniego poziomu i wynosi 2,70/00 , by w roku 2008 znw obniy si do 0,7

0/00. Dla kraju saldo migracji byo od wielu lat ujemne, w 2006 roku tendencja ta pogbia si i ubyo a 36,1 tys. osb, tj. najwicej od 1990 roku. W latach 2007 i 2008 emigracja ulega wyranemu zmniejszeniu i saldo migracji, aczkolwiek nadal ujemne, byo zdecydowanie nisze ubyo odpowiednio 21 tys. i 14,9 tys. osb . Odmienna sytuacja wystpuje w migracjach wewntrznych. W Maopolsce, podobnie jak we wszystkich ostatnich latach, napyw ludnoci (28,9 tys.) przewysza odpyw (26,0 tys.). Saldo migracji wewntrznych jest wic dodatnie i wynosi 2,9 tys. osb. Poziom migracji jest jednak od wielu lat niski. Szczeglnie niski poziom wystpowa w zakresie odpywu ludno-ci redni wskanik w latach 2002-2006 wynosi dla wojewdztwa 8,90/00 i by najniszy w kraju (12,640/00 ) . Podobnie niski poziom cechowa napyw ludnoci, analogiczny wskanik wynosi 9,80/00 , przy rednim w kraju 12,6

0/00 a najwyszym w wojewdztwie mazowieckim wynoszcym 18,00/00 . Wrd migrujc

Województwo Małopolskie 2008

Documents

Transcript of Województwo Małopolskie 2008