WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA LATA...

STRATEGIA ROZWOJU TURYSTYKI

DLA

WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA LATA 2007-2013

Wydanie Strategii dofinansowano ze środków Ministerstwa Gospodarki oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego

Warszawa, październik 2006 r.

Strategia rozwoju turystyki dla województwa podkarpackiego na lata 2007-2013

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 2

© Copyright 2006 by Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2,

00 -193 Warszawa

Strategia rozwoju turystyki dla województwa podkarpackiego na lata 2007-2013 została opracowana przez zespół w składzie:

1. Iwona Majewska

2. Andrzej Pacuła

3. Magdalena Ragus

4. Tatiana Telniuk

5. Renata Konewecka

Niniejszy dokument został opracowany na zlecenie, przy współpracy i wydatnej pomocy merytorycznej i organizacyjnej Podkarpackiej Regionalnej Organizacji Turystycznej.

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. istnieje na polskim rynku inwestycji turystycznych od 1993 roku. Celem Spółki jest pomoc w tworzeniu i realizacji projektów wspierających rozwój infrastruktury turystycznej w Polsce.

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. jest liderem w tworzeniu markowych produktów turystycznych, inicjowaniu i kreowaniu nowoczesnych procesów inwestycyjnych.



Autorzy dokumentu pragną serdecznie podziękować wszystkim osobom, których wiedza i doświadczenie przyczyniły się do powstania Strategii rozwoju turystyki w województwie podkarpackim na lata 2007-2013 i umożliwiły pozyskanie informacji.



1. WPROWADZENIE. ............................................................................................................. 5 2. METODOLOGIA. PROGRAMOWE ZAŁOŻENIA STRATEGII..................................................... 8 3. TURYSTYKA NA ŚWIECIE I W POLSCE, W TYM W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM. ....... 13

3.1. Światowy i europejski rynek turystyczny. .................................................................. 13 3.1.1. Sytuacja obecna. ............................................................................................ 13 3.1.2. Prognozy. ....................................................................................................... 15

3.2. Polski rynek turystyczny. ......................................................................................... 15 3.2.1. Przyjazdy do Polski.......................................................................................... 15 3.2.2. Uczestnictwo Polaków w turystyce krajowej. ..................................................... 17 3.2.3. Ruch turystyczny na obszarze województwa podkarpackiego. ............................ 19 3.2.4. Prognozy. ....................................................................................................... 21

3.3. Nowe trendy w turystyce. ........................................................................................ 22 3.4. Wnioski. ................................................................................................................. 23

4. AUDYT TURYSTYCZNY WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO. ............................................ 25 4.1. Krótka charakterystyka obszaru objętego projektem. ................................................ 25 4.2. Atrakcyjność turystyczna regionu. ............................................................................ 29

4.2.1. Potencjał przyrodniczy i jego znaczenie w rozwoju oferty turystycznej. ............... 30 4.2.2. Potencjał kulturowy i jego znaczenie w rozwoju oferty turystycznej.................... 49

4.3. Turystyczne hity województwa podkarpackiego. ..................................................... 131 4.4. Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna. .......................................................... 134

4.4.1. Infrastruktura turystyczna. ............................................................................ 136 4.4.2. Infrastruktura paraturystyczna. ...................................................................... 153

4.5. Infrastruktura techniczna i społeczna. .................................................................... 183 4.5.1. Dostępność komunikacyjna............................................................................ 183 4.5.2. Stan środowiska naturalnego. ........................................................................ 191 4.5.3. Ochrona zdrowia, bezpieczeństwo i dostęp do usług komercyjnych. ................. 192

4.6. Instytucje działające na rzecz rozwoju turystyki. ..................................................... 212 4.7. Istniejąca oferta turystyczna. ................................................................................. 225 4.8. Segmentacja rynku usług turystycznych - identyfikacja istniejących segmentów. ...... 241 4.9. Aktywność marketingowa regionu. ......................................................................... 248 4.10. Audyt turystyczny – wnioski i rekomendacje. .......................................................... 259

5. ANALIZA DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH. ................................................................. 264 5.1. Dokumenty międzynarodowe. ................................................................................ 266 5.2. Dokumenty krajowe. ............................................................................................. 269 5.3. Dokumenty wojewódzkie. ...................................................................................... 271 5.4. Dokumenty powiatowe. ......................................................................................... 320

6. ANALIZA SWOT. ........................................................................................................... 324 6.1. Analiza mocnych i słabych stron. ............................................................................ 324 6.2. Analiza szans i zagrożeń. ....................................................................................... 327

7. KONCEPCJA ROZWOJU TURYSTYKI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO. ....................... 328 7.1. Misja, wizja i cel nadrzędny. .................................................................................. 328 7.2. Obszary priorytetowe - uzasadnienie wyboru. ......................................................... 330 7.3. Opis obszarów priorytetowych. .............................................................................. 333

7.3.1. Obszar priorytetowy 1 - Produkt turystyczny. .................................................. 334 7.3.2. Obszar priorytetowy 2 - Zasoby ludzkie. ......................................................... 342 7.3.3. Obszar priorytetowy 3 - Przestrzeń turystyczna. .............................................. 354 7.3.4. Obszar priorytetowy 4 - Marketing i promocja. ................................................ 369 7.3.5. Obszar priorytetowy 5 - Wsparcie instytucjonalne. .......................................... 387

7.4. Programy operacyjne. ........................................................................................... 393 8. WDROŻENIE STRATEGII. .............................................................................................. 422

8.1. Harmonogram działań. .......................................................................................... 424 8.2. Źródła finansowania. ............................................................................................. 426 8.3. Zasady monitorowania sposobu i efektów wdrażania Strategii. ................................ 472

9. APPENDIX. ................................................................................................................... 486 9.1. Bibliografia. .......................................................................................................... 486 9.2. Spis tabel, wykresów i map. .................................................................................. 493 9.3. Załączniki. ............................................................................................................ 494



1. WPROWADZENIE.

Uwagi wstępne

Turystyka jest dziedziną gospodarki i należy do jednej z najszybciej rozwijających się dziedzin ekonomii, odzwierciedlając dynamikę i zakres skoordynowanego rozwoju społecznego oraz zrównoważonego rozwoju cywilizacyjnego. Wiele krajów, prowincji i regionów osiągnęło wszechstronny rozwój społeczno-ekonomiczny rozwijając gospodarkę turystyczną i – przy tym - szereg innych niezbędnych działań wspierających m.in. komplementarną infrastrukturę, aktywne oraz dobrze wyedukowane społeczeństwo, organizując odpowiedni poziom życia i zapewniając zaspokojenie podstawowych potrzeb ludzi, etc.

Turystyka stała się kołem zamachowym rozwoju wielu obszarów europejskich z kilku podstawowych powodów. Po pierwsze, z uwagi na swój usługowy charakter, wymaga zaangażowania na dużą skalę kapitału ludzkiego, co w gospodarce światowej należy do rzadkości. Turystyka nie może obyć się bez udziału czynnika ludzkiego, stąd jej ogromny wpływ na rynek pracy. Gospodarka turystyczna należy do jednej z niewielu dziedzin, w której wzrost wpływów przekłada się na realne tworzenie nowych miejsc pracy. Turystyka jest jednocześnie potężnym instrumentem polityki regionalnej, pozwalającym na wyrównywanie różnic społeczno-ekonomicznych, przenosi, bowiem popyt z regionów bogatych do tych mniej zamożnych i mniej rozwiniętych. Posiada bardzo istotną wartość dodaną w zakresie pobudzania i podnoszenia morale społeczności lokalnych. Pozwala zjednywać zwaśnione narody, przełamywać stereotypy, wzbogacać wiedzę, rozwijać się intelektualnie. Jest doskonałą podstawą do aktywizacji społeczeństw lokalnych i rozwoju regionów.

O roli turystyki świadczą niezbicie dane statystyczne. Od funkcjonowania turystyki bezpośrednio zależy istnienie 40 gałęzi gospodarki. Szacunki WTTC wskazują, iż zatrudnienie w turystyce w 2006 roku wyniesie 8,7% światowego zatrudnienia (a w 2016 liczba ta wzrośnie do 9,0%), a wkład gospodarki turystycznej w światowy PKB będzie się utrzymywał na poziomie 10,3% (w 2016 roku wzrośnie do poziomu 10,9%). Ponadto turystyka w 2006 roku wygeneruje 11,8% światowego eksportu, 9,5% wydatków konsumenckich i 9,3% światowych inwestycji1.

Obecnie rozwój gospodarki turystycznej następuje głównie na obszarach charakteryzujących się dużymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi, odpowiednio zagospodarowanymi i eksponowanymi. Szacuje się, że takie zintegrowane strefy rekreacyjne będą głównym kierunkiem popytu turystycznego w XXI wieku – popytu w znacznej części generowanego przez segmenty rynku europejskiego2.

Cele i struktura Strategii

Strategia rozwoju turystyki dla województwa podkarpackiego na lata 2007-2013 jest podstawowym dokumentem planistycznym, wyznaczającym najważniejsze kierunki rozwoju na najbliższych kilka lat. Stanowi swoistego rodzaju kompendium wiedzy o województwie dla władz samorządowych, branży turystycznej i organizacji pozarządowych. Dokument wskazuje drogę optymalnego wykorzystania istniejącego potencjału w celu przyciągnięcia jak największej ilości turystów, przy zachowaniu zasad

1 Na podstawie: World Travel and Tourism – Climbing to New Heights, The 2006 Travel and Tourism Economic Research, World Tourism and Travel Council na http://www.wttc.org z dn. 04.09.2006 r. 2 Kołodziejski J., Hipoteza kształtowania polityki przestrzennej państwa, CVP, Warszawa 1998.

http://www.wttc.org/



zrównoważonego rozwoju. Realizacja zapisanych w nim działań gwarantuje efektywne i prawidłowe zagospodarowanie przestrzeni turystycznej oraz wykreowanie przynoszących dochód produktów turystycznych, da możliwość spójnego i zintegrowanego działania wszystkich interesariuszy rynku turystycznego. Jest również podstawą do ubiegania się o środki strukturalne Unii Europejskiej w latach 2007-2013.

Strategia prezentuje nowatorskie podejście do rozwoju turystyki oparte na założeniu, że turystyka stanowi jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi gospodarki, a jej znaczenie ekonomiczne i społeczno-gospodarcze wyraża się zarówno w liczbach (wkład w PKB, liczba miejsc pracy), jak i w równie istotnych wartościach niepoliczalnych związanych m.in. z rozwojem regionalnym, aktywizacją i podnoszeniem morale społeczności lokalnych, przeciwdziałaniem wykluczeniu społecznemu, wychowaniem dzieci i młodzieży dla rozwoju kraju.

Zaproponowana koncepcja rozwoju turystyki odnosi się bezpośrednio do interdyscyplinarności turystyki i jej związków z wieloma dziedzinami życia społeczno-gospodarczego. Stąd rozwój turystyki w województwie podkarpackim został oparty o działania w 5 obszarach priorytetowych (dotyczących produktu, zasobów ludzkich, marketingu i promocji, instytucji oraz przestrzeni turystycznej). Zidentyfikowane zadania uzupełniają się wzajemnie, a ich realizacja prowadzi do osiągnięcia wybranego celu nadrzędnego Strategii. Strategia pokazuje, w jaki sposób należy integrować działania w 5 wymienionych obszarach, aby w ich efekcie rozwijać turystykę w sposób zrównoważony i przynoszący oczekiwane efekty wszystkim zainteresowanym grupom podmiotów.

Strategia jest kompatybilna z projektem Strategii rozwoju turystyki w Polsce na lata 2007-2013, który został przyjęty przez rząd RP w czerwcu 2005 roku.

Strategia składa się zasadniczo z 5 części:

audyt turystyczny województwa podkarpackiego, analiza dokumentów strategicznych, analiza SWOT, koncepcja rozwoju turystyki w województwie podkarpackim, wdrożenie i monitoring Strategii.

Audyt turystyczny województwa podkarpackiego

Ta część dokumentu jest w całości poświęcona analizie regionu, zarówno pod kątem atrakcyjności turystycznej (walory naturalne i antropogeniczne, kultura regionalna, uwarunkowania historyczne), jak i zagospodarowania obszaru w infrastrukturę turystyczną, paraturystyczną, techniczną i społeczną. Pozwoliła na dokładne poznanie potencjału województwa, możliwości rozwoju turystyki, jak również barier i problemów, które ten rozwój mogą hamować.

Analiza dokumentów strategicznych

Ta część dokumentu została poświęcona analizie istniejących dokumentów strategicznych (strategii rozwoju, planów rozwoju lokalnego etc. na poziomie wojewódzkim i powiatowym) i ich związków z rozwojem turystyki. Szczególnym zainteresowaniem objęte zostały wszelkie zapisy dotyczące rozwoju turystyki poprzez



pryzmat 5 obszarów priorytetowych. Poznanie planów rozwojowych umożliwiło przygotowanie dokumentu kompatybilnego z istniejącymi opracowaniami, a więc również przyczyniającego się do ich efektywnego wdrażania.

Analiza SWOT

Została przeprowadzona w oparciu o wyniki audytu turystycznego oraz analizy dokumentów strategicznych, jak również na bazie odbytych spotkań i warsztatów strategicznych oraz konsultacji. Identyfikuje silne i słabe strony, a także szanse i zagrożenia. W efekcie jej przeprowadzenia możliwe było określenie celu nadrzędnego Strategii, jak również celów strategicznych i operacyjnych w poszczególnych obszarach priorytetowych.

Koncepcja rozwoju turystyki w województwie podkarpackim

W tej części Strategii opisane zostały obszary priorytetowe. Każdemu z nich został przyporządkowany cel strategiczny oraz cele operacyjne i działania, które przyczynią się do jego osiągnięcia. Integralną częścią dokumentu jest „Koncepcja produktów turystycznych w województwie podkarpackim”. Z uwagi na swoją obszerność, aby nie zaburzać struktury opisu obszarów priorytetowych, została ona przedstawiona w formie osobnego dokumentu.

Elementy wdrożenia Strategii

W tej części dokumentu przedstawiony został realny harmonogram działań, w podziale na zadania pierwszo- i drugoplanowe, umożliwiający efektywne wdrażanie Strategii. Zidentyfikowano ponadto źródła finansowania poszczególnych działań. Omówiono również zasady monitorowania sposobu i efektów wdrażania Strategii.



2. METODOLOGIA. PROGRAMOWE ZAŁOŻENIA STRATEGII.

Ogólna metodyka prac.

Strategia powstała przy wykorzystaniu metody partycypacyjno-eksperckiej, która obejmowała pracę, jak w metodzie partycypacyjnej oraz istotny wkład koncepcyjny pracy konsultantów i ekspertów. Łączy ona zalety obu podejść metodycznych (eksperckiego i partycypacyjnego), a polega na tym, że:

część prac wykonywana jest w wersji uczestniczącej (partycypacyjnej) z udziałem władz i przedstawicieli opiniotwórczych kręgów,

część prac wykonują konsultanci i eksperci (np. niektóre analizy, raporty, syntezy, diagnozy, scenariusze, opracowanie niektórych koncepcji działań),

do konsultantów należy też analizowanie i ewentualne korygowanie materiałów wypracowanych w trakcie spotkań warsztatowych, a następnie rozwijanie lub doskonalenie ich treści,

wyniki prac konsultantów są udostępniane i konsultowane z samorządami, branżą turystyczną i organizacjami pozarządowymi,

niektóre działania (zebranie i dostarczenie niezbędnych informacji, organizacyjna strona konsultacji społecznych) wykonywana jest przy doradztwie konsultantów.

Metoda ta zakłada współpracę z wybranym gronem mieszkańców regionu, stanowiącym gremium osób wypracowywujących elementy planu strategicznego (w tym oceny i diagnozy), uczących się myślenia i działania strategicznego, w skład, którego weszli:

przedstawiciele władz samorządowych, przedstawiciele organizacji pozarządowych, przedstawiciele branży turystycznej, inne osoby o wysokiej aktywności lub pozycji społecznej - tzw. lokalne

autorytety, lokalni liderzy, przedstawiciele istotnych dla rozwoju turystyki instytucji i przedsiębiorcy (np.

urzędy pracy, banki, etc.).

Założeniem metodologii jest organizowanie szerokich konsultacji społecznych. Warsztaty, prezentacje i konsultacje były realizowane z wykorzystaniem techniki moderacji wizualnej, która pozwala na:

uzyskanie wysokiego poziomu interakcji między uczestnikami spotkań, bardzo efektywne z punktu widzenia czasu dochodzenie do wyników pracy

w grupie,

ogniskowanie dyskusji, trzymanie się tematu, wizualizację przebiegu pracy i jej wyników, rozwinięcie u osób pracujących nad Strategią umiejętności pracy w grupie oraz

skutecznego porozumiewania się.

W trakcie realizacji projektu dwukrotnie odbyły się warsztaty strategiczne: na początku i pod koniec sierpnia 2006 roku. Warsztaty odbywały się jednocześnie w trzech miejscach (Rzeszowie, Sanoku i Przemyślu) i były poświęcone analizie potencjału i atrakcyjności turystycznej województwa (I warsztaty – 2, 3 sierpnia) oraz możliwości kreacji i rozwoju produktów turystycznych, a także wyznaczeniu podstawowych kierunków działań (II warsztaty – 28, 29 sierpnia). W spotkaniach udział wzięli przedstawiciele władz samorządowych, branży turystycznej oraz licznych organizacji pozarządowych. W dniu 18 września 2006 roku na spotkaniu w Rzeszowie zaprezentowany został projekt Strategii.



Niniejszy dokument jest efektem konsultacji społecznych i uwzględnia wszelkie zgłoszone uwagi.

Metodologia zbierania danych.

W procesie zbierania danych wykorzystane zostały dwa podstawowe rodzaje źródeł informacji:

A) Źródła wtórne, czyli dostępne opracowania i dokumenty.

Opracowania Głównego Urzędu Statystycznego, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, Polskiej Izby Turystyki, Instytutu Turystyki, Polskiej Organizacji Turystycznej.

Opracowania i dane własne PART S.A. Dokumenty strategiczne krajowe, wojewódzkie i powiatowe (strategie rozwoju,

plany rozwoju lokalnego, plany zagospodarowania przestrzennego, raporty dotyczące stanu środowiska naturalnego, etc.).

Foldery, ulotki, publikacje promocyjno-informacyjne. Strony internetowe (portale regionalne i tematyczne).

B) Źródła pierwotne, czyli dane uzyskane w odpowiednio zaprogramowanym procesie badawczym dotyczącym zarówno cech jakościowych, jak i ilościowych.

W procesie badań pierwotnych wykorzystane zostały następujące metody badawcze:

1 Badanie obserwacyjne, tzw. wizja lokalna - wizyty bezpośrednie konsultantów PART S.A., w tym ocena wybranych miejsc, elementów infrastruktury, ze szczególnym uwzględnieniem infrastruktury turystycznej.

2 Badanie ankietowe mailingowe – ankiety zostały wysłane do władz samorządowych (starostw powiatowych i urzędów miast), przedstawicieli branży turystycznej i organizacji pozarządowych działających na rzecz rozwoju turystyki. Miały na celu określenie potencjału turystycznego i stopnia przygotowania województwa do rozwoju turystyki.

3 Telemarketing – badanie telefoniczne, stanowiło uzupełnienie badania ankietowego. Kontakt telefoniczny miał na celu zwiększenie skuteczności poboru danych i przyspieszenie procesu spływania ankiet, jak również zmniejszenie błędów mogących powstać na skutek niewłaściwej interpretacji pytań w ankiecie.

4 Konsultacje eksperckie – wywiady osobiste pogłębione z wybranymi podmiotami działającymi na rzecz rozwoju regionalnego.

Przedstawiony proces badawczy pozwolił na zebranie kompletnych i aktualnych danych i informacji dotyczących zasobów przyrodniczo-kulturowych oraz potencjałów społeczno-gospodarczych i organizacyjnych w regionie.

Etapy prac

Etap I – etap badawczy.

W ramach tego etapu analizie poddane zostały dokumenty strategiczne (strategie rozwoju, plany rozwoju lokalnego, plany zagospodarowania przestrzennego województwa,



powiatów). Przeprowadzono badania ankietowe, podczas wizji lokalnej przedstawiciele PART S.A. prowadzili rozmowy z przedstawicielami władz samorządowych, branży turystycznej i organizacji pozarządowych. Zorganizowano również warsztaty strategiczne.

Etap badawczy pozwolił na ocenę potencjału turystycznego województwa, identyfikację wyróżników regionu, wybranie priorytetów rozwoju, jak również stał się podstawą do przeprowadzenia analizy SWOT.

Tabela nr 1. Etap badawczy.

Etap badawczy – sposoby realizacji Zakładane elementy opracowania

Wizja lokalna

Krotka charakterystyka obszaru objętego projektem.

Atrakcyjność turystyczna regionu.

Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna.

Infrastruktura techniczna i społeczna.

Istniejąca oferta turystyczna.

Wywiady z gestorami i turystami Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna.

Infrastruktura techniczna i społeczna.

Segmentacja rynku usług turystycznych – identyfikacja

istniejących segmentów.

Analizy eksperckie Wyniki analiz eksperckich pojawiły się we wszystkich

elementach audytu turystycznego.

Badanie wizerunku Aktywność marketingowa regionu.

Badanie ankietowe oraz telemarketing Wyniki badania ankietowego i telemarketingu pojawiły się

we wszystkich elementach audytu turystycznego.

Analiza dokumentów i opracowań Turystyka na świecie i w Polsce, w tym w województwie

podkarpackim.

Analiza dokumentów strategicznych.

Analiza SWOT Ocena mocnych i słabych stron regionu (analiza

wewnętrzna).

Ocena szans i zagrożeń (analiza otoczenia zewnętrznego).

Źródło: Opracowanie własne PART S.A.

Etap II – koncepcja rozwoju turystyki w województwie podkarpackim.

Koncepcja rozwoju turystyki jest kluczowym elementem końcowego dokumentu, zawiera, bowiem wytyczne dotyczące działań, których realizacja przyczyni się do osiągnięcia postawionych celów.



Tabela nr 2. Koncepcja rozwoju turystyki.

Sposoby realizacji Zakładane elementy opracowania

Warsztaty strategiczne Określenie możliwości rozwoju turystyki w regionie oraz obszarów

współpracy.

Integracja działań władz lokalnych, branży, gestorów

Ocena jakości otoczenia mieszkańców.

Identyfikacja celów strategicznych i operacyjnych w obszarach

priorytetowych.

Generowanie propozycji produktów turystycznych.

Weryfikacja koncepcji.

Segmentacja Określenie na podstawie wybranych zmiennych homogenicznych

grup klientów.

Określenie dominujących, wyróżniających daną grupę postaw i

zachowań.

Określenie wielkości i potencjału każdego z interesujących nas

segmentów.

Wybranie segmentów, dla których będzie budowana oferta.

Opracowanie koncepcji produktowej Określenie produktów.

Określenie interakcji między produktami.

Określenie niezbędnych działań do rozwoju produktów.

Pozycjonowanie Określenie produktu tak, aby był atrakcyjny dla odbiorcy

i jednocześnie różny od produktów konkurencji.

Wzmocnienie wizerunku województwa na tle konkurencji.


Etap III – wdrożenie Strategii.

W tym etapie prace skupiały się na opracowaniu harmonogramu działań oraz identyfikacji możliwości finansowania poszczególnych inwestycji (miękkich i twardych) ze środków krajowych i środków Unii Europejskiej. Ta część opracowania jest silnie skorelowana z krajowymi programami interwencji funduszy unijnych i krajowych w latach 2007-2013.

Tabela nr 3. Wdrożenie Strategii.


Wdrożenie Wskazanie wytycznych i działań na poszczególne fazy

wdrożenia z uwzględnieniem horyzontu czasowego.




Harmonogram Opracowanie kalendarza realizacji poszczególnych działań.

Monitoring Monitorowanie i ewaluacja postępów w realizacji Strategii.

Rozwiązywanie problemów związanych z wdrażaniem.




3. TURYSTYKA NA ŚWIECIE I W POLSCE, W TYM W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM.

3.1. Światowy i europejski rynek turystyczny.

3.1.1. Sytuacja obecna.

Turystyka jest jedną z niewielu dziedzin życia gospodarczego, która w bardzo dużym stopniu podlega wahaniom w związku z wydarzeniami na świecie. Wszelkie kryzysy, załamania, jak również boomy gospodarcze, znajdują odzwierciedlenie w zmianach zachodzących na rynku turystycznym. Po dość znacznych wahaniach w latach 70-tych i 80-tych, od połowy lat 90-tych obserwowany był równomierny wzrost rynku turystycznego, a jego apogeum nastąpiło w jubileuszowym roku 2000. Kryzys nadszedł wraz z atakami terrorystycznymi na Stany Zjednoczone 11 września 2001 roku.

Lata 2002 i 2003 to lata bardzo trudnego dochodzenia do równowagi w turystyce światowej, która nadal podlegała działaniom negatywnych czynników: konfliktowi irackiemu, zamachom terrorystycznym, (których celami coraz częściej stają się popularne turystyczne kurorty), SARS oraz trudnej sytuacji ekonomicznej na świecie. Z uwagi na ww. problemy, w 2003 roku odnotowano spadek wielkości międzynarodowej turystyki do 691 mln (-1,5%), mierzonej liczbą międzynarodowych przyjazdów turystycznych. Bezpośrednią przyczyną spadku aktywności turystycznej w skali światowej był niespodziewany spadek przyjazdów, o 9%, jaki wystąpił w rejonie Azji i Pacyfiku w związku z paniką wywołaną przez SARS. Również Ameryka odnotowała spadek (o 2%), natomiast dane dla Europy w zasadzie nie uległy zmianie w stosunku do 2002 roku (wzrost o 0,5%). Najlepszy wynik odnotowały Bliski Wschód i Afryka.

Według wstępnych wyników Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO) liczba podróży międzynarodowych wzrosła o 5,6% w porównaniu z 2004 rokiem, co oznacza 808 mln podróży w 2005 roku. Największy wzrost zanotowano w pierwszym kwartale (9%). Liczba przyjazdów do państw europejskich wzrosła o 4% – do 442 mln. W największym stopniu wzrosła liczba przyjazdów do państw Europy Północnej (o 6,6%). Rozwijająca się najszybciej w 2004 roku Europa Środkowa i Wschodnia (efekt rozszerzenia UE) zanotowała w 2005 roku wzrost dużo mniejszy, dwuprocentowy.

Zmiany w gospodarce europejskiej (umiarkowany wzrost gospodarczy, stosunkowo duże bezrobocie) oraz sytuacja demograficzna spowodowały, że tempo rozwoju turystyki międzynarodowej nie było tak wysokie. W 2005 roku, podobnie jak w 2004, Europa była dla mieszkańców pozaeuropejskich krajów strefy dolarowej drogim celem podróży ze względu na niski kurs USD. Liczba przyjazdów do krajów europejskich wzrosła o 4%, liczba noclegów o 2%, a obroty – o 5%. Dane te oznaczają, że rozwój wynika przede wszystkim ze wzmożonego zainteresowania podróżami krótkimi. Liczba podróży krótkich (1-3 noclegów) wzrosła o 10%, podczas gdy podróży dłuższych (4 noclegi i więcej) – o 2%.

W 2005 roku najszybciej rozwijające się segmenty rynku turystyki wyjazdowej Europejczyków to city breaks (wzrost o 6,6 mln podróży, czyli o jedną piątą), segment nazywany „słońce i plaża” (+2,3 mln podróży, zmiana +3%), turystyka pozwalająca na aktywny wypoczynek na śniegu (+1,1 mln podróży, zmiana +12%) i lato w górach (+0,8 mln, zmiana +8%).



Analizując zmiany w turystyce warto podkreślić, że boom turystyczny po raz kolejny związany jest przede wszystkim ze wzrostem liczby podróży lotniczych oraz podróży krótkookresowych. Jest on nie tylko rezultatem rozwoju tanich linii lotniczych, ale także obniżki cen na usługi linii regularnych oraz zwiększenia liczby tanich połączeń.

Według badań Instytutu Turystyki, w 2005 roku rozwój turystyki Europa zawdzięczała przede wszystkim wyjazdom z następujących krajów: Francji (wzrost o 1,8 mln podróży), Niemiec (+1,8 mln), Wielkiej Brytanii (+1,7 mln), Rosji (+1,7 mln), Hiszpanii (+1,6 mln) i Holandii (+0,7 mln). Najbardziej dynamicznie rozwijała się turystyka wyjazdowa z Hiszpanii (wzrost o 15%), Rosji (o 14%), Polski (również o 14%), Irlandii, Norwegii i Danii (po 8%).

W 2005 roku najchętniej odwiedzanym przez turystów krajem była Francja (75 mln przyjazdów turystów zagranicznych), a następnie Hiszpania (55 mln) i Stany Zjednoczone (46 mln). Najwyższe wpływy z turystyki odnotowano w Stanach Zjednoczonych (75 mld USD), Hiszpanii (48 mln USD) i Francji (42 mld USD).

Tsunami z 26 grudnia 2004 roku wpłynęło negatywnie na liczbę przyjazdów turystów w pierwszych czterech miesiącach 2005 roku tylko na Malediwach (spadek o 53% w porównaniu z adekwatnym okresem 2004 roku) i w Indonezji (-1%). W pozostałych obszarach recepcyjnych dotkniętych tsunami, po przejściowym spadku liczby przyjazdów w styczniu (we wszystkich krajach) i w lutym (tylko na Sri Lance), odnotowano wzrost: o 9% na indonezyjskiej wyspie Bali (w styczniu – kwietniu) i o 8,1% na Sri Lance (od stycznia do maja). Liczba przyjazdów turystów zagranicznych do Tajlandii pomiędzy styczniem a majem 2005 była taka sama jak w pierwszych pięciu miesiącach 2004 roku.

Liczba podróży międzynarodowych wzrosła o 5,6% w porównaniu z 2004 rokiem, co oznacza 808 mln podróży w 2005 roku. Największy wzrost zanotowano w pierwszym kwartale (o 9%).

W roku 2005 liczba przyjazdów do państw europejskich wzrosła o 4% – do 442 mln. W największym stopniu wzrosła liczba przyjazdów do państw Europy Północnej (o 6,6%). Rozwijająca się najszybciej w 2004 roku Europa Środkowa i Wschodnia (efekt rozszerzenia UE) zanotowała w 2005 roku wzrost dużo mniejszy, dwuprocentowy.

Spośród destynacji europejskich największe wpływy z turystyki odnotowano w Hiszpanii (45,2 mld USD), Francji (40,8 mld USD), Włoszech (35,6 mld USD), Niemczech (27,7 mld USD) i Wielkiej Brytanii (27,3 mld USD).

Specjaliści ankietowani przez UNWTO (Panel Ekspertów) dość dobrze oceniają wyniki sektora turystycznego w Europie w pierwszych czterech miesiącach 2005 roku. Średnia ocen dla Europy, choć niższa niż dla innych regionów, wyniosła 3,5 (na pięciopunktowej skali od [1] „dużo gorzej” do [5] „dużo lepiej”). Była ona nieznacznie wyższa od średniej ocen dla okresu wrzesień – grudzień 2004, która wyniosła 3,4. Dla miesięcy maj – sierpień 2005 eksperci przewidują wyniki na dotychczasowym poziomie – średnia ocen wynosi 3,5. Zdaniem ankietowanych ekspertów niekorzystny wpływ na sektor turystyki, zwłaszcza w tradycyjnych destynacjach typu „S” (sun, see, sand) w strefie euro będzie miała słaba kondycja niemieckiej gospodarki. W przypadku niektórych obszarów recepcyjnych wpływ ten może skompensować rynek brytyjski, charakteryzujący się lepszymi wskaźnikami makroekonomicznymi i korzystnym kursem wymiany euro. Wzmożony popyt na podróże do Europy Środkowo-Wschodniej powinien utrzymać się do końca roku.



3.1.2. Prognozy.

Długoterminowe prognozy UNWTO zakładają, iż po trudnym okresie nastąpi wzrost i w efekcie w 2020 roku liczba podróży na świecie wyniesie ponad 1 550 milionów, a wpływy osiągną wartość 2 bilionów USD. Europa pozostanie najczęściej odwiedzanym regionem świata z ponad 46% udziałem w światowym rynku turystycznym i 717 milionami podróży w 2020 roku. Największy przyrost przyjazdów odnotują kraje Europy Środkowo-Wschodniej (223 mln) oraz południowo - wschodnie kraje basenu Morza Śródziemnego (212 mln). Przyjazdy do tego regionu będą wzrastać według UNWTO w tempie 4,6% i wyniosą 223 miliony, co jest wynikiem ich strategicznego położenia między Europą Zachodnią i Federacją Rosyjską. Drugim po Europie najczęściej odwiedzanym miejscem na świecie będzie region Azji Wschodniej i Pacyfiku, którego udział wzrośnie do ok. 25%.

Liczba podróży międzyregionalnych wyniesie blisko 380 mln (24% rynku), zaś podróży wewnątrzregionalnych ponad 1 180 mln (76%).

W turystyce wyjazdowej prognozy wskazują na to, że Europa pozostanie regionem generującym największą liczbę międzynarodowych podróży z ponad 45% udziałem w światowym rynku, a wśród poszczególnych regionów Europy największym rynkiem będą kraje Europy Środkowej i Wschodniej.

3.2. Polski rynek turystyczny.

Dekoniunktura w turystyce światowej i europejskiej oraz stagnacja w gospodarce niemieckiej miały decydujący wpływ na turystykę przyjazdową do Polski w ostatnich kilku latach. Od 1999 roku utrzymuje się tendencja spadkowa w liczbie przyjazdów cudzoziemców ogółem i turystów do Polski. Od 2003 roku można jednak mówić o poprawie sytuacji (najmniejszy spadek liczby przyjazdów od 1999 roku). Optymistyczne są również dane za rok 2004 – 61,9 mln przyjazdów cudzoziemców do Polski (o 18,8% więcej niż w 2003 roku) i o 12 mln (+3,7%) więcej przyjazdów turystów (dane szacunkowe za okres od stycznia do października 2004 roku). Godny uwagi jest znaczny wzrost ruchu z Niemiec i z nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej. W 2005 roku było 64,6 milionów przyjazdów cudzoziemców, o 4,3% więcej niż w 2004 roku. Obserwując ruch przyjazdowy na poszczególnych granicach stwierdzamy wzrost liczby przyjazdów na granicy z Niemcami i spadek – na granicy południowej. Na granicach z Federacją Rosyjską, Białorusią i Ukrainą zatrzymała się tendencja spadkowa obserwowana w poprzednich latach.

3.2.1. Przyjazdy do Polski.

W ciągu pierwszych trzech miesięcy 2006 roku było 12,8 mln przyjazdów cudzoziemców (o 1% mniej niż w tym samym kwartale 2005 roku). Na granicy z Niemcami odnotowano spadek o 5,3%, a na granicy z Czechami spadek o 5,6%. Odnotowano wzrost liczby przekroczeń granicy wschodniej, zwłaszcza granicy z Ukrainą, oraz na granicy ze Słowacją i w portach lotniczych (26,7%). Tendencja spadkowa na granicy morskiej utrzymuje się i wynosi 23%.

Dynamika zmian ruchu przyjazdowego na poszczególnych granicach jest, jak widać, zróżnicowana. Analizując dynamikę zmian ruchu przyjazdowego w pierwszym kwartale 2006 roku według kraju pochodzenia Instytut Turystyki wnioskuje, że:

Najbardziej (o ponad 25%) zmalała liczba przyjazdów z Czech, Mołdawii, Kazachstanu, Cypru, Malty i Luksemburga.



Zmalała liczba przyjazdów z Austrii, Niemiec i Węgier. Bardzo znacznie (o ponad 50%) wzrosła liczba przyjazdów z Holandii i Irlandii,

w mniejszym stopniu (o ponad 20%) wzrosła liczba przyjazdów z Wielkiej Brytanii, Norwegii, Portugalii, Izraela, Korei Płd., Hiszpanii, Danii, Australii i Rumunii.

Łącznie ruch przyjazdowy ze wszystkich nie sąsiednich (poza Niemcami) krajów „15” Unii Europejskiej wzrósł o 28%, a z głównych krajów zamorskich o 7%.

W przeciwieństwie do wszystkich odwiedzających, których rejestruje Straż Graniczna, liczba przyjazdów turystów nie jest dokładnie mierzona, a tylko w przybliżeniu szacowana przez Instytut Turystyki. Według tych szacunków w 2005 roku było około 15,2 mln przyjazdów turystów, o 6,4% więcej niż w 2004 roku.

W pierwszym kwartale 2006 roku zwiększyła się, charakterystyczna dla danego okresu, dominacja turystyki biznesowej. Udziały przyjazdów służbowych i wizyt w celach turystycznych wzrosły nieznacznie (do 32% i 21%), zaś udział odwiedzin u krewnych lub znajomych (20%) nie zmienił się. Turyści częściej przyjeżdżali na zakupy (10%), a rzadziej były to wizyty tranzytowe (do 4%). Inne cele pobytu, takie jak prywatny przyjazd szkoleniowy, podjęcie dorywczej pracy, odwiedziny w miejscu pochodzenia lub cele religijne, występują stosunkowo rzadko (1%).

W ciągu pierwszych trzech miesięcy 2006 roku turyści przebywali w Polsce znacznie krócej niż w ciągu ubiegłego roku. Były to średnio 3 noclegi. Najdłużej przebywali turyści z krajów pozaeuropejskich i „15” Unii Europejskiej (poza Niemcami). Długość pobytu jest zależna od celu wyjazdu. Turyści przyjeżdżający do Polski w celach typowo turystycznych i zdrowotnych spędzają w Polsce najwięcej czasu. Przeciwnie jest z turystami, którzy przyjeżdżają na zakupy lub w celach tranzytowych - tego rodzaju motywy przyjazdu znacznie zaniżają średnią długość pobytu obliczoną dla ogółu turystów.

Ostatnio z roku na rok rośnie odsetek turystów korzystających z usług biur podróży. Wśród turystów kraju „15” Unii Europejskiej (poza Niemcami) udział korzystających z usług biur podróży był zdecydowanie największy.

Jeżeli chodzi o zakwaterowanie, 54% (więcej niż rok temu) turystów odwiedzających Polskę korzystało z noclegów typu hotelowego.

Badania przeprowadzone w pierwszym kwartale 2006 roku pozwalają oszacować przeciętne wydatki turystów poniesione na terenie Polski na poziomie 165 USD na osobę i 41 USD na jeden dzień pobytu.

Widoczne są zmiany w stosunku do roku ubiegłego, jeśli chodzi o przeciętne wydatki ponoszone przez jedną osobę: widoczne są duże wzrosty (Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia, Włochy, Węgry) oraz poważne spadki (kraje zamorskie, Czechy, Słowacja, Rosja, Litwa, Austria, niektóre kraje skandynawskie). Mierzone w pierwszym kwartale 2006 roku średnie dzienne wydatki wahały się w przedziale od 21 USD (Słowacja) do 77 USD (Belgia). Należy zwrócić uwagę na znacznie wyższe niż w poprzednim roku wydatki Belgów (77 USD) i dużo niższe niż poprzednio wydatki turystów z Litwy (33 USD) i ze Słowacji (21 USD). Niskimi dziennymi wydatkami charakteryzują się turyści z krajów zamorskich (taka tendencja utrzymuje się od wielu lat) oraz turyści z Republiki Czeskiej, Białorusi i Rosji.

Podobnie jak w poprzednich latach, również w pierwszym kwartale 2006 roku obserwuje się silny związek między deklarowanymi wydatkami a celami podróży i miejscem zakwaterowania. Biorąc pod uwagę cele zaliczane w zaleceniach UNWTO do



turystycznych, okazuje się, że największe wydatki ponosili turyści, którzy przyjeżdżali do Polski w celach zdrowotnych (330 USD na osobę) oraz w sprawach zawodowych i służbowych, najmniej zaś ci, którzy przejeżdżali tranzytem (60 USD).

Analizując poziom wydatków ponoszony przez turystów zatrzymujących się w różnych rodzajach bazy noclegowej, największe koszty ponoszą osoby zatrzymujące się w hotelach, motelach, pensjonatach (168 USD na osobę), a najmniejsze koszty ponoszą osoby wskazujące zakwaterowanie w domkach letniskowych i niezależnych apartamentach.

Analizując strukturę wydatków poniesionych turystów zagranicznych wynika, że najwięcej (25%) wydatków przeznaczają na nocleg, następnie ok. 20% na wyżywienie, 20% na zakupy i własne potrzeby, 16,5% na transport, 6% na usługi rekreacyjne oraz 12% na inne wydatki.

Przeciętne wydatki osób niekorzystających na terenie Polski z noclegów (odwiedzających jednodniowych) wyniosły w pierwszym kwartale 2006 roku około 60 USD. W tej grupie badanych nierezydentów najwyższe wydatki deklarowali sąsiedzi zza wschodniej granicy: Ukraińcy (159 USD) i Białorusini (122 USD), najniższe - tradycyjnie Czesi (26 USD) i Słowacy (29 USD) oraz Litwini (28 USD). W przypadku tych ostatnich spadek wydatków dotyczy zarówno odwiedzających jednodniowych, jak i turystów.

Analizując wydatki turystów w pierwszych trzech miesiącach 2006 roku warto zwrócić uwagę na następujące zjawiska:

1 Zmiany wielkości przeciętnych wydatków na osobę kształtują się bardzo różnie, zaczynając od dużego wzrostu (Wielka Brytania, Francja, Holandia, Belgia, Włochy, Węgry) po poważne spadki (kraje zamorskie, Czechy, Słowacja, Rosja, Litwa, Austria, kraje skandynawskie).

2 Za zjawisko niekorzystne należy uznać spadek przeciętnych wydatków na osobę turystów z Litwy, Łotwy, Estonii, przy równoczesnym wzroście liczby przyjazdów. Oznacza to, że turyści z tych krajów przejeżdżają przez Polskę jedynie tranzytem, nie pozostawiając takich sum, jak w latach poprzednich.

3 Początek 2006 roku pokazuje, że następują zmiany w strukturze łącznych przychodów dewizowych Polski na korzyść z rynku brytyjskiego, francuskiego, krajów Beneluksu, części krajów skandynawskich (z wyjątkiem Szwecji, ale łącznie z Norwegią) oraz Białorusi i Ukrainy (głównie dzięki wysokim wydatkom odwiedzających jednodniowych). Przychody z rynku niemieckiego oraz nowych krajów unijnych spadają.

3.2.2. Uczestnictwo Polaków w turystyce krajowej.

W pierwszym kwartale 2006 roku można zaobserwować wzrost uczestnictwa mieszkańców Polski w wieku 15 lat i więcej w długookresowych wyjazdach zarówno krajowych, jak i zagranicznych w porównaniu do roku 2005. Uczestnictwo w wyjazdach krótkookresowych (2-4 dni) jest na podobnym poziomie.

Według szacunków Instytutu Turystyki w pierwszych trzech miesiącach 2006 roku Polacy wzięli udział w 7 mln krajowych podróży turystycznych, z których 37% stanowiły długookresowe, a 63% - krótkookresowe. Polacy odbyli o 10% więcej wyjazdów krajowych niż w tym samym okresie ubiegłego roku.



W pierwszym kwartale 2006 roku ok. 50% wyjazdów długookresowych i ok. 60% wyjazdów krótkookresowych Polaków odbywało się w celach odwiedzin u krewnych lub znajomych. W celach typowo turystycznych Polacy odbyli 28% podróży długookresowych oraz 17% krótkookresowych.

Polacy w ok. 80% przypadków, jeśli chodzi zarówno o krótkookresowe, jak i długookresowe wyjazdy krajowe, organizowali je samodzielnie. Najczęściej, czyli w ok. 30% przypadków zarówno podczas wyjazdów krajowych długoterminowych, jak i krótkoterminowych zakwaterowani byli w mieszkaniach krewnych na wsi lub w mieście. Rzadziej (ok. 13%) korzystali z hoteli, moteli i pensjonatów. Zarówno w długookresowych, jak i krótkookresowych podróżach krajowych, w ok. 55% przypadków wyjazdów podróżni korzystali z transportu samochodowego. W przypadku podróży długookresowych w 25% przypadków korzystali z pociągów, w podróżach krótkookresowych na drugim miejscu wśród wykorzystywanych środków transportu były przejazdy autobusem (20%).

Jak wynika z danych z 2005 roku podczas podroży na 5 i więcej dni, spośród głównych rodzajów turystycznych obszarów kraju Polacy najczęściej odwiedzali tereny nadmorskie (26%); w 2005 roku obserwujemy wzrost odsetka wyjazdów nad morze. Na 2-4 dni częściej niż nad morze Polacy jeździli w góry (18%) i nad jeziora (12%). W 2005 roku jedną piątą wyjazdów długookresowych i 37% krótkookresowych stanowiły podróże do miast; podczas jednej piątej podroży na 5 i więcej dni oraz jednej czwartej na 2-4 dni odwiedzano tereny wiejskie położone poza głównymi turystycznymi regionami kraju.

W 2005 roku podczas podroży długookresowych Polacy najczęściej odwiedzali województwa mazowieckie (1,9 mln) i pomorskie (1,9 mln), a następnie małopolskie (1,6 mln) i zachodniopomorskie (1,4 mln). Do województwa podkarpackiego w 2005 roku odbyto 1,2 mln podróży długookresowych.

Najwięcej wyjazdów na 2-4 dni obserwujemy do województwa mazowieckiego (3,9 mln), a następnie do małopolskiego, wielkopolskiego (obydwa po 2,2 mln), śląskiego (1,8 mln) i dolnośląskiego (1,7 mln). Do województwa podkarpackiego odbyto 1, 3 mln tego typu podróży.

W 2005 roku podczas podroży długookresowych w celach typowo turystycznych Polacy najczęściej odwiedzali województwo pomorskie (1,35 mln), a potem zachodniopomorskie (0,85 mln), małopolskie (0,8 mln) oraz podkarpackie (0,6 mln). Najwięcej wyjazdów w takich celach na 2-4 dni zaobserwowano do województwa małopolskiego, a następnie dolnośląskiego i pomorskiego. Jeśli uwzględnić oba rodzaje wyjazdów w celach typowo turystycznych, największe natężenie krajowego ruchu odnotowano do województw pomorskiego i małopolskiego. Województwo podkarpackie znalazło się pod tym względem na piątym miejscu.

Największe natężenie krajowego ruchu, uwzględniając oba rodzaje wyjazdów, odnotowano do województwa mazowieckiego, potem zaś do małopolskiego, pomorskiego, wielkopolskiego, dolnośląskiego i śląskiego. Województwo podkarpackie zajęło pod tym względem 8 pozycję wśród wszystkich województw.

W pierwszym kwartale 2006 roku granice Polski przekroczyło ponad 9,1 mln polskich obywateli udających się do innych krajów. Jest to wzrost o 11,5% w porównaniu do tego samego okresu w roku ubiegłym oraz o 16% w porównaniu do 2004 roku. Polacy najchętniej odwiedzali Niemcy, następnie Włochy, Czechy, Słowację, Austrię, Francję i Wielką Brytanię.



W pierwszym kwartale 2006 roku Polacy najczęściej przekraczali granicę południową (7,2% więcej przekroczeń niż w tym samym kwartale w roku ubiegłym). Chętnie korzystali z ruchu lotniczego (ponad 770 tysięcy przekroczenia granicy Polski w ten sposób), rzadziej przekraczali granicę morską (prawie 94 tysiące przekroczeń).

Według szacunków Instytutu Turystyki, w pierwszym kwartale 2006 roku 0,6 mln Polaków w wieku 15 i więcej lat (o 8% mniej niż w poprzednim roku) uczestniczyło w 0,85 mln turystycznych podróży za granicę (podobnie jak rok wcześniej), czyli podróży połączonych, co najmniej z jednym noclegiem poza granicami kraju. Średnia długość pobytu wyniosła 12 noclegów (w 2005 r. było to 11,4 noclegu).

Przez pierwsze 3 miesiące celem 48% zagranicznych wyjazdów Polaków była typowa turystyka. W ogólnej liczbie 0,85 mln wszystkich podróży za granicę było ich 0,4 mln (w 2005 roku 0,25 mln): liczbę wyjazdów w odwiedziny szacuje się na 0,15 mln, wyjazdów służbowych - również na 0,15 mln.

Badania Instytutu Turystyki wykazały, że w I kwartale 2006 roku 38% wydatków na krajowe podróże długookresowe Polacy ponieśli przed wyjazdem, w miejscu zamieszkania: na krajowe podróże krótkookresowe - 43%, na podróże zagraniczne - 42%.

W I kwartale 2006 roku na krajowe wyjazdy długookresowe Polacy wydawali o 6% więcej niż w I kwartale 2005 roku, na krajowe wyjazdy krótkookresowe - o 11%, a na wyjazdy zagraniczne - o 29% więcej (licząc w PLN).

3.2.3. Ruch turystyczny na obszarze województwa podkarpackiego.

Obszar województwa podkarpackiego charakteryzuje się znaczącymi walorami i atrakcyjnością turystyczną, które przyciągają turystów do województwa, pomimo zróżnicowanej standardem, często niewystarczającej infrastruktury turystycznej. Region jest znany w Polsce z kultury i sztuki ludowej. Znaczną wartość dla kultury materialnej regionu stanowi tradycyjne budownictwo drewniane, obejmujące zabytkowe obiekty sakralne (kościoły i cerkwie) oraz coraz rzadsze zagrody mieszkalne. O jakości walorów przyrodniczo – krajobrazowych województwa świadczy istnienie dwu parków narodowych: Bieszczadzkiego i Magurskiego oraz licznych parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody. Istotnym czynnikiem rozwoju turystyki są wody mineralne w znanych uzdrowiskach: Iwonicz Zdrój, Rymanów Zdrój, Horyniec Zdrój, Polańczyk Zdrój oraz wody lecznicze w Komańczy, Czarnej, Lesku, Rudawce Rymanowskiej, Krośnie, Rabem i innych. W ostatnich latach w województwie podkarpackim powstały nowe tematyczne szlaki turystyczne. Wyraźnie poprawia się sytuacja dotycząca oferty zimowej. Podkarpackie dysponuje ponad 40 wyciągami narciarskimi, w tym czterema wyciągami krzesełkowymi.

Działalność turystyczna w województwie podkarpackim koncentruje się przede wszystkim na terenie obszaru południowego. Łączna liczba skategoryzowanych obiektów noclegowych wynosi 82. Dobrze rozwijającą się formą turystyki jest agroturystyka. W roku 2004 liczba zarejestrowanych gospodarstw w stowarzyszeniach agroturystycznych wyniosła 570. Obserwuje się stały wzrost gospodarstw agroturystycznych, które świadczą usługi na coraz wyższym poziomie. Nadal niewystarczająca jest ilość bazy hotelowo - noclegowej, w tym dużych obiektów konferencyjnych.

Ruch turystyczny na obszarze województwa podkarpackiego posiada wyraźne cechy sezonowości. Ponad 60% całego ruchu koncentruje się w miesiącach letnich, a szczególnie w okresie wakacyjnym. W roku 2003 województwo podkarpackie miało jeden z największych w Polsce udziałów długo- i krótkookresowych przyjazdów typowo



turystycznych. Częściej niż w innych województwach turyści korzystali tu z noclegów w hotelach lub kwaterach prywatnych (agroturystyka). W 2003 roku odnotowano wzrost wykorzystania bazy noclegowej o 14,6%. Pomimo to, stopień wykorzystania miejsc noclegowych był jednym z najniższych w Polsce3.

W 2004 roku do województwa podkarpackiego przyjechało 3,0 mln turystów krajowych. Ponad 40% stanowiły pobyty trwające, co najmniej 5 dni. 75% przyjazdów długookresowych i blisko 45% krótkookresowych zrealizowali przybysze spoza województwa. Najczęściej przyjeżdżali mieszkańcy mazowieckiego, małopolskiego i śląskiego, ponadto na długie pobyty – dolnośląskiego i łódzkiego, na krótkie zaś – opolskiego.

Podkarpackie miało jeden z najwyższych w Polsce udziałów długich pobytów typowo turystycznych. Udział krótkich pobytów u rodziny lub znajomych był najniższy, a w celach służbowych – jeden z najwyższych. Liczbę przyjazdów Polaków w celach turystyczno-wypoczynkowych oszacowano na 1,2 mln, w tym 60% stanowiły pobyty, co najmniej 5-dniowe.

Tabela nr 4. Przyjazdy do województwa podkarpackiego według celów w 2004 roku.

Przyjazdy długookresowe Przyjazdy krótkookresowe

Przyjazdy wg celów Sezonowość przyjazdów Przyjazdy wg celów Sezonowość przyjazdów

turystyka i wypoczynek –

57%

wiosna – 4% turystyka i wypoczynek wiosna

odwiedziny u krewnych i

znajomych – 28%

lato – 42% odwiedziny u krewnych i

znajomych

lato

służbowe, interesy – 3% jesień – 32% służbowe, interesy jesień

inne – 12% zima – 22% Inne zima

Źródło: Turystyka Polska w 2004 roku, Układ regionalny, Instytut Turystyki, Warszawa 2005.

Województwo podkarpackie charakteryzowało się najwyższym w Polsce udziałem przyjazdów długookresowych zorganizowanych przez biura podróży oraz najniższym – krótkich pobytów zorganizowanych samodzielnie.

Tabela nr 5. Przyjazdy do województwa podkarpackiego według sposobów realizacji podróży w 2004 roku.

Organizacja podróży Przyjazdy

długookresowe (%)

Przyjazdy krótkookresowe

(%)

Biuro podróży 7 0

Zakład pracy, szkoła, etc. 8 29

Samodzielnie 85 71


Charakterystyczny dla województwa podkarpackiego był najwyższy w kraju, po pomorskim, udział korzystających z noclegów w obiektach zbiorowego zakwaterowania

3 Na podstawie: Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na ta 2007-2020, projekt, Rzeszów, 03.2006 r., s. 26-28.



podczas długich pobytów oraz z obiektów indywidualnego zakwaterowania podczas krótkich (po warmińsko- mazurskim). Rzadziej niż w innych województwach korzystano z gościnności krewnych lub znajomych. Długie pobyty jesienią, a krótkie zimą miały najwyższy udział w kraju.

Tabela nr 6. Przyjazdy do województwa podkarpackiego według wykorzystywanej bazy noclegowej w 2004 roku.

Wykorzystywana baza noclegowa Przyjazdy długookresowe

(%)

Przyjazdy

krótkookresowe (%)

Obiekty noclegowe zbiorowego zakwaterowania 46 33

Domki letniskowe na działce 5 8

Obiekty noclegowe indywidualnego zakwaterowania 13 11

Mieszkanie u krewnych, znajomych 36 45

Inne 0 3


W 2004 roku do województwa podkarpackiego przyjechało 0,2 mln turystów zagranicznych. Ponad połowę stanowili turyści z Ukrainy. Najczęstszym motywem przyjazdów były zakupy: ich udział należał do najwyższych w Polsce. Odwiedziny u krewnych i znajomych oraz typowa turystyka miały podobne udziały i nieznacznie wyprzedziły tranzyt i interesy. Udział przyjazdów w interesach należał do najniższych w kraju.

Liczbę przyjazdów w celach turystyczno-wypoczynkowych oszacowano na ponad 30 tys. Rzadziej niż w innych województwach turyści zagraniczni korzystali z gościnności krewnych lub znajomych. Udział przyjazdów zorganizowanych przez biura podróży (wykupiony cały pakiet usług) był najniższy w Polsce (tak jak w świętokrzyskim). Podkarpackie charakteryzował także najniższy udział osób deklarujących polskie pochodzenie. Przeciętne wydatki na osobę kształtowały się poniżej średniej, a na dzień pobytu były na drugim miejscu w Polsce, po województwie lubelskim, w którym wydatki te były najwyższe. Udział wydatków na noclegi i wyżywienie kształtował się znacznie poniżej średniej.

Podkarpackie ma dość zróżnicowaną bazę noclegową zbiorowego zakwaterowania. W 2004 roku największą liczbą miejsc dysponowały hotele i obiekty niesklasyfikowane. Te dwa rodzaje obiektów reprezentowały blisko 35% zasobów noclegowych województwa. Pozostałe obiekty o największej liczbie miejsc to ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe i wczasowe oraz schroniska (w tym młodzieżowe i szkolne). Stopień wykorzystania miejsc noclegowych kształtował się poniżej średniej.

3.2.4. Prognozy.

Prognozy dotyczące przyjazdów do Polski

Według prognoz Instytutu Turystyki średnioroczna dynamika liczby przyjazdów turystów do Polski w latach 2005-2010 wyniesie 4,5%. Liczba przyjazdów turystów z Rosji, Litwy, Białorusi i Ukrainy będzie rosła, ale nieznacznie, a z Łotwy i Estonii – pozostanie na podobnym poziomie. Istotnego wzrostu liczby przyjazdów należy oczekiwać z Niemiec (średnio o 5% rocznie) i nieościennych krajów starej Unii Europejskiej (w tempie 7,4% rocznie), Ameryki Północnej i pozostałych krajów zamorskich (10%



rocznie). Ogółem liczba przyjazdów turystów będzie rosła od 15,2 mln w 2005 roku do 19 mln w 2010 roku.

Przewidywana jest zmiana struktury celów przyjazdów do Polski - wielkość podstawowych segmentów: przyjazdów typowo turystycznych i podróży służbowych, zacznie rosnąć przy spadku znaczenia pozostałych segmentów. Znajdzie to odzwierciedlenie we wzroście liczby turystów korzystających z obiektów noclegowych zakwaterowania zbiorowego. Po wzroście, jaki zaobserwowano w 2004 roku, nie należy spodziewać się istotnej zmiany liczby podróży tranzytowych w następnych latach.

Szacując wielkość wydatków cudzoziemców w Polsce w 2005 roku – i prognozując je na następne lata – bierze się pod uwagę następujące zjawiska:

1 Odwrócenie tendencji spadkowej liczby przyjazdów cudzoziemców do Polski.

2 Wysoki kurs złotego zarówno do dolara, jak i euro.

3 Zaobserwowany w 2004 roku wzrost przeciętnych wydatków turystów z wielu krajów, zarówno ościennych krajów wschodnich, jak i państw - członków Unii Europejskiej i krajów zamorskich.

4 Rosnące zainteresowanie zakupem usług w Polsce, w tym medycznych.

5 Wzrost przeciętnych ponoszonych wydatków przed podróżą. Towarzyszy mu znaczący wzrost wydatków poniesionych poza granicami Polski przez osoby wykupujące pakiety i korzystające z pełnej obsługi biur podróży. Ta tendencja powinna się utrzymać w przyszłości i będzie miała wpływ na łączną kwotę wpływów dewizowych Polski.

6 Bardzo znaczny wzrost przeciętnych wydatków odwiedzających jednodniowych w 2004. W przyszłości jednak znaczenie wpływów od odwiedzających jednodniowych będzie malało.

Prognozy turystyki krajowej

Liczba krajowych podróży turystycznych Polaków osiągnęła maksimum w 1999 roku, następnie obserwowany był spadek. W 2002 roku zanotowano niewielki wzrost liczby podróży krajowych i większy - podróży zagranicznych. Było to skutkiem m.in. wysokiego kursu złotówki w stosunku do euro i dolara, a więc relatywnie niskich kosztów wyjazdów zagranicznych. Obecnie relacja złotego jest również korzystna. Wstępne wyniki z 2005 roku wskazują na dalsze zmniejszenie liczby podróży krajowych, zwłaszcza krótkoterminowych, dla których coraz poważniejszą konkurencję stanowią wyjazdy jednodniowe. Liczba podróży zagranicznych również spadła w 2005 roku, ale powinna wzrastać w ciągu najbliższych kilku lat.

Przewiduje się, że w latach następnych liczba podróży krajowych będzie rosnąć zarówno w segmencie podróży długoterminowych jak i podróży krótkich (na 2-4 dni).

3.3. Nowe trendy w turystyce4.

Zmiany społeczne następują w sposób ciągły, a trendy – czy to gospodarcze, społeczne czy też związane ze stylem życia – wpływają na turystykę, gdyż stanowi ona nieodłączny element życia społecznego. Ważnym jest, aby sektor turystyczny zawczasu

4 Na podstawie danych Europejskiej Komisji Turystyki.



rozpoznawał te zmiany. Obecne strategie związane z produktami, usługami, marketingiem i inwestycjami wymagają odpowiednich korekt w przypadkach, gdy preferencje lub zachowania klientów rozwijają się inaczej niż dotychczas. Poniżej wymienione są trendy kształtujące przyszłość, które różnią się znacznie od dotychczasowych – zarówno jakościowo, jak i ilościowo.

Zdrowie. Będzie wzrastać świadomość zdrowotna, która nie wpłynie na wielkość popytu, ale z całą pewnością będzie miała wpływ na podejmowanie decyzji przy wyborze celu podróży oraz na postępowanie klienta w czasie wyjazdu.

Świadomość i edukacja. Średni poziom wykształcenia się podnosi. Będzie to skutkowało wyborem imprez, w których istotną rolę odgrywają sztuka, kultura i historia, tzn. imprez o większych walorach edukacyjnych i związanych z rozwojem duchowości.

Technologie informatyczne. Nadal będzie wzrastać znaczenie przeszukiwania Internetu oraz jego wykorzystania do zdobywania informacji oraz nabywania produktów i usług turystycznych.

Transport. Rosnąca dostępność pociągów szybkobieżnych oraz tanich przewoźników będzie miała wpływ na dotychczasowy ruch turystyczny. Ruch drogowy narażony będzie na większe utrudnienia.

Zrównoważony rozwój. Świadomość związana z ochroną środowiska będzie nadal wzrastać. Będzie to skutkować zwiększonym popytem na miejsca, w których rozwój jest zrównoważony i w których przyroda i lokalni mieszkańcy odgrywają coraz większą rolę.

Bezpieczeństwo. Działania terrorystyczne, regionalne wojny, zanieczyszczenia i inne kryzysy przekładają się w turystyce na zwiększoną potrzebę bezpieczeństwa, co powoduje, że turyści unikają destynacji postrzeganych jako niebezpieczne.

Doznania. Coraz więcej konsumentów o wyrafinowanych gustach otwarcie wyraża swoje potrzeby i dochodzi swoich praw. W turystyce przekłada się to na bardziej krytyczne nastawienie do jakości i stosunku jakości do ceny.

Style życia. Styl życia w społeczeństwie zachodnim stopniowo się zmienia. W turystyce ma to wpływ na postrzeganie osobistych potrzeb i zachowanie turystów.

3.4. Wnioski.

Trendy obserwowane na polskim rynku turystycznym wyraźnie wskazują, iż tempo wzrostu tego sektora nie jest odzwierciedleniem jego ogromnego potencjału. Rzeczywista atrakcyjność turystyczna Polski jest bardzo duża, głównie ze względu na posiadane walory naturalne i antropogeniczne. Gorzej jest z atrakcyjnością postrzeganą przez potencjalnych klientów. Spadek liczby turystów krajowych i zagranicznych w 2006 roku w porównaniu z rokiem 2005 nie jest tak duży. Nie jest on tylko i wyłącznie spowodowany złą koniunkturą gospodarczą. Wynika on, bowiem również z braku podejmowania działań promocyjnych na odpowiednią skalę, często niskiej jakości usług turystycznych bądź braku atrakcyjnej oferty. Biorąc pod uwagę przedstawioną ocenę sytuacji oraz tendencje obserwowane na światowym rynku turystycznym do priorytetowych zadań, jakie stoją przed polskim sektorem turystycznym należą:

1 Zwiększenie liczby turystów odwiedzających Polskę, wydłużenie ich pobytu oraz podniesienie poziomu wydatków, poprzez: rozbudowanie oferty o dodatkowe elementy i produkty, oferowanie zintegrowanych, kompleksowych produktów



turystycznych, promocję Polski na rynkach zagranicznych (m.in. poprzez udział w targach i wystawach).

2 Przygotowanie oferty dla turysty biznesowego i tranzytowego.

3 Przygotowanie bogatej oferty rejsów bałtyckich i śródlądowych.

4 Przygotowanie specjalnej oferty dla osób starszych oraz dzieci i młodzieży.

5 Przygotowanie specjalnej oferty szeroko rozumianej turystyki zdrowotnej.

6 Zrównoważony, gwarantujący harmonię między potrzebami turystów, środowiska naturalnego i społeczności lokalnych, rozwój turystyki.

Fakt, że Polska jest stosunkowo nowym uczestnikiem na międzynarodowym rynku turystycznym powoduje, iż musi ona podwoić swoje wysiłki w stosunku do innych krajów, aby odpowiednio wykorzystać popyt turystyczny. Polska przede wszystkim musi poznać swoje walory i odpowiednio je docenić, wykorzystać doświadczenie innych krajów, w tym również tych, które popełniły błędy doprowadzając do zubożenia ich zasobów turystycznych. Polska musi wykreować wachlarz atrakcyjnych produktów turystycznych, dostosowanych do potrzeb konsumentów. I wreszcie Polska musi się promować, zarówno za granicą, jak i na rynku krajowym, jako że nawet najlepszy produkt nie przetrwa na współczesnym rynku bez podjęcia akcji promocyjnych.

W kontekście opracowywania Strategii rozwoju turystyki dla województwa podkarpackiego największe znaczenie mają następujące przesłanki:

1 prognozy wskazujące na ciągły wzrost liczby podróży na świecie,

2 prognozy wskazujące, że Europa pozostanie najczęściej odwiedzanym regionem świata, a największy wzrost przyjazdów zanotuje Europa Środkowo-Wschodnia,

3 prognozy dotyczące wzrostu liczby turystów odwiedzających Polskę, w tym wzrostu przyjazdów typowo turystycznych oraz podróży służbowych, co wiąże się z prognozowanym wzrostem wykorzystania miejsc noclegowych,

4 prognozy dotyczące wzrostu długo- i krótkoterminowych podróży Polaków,

5 trendy dotyczące wzrostu świadomości zdrowotnej, która warunkować będzie wybór miejsca pobytu (pobyty w uzdrowiskach, ekologiczne żywienie, medycyna niekonwencjonalna etc.),

6 trendy dotyczące poziomu wykształcenia, warunkującego wybór ofert opartych na historii, tradycji, kulturze, folklorze etc., mających wpływ na duchowy rozwój człowieka,

7 trendy dotyczące informatyzacji społeczeństw oraz wykorzystywania nowoczesnych technologii,

8 trendy dotyczące jakości życia społeczeństw, co wiąże się również z zapotrzebowaniem na oferty turystyczne o wysokiej jakości, która jest adekwatna do ceny.



4. AUDYT TURYSTYCZNY WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO.

Audyt turystyczny został opracowany na podstawie autorskiej metodologii Polskiej Agencji Rozwoju Turystyki S.A. na podstawie:

studiów terenowych i inwentaryzacji potencjałów przyrodniczych i kulturowych województwa podkarpackiego, zrealizowanych przez ekspertów PART S.A.,

prac warsztatowych i konsultacji z przedstawicielami trzech sektorów: administracji publicznej, organizacji pozarządowych i sektora gospodarczego,

analiz eksperckich, w tym analiz podstawowych dokumentów planistycznych kraju, województwa i powiatów.

Osią konstrukcyjną i merytoryczną audytu turystycznego jest pięć obszarów rozwoju gospodarki turystycznej, zdefiniowanych w projekcie Strategii rozwoju turystyki w Polsce na lata 2007 - 2013:

Przestrzeń turystyczna - naturalna i kulturowa, w tym: ochrona środowiska, ład przestrzenny, estetyka krajobrazu kulturowego, dziedzictwo i formy kultury współczesnej, stan infrastruktury turystycznej i społecznej, etc.

Zasoby ludzkie - potencjał intelektualny, aktywność społeczna i gospodarcza, czynniki demograficzne, świadomość ekologiczna, stan przygotowania do recepcji ruchu turystycznego, potrzeby szkoleniowe, etc.

Produkty turystyczne – istniejąca oferta, cechy unikatowe, tożsamość produktu wynikająca z zasobów przyrodniczych i kulturowych, wyróżniki marketingowe, otoczenie społeczne, program produktu, zarządzanie, możliwości wykorzystania potencjału do kreacji nowych produktów turystycznych, etc.

Wsparcie instytucjonalne - potencjał organizacyjny i zakres współpracy trzech sektorów: publicznego, prywatnego i pozarządowego, zakres wykorzystania funduszy strukturalnych, etc.

Marketing i promocja – analiza aktywności marketingowej województwa.

Audyt turystyczny stanowi podstawę sformułowania zasadniczych (strategicznych) kierunków rozwoju turystyki województwa podkarpackiego oraz najważniejszych działań w zakresie organizacji nowych produktów turystycznych (w tym: niezbędnej infrastruktury, organizacji ładu przestrzennego, rozwoju społecznego otoczenia turystyki, etc.) oraz modernizacji istniejącej oferty turystycznej.

4.1. Krótka charakterystyka obszaru objętego projektem5.

Województwo podkarpackie jest położone w Polsce południowo-wschodniej i graniczy ze Słowacją - na odcinku długości 134 km i z Ukrainą - na odcinku długości 236 km. Tym samym jest najdalej na południowy wschód wysuniętym województwem Polski. Co więcej, na górze Kremenaros (1 221 m n.p.m.) w Bieszczadach stykają się granice trzech państw: Polski, Słowacji i Ukrainy, i dlatego postawiono tutaj słup graniczny nr I. Można, więc powiedzieć, że w Podkarpackim zaczyna się Polska.

5 Wszystkie dane liczbowe w tym podrozdziale zostały zaczerpnięte ze strony http://www.wrota.podkarpackie.pl z dn. 01.09.2006 r.

http://www.wrota.podkarpackie.pl/



Najbardziej skrajny południowy punkt Polski leży w Bieszczadach na górze Opołonek (44º00´N).

Od północy i zachodu województwo sąsiaduje z województwami: lubelskim, świętokrzyskim i małopolskim. Północno-zachodnia granica Podkarpackiego opiera się o największą polską rzekę – Wisłę.

Mapa nr 1. Województwo podkarpackie na tle Polski.


Województwo podkarpackie jest jedenastym, co do wielkości województwem w kraju, zajmuje powierzchnie 17 844 km2, co stanowi 5,7% powierzchni Polski. Liczba ludności wynosi 2 mln, 97 tys., tj. 5,5% ludności kraju. Na 1 km2 przypadają 118,7 osoby (średnia w Polsce 124). Gęściej zaludniony jest podregion rzeszowsko-tarnobrzeski (północny), mniej - region krośnieńsko-przemyski (południowy). W województwie podkarpackim ponad połowa mieszkańców nie osiągnęła jeszcze 33 roku życia.

W podkarpackich miastach mieszka 40,5% osób i w porównaniu ze wskaźnikiem dla całego kraju, który wynosi 61,8%, Podkarpacie jest najmniej zurbanizowanym województwem w Polsce. Przyrost naturalny jest wysoki - wynosi 0,8% (średnia dla Polski 0,1%). Wysoki jest również współczynnik płodności - na 1000 kobiet przypada na wsi 43 dzieci, zaś w miastach 31.

W Podkarpackim żyje się dłużej niż w pozostałych województwach - mężczyzna ma szansę dożyć do 71 roku (średnia w Polsce 68 lat), zaś kobieta - do 79 roku (średnia w Polsce 78).

W województwie przeważa płeć piękna, stanowiąc 51% ogółu ludności, przy czym najwięcej kobiet, bo 109, przypada na 100 mężczyzn w miastach. Porównywalnie na wsiach na 100 mężczyzn przypada 101 kobiet.



Tabela nr 7. Podstawowe dane liczbowe dotyczące województwa podkarpackiego.

Województwo podkarpackie Województwo podkarpackie na tle

Polski

Powierzchnia (km2) 17 844

5,7%

Liczba ludności 2 097 975

5,5%

Gęstość zaludnienia (na km2) 118,7

124

Ludność w wieku przedprodukcyjnym6

500 614

(23,9% ludności województwa)

61,9% populacji Polski

Ludność w wieku produkcyjnym7 1 288 202


53% populacji Polski

Ludność w wieku poprodukcyjnym8

309 159


52,8% populacji Polski

Źródło: Opracowanie własne PART S.A. na podstawie http://www.stat.gov.pl

W skład województwa podkarpackiego wchodzi 21 powiatów ziemskich i 4 grodzkie. Ogółem na terenie Podkarpackiego jest 158 gmin: 16 miejskich, 29 miejsko-wiejskich i 113 wiejskich. 44 miejscowości ma prawa miejskie. Z pozostałych miejscowości 47 w przeszłości posiadało takie prawa, ale utraciło je z przyczyn ekonomicznych lub historycznych. Zachowała się w nich zabudowa z rynkiem jako centralnym placem miasta.

Największe pod względem liczby mieszkańców powiaty to: rzeszowski – ziemski (166 tys.), mielecki (136 tys.), dębicki (134 tys.), jasielski (125 tys.), jarosławski (124 tys.) i stalowowolski (116 tys.).

Największym miastem województwa jest jego stolica - Rzeszów. Do grona dużych podkarpackich miast należą także: Przemyśl, Stalowa Wola, Mielec, Tarnobrzeg, Krosno, Dębica, Jarosław, Sanok i Jasło.

Tabela nr 8. Podział administracyjny województwa podkarpackiego.

Powiat

Gminy miejskie Gminy wiejskie Gminy miejsko-wiejskie

BIESZCZADZKI - 1. Czarna 2. Lutowiska

1. Ustrzyki Dolne

BRZOZOWSKI - 1. Domaradz 2. Dydnia 3. Haczów 4. Jasienica Rosielna 5. Nozdrzec

1. Brzozów

DĘBICKI 1. Dębica 1. Brzostek 2. Czarna 3. Jodłowa 4. Żyraków

1. Pilzno

JAROSŁAWSKI 1. Jarosław 2. Radymno

1. Chłopice 2. Jarosław 3. Laszki 4. Pawłosiów 5. Pruchnik

-

6 Wiek przedprodukcyjny: 0-17 lat. 7 Wiek produkcyjny: mężczyźni – 18-64 lata, kobiety – 18-59 lat. 8 Wiek poprodukcyjny: mężczyźni – 65 lat i więcej, kobiety – 60 lat i więcej.



Powiat


6. Radymno 7. Rokietnica 8. Roźwienica 9. Wiązownica

JASIELSKI 1. Jasło 1. Brzyska 2. Dębowiec 3. Jasło 4. Kołaczyce 5. Krempna 6. Nowy Żmigród 7. Osiek Jasielski 8. Skołyszyn 9. Tarnowiec

-

KOLBUSZOWSKI - 1. Cmolas 2. Majdan Królewski 3. Niwiska 4. Raniżów 5. Dzikowiec

1. Kolbuszowa

KROŚNIEŃSKI - 1. Chorkówka 2. Korczyna 3. Krościenko Wyżne 4. Miejsce Piastowe 5. Wojaszówka

1. Dukla 2. Iwonicz-Zdrój 3. Jedlicze 4. Rymanów

LESKI - 1. Baligród 2. Cisna 3. Olszanica 4. Solina

1. Lesko

LEŻAJSKI 1. Leżajsk 1. Grodzisko Dolne 2. Kuryłówka 3. Leżajsk

1. Nowa Sarzyna

LUBACZOWSKI 1. Lubaczów 1. Horyniec-Zdrój 2. Lubaczów 3. Stary Dzików 4. Wielkie Oczy

1. Cieszanów 2. Narol 3. Oleszyce

ŁAŃCUCKI 1. Łańcut 1. Białobrzegi 2. Łańcut 3. Czarna 4. Markowa 5. Rakszawa 6. Żołynia

-

MIELECKI 1. Mielec 1. Borowa 2. Czermin 3. Gawłuszowice 4. Mielec 5. Padew Narodowa 6. Przecław 7. Tuszów Narodowy 8. Wadowice Górne

1. Radomyśl Wielki

NIŻAŃSKI - 1. Harasiuki 2.Jarocin 3. Jeżowe 4. Krzeszów

1. Nisko 2. Rudnik nad Sanem 3. Ulanów

PRZEMYSKI - 1. Bircza 2. Dubiecko 3. Fredropol 4. Krasiczyn 5. Krzywcza 6. Medyka 7. Orły 8. Przemyśl 9. Stubno 10. Żurawica

-

PRZEWORSKI 1. Przeworsk 1. Adamówka 2. Gać 3. Jawornik Polski 4. Przeworsk 5. Tryńcza 6. Zarzecze

1. Kańczuga 2. Sieniawa

ROPCZYCKO-SĘDZISZOWSKI

- 1. Iwierzyce 2. Ostrów

1. Ropczyce 2. Sędziszów Małopolski



Powiat


3. Wielopole Skrzyńskie

RZESZOWSKI 1. Dynów 1. Boguchwała 2. Chmielnik 3. Dynów 4. Hyżne 5. Kamień 6. Krasne 7. Lubenia 8. Świlcza 9. Trzebownisko

1. Błażowa 2. Głogów Małopolski 3. Sokołów Małopolski 4. Tyczyn

SANOCKI 1. Sanok 1. Besko 2. Bukowsko 3. Komańcza 4. Sanok 5. Tyrawa Wołoska 6. Zarszyn

1. Zagórz

STALOWOWOLSKI 1. Stalowa Wola 1. Bojanów 2. Pysznica 3. Radomyśl nad Sanem 4. Zaklików 5. Zaleszany

-

STRZYŻOWSKI - 1. Czudec 2. Frysztak 3. Niebylec 4. Wiśniowa

1. Strzyżów

TARNOBRZESKI - 1. Gorzyce 2. Grębów

1. Baranów Sandomierski 2. Nowa Dęba

MIASTA NA PRAWACH POWIATU

Krosno Przemyśl Rzeszów Tarnobrzeg


4.2. Atrakcyjność turystyczna regionu.

Atrakcyjność turystyczna regionu może być oceniana przez pryzmat wielu czynników odgrywających kluczową rolę w rozwoju turystyki. Do najważniejszych jednak należą walory turystyczne, które tworzą potencjał przyrodniczo-kulturowy, stanowiący kanwę rozwoju turystyki i podstawę kreacji produktów turystycznych.

Analiza atrakcyjności turystycznej została przedstawiona w formie swoistej inwentaryzacji zasobów przyrodniczych i kulturowych województwa podkarpackiego w kontekście ich wykorzystania w istniejącej lub w projektowanej ofercie turystycznej. Stąd w opisie potencjału pominięto tereny i obiekty prywatne niedostępne dla zwiedzających, zbiory i kolekcje wyłączone z ekspozycji, obszary pozbawione zasobów przydatnych w rozwijaniu gospodarki turystycznej, obszary i walory niemożliwe do eksponowania, etc. Analiza skupia się wokół walorów, które generują duży potencjał turystyczny.

Należy również zaznaczyć, że specyfika potencjału naturalnego i kulturowego narzuciła różne podejście metodologiczne do jego analizy. Generalnie autorzy Strategii są zdania, że turystyka jest tą dziedziną gospodarki, do której małe zastosowanie mają podziały administracyjne. Turysta nie przyjeżdża, bowiem do konkretnego powiatu, czy gminy, ale na pewien obszar recepcji, posiadający, jego zdaniem atrakcyjne walory i ciekawą ofertę. Przy pełnej tego świadomości jednak niektóre części audytu turystycznego zostały opracowane według klucza administracyjnego, gdyż ułatwiało to poszukiwanie informacji oraz ich porządkowanie.



W związku z powyższym walory naturalne ujęto syntetycznie, rezygnując z podziału administracyjnego, na rzecz podziałów wynikających z fizjografii województwa oraz form ochrony przyrody. Natomiast walory antropogeniczne przedstawiono w podziale na powiaty, z uwagi na konieczność dotarcia do bardzo wielu danych i informacji historycznych, architektonicznych, antropologicznych, etnograficznych, czego łatwiej było dokonać kierując się kluczem podziału administracyjnego, mimo, że zjawiska kulturowe również rzadko zamykają się w granicach współczesnych powiatów i czasami bardzo trudno te granice określić.

4.2.1. Potencjał przyrodniczy i jego znaczenie w rozwoju oferty turystycznej.

Walory naturalne analizowanego obszaru mają niezwykle istotne znaczenie dla kreowanego produktu turystycznego. Od nich w dużej mierze zależą rodzaje i formy turystyki, które mogą być rozwijane. Wielość i różnorodność występującego bogactwa przyrody stanowi nierzadko podstawową atrakcję dla odwiedzających region turystów.

Podkarpacka geografia łączy w sobie wyjątkowość krain wyznaczonych przez trzy odmienne formy ukształtowania powierzchni, ale jednocześnie obfituje wielością przejawów wiążących się z istnieniem w ramach jednej jednostki administracyjnej tak niejednolitego krajobrazu. Każda z krain fizjograficznych ma inną nie tylko rzeźbę terenu, ale i szatę roślinną czy zwierzęcą, inne cechy klimatyczne, inne zasoby wodne, inne także bogactwa naturalne. A wszystko to wzmocnione jest położeniem geopolitycznym, które od dawien dawna wyznaczało nadzwyczajne miejsce tych ziem w dziejach Polski.

Struktura gruntów

Struktura gruntów na danym obszarze dostarcza podstawowych informacji na temat możliwości turystycznego wykorzystania regionu. To, czy obszar jest wysoko zurbanizowany czy typowo rolniczy, warunkuje formy turystyki, które można uprawiać.

Cechą charakterystyczną województwa podkarpackiego jest duże zróżnicowanie wewnętrzne warunków przyrodniczo-glebowych oraz społeczno-ekonomicznych, a także rozdrobniona struktura agrarna z nadmiarem wolnych zasobów pracy w środowisku wiejskim.

Województwo należy do najmniej zurbanizowanych w kraju. Dużą jego część zajmują tereny leśne – prawie 40%, co jest o ok. 9% więcej niż średnia krajowa. Ponad połowa powierzchni regionu to użytki rolne.

Tabela nr 9. Struktura gruntów w województwie podkarpackim.

Powierzchnia

województwa (w ha)

Użytki rolne (w ha) Lasy (w ha) Inne grunty i nieużytki

(w ha)

1 784 404

933 535

52% powierzchni

województwa

Użytki rolne, w tym: - grunty orne – 68,1% użytków, - pastwiska trwałe – 13,2 użytków,

664 216

37% powierzchni

województwa

186 653

11% powierzchni

województwa



Powierzchnia

województwa (w ha)

Użytki rolne (w ha) Lasy (w ha) Inne grunty i nieużytki

(w ha)

- sady – 1,2% użytków, - łąki trwałe – 17,5% użytków.

Źródło: Dane Głównego Urzędu Statystycznego na 2005 rok, http://www.stat.gov.pl

Ukształtowanie powierzchni i budowa geologiczna

Województwo podkarpackie obejmuje swoim zasięgiem 3 odrębne krainy fizjograficzne. Północną część województwa zajmuje nizina Kotliny Sandomierskiej, część środkową Pogórze Karpackie, natomiast część południową obejmują góry Beskidu Niskiego i Bieszczady stanowiące część Karpat. Od strony północno-wschodniej do Kotliny Sandomierskiej przylega fragment pasma wzniesień Roztocza i Wyżyny Lubelskiej, a od północno- zachodniej Wyżyna Opatowska i Niecka Nidziańska. Z racji swojego położenia obszar województwa podkarpackiego cechuje się znacznym urozmaiceniem rzeźby terenu, różnica między najwyższymi wzniesieniami, a miejscami najniżej położonymi wynosi ponad 1000 m.

Kotlina Sandomierska jest obszarem na ogół wyrównanym, lekko pofałdowanym, o wzniesieniach względnych rzędu kilku do kilkudziesięciu metrów. Pod względem ukształtowania terenu na jej obszarze wyróżnia się kilka oddzielnych krain geograficznych, różniących się znacznie budową i krajobrazem. W północno-zachodniej części województwa między Dunajcem a Wisłoką położony jest Płaskowyż Tarnowski. Całą środkową część Kotliny pomiędzy Wisłoką a Sanem zajmuje Płaskowyż Kolbuszowski, zaś między Sanem i wzniesieniami Roztocza występuje Płaskowyż Tarnogrodzki. Między Płaskowyżem Kolbuszowskim a progiem Pogórza zalega szerokie i płaskie obniżenie zwane Pradoliną Podkarpacką o średniej wysokości 190 - 220 m n.p.m.

Pogórze Karpackie zajmuje środkową część województwa, zaczyna się progiem wzniesionym 150 - 200 m n.p.m. ponad obniżeniami podkarpackimi i tworzy pas wzgórz łagodnych i szerokich wyniesionych do około 350 - 400 m n.p.m. W granicach województwa Pogórze Karpackie dzieli się na Pogórze Ciężkowickie pomiędzy Dunajcem (woj. małopolskie) a Wisłokiem, Pogórze Dynowskie ciągnące się na wschód od doliny Wisłoka po dolinę Sanu i Doły Jasielsko-Sanockie stanowiące rozległe obniżenie oddzielające Beskid Niski od Pogórza.

Beskid Niski stanowi człon Beskidów Zachodnich i rozciąga się od granicy województwa na zachodzie poprzez Przełęcz Dukielską do Przełęczy Łupkowskiej na wschodzie. Są to niewysokie pasma górskie o wysokościach do 850 m n.p.m., ze śródgórskimi obniżeniami.

W części polskiej Karpat Wschodnich w granicach województwa podkarpackiego leży północno-zachodnia część Bieszczadów, która dzieli się na Pogórze Przemyskie i Bieszczady Zachodnie.

Pogórze Przemyskie położone jest na wschód od Sanu, Bieszczady Zachodnie rozciągają się od Przełęczy Łupkowskiej na zachodzie do Przełęczy Użockiej na wschodzie.

Krajobraz Bieszczadów tworzą głównie pasma wzgórz i gór ciągnące się z północnego zachodu na południowy wschód. Największe wysokości osiągają w szczytach Tarnica - 1346 m n.p.m., Krzemień - 1335 m n.p.m. i Halicz - 1335 m n.p.m. Kolejne z najwyższych szczytów to: Kopa Bukowska (1320 m n.p.m.), Bukowe Berdo (1313 m



n.p.m.) i Wielka Rawka (1307 m n.p.m.). Stanowiące część Karpat Zewnętrznych Bieszczady są zbudowane z tzw. fliszu – skał osadowych powstałych na dnie głębokiego zbiornika morskiego (geosynkliny) zwanego Oceanem Tetydy, który istniał przez około 100

WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA LATA...

Documents

Transcript of WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA LATA...