Dr hab. Bogdan Ślusarz Prof. UZ Dr Dariusz Stankiewicz Wydział Ekonomii i Zarządzania Uniwersytet Zielonogórski

Wielokulturowość na pograniczu polsko-niemieckim w świetle wykorzystania funduszy pomocowych Unii Europejskiej na przykładzie Województwa Lubuskiego

„Nie ma kultur lepszych lub gorszych, wyższych lub niższych, lecz są kultury równe i równorzędne. Każda bowiem umożliwia zaspokojenie ważnych potrzeb duchowych i pozwala osiągnąć szczęście” Bronisław Malinowski Kluczowe pojęcia: kultura, kultura organizacyjna, wielokulturowość, wymiary kultury, kultura współpracy, fundusze pomocowe, współpraca transgraniczna, pogranicze polsko-niemieckie. Wprowadzenie

Ostatnie lata spowodowały wzrost zainteresowania wielokulturowością. Wielokulturowość to pogląd, z którego wynika, że: „istnieje wiele odmiennych środowisk i czynników kulturowych o dużym znaczeniu dla organizacji, takich jak: narodowość, rasa, pochodzenie etniczne czy sprawność fizyczna oraz, że ludzie wywodzący się z tych środowisk, mimo dzielących ich różnic kulturowych, mogą odnosić wspólne sukcesy”.1 Subkultury czy kontrkultury w organizacji warunkowane są zarówno kulturami narodowymi, jak też budują się wokół pierwiastka kobiecość-męskość czy różnic wieku. Zgodnie z tym stanowiskiem wszelkie organizacje, w tym państwo, jako organizacja globalna są w większym lub mniejszym stopniu wielokulturowe, a każde zarządzanie jest zarządzaniem międzykulturowym, ponieważ obejmuje proces planowania, organizowania czy motywowania w różnorodnym środowisku. Jak zauważa Koźmiński takie spojrzenie wywołuje potrzebę zrewidowania dotychczasowych sposobów rozumienia organizacji. Odejście od tradycyjnej teorii zakładającej monokulturowość organizacji na rzecz dostrzegania różnic kulturowych, budowania szacunku wobec nich oraz czerpania korzyści z różnorodności.2 W tej sytuacji mapa kulturowa organizacji staje się bardzo złożona. Obejmuje zarówno samo uczestnictwo wielu zróżnicowanych podmiotów w życiu organizacji, jak i wnoszenie przez nich własnego wkładu do istniejących wartości oraz w konsekwencji potrzebę poszukiwania pewnej jedności w różnorodności, pozwalającej na organizacyjny rozwój. Zasadniczą domeną zarządzania wielokulturowością w tej sytuacji staje się kultura, jako płaszczyzna pozwalająca na szukanie kompromisów i wypracowywanie uzgodnień pomiędzy kulturami. Pełni ona zarazem rolę probierza, wskazując stopień dojrzałości organizacji do kierowania różnorodnością.

Po wejściu Polski na drogę przemian politycznych i gospodarczych po 1989 roku, fundusze pomocowe Unii Europejskiej wywierają istotny wpływ na powyższe procesy.

1 J. Stoner, (1998), Kierowanie, Warszawa, s. 198. 2 A. Koźmiński, (2004), Zarządzanie w warunkach niepewności, Warszawa, s.182.

IX Kongres Ekonomistów Polskich

Cele artykułu to: - przedstawienie zjawiska wielokulturowości na pograniczu polsko-niemieckim w aspekcie różnic narodowościowych, - wskazanie tych wartości kulturowych, które powinny sprzyjać współpracy polsko-niemieckiej, oraz tych, które ta współpracę mogą utrudniać, - określenie sposobów kształtowania organizacyjnej synergii na bazie różnic kulturowych, - ukazanie procesu wykorzystania funduszy pomocowych Unii Europejskiej po 1989 roku na przykładzie Województwa Lubuskiego i ich wpływ na działania związane ze współpracą gospodarcza i kulturową pomiędzy strona polską i niemiecką, Kultura, kultura organizacyjna a różnice narodowościowe Istnieje wiele propozycji definiowania kultury zbiorowości. Jedną z częściej cytowanych jest propozycja E. Taylora: „kultura czyli cywilizacja to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje i inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa” Definicja ma charakter opisowo-wyliczający. Autor używa zamiennie pojęć kultura i cywilizacja, wylicza elementy składowe zjawiska oraz podkreśla znaczenie socjalizacji w procesie kształtowania kultury.

Istnieje wiele propozycji w zakresie definiowania kultury organizacyjnej. Po raz pierwszy w latach czterdziestych XX w,. tego określenia użył E. Jacques, z kolei najczęściej cytowaną, reprezentatywną jest zapewne definicja E. Scheina, natomiast jedna z najnowszych, odmienna od dotychczasowych to definicja F. Trompenaarsa i Ch. Hampden-Turnera. Jacques określa kulturę jako zwyczajowy, tradycyjny sposób myślenia i działania, który muszą poznać nowi członkowie, przynajmniej częściowo zaakceptować, jeśli sami chcą być zaakceptowani jako pracownicy. Kultura wpływa na podział my-obcy w obszarze organizacji, powoduje utrzymanie tego podziału w przypadku braku porozumienia odnośnie preferowanych wartości ale również pozwala na consensus w przypadku szukania wspólnych rozwiązań Schein traktuje kulturę jako zespół podstawowych założeń wynalezionych, odkrytych czy wypracowanych przez daną grupę w trakcie uczenia się metod radzenia sobie z problemami przystosowania zewnętrznego i integracji wewnętrznej, które funkcjonowałyby na tyle dobrze, aby je uznać za prawomocne, a przez to aby nowi członkowie uczyli się ich jako poprawnych sposobów postrzegania, myślenia i odczuwania w odniesieniu do tych problemów.3 Autor wskazuje rdzeń kultury w postaci podstawowych założeń oraz akcentuje jej funkcje: integrację pracowników wokół wspólnych zadań) i zewnętrzną(relacje organizacja -otoczenie). Dla Trompenaarsa i Hampden-Turnera kultura to schemat za pomocą którego grupy dokonują mediacji pomiędzy wartościami - na przykład pomiędzy regułami a wyjątkami, technologią a ludźmi, konfliktem a konsensusem. Kultury mogą uczyć się uzgadniania takich wartości na coraz wyższych poziomach, toteż poznanie licznych wyjątków prowadzi do formułowania lepszych reguł. Uzgadnianie takie przynosi zdrowie, bogactwo i mądrość. Natomiast kultury w których jeden biegun wartości dominuje nad drugim i go zwalcza są źródłem stresu i pogrążają się w stagnacji.4 Mediacje mogą dotyczyć wielu aspektów odmienności kulturowych, takich, jak:

3 M. Hatch, (2002), Teoria organizacji, Warszawa, s. 209. 4 F. Trompenaars, Ch. Hampden-Turner, (2003), Zarządzanie personelem w organizacjach zróżnicowanych kulturowo, Kraków, s. 24.

dystans władzy hierarchia - sformalizowane relacje przełożony-podwładny czy centralizacja władzy, szerokie delegowanie uprawnień; indywidualizm – kolektywizm – wspieranie celów indywidualnych czy zespołowych; tolerancja niepewności – stare utarte działania czy otwartość na zmiany; męskość – kobiecość – autokratyczny czy demokratyczny styl zarządzania; sekwencja – synchronia – wykonujemy zadania po kolei czy równocześnie; wewnętrzne czy zewnętrzne motywy działania – impulsy do działania powstają w samej organizacji czy rodzą się w otoczeniu; protransakcyjność – propartnerskość – skupienie na zadaniach czy na ludziach; ceremonialność - egalitarność – podkreślanie różnic w statusie społecznym i zakresie władzy czy równość statusu; monochronia – polichronia – nacisk na punktualność i harmonogramy czy swobodne podejście do czasu; ekspresyjność – powściągliwość – ujawniamy czy ukrywamy emocje. Różnice kulturowe w organizacjach dotyczą tych i innych , nie uwzględnianych tu aspektów -wymiarów kultury jednocześnie. Dla przykładu: organizacje amerykańskie charakteryzują się małym dystansem władzy, indywidualizmem, tolerancją niepewności. Natomiast japońskie dużym dystansem władzy, wspólnotowością, małą tolerancja niepewnością. Amerykańskie organizacje są dodatkowo sekwencyjne, protransankcyjne o zróżnicowanej ekspresyjności, japońskie – synchroniczne, propartnerskie i powściągliwe. Poznanie wielu wyjątków charakteryzujących poszczególne kultury staje się przeciwwagą dla uprzedzeń, negatywnych stereotypów czy błędów atrybucyjnych i zasadniczym warunkiem dla budowania porozumienia i podnoszenia sprawności współczesnych organizacji. Społeczeństwo polskie i niemieckie w świetle różnic kulturowych Spróbujmy przyjrzeć się społeczeństwu polskiemu i niemieckiemu, próbując określić, jakie wartości kulturowe powinny sprzyjać wzajemnej współpracy, a jakie mogą ją utrudniać. Zacznijmy od wartości charakteryzujących kulturę polską, zgodnie z założeniem relatywizmu kulturowego mówiącym, że aby poznać i analizować inne kultury, powinniśmy odkryć i zrozumieć źródła własnych zachowań. Postawy i zachowania polskich pracowników będą determinowane głównie wspólnotowością przechodzącą do umiarkowanego indywidualizmu, wysoką tolerancją niepewności, zmniejszającym się dystansem władzy5, dominacją pierwiastka męskiego w zarządzaniu oraz umiarkowanym propartnerstwem, ceremonialnością, polichronicznością i zmieniającą się ekspresyjnością.6 Interesujące są przyczyny występowania niektórych orientacji. Źródeł zarówno wspólnotowości jak i wysokiej tolerancji niepewności można doszukiwać się w skomplikowanej i tragicznej często historii Polski, kolejnych okresów zniewolenia: rozbiorów czy lat 1939-45, kiedy funkcjonowaliśmy jako naród bez struktur państwowych. Musieliśmy nauczyć się również radzić sobie i podejmować wyzwania w okolicznościach burzliwych i często nieprzewidywalnych. Z kolei Niemcy cechują się średnią tolerancją niepewności, umiarkowanym indywidualizmem, umiarkowaną hierarchicznością7, męskością, protransankcyjnością, ceremonialnością, monochronicznością i powściągliwością8. Tu należy zauważyć, że profil

5 L. Sułkowski, (2002), Kulturowa zmienność organizacji, Warszawa, s. 125 – 130. 6 R. Gesteland, (2000), Różnice kulturowe a zachowania w biznesie, Warszawa, s. 210. 7 L. Sułkowski, (2002), Kulturowa zmienność organizacji, Warszawa, s. 119. 8 R. Gesteland, (2000), Różnice kulturowe a zachowania w biznesie, Warszawa, s. 224.

kultury organizacyjnej dominującej w Niemczech nie jest tak jednoznaczny i wyrazisty jak w innych krajach, w tym w Polsce. Jak zauważają Hampden-Turner i Trompenaars niełatwo jest dobrze poznać Niemców: „cechuje ich obszerna, mroczna sfera prywatności i mała, otwarta przestrzeń publiczna, która jest także trudno dostępna”.9 Niemcy zwykle nie zwierzają się nieznajomym, nie są wylewni, a rozmowa ma zwykle charakter urzędowy i nie dotyczy sfery osobistej. Niemcy mogą wydawać się oficjalni i nieprzystępni. Sekretarka, pracując z szefem, może nie używać a nawet nie znać jego imienia, ponieważ powszechnie używane jest nazwisko. Okazuje się jednak po bliższej analizie, że wartości kulturowe Polaków i Niemców nie są od siebie tak odległe, jak mogłoby się to wydawać w pierwszej chwili. Występują w ich obrębie zarówno podobieństwa jak i różnice. Można zaryzykować tezę, że może być to przejaw unifikacji kultur, idący w kierunku kultury globalnej. Tolerancja niepewności, indywidualizm czy ceremonialność nie powinny być przeszkodami w procesie komunikacji i stawać się potencjalnym źródłem konfliktów. Te głównie mogą pojawiać się na skutek różnego podejścia do czasu (polichroniczność/monochroniczność), interesów (propartnerstwo/protransakcyjność) oraz stopnia wyrażania emocji (ekspresyjność/powściągliwość). Polak chcąc udanie współpracować z Niemcem powinien starać się zweryfikować nadmiernie chwilami elastyczne podejście do czasu: unikać spóźnień, działać w oparciu o realistyczne plany i harmonogramy, dotrzymywać terminów. Warto pamiętać o bezwzględnym nakazie obowiązującym na terenie Niemiec: Ordnung muss sein – porządek musi być”.10 W trakcie kontaktów nie ma co liczyć na duże zainteresowanie życiem prywatnym ze strony partnera. Chyba, że zostanie się z czasem dopuszczonym do bliskiego kręgu przyjaciół, co często bywa przypieczętowane tradycyjnym „Bruderschaftem”. Z kolei Niemiec w podejściu polichronicznym mógłby starać się dostrzegać mocne strony, jakimi są chociażby mniejszy stres wynikający z braku silnej presji czasu czy istniejący tu spory obszar dla działań o charakterze intuicyjnym i nowatorskim. Ważne aby obie strony zdawały sobie sprawę z różnic kulturowych, nie dokonywały pochopnych sądów a przede wszystkim poszukiwały rozwiązań kompromisowych, starając się kształtować kulturę współpracy.

Charakterystyka pogranicza polsko-niemieckiego

W poczynaniach pozwalających na budowanie współpracy społecznej-gospodarczej i kulturowej pomiędzy Polską a Niemcami istotne znaczenie ma wykorzystanie środków pomocowych Unii Europejskiej zarówno do akcesji jak i w aktualnym okresie finansowania tj. 2007-2013. Tysiące wspólnych projektów zrealizowanych w ramach Phare i Interregu III A oraz aktualnie w Europejskiej Współpracy Transgranicznej są bez wątpienia znakomitym katalizatorem w zakresie osiągnięcia celu, który możemy nazwać „ Dwa Państwa Jeden Region”. Pogranicze polsko-niemieckie to trzech partnerów: Zachodnio-Pomorskie i Meklemburgia Pomorze Przednie, Lubuskie i Brandenburgia oraz Dolnośląskie i Saksonia z naszej strony województwa po stronie niemieckiej landy. W naszych rozważaniach zajmiemy się środową częścią polsko-niemieckiego pogranicza.

Województwo Lubuskie jest jednym z województw, które powstało w wyniku nowego podziału administracyjnego kraju w 1999 r. Obok kujawsko-pomorskiego jest jednym z

9 F. Trompenaars, Ch. Hampden-Turner, (2003), Zarządzanie personelem w organizacjach zróżnicowanych kulturowo, Kraków, s. 236. 10 E. Lewandowski, (2004), Pejzaż etniczny Europy, Warszawa, s. 148.

dwóch wśród 16 polskich regionów, w których funkcję ośrodków stołecznych (stolic) pełnią dwa miasta: Zielona Góra, z siedzibą władz samorządowych (Sejmik Województwa Lubuskiego, Urząd Marszałkowski) oraz Gorzów Wielkopolski, z siedzibą administracji rządowej (Lubuski Urząd Wojewódzki z częścią podległej Wojewodzie administracji).11 Województwo Lubuskie tworzą 83 gminy wchodzące w skład 14 powiatów, w tym 12 ziemskich i dwóch grodzkich (Gorzów Wlkp. i Zielona Góra).

Lubuskie leży w środkowo-zachodniej części Polski i graniczy: na północy, z województwem zachodniopomorskim, na wschodzie, z województwem wielkopolskim, na południu, z województwem dolnośląskim. Od zachodu granica regionu stanowi jednocześnie granicę państwa z Niemcami, sąsiadując bezpośrednio z Krajem Związkowym Brandenburgią oraz, w południowym odcinku granicy, z Wolnym Krajem Związkowym Saksonią. Lubuski odcinek polsko- niemieckiej granicy wynosi 143 km.

Duże znaczenie dla województwa ma jego przygraniczne położenie. Kontynuowana od lat współpraca z Krajem Związkowym Brandenburgia przynosi wymierne efekty dla obu stron. Na bazie pozytywnych doświadczeń z niemieckim sąsiadem współpraca międzyregionalna stała się niezwykle istotnym elementem polityki Województwa Lubuskiego.12

Ważne znaczenie w rozwoju województwa odgrywa rodzima gospodarka. Największy udział w strukturze wytwarzanego w regionie Produktu Krajowego Brutto mają szeroko pojęte usługi (59%), zaliczane do tzw. III Sektora gospodarki. W grupie tej najbardziej znaczącymi działami są handel, usługi niematerialne oraz usługi finansowe. W porównaniu z innymi województwami Lubuskie charakteryzuje się najwyższym w Polsce udziałem usług nierynkowych w strukturze wartości dodanej brutto. 13

Pod względem potencjału przemysłowego województwo zalicza się do regionów średnio zindustrializowanych. Przemysł skoncentrowany jest głównie w dużych miastach: w Gorzowie Wlkp., Zielonej Górze, Nowej Soli, Żarach, Kostrzynie. Charakterystyczne dla regionu jest występowanie różnej wielkości zakładów przemysłowych, opartych niejednokrotnie na lokalnych zasobach surowcowych, w małych miejscowościach, w tym również na obszarach wiejskich. Reprezentowane są tu niemal wszystkie gałęzie przemysłu przetwórczego. W grupie większych przedsiębiorstw znaczącą pozycję mają firmy zaliczane do przemysłu chemicznego, celulozowo - papierniczego, motoryzacyjnego, elektronicznego, drzewnego, meblarskiego, spożywczego, tekstylno - konfekcyjnego, materiałów budowlanych, metalurgicznego. Inne ważne gałęzie to wyrób, produkcja i przetwórstwo skór, działalność wydawnicza i poligraficzna, produkcja wyrobów z gumy.

Baza surowcowa w postaci surowców skalnych (gliny, żwiry, iły), rolniczych i leśnych oraz energetycznych (ropa, gaz), stwarza możliwości rozbudowy potencjału produkcyjnego. Ze względu na najwyższy stopień zalesienia województwo lubuskie dysponuje szczególnie dużymi zasobami drewna stanowiącego bazę surowcową dla istniejących i przyszłych zakładów przetwarzających ten surowiec odtwarzalny.

Położenie Województwa Lubuskiego przyciąga zachodnich inwestorów. W regionie zarejestrowanych jest wiele spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Dominują spółki z udziałem kapitału niemieckiego, ale funkcjonują również małe i średnie firmy powstałe z udziałem kapitału pochodzącego z Danii, Szwajcarii, Holandii, Włoch, Szwecji, USA, Turcji, Austrii, Grecji i Francji.

11 Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. O wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. (Dz. U. 96 z dnia 28 lipca 1998 r. poz. 603). 12 B. Ślusarz, (2006), Fundusze strukturalne w polskim regionie granicznym w latach 2004 – 2006 – wizja województwa lubuskiego na lata 2007 – 2013 [w] Globalizacja czy transgraniczność, Gorzów Wielkopolski, s. 24. 13 Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego, (2003), Zielona Góra.

Ważną rolę w Lubuskim odgrywa wieś, która charakteryzuje się dobrym układem dróg, rozwiniętą infrastrukturą techniczną (zaopatrzenie w wodę, telekomunikacja, gospodarka odpadami). Rozwojowi produkcji roślinnej sprzyjają dobre warunki agroklimatyczne, w tym najdłuższy w Polsce okres wegetacyjny. Te elementy wraz z obiektami atrakcyjnymi turystycznie, a także innymi walorami dla funkcji nierolniczych, sprzyjają aktywności mieszkańców i są ważnym atutem rozwoju obszarów wiejskich.

Gospodarczo-społecznym bogactwem regionu są lasy i grunty leśne, zajmują one 48% ogólnej powierzchni regionu, co plasuje Lubuskie na 1 miejscu w kraju pod względem lesistości. Duże obszary leśne przyczyniły się do rozwoju przemysłu drzewnego, meblarskiego i papierniczo - celulozowego. Tartaki rozsiane są po całym terenie regionu. Położenie geograficzne Województwa Lubuskiego przy granicy z Niemcami, na głównej europejskiej osi komunikacyjnej wschód - zachód i ważnej osi północ - południe zwiększa znaczenie współpracy przygranicznej dla regionu. Jest ona szczególnie ważna wobec postępującej integracji europejskiej, w tym rozszerzenia Unii Europejskiej na wschód.

Jako jeden z pierwszych w Polsce Sejmik Województwa Lubuskiego już w lipcu 1999 roku uchwalił dokument „Priorytety współpracy zagranicznej”, określając główne cele i geograficznych partnerów tej współpracy.14

Kluczowe znaczenie dla regionu ma przygraniczna współpraca z Niemcami - przede wszystkim z sąsiednim krajem związkowym Brandenburgią, a także z Saksonią i Berlinem. Współpraca z Brandenburgią przybrała formę partnerstwa we wszystkich ważnych dziedzinach życia.

Wykorzystanie funduszy europejskich i ich wpływ na działania odnośnie do współpracy polsko-niemieckiej po 1989 roku Począwszy od roku 1989 Polska została objęta programem pomocy Unii Europejskiej

Phare. Początkowo program Phare był przygotowywany dla Polski i Węgier (stąd też pochodzi jego nazwa „Polska i Węgry: pomoc w restrukturyzacji gospodarki” - Poland and Hungary Assistance for Restructuring their Economy), jako dwóch państw najbardziej zaawansowanych w procesie reform. Phare był największym programem bezzwrotnej pomocy udzielanej przez Unię Europejską krajom Europy Środkowo-Wschodniej i realizowany był do roku 2003. Otrzymanie pomocy w ramach programu Phare uwarunkowane było: - przestrzeganiem przez biorcę rządów prawa, - poszanowaniem praw człowieka, - wprowadzeniem systemu rządów wielopartyjnych i wyłanianiem ich w drodze demokratycznych wyborów bezpośrednich, - wprowadzeniem zasad gospodarki rynkowej.15

Województwo Lubuskie, począwszy od roku 1994 korzystało z przedakcesyjnych programów pomocowych Unii Europejskiej. Najistotniejszym zarówno ze względu na kwotę alokacji, jak i znaczenie społeczno - ekonomiczne był właśnie Program Phare CBC.

W latach 1994 – 2003 z pomocą środków finansowych programu Phare CBC zrealizowano w sumie 96 dużych projektów, a łączna suma wsparcia wyniosła 194,229 mln euro.

14 B. Ślusarz, (2008), Współpraca transgraniczna przykładem dobrych praktyk pomiędzy województwem Lubuskim a Brandenburgią i Saksonią oraz wpływ funduszy Unii Europejskiej na rozwój instytucji edukacyjnych [w] Edukacja w gospodarce opartej na wiedzy, pod. red. M. Fic, Zielona Góra, s.163. 15 P. Samecki, (1994), Pomoc Wspólnot Europejskich dla Polski [w] Polska w procesie integracji z Wspólnotami Europejskimi, pod. red. Z. Wysokińskiej, Warszawa-Łódź, s. 156.

Powyższe środki pozwoliły na realizacje wielu przedsięwzięć w zakresie rozwoju sfery infrastruktury komunalnej i transportowej województwa (35 projektów), inwestycji w zakresie ochrony środowiska (42 projekty) oraz przedsięwzięć o charakterze edukacyjno-kulturowym (12), zrealizowano również projekt podnoszący efektywność pracy policji.

Spośród środków pomocowych Phare CBC przyznanych na realizację projektów w Lubuskim w latach 1994-2003, najwięcej – 42%, wykorzystano na budowę nowych oraz modernizacje istniejących dróg i mostów. Około 21% pochłonęły inwestycje związane z unowocześnieniem i budową oczyszczalni ścieków, 6% - inne inwestycje związane z ochroną środowiska przyrodniczego (w tym budowę ścieżek rowerowych – 1%). Modernizacja oraz otwarcie nowych przejść granicznych pochłonęły 15% otrzymanych środków. Na przedsięwzięcia związane z rozwojem infrastruktury sektora edukacji i kultury przeznaczono 10%. Inwestycje związane z modernizacją infrastruktury komunalnej spożyły 3%, a 1% - to środki wykorzystane na rozbudowę sieci gazowej województwa. Również 1% środków pochłonęła inwestycja zwiększająca efektywność pracy policji w wymiarze transgranicznym.

Realizacja tzw. małych projektów euroregionalnych (5-50 tys. euro) oraz małych projektów infrastrukturalnych (100-300 tys. euro) znajdowała się w zakresie działań euroregionów. W latach 1996 – 2000 w Euroregionach Pro Europa Viadrina oraz Sprewa – Nysa - Bóbr dofinansowanie ze środków pomocowych Unii Europejskiej w ramach programu Phare CBC SPF otrzymało 1040 projektów.

Euroregion Pro Europa Viadrina w latach 1996-2000 rekomendował 484 projekty na kwotę 2.904.567 Euro. Euroregion Sprawa – Nysa - Bóbr w latach 1995-2000 rekomendował 556 projektów na kwotę 2.690.665,16 Euro16.

Wejście Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku stworzyło nowe pespektywy

rozwoju lokalnego i regionalnego i współpracy transgranicznej pomiędzy Województwem Lubuskim a Brandenburgią. Jednym z istotnych aspektów zmian zachodzących w tej dziedzinie było uzyskanie dostępu przez sąsiadujące ze sobą regiony do różnych od dotychczasowych źródeł finansowania, realizowanych wspólnie zadań. Miejsce kontynuowanego przez wiele lat z sukcesem programu Phare CBC - stanowiącego doskonały przykład optymalnego wykorzystania przez nasze województwo przedakcesyjnych programów pomocowych Unii Europejskiej – zajęło nowe narzędzie ułatwiające i intensyfikujące lubusko – brandenburskie współdziałanie na płaszczyźnie gospodarczej, społecznej i kulturowej. Był to program Inicjatywy Wspólnotowej Interreg IIIA współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków krajowych.

Inicjatywa Wspólnotowa Interreg III obejmowała trzy komponenty A, B i C. Komponent A, dotyczył współpracy przygranicznej (transgranicznej) i miał na celu „promocję zintegrowanego rozwoju regionalnego pomiędzy sąsiadującymi regionami przygranicznymi, włącznie z granicami zewnętrznymi i niektórymi granicami morskimi”. Programy Interreg IIIA były głównie przeznaczone na „promocję zintegrowanego rozwoju sąsiadujących regionów przygranicznych”. Na realizację Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III w Polsce przeznaczono 221,4 mln euro, co w rozbiciu na poszczególne komponenty przedstawiało się następująco: - INTERREG III A – na ten komponent przeznaczono najwięcej środków, bo aż 177, 09 mln euro; - INTERREG III B – otrzymał 30,99 mln euro; - INTERREG III C – otrzymał 13,28 mln euro.

Podział środków w ramach komponentu A według granic Polski przedstawiał się następująco:

16 Opracowanie Departament Polityki Regionalnej, Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego, 2003 r.

- Granica wschodnia i północna – 35% całkowitej alokacji (61,98 mln euro); - Granica południowa – 16% całkowitej alokacji (28,5 mln euro); - Granica zachodnia – otrzymała najwięcej – 49%, tj. 86,6 mln euro.

Ze względu na sprecyfikę przygranicznego obszaru zachodniego podział środków Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III A nastąpił wg trzech wskaźników z odpowiednimi wagami: liczba ludności – 50%; długość granicy – 25%; powierzchnia obszaru – 25%.

W związku z powyższym największą alokację dla obszaru zachodniego wdrażania Inicjatywy INTERREG III A otrzymało województwo lubuskie, tj. 30,05 mln euro na trzyletni okres programowania tj. 2004-2006.

Rys.1. Obszar wsparcia programu Europejskiej Współpracy Terytorialnej Polska (Województwo Lubuskie) -

Brandenburgia

Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Rozporządzenie(WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2006 r.

Celem głównym Programu Interreg III A Lubuskie - Brandenburgia był harmonijny rozwój społeczno – gospodarczy w oparciu o strategie na rzecz zrównoważonego rozwoju terytorialnego. Zadania te miały głównie na celu aktywizację oraz intensyfikację przedsięwzięć transgranicznych we wszystkich wspólnych przedsięwzięciach, gdyż tylko taki sposób współdziałania może doprowadzić do utworzenia podstaw we wspólnym kształtowaniu obszaru granicznego. Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej we wszystkich działaniach uwzględnione były aspekty, które dotyczyły: równouprawnienia, ochrony środowiska, czy też dostosowania się do norm UE.

Realizacja celów odbywała się w kontekście kulturowego, społecznego i ekologicznego rozwoju regionu. W związku z czym priorytety i działania Programu Inicjatywy Wspólnotowej Interreg III A nie były rozważane osobno, bowiem wszystkie razem wytyczały ramy działań, realizowanych przez właściwe i zazębiające się w wielu dziedzinach strategie, zorientowane na zachowanie i umocnienie tożsamości regionu, charakteru krajobrazu kulturowego oraz spójności społecznej.

Program Interreg IIIA wdrażany był w Lubuskiem równolegle do innych interwencji strukturalnych (Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Sektorowych Programów Operacyjnych). Komplementarność i proporcjonalność interwencji IW Interreg stanowi istotny dodatkowy czynnik wpływający na sposób szacowania

oddziaływania funduszy strukturalnych w regionie lubuskim na rozwój społeczno-gospodarczy.

Po dwóch latach , od daty zatwierdzenia wspólnego programu lubusko – brandenburski Komitet Sterujący zatwierdził do realizacji 66 projektów, co oznaczało, że w 98,77% wykorzystano całość alokacji przeznaczonej dla województwa lubuskiego.

Rys. 2. Wartość projektów zatwierdzonych do realizacji w ramach Interreg III A przez Wspólny Komitet

Sterujący (stan przed 6 czerwca 2006 r.)

Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Inicjatywy INTERREG

Wybrane do realizacji projekty z województwa lubuskiego to te inwestycje, które

wpisują się w strategię działania wspólnego obszaru granicznego, wykazują charakter transgraniczny i przede wszystkim wpływają na społeczny i gospodarczy rozwój lubusko-brandenburskiego pogranicza. W nowym okresie programowym 2007-2013 współpraca w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym promowana jest w ramach

odrębnego, nowego Celu 3 polityki spójności Unii Europejskiej – Europejska Współpraca Terytorialna, która jest kontynuacją programu Interreg, który był wdrażany w okresie programowania 2000-2006 (w Polsce od 1 maja 2004 r.). W ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego skupia swoją pomoc na rozwoju transgranicznej działalności o wymiarze gospodarczym, kulturowym, społecznym i środowiskowym poprzez wspólne strategie na rzecz zrównoważonego rozwoju terytorialnego, a przede wszystkim poprzez: a) wspieranie przedsiębiorczości, w szczególności rozwoju MŚP, turystyki, kultury oraz handlu transgranicznego; b) wspieranie i poprawę wspólnej ochrony zasobów naturalnych i kulturowych i wspólnego zarządzania nimi, jak również zapobieganie zagrożeniom naturalnym i technologicznym; c) wspieranie powiązań pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi; d) zmniejszanie izolacji poprzez poprawę dostępu do usług i sieci transportowych, informacyjnych i komunikacyjnych, a także transgranicznych systemów i urządzeń dostaw wody i energii oraz zagospodarowania odpadów; e) rozwój współpracy, zdolności oraz wspólnego wykorzystywania infrastruktur, w szczególności w sektorach takich jak ochrona zdrowia, kultura, turystyka i edukacja.17

Beneficjent realizujący projekt w ramach EWT 2007-2013 powinien zgodnie z programem współpracować przy jego realizacji z partnerem po drugiej stronie granicy na co najmniej dwa z poniższych sposobów:

• wspólne przygotowanie projektu • wspólna realizacja • wspólny personel • wspólne finansowanie18

Projekty spełniające powyższe kryteria współpracy mogą być realizowane po jednej stronie granicy, pod warunkiem że zostały przedłożone przez podmioty należące do państw sąsiedzkich. Oznacza to, że żaden projekt w ramach EWT 2007-2013 nie będzie mógł być realizowany bez współpracy z partnerem po drugiej strony granicy.

Dlatego też dla każdego projektu w ramach EWT 2007-2013 wyznacza się partnera wiodącego (beneficjenta wiodącego)19, który odpowiada za realizację całego projektu.

Środki EFRR przekazywane są beneficjentom uczestniczącym w projekcie przez partnera wiodącego na podstawie zawartej z nim umowy, której postanowienia gwarantują należyte zarządzanie środkami przeznaczonymi na projekt, włącznie z warunkami zwrotu nienależnych płatności. Każdy beneficjent uczestniczący w projekcie przyjmuje na siebie odpowiedzialność w przypadku wystąpienia nieprawidłowości w zakresie zadeklarowanych przez siebie wydatków ponoszonych w celu realizacji projektu.

W latach 2007 – 2013 Województwo Lubuskie uczestniczy w dwóch programach Europejskiej Współpracy Terytorialnej: - Polska (Województwo Lubuskie) – Kraj Związkowy Brandenburgia: do dyspozycji strony polskiej jest ok. 50 mln euro; - Polska (Województwa Lubuskie, Dolnośląskie) – Kraj Związkowy Saksonia. Program EWT Lubuskie, Dolnośląskie – Saksonia objął południową część województwa lubuskiego (region zielonogórski). Do dyspozycji polskiej strony jest w programie ok. 70 mln Euro.

17 Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. 18 j.w. 19 j.w.

Rys. 3. Obszar wsparcia programu Europejskiej Współpracy Terytorialnej Polska (Województwo Lubuskie – Dolnośląskie – Saksonia

Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.

Program opracowała międzynarodowa grupa robocza, w składzie której pracowali między innymi przedstawiciele Ministerstw Saksonii, Ministerstwa Rozwoju Regionalnego RP, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego.

Wspólnoty europejskie, począwszy od 1989 roku, uznając ogromne znaczenie regionów przygranicznych państw członkowskich w procesie konsolidacji obszaru europejskiego, wspierały szereg przedsięwzięć zmierzających do rozwoju współpracy transgranicznej.20 Szansa ta zarówno w okresie przedakcesyjnym jak i po wstąpieniu Polski do Wspólnoty nie została zmarnowana.

Zakończenie Współcześnie można zaobserwować wzrost zainteresowania rolą kultur w osiąganiu

sukcesu ekonomicznego, poszukiwanie i analizowanie związków pomiędzy efektywnością gospodarczą a organizacyjną a poszczególnymi kulturami narodowymi i organizacyjnymi. Istniejące narodowe różnice kulturowe mogą prowadzić do postawania wielu barier efektywnej współpracy ale również przyczyniać się do budowania wspólnej rzeczywistości.

Zaprezentowany w artykule przykład Polski i Niemiec dotyczący województwa lubuskiego, wskazuje, że mimo wielu złych, historycznych doświadczeń, udaje się nie tylko nawiązywać współpracę ale te współpracę rozwijać z pożytkiem dla obu stron wykorzystując jako katalizator fundusze pomocowe Unii Europejskiej. Kultura w relacjach pomiędzy partnerami, przestała być już traktowana jako zamknięta całość, której należy się szczególna ochrona, a zaczęła jako aktywne, rozwijające się zjawisko za pomocą którego można łączyć przeciwieństwa.

20 G. Gorzelak, J. Bachtler, M. Kasprzyk (pod red.), (2004), Współpraca transgraniczna Unii Europejskiej: doświadczenia Polsko – Niemieckie, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa, s. 25.

obszar wsparcia projektów infrastrukturalnychobszar wsparcia projektów "miękkich"

Dolnośląskie

Lubuskie

Brandenburg

Sachsen

zielonogórski

jeleniogórsko-wałbrzyski

NiederschlesischerOberlausitzkreis

GoerlitzKamenz

Bautzen

Hoyerswerda

Lobau-Zittau

POLSKADEUTSCHLANDświebodziński

krośnieński zielonogórskiZielona Góra

nowosolskiwschowski

żarski

żagański

strzeliński

dzierżoniowski

ząbkowicki

kłodzki

wałbrzyski

świdnicki

kamiennogórski

jeleniogórskiJeleniaGóra

lwóweckilubański

zgorzeleckibolesławiecki

złotoryjski

jaworski

Szansą na dalszą dobrą współpracą na pograniczu polsko-niemieckim, wspieranie procesów kulturowych i integracji odnośnie do współpracy polsko-niemieckiej, pomiędzy Lubuskim i Brandenburgią jest nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej w latach 2014-2020.

Abstract The EU-s regional policy consists essentially of making payments from the EU budget to disadvantaged regions and sections of the population. The payments are used to boost development in backward regions, to convert old industrial zones, to help young people and the long- term unemploeyd find work, to modernize farming and to help less – favoured rural areas. The money is paid through specific funds – the European Regional Development Fund (ARDF), the European Social Fund (ESF), the Financial Instrument for Fisheries Guidance (FIFG) and the European Agricultural Guidance and Guarantee Funds (EAGGF). Spis literatury: Gesteland R., (2000), Różnice kulturowe a zachowania w biznesie, Warszawa. Gorzelak G., Bachtler J., Kasprzyk M. (pod red.), (2004), Współpraca transgraniczna Unii Europejskiej: doświadczenia Polsko – Niemieckie, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa. Hatch M., (2002), Teoria organizacji, Warszawa. Koźmiński A., (2004), Zarządzanie w warunkach niepewności, Warszawa. Lewandowski E., (2004), Pejzaż etniczny Europy, Warszawa. Opracowanie Departament Polityki Regionalnej, Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego, 2003 r. Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. Samecki P., (1994), Pomoc Wspólnot Europejskich dla Polski [w:] Polska w procesie integracji z Wspólnotami Europejskimi, pod. red. Z. Wysokińskiej, Warszawa-Łódź. Stoner J., (1998), Kierowanie, Warszawa. Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego, (2003), Zielona Góra. Sułkowski L., (2002), Kulturowa zmienność organizacji, Warszawa. Ślusarz B., (2006), Fundusze strukturalne w polskim regionie granicznym w latach 2004 – 2006 – wizja województwa lubuskiego na lata 2007 – 2013 [w] Globalizacja czy transgraniczność, Gorzów Wielkopolski. Ślusarz B., (2008), Współpraca transgraniczna przykładem dobrych praktyk pomiędzy województwem Lubuskim a Brandenburgią i Saksonią oraz wpływ funduszy Unii Europejskiej na rozwój instytucji edukacyjnych [w] Edukacja w gospodarce opartej na wiedzy, pod. red. M. Fic, Zielona Góra. Trompenaars F., Hampden-Turner Ch., (2003), Zarządzanie personelem w organizacjach zróżnicowanych kulturowo, Kraków. Uchwała Sejmiku Województwa Lubuskiego nr X/55/99 z dnia 26 lipca 1999 roku.

Dr hab. Bogdan Ślusarz Prof. UZ, Członek Prezydium ZK PTE Dr Dariusz Stankiewicz

Abstrakt Tytuł referatu: Wielokulturowość na pograniczu polsko-niemieckim w świetle wykorzystania funduszy pomocowych Unii Europejskiej na przykładzie Województwa Lubuskiego

Ostatnie lata spowodowały wzrost zainteresowania wielokulturowością.

Wielokulturowość to pogląd, z którego wynika, że: „istnieje wiele odmiennych środowisk i czynników kulturowych o dużym znaczeniu dla organizacji, takich jak: narodowość, rasa, pochodzenie etniczne czy sprawność fizyczna oraz, że ludzie wywodzący się z tych środowisk, mimo dzielących ich różnic kulturowych, mogą odnosić wspólne sukcesy”. Subkultury czy kontrkultury w organizacji warunkowane są zarówno kulturami narodowymi, jak też budują się wokół pierwiastka kobiecość-męskość czy różnic wieku. Zasadniczą domeną zarządzania wielokulturowością w tej sytuacji staje się kultura, jako płaszczyzna pozwalająca na szukanie kompromisów i wypracowywanie uzgodnień pomiędzy kulturami. Pełni ona zarazem rolę probierza, wskazując stopień dojrzałości organizacji do kierowania różnorodnością.

Po wejściu Polski na drogę przemian politycznych i gospodarczych po 1989 roku, fundusze pomocowe Unii Europejskiej wywierają istotny wpływ na powyższe procesy.