Wielkie tematyliteratury amerykańskiej

VPodróże, wędrówki, włóczęgi

NR 2880

Wielkie tematyliteratury amerykańskiej

VPodróże, wędrówki, włóczęgi

pod redakcjąTeresy Pyzik i Agnieszki Woźniakowskiej

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2011

Redaktor serii: Historia Literatur ObcychMagdalena Wandzioch

RecenzentZygmunt Mazur

Publikacja będzie dostępna — po wyczerpaniu nakładu — w wersji internetowej:

Śląska Biblioteka Cyfrowawww.sbc.org.pl

Przedmowa (Teresa Pyzik)

Marek ParyżNasz dawny dom: szkice Nathaniela Hawthorne’a o Anglii

Małgorzata RutkowskaPodróżnik czy turysta? Włoskie wędrówki Henry’ego Jamesa i Marka Twaina

Katarzyna HauzerKilka słów o nieznanym. Zapiski z podróży do Rosji w A Russian Journal Johna Steinbecka

Anna GronostajPodróże z Charleyem w poszukiwaniu Ameryki Johna Steinbecka jako odkrywanie osobowości Amerykanów

Sonia Caputa„Podwójna podróż odkrywcza”. Ze sztetł do Ziemi Obiecanej

Mariusz MarszalskiKroniki motelowe & Jastrzębi księżyc Sama Sheparda. Z notatnika amerykańskiego (po)dróżnika

Jarosław SzurmanWoody Guthrie i pieśni hobohemy

Ewa KonopkaW drodze na Zachód. Podróże w opowiadaniach Willi Cather

Agnieszka WoźniakowskaW poszukiwaniu szczęścia — wędrówki bohaterów w Siostrze Carrie Theodora Dreisera

Spis treści

9

11

42

27

58

82

92

102

112

126

.

6 Spis treści

Agnieszka Adamowicz-PośpiechWędrówka Trzech Króli T.S. Eliota — podróż bez końca

Agnieszka ŁobodziecPodróż jako powrót do korzeni i szansa duchowej odnowy w powieściach Paule Marshall Praisesong for the Widow i Alice Walker Now is the Time to Open Your Heart

Marta OlszewskaMiędzy przestrzenną cielesnością i cielesną przestrzenią. Uwagi o wędrówkach Pierre’a Szczęściarza

Grażyna BrannyFollow the Yellow Brick Road? Patchwork czy puzzle — czyli czym jest i dokąd zmierza Ameryka

Indeks osobowy (Agnieszka Woźniakowska)

155

178

199

215

137

Wyruszam w drogę pieszo i beztrosko,Zdrów, wolny i świat jest przede mną,Przede mną długa, brunatna ścieżka prowadzi mnie, gdzie tylko chcę.

Odtąd nie proszę o szczęście na drogę, ja sam jestem szczęściem,Odtąd nie zrzędzę już i nie marudzę, i niczego mi nie potrzeba,Skończone narzekania przy zamkniętych oknach, książki i kłótnie krytyków,Wędruję szlakiem, pogodny i mocny […]

Zawsze żywy, zawsze idący naprzód,Dostojny, uroczysty, powściągliwy, smutny, skłopotany, szalony, gwałtowny, słaby, niezaspokojony,Zrozpaczony, dumny, tkliwy, chory, akceptowany przez ludzi, odrzucony przez nich,Idą! Idą! Wiem, że idą, ale dokąd — nie mam pojęcia,To wiem tylko, że idą po najlepsze — ku czemuś bardzo wielkiemu. […]

Walt Whitman: Pieśń ze szlakuPrzekład Krystyna Poborska

Jadę ekspresem z miejscówkami, jednym z pierwszorzędnych krajowych pociągów.Wali poprzez prerie w błękitną mgłę i ciemną dal piętnaście wagonów, całych ze stali,

mieszczących tysiąc ludzi.(Wszystkie wagony staną się złomem i rdzą, a wszyscy mężczyźni i kobiety śmiejący się

w wagonach restauracyjnych i sypialnych — obrócą się w proch).Pytam człowieka w przedziale dla palących, dokąd jedzie, a on odpowiada: „Omaha”.

Carl Sandburg: Pociąg z miejscówkamiPrzekład Krzysztof Mętrak

Przedmowa

Tematyka podróży i wędrówek jest silnie obecna w całej literaturze świa-towej, od Odysei Homera począwszy, i przedstawiana w najróżniejszych wariantach. Mocno zaznacza swą obecność również w literaturze amerykań-skiej od jej początków — w Plantacji w Plymouth (1630—1650) Williama Bradforda (1590—1657) — po dzień dzisiejszy. Dzieje się tak dlatego, że podróże, wędrówki, częste przemieszczanie się w geograficznej przestrzeni, nierzadko związane ze zmianą pracy, a co za tym idzie, ze zmianą miejsca zamieszkania, a także ze zmianą statusu społecznego, wpisane są w losy wielu Amerykanów. Dlatego mieszkańcy Stanów Zjednoczonych określani są często jako naród mobilny, people on the move, ludzie w ruchu. Stąd też w znacznie mniejszym stopniu niż mieszkańcy Europy, czy wielu innych krajów, wydają się przywiązani do swej „małej ojczyzny”. Już w latach siedemdziesiątych osiemnastego wieku pewien lord angielski zauważył, że „wędrówka wydaje się […] zakorzeniona w ich naturze”1 (według danych sta-tystycznych, w ciągu roku — od marca 1999 do marca 2000 — 43 miliony Amerykanów zmieniło miejsce zamieszkania2). Po pierwsze, sytuację tę, przynajmniej częściowo, można tłumaczyć faktem, że Amerykanie są imi-grantami lub potomkami imigrantów, którzy przybyli do Ameryki z innych krajów świata. Po drugie, pogranicze, frontier, przez ponad dwa stulecia było przesuwane na zachód, ziemia była łatwo dostępna i tania; dlatego można było wędrować w poszukiwaniu innych czy lepszych warunków bytowania. Mit pogranicza, mit Zachodu skłaniał do wędrówki w stronę Pacyfiku, zarówno podróżników zainteresowanych odkrywaniem nieznanych dotąd terytoriów,

1 S. Hu nt i ng ton: Kim jesteśmy? Wyzwania dla amerykańskiej tożsamości narodowej. Przekład B. P ie t r z yk. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2007, s. 56.

2 Ibidem.

10 Przedmowa

ludzi ciekawych świata, jak i osoby licznie przybywające tam w poszukiwa-niu przygód. Wielu z wędrowców pozostawiło opisy takich podróży, dzien-niki życia ludzi zamieszkujących „na granicy”, opisy przyrody. Dla niektó-rych podróżowanie, przemieszczanie się w geograficznej przestrzeni jest pewnego rodzaju sposobem życia i niesie nadzieję na poprawę sytuacji. Jeśli ci się nie wiedzie — hit the Road — to ruszaj w drogę. Tak więc podróż może wiązać się z nadzieją na lepsze życie, z poznawaniem nieznanych tery-toriów i ludzi; może być ucieczką od złej sytuacji, ucieczką, jakiej dokonał Huck Finn, bohater powieści Przygody Huckleberry Finna Marka Twaina, lub nadzieją na lepsze życie.

Drugiego rodzaju „podróżą” jest mobilność społeczna silnie związana z pozycją zawodową i ze zmianami statusu finansowego wielu Amerykanów. Amerykanie znacznie częściej niż na przykład Polacy zmieniają miejsce oraz rodzaj pracy i — jak się wydaje — nie mają przy tym większych obaw. Polepszeniu się bytu materialnego najczęściej towarzyszy wzrost statusu spo-łecznego.

Te czynniki w znacznej mierze przyczyniają się zwykle, do osłabienia więzi z rodziną czy przyjaciółmi, co jest zrozumiałe ze względu na duże odległości, czy to geograficzne, czy finansowe, między poszczególnymi ludźmi; dlatego Amerykanie nazywani są the nation of strangers (naród ludzi sobie obcych).

Wielu Amerykanów pragnie odwiedzić kraje swego pochodzenia i posta-nawia odbyć do nich podróż; wielu to czyni. Podróżują też po rozległym własnym kraju urozmaiconym w sensie geograficznym, krajobrazowym, kul-turowym, etnicznym.

Słowo „podróż” ma też znaczenie metaforyczne; są na przykład podróże w przeszłość, w przyszłość, w marzenia. Życie ludzkie bywa często postrze-gane jako podróż; jak to ujął Eugene O’Neill, jest „podróżą w noc” — Long Day’s Journey into Night.

Podróże są odbywane z przymusu czy obowiązku, mogą być związane z pracą zawodową, jak podróże dyplomatów, misjonarzy, korespondentów zagranicznych, uciekinierów, osób deportowanych itd., lub dla przyjemności.

O podróżach do Ameryki często pisali imigranci w listach i pamiętni-kach; opisywali poznanych w czasie wędrówek ludzi, miejsca, zwyczaje i komentowali swoje doświadczenia. Ich obserwacje poczynione w czasie podróży przyczyniły się do odkrywania amerykańskiej rzeczywistości, do poznawania prawdziwej Ameryki.

Podróż może być ucieczką od codzienności, społecznej, zawodowej oraz osobistej, i często nią bywa. Przemieszczanie wiąże się też z poczuciem wol-ności, z wiarą w szanse na zmiany, jakie daje Ameryka; samochód stał się niejako symbolem tego kraju.

Teresa Pyzik

Indeks osobowy

AAckroyd Peter 137—139Adamowicz-Pośpiech Agnieszka 139Albanese Catherine 87Aleksander III, car 84Alexander Charlotte 59Anderson Nels 107Andrewes Lancelot 141, 153Antin Mary 83—90Antler Joyce 84, 85Ashley Kathleen 85

BBaldick Chris 139Baldock John 147Barańczak Stanisław 137, 140, 150, 151Barksdale Richard K. 175Barthes Roland 148Bartosiak Mariusz 179, 180Baum L. Frank 199, 204Baym Nina 201Bell Bernard W. 176Benson Jackson J. 58Berlin Irving 108Bigelow Charles Curtis 15Billings Samuel 106Boczkowski Krzysztof 137, 144, 145,

147, 149, 152Bogue Donald 108

Borowy Wacław 149Botticelli Sandro 141Brach-Czaina Jolanta 181, 184—187, 194,

197Bradford William 9, 93, 201Browning Robert 139, 146Buell Lawrence 12Burke Frank 104Burn James Dawson 106Burns Robert 16, 21Buzard James 35, 39

CCage John 178Cahan Abraham 82, 83Cannon Katie Geneva 157Capa Robert 44—48, 51, 52, 54Carson Kit 98Cather Willa 112, 114, 115, 117, 119—

123Caxton William 58Certeau Michel de 193Chateaubriand François R. de 180Child Francis James 109Chmarsky, tłumacz 53Christian Barbara 155, 168Clark William 93Clifford James 92, 100Cohen Edwin 105

216 Indeks nazwisk

Commager Henry 106Cook Thomas Cooper James Fenimore 28Coover Robert 178—197Corbière Tristan 139Covici Pat 46, 54Cox James M. 123Cox John Harrington 109Crane Stephen 110, 126de Crèvecœur J. Hector St. Jean 93 Crissman Maxin 104Cuddon John Anthony 139Czechowicz Józef 137, 140, 150, 151

DDa Vinci Leonardo 31Davies Philips 146Davies S. Hugh 138Dean Michael 137, 150DePastino Todd 106Dickens Charles 93Dickstein M. 84Ditsky John 47, 55Dolis John 13, 14Dooley Patrick K. 55Dreiser Theodore 126, 127, 133, 134Drew Elizabeth 137, 146, 149, 150Durczak Jerzy 83Dvořák Antonin 93Dziedzic Piotr 179

EEdel Leon 27, 38Elahi Babak 89Eliot Thomas Stearns 137—139, 141—144,

146, 149—151, 153Elliott Emory 118Emerson Ralph Waldo 12, 23, 24, 203,

204, 205Erdrich Louise 209

FFarber Roberta Rosenberg 88Faulkner William 200, 206, 207Fender Stephen 86

Fensch Thomas 46Ferens Dominika 92Fiedler Leslie A. 32, 33, 39Fields James T. 13Filipiak Andrzej 144Fitzgerald F. Scott 201Flynt Josiah 107Ford John 109Angelico Fra 141Fraleigh Sondra Horton 179Franklin Benjamin 201Frye Northrop 123

GGabel John B. 138Gelfant Blanche H. 119George Stephen K. 55Giddens Anthony 194—197Gielgud John 74, 75Gilbert Sandra M. 115, 121Gilmore Leigh 85Giorgione 141Giotto 141Głogoczowski Jan Maciej 44, 48, 50,

58Głowiński Michał 139, 141, 142Goethe Johann Wolfgang 38Goffman Erving 194Gołaczyńska Magdalena 179Gold Michael 83Gordon Lyndall 138Graham Maryemma 208Greenway John 104Gubar Susan 115, 121Guszpit Ireneusz 179Guthrie Charley 103Guthrie Nora Bell (z d. Tanner) 103Guthrie Roy 103Guthrie Woodrow Wilson 102—105, 108—

110

HHaigh-Wood Viviene 138Handlin Oscar 82Harap Louis 85

217Indeks nazwisk

Harding Vincent 161, 170Hawthorne Nathaniel 11—26, 28, 38Hayword Harrison 203Hemingway Ernest 200, 205, 206Heydel Magdalena 139, 151High Leslie C. 93Hijiya James A. 13Hoermann Siegfried 108Hohmann A. 187Homer 9Hooks Bell 160, 161, 169Horton Chase 58Howe Irving 83, 84Howells William Dean 28, 110Hughes Langston 167Huntington Samuel 9Hutner Gordon 12

IIrving Washington 12

JJackson Bruce 105Jacobs Joseph 85Jacobson Matthew Frye 83Jakub I, król Anglii 141James Henry 27—33, 35, 38, 39Jarzębski Jerzy 153Jefferson Thomas 113Jennings Mary 103Jennings Mat 103Jones Arthur 173Jones Suzanne W. 208Joseph, wódz Indian 76Joyce James 142Jung Carl Gustav 142

KKalaga Wojciech 139Kasson Joy S. 12, 16Katz Henryk 121Kennedy J. Gerald 210Kennedy John F. 60Kennedy Stetson 105Kermode Frank 141, 151

Kerouac Jack 92—94, 96Keyha Andrzej 32Kimbel Ellen 113, 114King Lovalerie 208Klekot Ewa 29Klimek-Dominiak Elżbieta 92Kociatkiewicz Justyna 92Kołyszko Anna 94Kołyszko Piotr 178Kopacki Andrzej 187Kopaliński Władysław 144Kopcewicz Andrzej 148, 152Kowalska Małgorzata 179Kramer Michael 84, 86, 90Kusmer Kenneth 108

LLaforgue Jule 139Laing Ronald D. 196Laws Malcolm 109Lefebvre Marcel 193Lehmann Sophia 82Lévi-Strauss Claude 100Lewis Meriwether 93Lewis Richard Warrington Baldwin 18Lewis Sinclair 60, 73, 74Li Luchen 58, 59Libo Kenneth 84Lincoln Abraham 113Lopez Barry 42Lowell James Rusell 28Lucy Sean 137Lurker Manfred 144, 151

ŁŁukasz św., ewangelista 144

MMacCannell Dean 29Mallarmé Stéphane 149Malory Thomas 58Manning Susan 86Marshall Paule 155—157, 160, 168, 170,

176Matthiessen Francis Otto 205

218 Indeks nazwisk

Mattos Edward 93Mazurek Krzysztof 137McAleer John J. 132, 134McClave Heather 116McClintock Harry 109, 110McDowell Deborah E. 211 McKay Nellie Y. 211Melville Herman 200—205Merleau-Ponty Marice 179, 180, 194Michał Anioł 39Międzyrzecki Artur 137, 140, 151Migasiński Jacek 179Mitgang Herbert 53Mitosek Zofia 148Moderski Jerzy 147Moody A. David 148Mooney Tom 104Morrison Toni 210—213Mulvey Christopher 24

NNaugle Ronald C. 113, 114Newberry Frederick 13, 14

OO’Neill Eugene 10Olson James C. 113, 114Orescott Orville 54Otis Elizabeth 58

PParini Jay 44, 48, 50, 52, 54, 58Parker Hershel 203Patcher Marc 93Payant Katherine 83Paweł św., ewangelista 143Pearson Pauline 59Peters Gerald 85Pierce Franklin 11, 13Pietrzyk Bartłomiej 9Pinkterton Allan 107Piotrowski A. 137, 140, 150, 151Piotrowski Marian 55Podraza-Kwiatkowska Maria 149Popławska Zofia 127

Porter Katherine Anne 119Portes Alejandro 83Pratt Mary Louise 30Prokopiuk Jan 143Pryse Marjorie 155 Pyzik Teresa 11, 144

RReeve Clayton C. 11Rewers Ewa 180, 182, 183, 190—193Ricketts Edward 59Ricoeur Paul 182, 183, 191Romaniuk Kazimierz 144Roosevelt Franklin Delano 50, 107Rose Toby 83Rozbicki M. 83Rulewicz Wanda 138Rumbaut Rubén G. 83

SSchreier Barbara 89Schultz Jeffrey 58, 59Scofield Martin 123, 137Scott David 25Seeger Pete 109Sennett Richard 196, 197Sharp Daryl 143Shavelson Susanne 88, 89Shepard Sam 92—100Shillinglaw Susan 42, 44, 54Shryock Henry 108Siemion Piotr 182Sienkiewicz Henryk 93Silber Irwin 104, 105Simpson Arthur L., Jr. 52, 54Slater John F. 51Sławiński Janusz 139Smith Grover 146Smith Henry Nash 202Smith John 93Spillers Hortense J. 155Sprusiński Michał 141Steckert Ellen 105Steele Glen 108Steinbeck Carol 44, 59

219Indeks nazwisk

Steinbeck Elaine 58, 59, 60Steinbeck John 42—55, 58—63, 65—80,

93, 96, 109Stendhal 38Stevens John 106Stevenson Adlai 59 Stevick Philip 114Stover John 106Stowe Harriet Beecher 13Summers Festus 106Swanberg W.A. 132Szekspir William 16, 21, 22, 75, 141Szulżycka Alina 194

TTatarowski K.W. 55Taylor Andrew 86Thoreau Henry David 46, 203Tichi Cecelia 118Trilling Lionel 116de Trocqueville Alexis 93Tschumi Bernard 182Twain Mark 10, 27, 28, 32—40, 51, 93,

200, 202, 203Tycjan 31

UUnger Leonard 137

VVickery Olga W. 207Vidala Gore 54

Vinaver Eugene 58Voss Arthur 123

WWalker Alice 155—157, 160, 176, 208,

211Wasson Kirsten 85, 87Waxman Chaim Isaac 88Wecter Dixon 106Weigel Sigrid 187Weisbuch Robert 17—19Wells Herbert George 93Whicher Stephen E. 203Wieczorkiewicz Anna 29Wilberforce William 20William James 27Williamson George 137, 138Wilson Edmund 149Winthrop John 92, 93Wiśniowski Bronisław 43Wittmann Otto, Jr. 28Wohlpart A. James 150Wood Charles Scott 76Woodridge Elisabeth 84Wright Nathalia 28Wujek Jakub 138

YYeats William Butler 141Yezierska Anzia 83

ZZieliński Bronisław 61, 65

Agnieszka Woźniakowska

Wielkie tematyliteratury amerykańskiej

Tom 1Bóg, wiara religia

Red. Teresa Pyzik. Katowice 2003

Tom 2„Granice”, pogranicze, Zachód

Red. Teresa Pyzik, Krzysztof Kowalczyk-Twarowski. Katowice 2004

Tom 3Miasteczka, miasta, metropolie

Red. Teresa Pyzik. Katowice 2006

Tom 4Rodzina

Red. Teresa Pyzik. Katowice 2007

Zdjęcie na okładcewww.istockphoto.com

Projektant motywu graficznegoBarbara Konopka

RedaktorMagdalena Starzyk

Redaktor technicznyMałgorzata Pleśniar

KorektorMagdalena Białek

Skład i łamanieMałgorzata Wasil

Copyright © 2011 byWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336ISBN 978-83-2027-4

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail: wydawus@us.edu.pl

Druk i oprawa: PPHU TOTEM s.c. M. Rejnowski, J. Zamiaraul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław

Wydanie I. Ark. druk. 14,0. Ark. wyd. 17,0. Papier offset. kl. III, 90 g Cena 20,00 zł (+ VAT)