Wielkie Odkrycia Starożytnych Greków i Rzymian

7/24/2019 Wielkie Odkrycia Staroytnych Grekw i Rzymian

1/43

Wielkie odkryciastaroytnych Grekw iRzymian


2/43

Okres archaiczny(jego pocztki sigaj XI wieku p.n.e.; trwa do poowy VIwieku).W czasie jego trwania widoczne yy wyra!ne wpywy "#iskiego Wsc$odu% warc$itekturze ksztatowa si typ &wityni otoczonej ko#u'nad.

Okres klasyczny(trwa na przestrzeni V i VI wieku p.n.e.).ztuka osigna wtedy swj najwy*szy pozio'. tworzone wwczas kanony(zasady) su*yy artysto' + przede wszystki' arc$itekto' + przez setki #at.igano do nic$ w r*nyc$ sty#ac$% za ka*dy' raze' u'iejtnie dopasowujc

je do nowyc$ potrze i gustw. W okresie k#asyczny' powstay nowe typyudynkw &wieckic$% '.in. teatr czy gi'nazjon% a na ,kropo#u powsta-artenon.

Hellenizm(koczy si w I wieku p.n.e.)./recy zacz#i wtedy przej'owa0 wpywy Wsc$odu + za'iowanie do ogactwa i

przepyc$u. -ojawiy si 'onu'enta#ne udynki &wieckie i sakra#ne% czegoprzykade' 'o*e y0 1tarz -erga'oski. 2aczto stosowa0 3or' arkady.


3/43

Architektura staroytnej Grecji

W kanonie greckiej kultury znalazy si trzy najwaniejsze cechy tj.:

Pikno, dobro, prawda. O ile filozofowie dociekali prawdy o wiecie, toartyci w swoich dzieach literackich i teatralnych prbowaliprzedstawi pikno. O umiowaniu pikna przez staroytnych grekwwiadczyy take dziea architektw i rzebiarzy. Byli oni przekonani,e istniej obiektywne kanony pikna, ktre mona opisamatematycznie, dlatego budowle cechoway si symetria, harmoni i

waciw proporcj. O efektach zastosowania tych kanonw niechwiadczy fakt uznania budowli greckich w ramach siedmiu cudwwiata, mowa tu oczywicie o : wityni artemidy w efezie, grobowcukrla mauzolosa w halikarnasie (mauzoleum) oraz latarni w faros wpobliu aleksandrii mierzc 120 metrw. Rwnie synny z urody byolbrzymi otarz zeusa w pergamonie, na terenie azji mniejszej,ktrego rekonstrukcj mona oglda na terenie muzeumpergamoskim w berlinie.


4/43

W arc$itekturze greckiej wyodrniy si trzy sty#e tj.4

dorycki + pojawi si okoo VII wieku p. n. e %

joski powsta na przeo'ie VII i VI wieku p.n.e. pod

wpywe' #udw Wsc$odnic$%

koryncki rozwin si na przeo'ie V i IV wieku p.n. e.


5/43

Dorycka5jeden z najardziejznanyc$ porzdkwarc$itektonicznyc$ czasw staro*ytnyc$. 6$arakteryzuje si on ci*ki'iproporcja'i% surowo&ci i'onu'enta#iz'e'.

Joska5 #ekko&0% s'uke proporcje%

ogate zdoieniaoryncka5s'uk#ejsze proporcje iardziej ozdona gowica ni* wporzdku joski'


6/43

Do najsynniejszych budowli staroytnejGrecji, oprcz wymienionych powyej

nale:budowle na wzgrzu ateskim, powiconebogini Atenie, czyli Akropol, a na nimPartenon, sanktuarium Artemidy, Propyleje,witynia Nike, Erechtejon, oraz posgAteny.


7/43

,kropo#

-#an ,kropo#u


8/43

7witynia ogini8ike

-ropy#eje


9/43

!artenon%czy#i &witynia ,teny -artenon(9ziewicy) jest jedny' z najsynniejszyc$ na

&wiecie zaytkw staro*ytnej /recji% wyudowanaprzez najwyitniejszego artyst czaswk#asycznej /recji :idiasza. 7witynia zudowana

jest z iaego 'ar'uru% w swoi' wntrzu kryje< 'etrowy posg ,teny% wykonany przez:idiasza. W cigu wiekw udow#a ta penia ro#ko&cioa% 'eczetu% a nawet skadu a'unicji%

jednak do dzi& pozostaa sy'o#e' staro*ytnej/recji. Wie#e rze! poc$odzcyc$ z wntrza tej

udow#i 'o*na dzi& og#da0 w =uzeu'"rytyjski' w >ondynie.


10/43

"rechtejon to druga po ,kropo#u najsynniejsza&witynia po&wicona ,tenie. 2ostaa ona

wyudowana w sty#u joski'% zc$arakterystyczny'i od 3rontu ko#u'na'i +posga'i koiet zwany'i kariatydy. W &witynioddawano cze&0 ,tenie -o#ias (OpiekunkiMiasta) oraz -osejdonowi% ktry jako g 'orzay drugi' opiekune' ,ten.


11/43

?rzeci &wityni na ,kropo#u jest&witynia#teny $ike #%teros(Przynoszcej

Zwycistwo) + wzniesiona tu* przy'onu'enta#nyc$ -ropy#ejac$ w sty#u joski'%prawdopodonie okoo @


12/43


13/43

1signicia ku#tura#ne /rekw

1signicia ku#tura#ne staro*ytnyc$ /rekwzawsze yy i s podziwiane przez$istorykw% a#e i zwykyc$ #udzi. =i'o% *ewie#e czasu upyno od czasw najwikszej

&wietno&ci staro*ytnej /recji% to jednak jejdoroek ku#tura#ny doprowadzi odrozwinicia wie#u nauk i odkry0% ez ktryc$nie 'og#iyF&'y 3unkcjonowa0 w

dzisiejszy' &wiecie.9oroek ku#tura#ny /rekw dotyczy wie#ur*nyc$ dziedzin.


14/43

9ziedzin% ktrej za twrcw 'o*e'y uzna0 /rekw%ya G#ozoGa. /recy prowa#i szuka0 odpowiedzi na

pytania o istot &wiata% jego praprzyczyny% rozwojuprzyrody% a tak*e o sensie *ycia czowieka% jegonaturze i warto&ciac$. -ierwszy' G#ozo3e' yokrates% a#e yo tak*e wie#u innyc$ takic$ jak-#aton (twrca idea#iz'u)% ,rystote#es% ?a#es z =i#etu%

,naksy'enes% ,naksy'andra% Herak#it oraz9e'okryt. Ic$ teorie day pocztki istotny'kierunko' G#ozoGczny'% takic$ jak stoicyz' iepikureiz'. Ic$ pog#dy 'iay znaczny wpyw nada#szy rozwj nauki i G#ozoGi europejskiej. :i#ozoGe w

/recji nie gro'adzi#i wiedzy% ty#ko prowa#i jwykorzysta0. Bontynuowa#i doroek innyc$ cywi#izacjiw dziedzinie 'edycyny.


15/43

-rzej#i od "ai#oczykw i gipcjan wiedz astrono'iczn irozwin#i j% podonie jak aryt'etyk i geo'etri(twierdzenie -itagorasa). tworzy#i tak*e podstawy tec$niki

wojennej. ,rystote#es dokona podziau nauk na trzy grupy4nauki teoretyczne ('etaGzyka% Gzyka i 'ate'atyka)% naukipraktyczne (etyka i po#ityka) oraz nauki wytwrcze (sztuka iretoryka). 2aj'ujc si teori po#ityki% wyodrni trzyustroje prawidowe ('onarc$i% arystokracj i po#itej) i trzy

nieprawidowe (tyrani% o#igarc$i i de'okracj).1d poo*enia szk ,rystote#esa i -#atona wi* si nazwydzisiejszyc$ szk4 >iceu' od ogrodw >ykejon i ,kade'iaod gaju po&wieconego greckie'u $erosowi + ,kade'osowi.

?ak*e w dziedzinie teatru i #iteraturze /racy 'aj swoje

osignicia podziwiane przez wszystkic$ a* do dzi&.-odonie jak przy arc$itekturze i rze!ie% wie#e rozwizazawdzicza#i cywi#izacjo' "#iskiego Wsc$odu.


16/43


17/43

-rzej#i od :enicjan a#3aet i przetworzy#i go zgodnie zc$araktere' swojego jzyka. 9ziki te'u 'ogy zosta0spisane poe'aty epickie Ho'era4 I#iada i 1dyseja.tay si one podstaw greckiego wyc$owania. ?ak*ewie#ki' poet epicki' /recji y Hezjod. Cegonajwa*niejsze dzieo to ?eogonia. Jtwory tyc$ twrcws dzi& niezwyk#e cenny'i dziea'i% y zrozu'ie0

rwnie* sens *ycia% pozna0 pikno 3or'y% a tak*e ypozna0 dawne oyczaje i ku#tur /rekw% a tak*e 'cwzoraowa0 si na postawie gwnyc$ o$aterw.8ajpikniejszy' wyraze' ku#tury staro*ytnyc$ /rekwyy 'ity% su*ce wyja&nianiu zwyczajw i wierze%

pocztkw &wiata i #udzi oraz ogw. W 'itac$ znajdujwyraz przede wszystki' odwieczne pro#e'y nurtujcecz#owieka.


18/43


19/43

Kwnie* w /recji rozwina si trzecia poezja #iryczna./wny'i #iryka'i y#i a3ona i ,nakreont. Ic$ utwory%zac$owane do dzi&% udz podziw u ka*dego czyte#nika. ,tak*e zawieraj a#egorie% ktre pouczaj nas jak trzea*y0.W /recji wyksztaci si rwnie* trzeci rodzaj #iteracki +dra'at% dzie#cy si na tragedi i ko'edi. Wyitny'itragika'i okresu k#asycznego y#i ,jsc$y#os (-ersowie)%o3ok#es (#nty&ona% rl"dy%) i urypides (=edea).8ajardziej znany' autore' ko'edii y ,rysto3anes. Wzwizku z oc$oda'i teatra#ny'i ku czci 9ionizosapowstaa udow#a teatra#na o niezwykej konstrukcji.-odsu'owujc% wida0 i* /recy w ardzo wie#u

dziedzinac$ takic$ jak4 arc$itektura% sztuka% rze!a%#iteratura i G#ozoGa% 'a swoje du*e osignicia% ktreprzyczyniy si do rozwoju cywi#izacji i nauki.


20/43

a3ona ,nakreont


21/43

' (&rzyska olim%ijskie

Igrzyska odyway si na cze&0 wszystkic$ ogw. 8ajwiksze i

najsynniejsze odyway si na cze&0 2eusa% co cztery #ata w1#i'pii. -ierwsze odyy si LLF r. p.n.e. W czasie trwania igrzysk wcaej /recji oowizywa pokj. taro*ytne 1#i'piady zakoczyy siw MNA r. n.e.

' J)zyk

1koo LAO r. p.n.e. w wyniku kontaktw /rekw z :enicjana'icywi#izacja grecka osigna inny wy'iar powsta precyzyjnya#3aet% znajdujcy zastosowanie z niewie#ki'i z'iana'i w czasac$dzisiejszyc$. W Bera'eikos w ,tenac$ odna#eziono waz attyck zinskrypcj pisan $eksa'etre' te'u% ktry y naj#epszy'tancerze'. Cest to przykad najwcze&niejszego pis'a

a#3aetycznego. 1d tego czasu nastpi stay rozwj ku#turypi&'iennej. 2najo'o&0 a#3aetu uatwia wy'ian 'yi ido&wiadcze% z czy' wiza si rozwj wie#u dziedzin *ycia.


22/43

' Demokracja ateska

a'a nazwa poc$odzi od de'os5#ud i kratos + wadza% czy#i

dosownie #udowadztwo. 1prcz caego 'nstwa droniejszyc$z'ian% opieraa si ona gwnie na 'o*#iwo&ci udziau wzarzdzaniu pastwe' wszystkic$ penoprawnyc$ oywate#i%ktrzy ukoczy#i udowyc$ oywate#i 'ieszkajcyc$ poza

,tena'i. *h+o%i% szczeg#nie w okresie prac ro#nyc$ nie ra#iudziau w gosowaniu% ze wzg#du na od#ego&0% jak 'usie#iyprzey0% *ey odda0 gos. Kozwizanie' tego pro#e'u yooczywi&cie de#egowanie z ka*dej wioski przedstawicie#a% ktry yzada o interesy producentw *ywno&ci. Brytykowano tak*e czas

podej'owanyc$ decyzji% co w ta'tyc$% urz#iwyc$ czasac$ 'iaoogro'ne znaczenie. W wypadku zagro*enia pastwa% 'i'ourzdu strategw% najwa*niejsze rozstrzygnicia 'usiay jednakzapada0 na 2gro'adzeniu% co nie zawsze yo rzecz rozsdn.


23/43

Architektura staroytnego Rzymu

Architektura staroytnego Rzymubya pocztkowozwizana tylko z Rzymem. Pniej, co byo efektem licznychpodbojw, jej zasig ogarn prawie ca EuropZachodni, Bakany, Grecj, AzjMniejsz, Syri, Palestyn i Afryk Pnocn. Okres, wktrym trwa stopniowy jej rozwj, rozkwit i okres schykowy

to czas od VI w. p.n.e. do V w. Okres ten mona podzieli nakilka etapw:

okres panowania krlw (VI w. p.n.e. V w. p.n.e.)okres republiki (V w. p.n.e. I w. p.n.e.), a dokadniej 30 rokp.n.e.

okres cesarstwa (od 30 p.n.e. do poowy III w.)okres pnego antyku (od poowy III do koca V w.)


24/43

Pocztki architektury rzymskiej s raczej proste, a sposbwznoszenia budowli mona powiedzie prymitywny, jakna wczesne standardy. W okresiewczesnej monarchii Rzym by miastem drewnianym, a dopokrywania dachw uywano somy. Pierwsze rzymskiewitynie powstay podczas panowania etruskich krlw,to wtedy Rzymianie nauczyli si odlewa brz orazwypala terakot. Jednak znaczenie Rzymu w wiecierdziemnomorskim byo praktycznie adne. Sytuacja sizmienia, kiedy Rzym nawiza liczne kontakty handlowe,rozpocz ekspansj na pwyspie oraz zapozna si zarchitektur hellenistyczn, zwaszcza Grekw. Te

czynniki w zdecydowanym stopniu wpyny na dalszeksztatowanie si architektury Staroytnego Rzymu.


25/43


26/43

Miasta rzymskie posiaday regularny plan,uliceprzecinajce si pod ktem prostymorazrynek

stanowicy centrum. Rzymianie planowali wielkiezespoy miejskie za szczeglnie zabudow rynku -forum, przy ktrym byy skupione najwaniejsze

budowle w miecie, ktre z pocztku byyustawione do chaotycznie. Dopiero w okresiecesarstwa zaczto stosowa symetrie ukadw.

Architektura tego okresu miaa charakterreprezentacyjny. Budynki odznaczay si du

wielkoci i rozmaitoci porzdkw

architektonicznych.


27/43

Rzymianie budowali takegrobowce. Monumentalnemauzolea o kolistym ksztacie reprezentowane s przezmauzoleumCecylii Metelliprzyvia Apia. Naprostoktnej, murowanej bazie wznosi si cylindrycznacella o rednicy okoo 30 metrw, oboona trawertynem.Mur celli udekorowany jest fryzem i zwieczony gzymsem.Przykrywa j zapewne stokowy dach. Komora grobowajest okrga, a prowadzi do niej wski korytarz z dwiemaniszami po bokach. Zwykli obywatele byli chowani wzdudrg poza miastem, w kamiennych grobowcachozdobionych rzeba. Na terenie Rzymu istniej rwniepodziemne grobowce wykute w tufie wulkanicznym-katakumby, ktre tworz skomplikowany labiryntkorytarz z niszymi cianami na sarkofag lub urn zprochami.


28/43

Grobowiec Cecylii Metelli. Jejwspaniay grobowiec przy drodzeAppijskiej (Via Appia) zachowa si do

dzisiaj.Cecylia Metellabya crk KwintusaCecyliusza Metellusa Kreteskiego,konsula w 69 roku p.n.e. Bya takeon Marka Licyniusza Krassusa, synatriumwira Marka Krassusa. Jej syn, teMarek Licyniusz Krassus, zostakonsulem w 30 roku p.n.e.


29/43


30/43

Przykadem kunsztu Rzymian byonp.dziewitnacie

akweduktwzaopatrywujcych Rzym w wodpitn. Zreszt budowle tego typu wznoszone byyw wikszoci miast rzymskich. W Galii akweduktnazwanyPont Gardzachowa si do dzisiejszych

czasw. Zbudowany on by z trzech rzdwarkad, ktre osigay 48 metrw wysokoci.Najwyszy rzd mia 273 metry dugoci. Woda wmiastach rozprowadzana bya systemem naczypoczonych z zastosowaniem oowianych rur oduym przekroju, co jak wiemy nie odbijao sidobrze na zdrowiu Rzymian.


31/43

Akwedukt Pont Gard

Akwedukt zosta zbudowany w latach 26 - 16 p.n.e. na polecenieMarka Agryppy (na mocie zachowaa si inskrypcja z 19 p.n.e.powicona Agrypie).Budowla jest przykadem kunsztu iznajomoci tajnikw budowania przez Rzymian.


32/43

Osignicia staroytnych rzymian

8ajstarsze dzieje Kzy'u nie s znane. 8ie zac$oway si owie' *adne !rda$istoryczne% z ktryc$ 'o*na y si dowiedzie0% kiedy i w jakic$ oko#iczno&ciac$

powstao pastwo rzymskie.Br*yy na ten te'at r*ne #egendy. Cedna z nic$ opowiada o raciac$ #i!niakac$ 5

Ko'u#usie i Ke'usie.,e&enda o za+oeni- Rzym-

-rawowity kr# zosta podstpnie pozawiony tronu przez rata. ,y zapewni0panowanie swoi' dziecio'% okrutny wadca przeznaczy ratanic na westa#k.?y'czase' za spraw oga =arsa powia ona #i!nita 5 Rom-l-sai Rem-sa.8a

rozkaz kr#a wo*ono nie'ow#ta do wik#inowego kosza i wrzucono do ?yru% y zprde' rzeki popyny do 'orza. 9zieci jednak cudownie oca#ay. 2na#aza jewi#czyca iegnca do rzeki i nakar'ia wasny' '#ekie'. Wreszcie zaopiekowa sini'i 'iejscowy pasterz. Biedy c$opcy doroi% dowiedzie#i si o swoi' kr#ewski'poc$odzeniu. 1a#i#i podstpnego wadc i przywrci#i tron dziadkowi. W 'iejscu%gdzie zosta#i cudownie uratowani% postanowi#i zao*y0 nowe 'iasto. -odczaswznoszenia 'urw doszo do ktni i jki. Wwczas uniesiony gniewe' Ko'u#uszai swego rata Ke'usa% gdy ten zuc$wa#e o&'ie#i si przekroczy0 graniceprzyszego 'iasta.

1dtd Ko'u#us jako pierwszy kr# oj wadz w zao*ony' przez sieie 'ie&cie%ktre nazwano na jego cze&0 Roma(Kzy'). =iao to 'iejsce w /01rok- %rzednasz2 er2.


33/43

(talia i jej mieszkacy

W &rodkowej cz&ci -wyspu ,peniskiego

znajduje si krainazwana ,acj-m.2a'ieszkiwa#i j 'wicypo acinie,atynowie.-rzez krain tpynie rzeka 3y4er.W od#ego&ci okoo


34/43


35/43

Rzym krlestwem

-ocztkowo pastwo rzymskieyo 'onarc$i. Wedugtradycji panowao w ni' ko#ejno L kr#w (w rzeczywisto&ci

ty#ko trzej ostatni y#i postacia'i $istoryczny'i). -od koniecVI w. p.n.e. ostatni kr# poc$odzenia etruskiego (?arkwiniusz-yszny) zosta wypdzony% a w Kzy'ie utworzono repu#ik.1dtd oywate#e przej#i odpowiedzia#no&0 za pastwo% tj.rzdzenie ni' i ronienie go.

*zas %owstania Rzym-5 %o+oenie6zgodnie z#egend Kzy' powsta w LAM roku p.n.e. nad rzek?yer. W cigu ki#ku wiekw z 'aej osady sta si Kzy'(Ko'a) o#rzy'i' i'periu' na trzec$ kontynentac$4 w

uropie% ,3ryce -nocnej i ,zji.7strj6najpierw 'onarc$ia% pote' repu#ika% p!niej

cesarstwo.


36/43


37/43


38/43

!atrycj-szeyo to uprzywi#ejowana warstwa spoeczna% ogacioywate#e rzy'scy. -osiada#i oni pene prawa po#ityczne orazwyczne prawo piastowania urzdw (ty#ko oni 'og#i zostawa0

najwy*szy'i urzdnika'i% kapana'i% oGcera'i w ar'ii). po&rdpatrycjuszy wyierano czonkw senatu. !le4ej-sze5 ro#nicy% kupcy% rze'ienicy 5 y#i grup spoeczn

wywodzc si z poditej #udno&ci i przyyszw osied#ajcyc$ siw Kzy'ie. "ya to #udno&0 wo#na% #ecz nieposiadajca *adnyc$praw po#itycznyc$. -ocztkowo nie 'ie#i praw oej'owania

urzdw pastwowyc$. W ar'ii su*y#i w piec$ocie.=idzy p#eejusza'i a patrycjusza'i doc$odzio nieraz do

konPiktw% w wyniku czego p#eejusze uzyska#i pewne% niewie#kiezreszt prawa (od III w. p.n.e.).

Wojsko rzymskie

8ajwa*niejszy' i zaszczytny' oowizkie' oywate#i rzy'skic$ya su*a wojskowa. -owoywany y do niej w czasie wojny ten%kto ukoczy L rok *ycia. Wojsko rzy'skie skadao si zle&ionw#iczcyc$ po okoo cztery tysice *onierzy. -odstaw#egionw ya piec$ota (ci*kozrojna i #ekkozrojna). >egionowitowarzyszya rwnie* jazda (okoo MOO wojownikw).

Wojsko rzy'skie yo ar'i dorze zorganizowan izdyscyp#inowan.


39/43

Qonierze Kzy'scy

2a czasw 'onarc$ii 5 pierwszegoustroju I'periu' Kzy'skiego% doar'ii na#e*ay ty#ko osoy z

najwy*szyc$ warstw spoecznyc$.1owizek su*y wojskowejspoczywa wtedy na dorzeurodzonyc$% gdy* ty#ko oni 'og#ipokry0 koszty potrzenego

ekwipunku. Ko'u#us 5 #egendarnyzao*ycie# Kzy'u% stworzy rodowstruktur spoeczn. -odzie#ipastwo na trzy triusy% a tena kurie. Ba*da z nic$ wystawiaaOOO piec$oty na cze#e z tryune'wojskowy'. 6z&0 si zrojnyc$pod#egaa kr#owi. -rzy rosncy'zapotrzeowaniu na wojska ta'etoda stawaa si nieskuteczna%d#atego szsty kr# Kzy'u

przeprowadzi re3or'.


40/43

!astwo rzymskie ; cesarstwem

Jstrj repu#ikaski speniajcy swe zadanie w czasac$% gdyKzy' y 'ay' pastwe'% okaza si niesprawny% gdy Kzy'

sta si i'periu'. W ( wiek- %.n.e. re%-4lika rzymskazacz)+a %rzeywa< kryzys.2o*yo si na to wie#e przyczyn.

enat rzy'ski y za say% nieprzystosowany do ro#i wynikajcejz powikszenia si terytoriu' pastwa. Wojny powodoway% *eroso znaczenie wodzw% ktrzy nie c$cie#i podporzdkowa0 siprawo' repu#iki. Kywa#izacja wodzw o wadz czstoprowadzia do wyniszczajcyc$ kraj wojen do'owyc$.9oprowadzao to do ruiny gospodarstw c$opskic$. Ic$ zie'iczsto zagarnia#i 'o*ni% powikszajc swe 'ajtki (#aty3undia).6$opi% pozawieni &rodkw do *ycia% przenosi#i si do 'iasta.-owiksza#i ty' sa'y' #icz iedoty korzystajcej z po'ocy

pastwa. -raca niewo#nikw stawaa si coraz 'niej wydajna.Wzrost ucisku powodowa niec$0 i unty niewo#nikw.1#rzy'ie pastwo potrzeowao staej ar'ii.


41/43

W I wieku p.n.e. najwyitniejszy' wodze'rzy'ski' zosta Gaj-sz J-li-sz*ezar.Wsawi si podoje' /a#ii

(dzisiejszej :rancji). 9otar nawet nawyspy rytyjskie. 6ezar pokonawszystkic$ swoic$ rywa#i i zosta jedyny'wadc pastwa (jedynow+adc2).1trzy'a urzd do*ywotniego dyktatora."y nacze#ny' wodze'. 2arzdza

skare' pastwa. -rzeprowadzi z'ianyw senacie. kupi w swoic$ rkac$ nie'a#ca wadz.


42/43


43/43

D:(A7JA :# 7W#GA

,#eksander Bwa&niak

Wielkie Odkrycia Starożytnych Greków i Rzymian

Documents

Transcript of Wielkie Odkrycia Starożytnych Greków i Rzymian