WIEK a

ZDOLNOŚĆ DO PRACY

Prof. dr hab. med. Danuta KoradeckaCentralny Instytut Ochrony Pracy

– Państwowy Instytut Badawczy

Spis treści:

Aktywność zawodowa a zmiany demograficzneZmiany możliwości wykonywania pracy z wiekiem Podstawowe czynniki wpływające na zdolność do pracy Zarządzanie wiekiem w celu wydłużenia aktywności zawodowej

AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA A ZMIANY DEMOGRAFICZNE

Przeciętne dalsze trwanie życia kobiet i mężczyzn w wieku 60 lat w Polsce w latach 1950–2010

źródło: Trwanie życia w roku 2010, GUS

Udział osób w wieku 15–64 lata oraz w wieku 65+w populacji ogólnej w Polsce

źródło: Eurostat

Liczba ubezpieczonych oraz liczba emerytóww latach 2011–2059 według prognozy ZUS,

(przy założonej stopie bezrobocia rzędu 12,8% w roku bazowym)

źródło: Prognoza wpływów i wydatków Funduszu Emerytalnego do 2060 roku, ZUS 2010

polityka prorodzinna

warunki pracy i życia

Przeciętny okres pobierania emerytur w Polsce według grup świadczeniobiorców

źródło: Analiza wyników badania okresów pobierania emerytur i rent, ZUS 2007

Liczba zatrudnionych

Źródło: Eurostat, 2010

Najwięcej: Najmniej:

• Szwecja – 80,7%• Dania – 75,9%• Finlandia – 72,5%

• Polska – 45,8%• Słowenia – 46,9%• Malta – 49,3%

w wieku 55-59 lat

w wieku 60-64 lat• Najwięcej w Szwecji - 61%

• Najmniej:

na Węgrzech - 13%

w Polsce - 19,1%

Liczba zatrudnionych w wieku 60-64 la•Najwięcej w Szwecji – 61%

•Najmniej:na Węgrzech – 13%w Polsce – 19,1%

Źródło: Eurostat, 2010

W roku 2010 w Finlandii w wieku powyżej 60 roku życia przeszło na emeryturę 70,8 % osób

(w tym 12,7 % - powyżej 65 roku życia)

(źródło: Statistical Yearbook of Pensioners in Finland, 2010), str. 105

FINLANDIA

Wiek

Płeć

Powyżej 60 lat 60 – 64 lata Powyżej

65 lat

Kobiety 72,4 % 58,9 % 13,5 %

Mężczyźni 69,0 % 57,2 % 11,8 %

Ogółem 70,8 % 58,1 % 12,7 %

Odsetek osób w wieku 55–64 zatrudnionych w Polsce i w krajach UE-27 w latach 2000–2010

źródło: Eurostat

Jak będzie wydłużać się nasza praca

*Reforma startuje w 2013 r.; Wiek emerytalny rośnie o jeden miesiąc co cztery miesiące; Poziom 67 lat będzie osiągnięty dla mężczyzn w 2020 r., a dla kobiet w 2040 r. Do wyliczeń przyjęto, że dana osoba urodziła się w lipcu.

Źródło: KPRM

ZMIANY MOŻLIWOŚCI WYKONYWANIA PRACY Z WIEKIEM

Wymagania w pracy fizycznej a możliwości pracownika w ciągu życia zawodowego

W y d o l n o

0

1

2

3

4

5

6

7

Wi e k [ l a t a ]

2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0

W y d o l n o s c [ L /m i n ]

0

1

2

3

4

5 5

6

7

Wi e k [ l a t a

2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0

W y d o l n o s c [ L /m i n ]

0

1

2

3

4

5

6

7

Wi e k [ l a t a ]

2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0

2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0

MężczyźniRodzaj pracy: umysłowa: wydolność = 3.49 -0.014*wiek fizyczna: wydolność = 4.72 -0.033*wiek średnio ciężka: wydolność = 4.52 -0.031*wiek ciężka: wydolność = 5.21 -0.047*wiek

77

6

5

4

3

2

1

0

wiek [lata]

Wydolność [l/min]

mężczyźni (N =640)

Wskaźnik wydolności organizmu – maksymalne pobieranie tlenu (VO2 max w l/min)

źródło: Bugajska J. i in., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB

Wydo lno s c [ L /m in ]

0

1

2

3

4

5

6

7

Wi ek [ l a t a ]

20 30 40 50 60 70

Wydo lno s c [ L /m in ]

0

1

2

3

4

5

6

7

Wi ek [ l a t a ]

20 30 40 50 60 70

Wydo lno s c [ L /m in ]

0

1

2

3

4

5

6

7

Wi ek [ l a t a ]

20 30 40 50 60 70

KobietyRodzaj pracy: umysłowa: wydolność = 2.98 -0.022*wiek fizyczna: wydolność = 2.83 -0.013*wiek średnio ciężka: wydolność = 2.98 -0.018*wiek ciężka: wydolność = 3.46 -0.030*wiek

Wydolność [l/min]

20 30 40 50 60 70

7

6

5

4

3

2

1

0

wiek [lata]

kobiety (N =584)

Wskaźnik wydolności organizmu – maksymalne pobieranie tlenu (VO2 max w l/min)

źródło: Bugajska J. i in., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB

Zmiany maksymalnej siły mięśni ręki u kobiet, zachodzące wraz z wiekiem

źródło: Tokarski T. i in., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB

Zmiany maksymalnej siły mięśni ręki u mężczyzn, zachodzące wraz z wiekiem

źródło: Tokarski T. i in., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB

0

10

20

30

40

50

60

70

80

ud

ział

% b

adan

ych

osó

b

odnowa pełna brak odnowy 19 -35

36 -45

>45

Odnowa HR w grupach wiekowych badanych osób

19 - 35

36 - 45

> 45

Wiek (lata)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

ud

ział

% b

adan

ych

osó

b

odnowa pełna brak odnowy 19 -35

36 -45

>45

Odnowa HR w grupach wiekowych badanych osób

19 - 35

36 - 45

> 45

Wiek (lata)

Zmiany w tolerancji pracy w środowisku gorącym

źródło: Bugajska J. i in., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB

•obecna zdolność do pracy w porównaniu z najlepszą w życiu

•zdolność do pracy w stosunku do wymagań wykonywanego zawodu

•szacowanie upośledzenia zdolności do pracy z powoduschorzeń

•własna prognoza dotycząca zdolności do wykonywania pracyw ciągu najbliższych 2 lat

•zasoby psychiczne (zadowoleniez pracy, optymizm, aktywność/żwawość)

• liczba obecnych schorzeń rozpoznanych przez lekarza

•zwolnienia chorobowe w ciąguostatnich 12 miesięcy

Subiektywne Obiektywne

Wskaźnik zdolności do pracy (WAI)Parametry

Mierna(7 – 27)Mierna(7 – 27)

Umiarkowana (28 – 36)

Umiarkowana (28 – 36)

Dobra(37 – 43)

Dobra(37 – 43)

Doskonała(44 – 49)

Doskonała(44 – 49)

przywrócić zdolnośćdo pracy

poprawić zdolnośćdo pracy

doskonalić zdolnośćdo pracy

utrzymywaćzdolność do pracy

Wskaźnik zdolności do pracy (WAI)

Zdolność do pracyZdolność do pracy Działania korygujące

37 38 39 40 41 42

Farming

Wood industry

Metal industry

Transport

Social services

Building industry

Civil service

Other industry

Other services

Trade

Education

Health services

Electronics industry

Telecommunication

Financing, insuranceFinanse, ubezpieczeniaTelekomunikacja

Przemysł elektronicznySłużba zdrowia

SzkolnictwoHandel

Inne usługiInne gałęzie przemysłu

Służba cywilnaPrzemysł budowlany

Służby społeczneTransport

Przemysł metalowyPrzemysł drzewny

Rolnictwo

Średni wskaźnik zdolności do pracy (WAI) klasyfikowany jako dobry

u osób zatrudnionych w różnych gałęziach przemysłu (n = 3704)

Źródło: Ilmarinen, FIOH, 2010

59,965,2

33,340,4

18,627,9

12,817,8

0 20 40 60 80 100

mierna

umiarkowana

dobra

doskonała mężczyźni

kobiety

Zdolność do pracy(WAI)

% osób badanych w 50 r.ż.

Odsetek pracowników, którzy przeszli na rentę pomiędzy 51 a 62 r.ż, w odniesieniu do ich zdolności do pracy (WAI) w 50 r.ż.

(Tuomi 1995, 1997)

Związek między wiekiem pracownika a stresogennymi cechami pracy

Z badań prowadzonych przez CIOP-PIB (5.000 pracowników z 8 grup zawodowych) wynika, że w zawodach o przewadze obciążenia intelektualnego i emocjonalnego pracownicy starsi mają:

• większą kontrolę w pracy niż pracownicy młodsi • lepsze samopoczucie psychiczne niż pracownicy młodsi.

Pracownicy starsi lepiej sobie radzą z obciążającymi i konfliktowymi wymaganiami pracy.

źródło: Widerszal-Bazyl M. i in., „Stres psychospołeczny wśród pracowników w starszym wieku” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB

Poczucie więzi z organizacją i zawodem w grupie polskich pielęgniarek (N = 4.354) zależnie od wieku

Źródło: Widerszal-Bazyl M., CIOP-PIB, 2005 (w ramach projektu NEXT, 5. PR Komisji Europejskiej)

Źródło: Żołnierczyk D., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB

Różnice w tolerancji stresu w pracy w znacznie

większym stopniu zależą od warunków i

wymagań pracy typowych dla danego

przedsiębiorstwa czy stanowiska niż od wieku

badanych.

Związek między wiekiem pracownika a stresogennymi cechami pracy

PODSTAWOWE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE

NA ZDOLNOŚĆ DO PRACY

Wg Finnish Institute of Occupational Health, 2010

WARUNKI PRACY

Wsk

aźni

k za

trud

nion

ych

w w

arun

kach

zag

roże

nia

(na

1,00

0 za

trud

nion

ych)

Zatrudnieni w warunkach zagrożenia Choroby zawodowe

Wsk

aźni

k ch

orób

zaw

odow

ych

(na

100,

000

zatr

udni

onyc

h)

TRANSFORMACJA SYSTEMOWA

Zatrudnieni w warunkach zagrożenia oraz choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w latach 1987–2010

Subiektywna ocena poszczególnych czynników zagrożeń zawodowych nie pokrywa się

z ich obiektywną oceną i danymi GUS (N+ 10 tys. pracowników)

Odsetek pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami środowiskowymi.Porównanie wyników badań ankietowych i badań środowiskowych (wg CIOP-PIB)

oraz danych statystycznych (Z-10).

Źródło: Koradecka D. Program Wieloletni pn.: „Dostosowywanie warunków pracy do standardów Unii Europejskiej”. Główny Koordynator: CIOP-PIB

Poszkodowani w wypadkach przy pracy w Polsce według wieku w 2010 roku

>50% !

95 tys. wypadków przy pracy

446 śmiertelnych wypadków przy pracy 700 � ciężkich wypadków przy pracy

�3 tys. chorób zawodowych (nowe przypadki)

Koszty bezpośrednie ZUS (renty i odszkodowania) �5 mld zł

Koszty pośrednie (leczenie, rehabilitacja, społeczne) �20 mld zł

Źródło: dane Głównego Urzędu Statystycznego

Skutki nieodpowiednich warunków pracy w Polsce w 2010 roku

Wydatki pracodawców związane z bhp są w strukturze kosztów wciąż niewielkie stanowiąc (wg danych GUS)

w 2000 roku 1,4 %

w 2004 roku 1,0 %

w 2008 roku 1,0 %

Wydatki pracodawców związane z bezpieczeństwem i higieną pracy w Polsce

1,1% w dużych przedsiębiorstwach (2008) 0,6% w średnich przedsiębiorstwach (2008)

Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2008 r. - GUS Warszawa 2009 r.

Wydatki

administracja 0,2%

przetwórstwo przemysłowe 1,4 %

budownictwo 1,6 %

górnictwo 4,0 %

Kategoria Wskaźnik wypadkówryzyka na 1000 pracujących

(GUS, 2005)

0,93 5,73

1,2-2,8 15,42

2,00 12,26

3,33 17,43

Wydatki pracodawców związane z bezpieczeństwem i higieną pracy w Polsce

Odsetek pracujących którzy uważają, że w wieku 60 lat będą w stanie wykonywać tę samą pracę, którą wykonują obecnie

- według grup wiekowych, w wybranych krajach UE

(Źródło: EWCS 2010)

Procent osób uczących się i dokształcających w różnych grupach wiekowych, w wybranych krajach UE

Źródło: Raport Polska 2030

Podstawowe czynniki ograniczające zatrudnienie osób starszych:Organizacja pracy i technologia: m.in. tempo pracy, złe warunki pracy, konieczność zdobywania nowych umiejętności i kwalifikacji, przy braku odpowiednich szkoleńIndywidualne cechy osób starszych: m.in. relatywnie niski poziom wykształcenia, zły stan zdrowia, kłopoty z adaptacją do nowych warunków, zmęczenie pracą, obawa przed konkurencją ze strony młodychUwarunkowania ekonomiczne i społeczne: m.in. bezrobocie, dyskryminacja na rynku pracy z powodu wieku (ageizm), zapotrzebowanie rodzin na pracę starzejących się osób (opieka nad wnukami, sędziwymi rodzicami czy małżonkiem)

Źródło: W trosce o pracę, Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2004, UNDP 2004

ZARZĄDZANIE WIEKIEM W CELU WYDŁUŻENIA

AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ

Zarządzanie wiekiem aktywne i zintegrowane z fazami życia

Zarządzanie wiekiem odnosi się do:

• odpowiedniego kształtowania polityki społecznej

na poziomie państwa w celu zarządzania

procesami starzenia się pracujących,

• działań wewnątrz przedsiębiorstw i instytucji,

które pozwalają racjonalnie i efektywnie

wykorzystywać posiadane zasoby ludzkie, w tym

pracowników w wieku starszym.

W ramach krajowej polityki, na wszystkich etapach życia zawodowego, powinny

zostać podjęte środki umożliwiające pracownikom w starszym wieku

kontynuowanie zatrudnienia w zadowalających warunkach pracy

Zalecenie nr 162 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące pracowników w starszym wieku

(4 czerwca 1980)

Dla pracowników starszych wiekiem należy zastosować środki mające na celu:

ograniczanie szczególnie obciążających warunków środowiska pracy,

zmianę form organizacji pracy i czasu pracy, które prowadzą do stresu lub przeciążenia rytmem pracy

Zalecenie nr 162 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące pracowników w starszym wieku

(4 czerwca 1980)

Dla pracowników starszych wiekiem należy zastosować środki mające na celu:

dostosowanie stanowiska pracy i zadań do możliwości pracownika z uwzględnieniem dostępnych środków technicznych, a w szczególności zasad ergonomii, w celu ochrony zdrowia, zapobiegania wypadkom i zachowania zdolności do pracy

zapewnienie systematycznego nadzoru nad stanem zdrowia pracowników

Zalecenie nr 162 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące pracowników w starszym wieku

(4 czerwca 1980)

Zarządzanie wiekiem jest najbardziej skuteczne, gdy prowadzone działania są rozłożone na cały okres

życia zawodowego.

"European Year for Active Ageing” - 2012

• CEL: pomoc w tworzeniu lepszych miejsc i warunków pracy dla rosnącej liczby osób starszych w Europie, wsparcie w pełnieniu aktywnych ról w społeczeństwie, zachęcenie do „zdrowego starzenia się”.

• Inicjatywa ma służyć jako ramy dla pogłębiania wiedzy, identyfikacji i rozpowszechniania dobrych praktyk i –co najważniejsze- do zachęcania decydentów i zainteresowanych stron na wszystkich szczeblach w celu wspierania aktywnego starzenia się.

• Aktywne starzenie się obejmuje: stwarzanie możliwości dla osób starszych do kontynuowania pracy zawodowej i zachowania zdrowia, do pełnienia aktywnych ról w społeczeństwie, tworzenie polityk wspierających aktywne starzenie się na wszystkich szczeblach zarządzania.

Źródło: http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&catId=89&newsId=860&furtherNews=yes

Zdolność do pracy według prof. J. Ilmarinen’a (FIOH)(zmodyfikowana przez dr Richenhagen)

J. Ilmarinen, Generationenmanagement, 28.05.2008

+

WNIOSKI

1) Postęp cywilizacyjny wpłynął na wydłużenie wieku społeczeństwa (przede wszystkim kobiet)

2) Niezbędne jest podjęcie działań umożliwiających wydłużenie aktywności zawodowej i opóźnienie wyjścia z rynku pracy

WNIOSKI

3) Zmiany zdolności do pracy mają w znacznym stopniu charakter indywidualny, należy więc monitorować stan zdrowia poszczególnych pracowników w relacji wymagań stawianych przez pracę (reaktywacja funkcji medycyny pracy oraz służb bhp w przedsiębiorstwach w wymiarze proporcjonalnym do kategorii ryzyka zawodowego)

WNIOSKI

4) Fundusz Ubezpieczeń od Wypadków i Chorób Zawodowych – zgodnie z doświadczeniami innych krajów – powinien być skierowany oprócz obecnych funkcji na:

a) techniczną, organizacyjną i medyczną profilaktykę zagrożeń zawodowych w przedsiębiorstwach

b) możliwie wysoki standard procedur medycznych bezpośrednio po wypadkach przy pracy w celu przywracania zdolności do pracy

WNIOSKI

WYMAGA TO

PILNEGO OSIĄGNIĘCIA

1% nakładów na prewencję

UJĘTEGO W USTAWIE

o ubezpieczeniu społecznym

z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

WNIOSKI

5) Należy zmniejszać obciążenie pracowników (w tym starszych, a szczególnie kobiet) stosując odpowiedniea) Rozwiązania techniczne

• Eliminacja lub ograniczanie ciężkiej pracy fizycznej

• ergonomiczne stanowiska pracy i bezpieczne technologie

• odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej

b) Rozwiązania organizacyjne• rotacja okresowa pracowników między

stanowiskami pracy lub zmiana stanowiska pracy• elastyczny czas pracy

WNIOSKI

6) Szkolenie w celu zdobywania nowych umiejętności

i kompetencji powinno dotyczyć całego okresu

zatrudnienia (nie tylko 50+)

WNIOSKI

7) Zarządzanie wiekiem w odniesieniu do pracujących powinno być realizowane:

a) na poziomie państwa

• polityka społeczna

b) na poziomie przedsiębiorstwa

• programy planowania karier zawodowych

• programy zakończenia pracy i przechodzenia na emeryturę