Barok Barok wiek niepokojuwiek niepokoju

(Koniec XVI w. – XVII w. początek XVIII w.)(Koniec XVI w. – XVII w. początek XVIII w.)

baroccobarocco – – z j. portugalskiegoz j. portugalskiego - - perła o nieregularnym kształcieperła o nieregularnym kształcie

baroquebaroque – – z j. francuskiego XVIII w. - z j. francuskiego XVIII w. - „dziwny”, pełen przeciwieństw, „dziwny”, pełen przeciwieństw, przeciwieństwo przeciwieństwo renesansowego ładu i renesansowego ładu i harmoniiharmonii

Człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, Człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą.ale trzciną myślącą.

Blaise PascalBlaise Pascal

Niepokój w EuropieNiepokój w Europie kontrreformacja (Trybunał Inkwizycji i Indeks Ksiąg Zakazanych)kontrreformacja (Trybunał Inkwizycji i Indeks Ksiąg Zakazanych) 1600 r. 1600 r. – – ginie na stosie Giordano Brunoginie na stosie Giordano Bruno 1648 r. 1648 r. – – koniec wojny trzydziestoletniejkoniec wojny trzydziestoletniej

i w Rzeczpospoliteji w RzeczpospolitejXVII w. = wiek wojenXVII w. = wiek wojen

1610 – 1634 – 1610 – 1634 – wojny z Rosjąwojny z Rosją

1620 – 1621 – 1620 – 1621 – wojny z Turcjąwojny z Turcją

16481648 –– powstanie Bohdana Chmielnickiegopowstanie Bohdana Chmielnickiego

1655 – 1660 – 1655 – 1660 – potop szwedzkipotop szwedzki

16731673 –– zwycięstwo nad Turcją pod zwycięstwo nad Turcją pod ChocimiemChocimiem

16831683 –– odsiecz wiedeńskaodsiecz wiedeńska

„„Trylogia”Trylogia”

Henryka Henryka SienkiewiczaSienkiewicza

Zwiastun barokuZwiastun barokuMikołaj Sęp - SzarzyńskiMikołaj Sęp - Szarzyński

„„Pokój – szczęśliwość, ale bojowaniePokój – szczęśliwość, ale bojowanieByt nasz podniebny.”Byt nasz podniebny.”

„„Cóż będę czynił w tak straszliwym bojuCóż będę czynił w tak straszliwym bojuWątły, niebaczny, rozdwojony w sobie”Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie”

Sonet IIISonet III„„O wojnie naszej, którą wiedziemyO wojnie naszej, którą wiedziemy

z szatanem, światem i ciałem”z szatanem, światem i ciałem”

HAMLETOWSKI DYLEMATHAMLETOWSKI DYLEMAT„„I nie miłować ciężko i miłowaćI nie miłować ciężko i miłowaćNędzna pociecha, gdy żądzą zwiedzioneNędzna pociecha, gdy żądzą zwiedzioneMyśli cukrują nazbyt rzeczy one,Myśli cukrują nazbyt rzeczy one,Które i mienić, i muszą się psować”Które i mienić, i muszą się psować”

Sonet VSonet V„ „ O nietrwałej miłości rzeczy świata tego”O nietrwałej miłości rzeczy świata tego”

Metafizyczny niepokójMetafizyczny niepokójMotyw - vanitas… - kruchość istnieniaMotyw - vanitas… - kruchość istnienia

Daniel NaborowskiDaniel Naborowski„„Godzina za godziną niepojęcie chodzi:Godzina za godziną niepojęcie chodzi:

Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.”Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.”

„„Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt - żywot ludzki słynie”Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt - żywot ludzki słynie”

„„Krótkość żywota”Krótkość żywota”

„„Marna marność słynie” – parafraza słów KoheletaMarna marność słynie” – parafraza słów Koheleta

„„Marność”Marność” Zbigniew MorsztynZbigniew Morsztyn

„„Ale i sam świat cóż jest? Tylko pierzeAle i sam świat cóż jest? Tylko pierze

I lekkie wiatrem nadziane pęcherze”I lekkie wiatrem nadziane pęcherze”

„„Emblema 38”Emblema 38”

Philippe de ChampaignePhilippe de Champaigne„Vanitas”„Vanitas”

Juan Valdes Juan Valdes Leal Leal

„In ictu oculi”„In ictu oculi”

Dworska apologia Dworska apologia pięknapięknamarinizm – marinizm – Giambattista Giambattista

MarinoMarino – kierunek w – kierunek w poezji barokowej poezji barokowej charakteryzujący się charakteryzujący się wirtuozerią języka wirtuozerią języka

cel poetycki:cel poetycki: olśnić, olśnić, zdziwić, zaszokować zdziwić, zaszokować czytelnika czytelnika

narzędzia poetyckie:narzędzia poetyckie: koncept, paradoks koncept, paradoks oksymoron, kontrast, oksymoron, kontrast, antytezaantyteza

Wiersze strojne w bogactwo Wiersze strojne w bogactwo środków artystycznychśrodków artystycznych

Jan Andrzej MorsztynJan Andrzej Morsztyn

„„Do trupa”Do trupa” – – sonet zawierający szokujący koncept (trup sonet zawierający szokujący koncept (trup ~~ zakochany) zakochany)

„„Ty leżysz zabity i jam też zabity,Ty leżysz zabity i jam też zabity,Ty strzałą śmierci, ja strzałą miłości…”Ty strzałą śmierci, ja strzałą miłości…”

„„Niestatek”Niestatek”„„Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa – Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa –

Niźli będzi stateczną która białogłowa…”Niźli będzi stateczną która białogłowa…”

„ „ O swej pannie”O swej pannie”„„Biały śnieg, świeżo spadły…Biały śnieg, świeżo spadły… Biały kwiat liliowy…Biały kwiat liliowy… Ale bielsza mej panny płeć twarz i szyjeAle bielsza mej panny płeć twarz i szyje Niż marmur, mleko, łabędź, perła, śnieg, lilie.”Niż marmur, mleko, łabędź, perła, śnieg, lilie.”

SARMATYZMSARMATYZMIdeologia, mentalność, styl życia Ideologia, mentalność, styl życia

charakterystyczny dla szlachtycharakterystyczny dla szlachty„„Musi tu każdy w tym być twoim żakiemMusi tu każdy w tym być twoim żakiemŻe pierwszy człowiek Jadam był Polakiem”Że pierwszy człowiek Jadam był Polakiem”

Cechy pozytywne:Cechy pozytywne:

patriotyzmpatriotyzm

pielęgnowanie tradycjipielęgnowanie tradycji

gościnnoścgościnnośc

Cechy negatywne:Cechy negatywne:

megalomaniamegalomania

ksenofobiaksenofobia

warcholstwowarcholstwo

Wizerunek szlachcica – sarmatyWizerunek szlachcica – sarmaty

„„Pamiętniki”Pamiętniki” – – J. Ch. PasekJ. Ch. Pasek – – soczysty język, makaronizmy, dokument soczysty język, makaronizmy, dokument mentalności przeciętnego szlachcica, mentalności przeciętnego szlachcica, pieniacza i awanturnika, który przez 12 lat pieniacza i awanturnika, który przez 12 lat służył pod komendą Stefana Czarnieckiego, służył pod komendą Stefana Czarnieckiego, a później gospodarował w Małopolscea później gospodarował w Małopolsce

Krytyka wad Krytyka wad szlacheckichszlacheckichWacław PotockiWacław Potocki – – „Ogród fraszek”„Ogród fraszek”

„„Zbytki polskie”Zbytki polskie”O czymże Polska myśli i we dnie i w nocy?O czymże Polska myśli i we dnie i w nocy?Żeby sześć zaprzęgano koni do karocy...Żeby sześć zaprzęgano koni do karocy...Te wszystkie ich pompy, wszystkie ich splendeceTe wszystkie ich pompy, wszystkie ich splendecePogasną jako w wodzie utopione świece”.Pogasną jako w wodzie utopione świece”.

inne fraszki:inne fraszki:

„„Pospolite ruszenie”Pospolite ruszenie”

„„Niech śpi pijany”Niech śpi pijany”

„„Nierządem Polska Nierządem Polska stoi”stoi”

Molier – Jean Baptiste Molier – Jean Baptiste PoquelinPoquelinAutor komedii, reżyser i aktor Autor komedii, reżyser i aktor

(lubił grywać role tragiczne)(lubił grywać role tragiczne)

Założyciel „Teatru Wspaniałego”Założyciel „Teatru Wspaniałego”

Cieszący się poparciem i opieką Cieszący się poparciem i opieką króla Ludwika XIVkróla Ludwika XIV

We wszystkich swoich sztukach We wszystkich swoich sztukach zagrał główne rolezagrał główne role

„„Skąpiec”, „Szkoła żon”, „Mieszczanin szlachcicem”, Skąpiec”, „Szkoła żon”, „Mieszczanin szlachcicem”, „Chory z urojenia”, Don Juan”, „Mizantrop”„Chory z urojenia”, Don Juan”, „Mizantrop”

Molier – Molier – „Świętoszek”„Świętoszek”komedia charakterówkomedia charakterów

TartuffeTartuffe hipokryta, czyli hipokryta, czyli mistrz obłudymistrz obłudy

„„Zgorszenie świata – oto co sumienie gniecie,Zgorszenie świata – oto co sumienie gniecie,

I wcale ten nie grzeszy, kto grzeszy w sekrecie”I wcale ten nie grzeszy, kto grzeszy w sekrecie”

OrgonOrgonpoczciwy głupiec, poczciwy głupiec,

naiwniaknaiwniak

„ „ Naiwność ludzka bywa bezmierną Naiwność ludzka bywa bezmierną czasami”czasami”

Każdy Świętoszek potrzebuje swego Orgona?Każdy Świętoszek potrzebuje swego Orgona?

„„A gdybyś już przesadą musiał grzeszyć stale,A gdybyś już przesadą musiał grzeszyć stale,

Lepiej zbyt wierzyć w ludzi, niż nie wierzyć wcale”Lepiej zbyt wierzyć w ludzi, niż nie wierzyć wcale”

Kleant Kleant

Molier wystąpił w roli Orgona aż 43 razy! Molier wystąpił w roli Orgona aż 43 razy!