„Wielokulturowość Dolnego Śląska”

Joanna Budzik

Olga Szczygieł

Julia Szeląg

Martyna Grygierek

Promotor : Izabella Frąckowiak

Spis treściSpis treści…………………………………….……………..2

Wstęp……………………………………………….………..3

Dzielnica czterech świątyń….….…………………4,5

Prawosławie…………………………..…………6,7,8,9

Katolicyzm………………..…………………...10,11,12

Judaizm………………………….…….…………….13,14

Symbole związane z Judaizmem……….……...15

Cmentarz Żydowski w Legnicy………….…..….16

Macewa i jej symbolika……………….……….….17

Synagoga pod białym bocianem……….…18,19

Ewangelicyzm……….……………………….……20,21

Kościół pokoju w Jaworze…………………..……22

Wnioski i podsumowanie………………….….…23

Streszczenie angielskie……………………………24

Bibliografia……………..………….…….……………25

~ 2 ~

PODZIĘKOWANIAChciałyśmy podziękować wszystkim, którzy pomagali nam w robieniu projektu, szczególnie naszej promotorce Pani Izabelli Frąckowiak.

WSTĘP W tym roku na obozie jesiennym odwiedziliśmy Dolny Śląsk. Byłyśmy we Wrocławiu, Kliczkowie i okolicach. Zwiedzaliśmy świątynie, zamki i miasta. Dowiedzieliśmy się wielu bardzo ciekawych informacji od różnych specjalistów.

Wybrałyśmy temat „Wielokulturowość Dolnego Śląska” ponieważ zainteresowało nas bogactwo religii występujących w tym regionie oraz ich historia. Uważamy, że są one ważną częścią kultury tego obszaru. Skupiłyśmy się na czterech najpopularniejszych wyznaniach: Rzymsko-Katolickim, Judaizmie, Protestantyzmie i Prawosławiu. Pytania badawcze, które sobie zadałyśmy to:

Wyznawcy jakich religii zamieszkują Dolny Śląsk? Jaka jest historia religijna Dolnego Śląska?

Aby odpowiedzieć na te pytania odwiedziłyśmy Dzielnicę Czterech Świątyń we Wrocławiu, Kościół Pokoju w Jaworze i Cmentarz Żydowski w Legnicy.

Z powodu wielu wojen i różnych nacji region ten jest bogaty w najróżniejsze kultury i religie. Zebrałyśmy wiele materiałów na te tematy, korzystając z Internetu, książek i spotkań z wyznawcami tych religii.

~ 3 ~

~ 4 ~

DZIELNICA WZAJEMNEGO SZACUNKU CZTERECH WYZNAŃ

Dzielnica Wzajemnego Szacunku Czterech Wyznań (inaczej Dzielnica czterech Świątyń) znajduje się pomiędzy ulicami Kazimierza Wielkiego, św. Antoniego, Pawła Włodkowica i św. Mikołaja.1 Nazwa ta funkcjonuje od 1995 roku z inicjatywy duchownych chrześcijańskich (katolickich, prawosławnych i protestanckich) oraz działacza społeczności żydowskiej Jerzego Kichlera. Jest ona unikalna na skale Polski i Europy. O jej wyjątkowym charakterze decydują wspaniałe zabytki architektury sakralnej. Obszar ten nigdy nie był i nadal nie jest dzielnicą w sensie prawnym.2

W okolicy tej w pobliżu siebie znajdują się cztery świątynie różnych wyznań (pomiędzy nimi jest najwięcej 300 metrów odległości). Tworzą one jedną wspólnotę od marca 1995 roku. Są to:

prawosławny sobór Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy; rzymskokatolicki kościół św. Antoniego z Padwy; ewangelicko-augsburski kościół Opatrzności Bożej; synagoga Pod Białym Bocianem.

Społeczności czterech wyznań zaczęły się wzajemnie odwiedzać w kościołach i w synagodze z okazji świąt religijnych. Wierni czterech wyznań organizują wiele wspólnych imprez charytatywnych, spotkań edukacyjnych dla dzieci oraz modlitwy ekumeniczne aby przybliżyć kulturową i religijną różnorodność miasta.

Mapa dzielnicy czterech świątyń:

1 Ulotki zebrane podczas zwiedzania

2 http://www.fundacja4wyznan.pl/index.php?str=2

~ 5 ~

PRAWOSŁAWIE

~ 6 ~

PRAWOSŁAWIEPrawosławna świątynia nosi nazwę Cerkiew. Składa się ona z przedsionka, nawy głównej i prezbiterium, do którego mają wstęp tylko kapłani. Mają oni możliwość założenia rodziny. Krzyż prawosławny jest ośmioramienny.3

Górna belka oznacza napis „Jezus Nazarejczyk, Król Żydowski”.

Środkowa to miejsce na którym zostały umieszczone ramiona Jezusa.

Dolna belka to miejsce na nogi Ukrzyżowanego. Jej podniesiony koniec wskazuje na łotra, który się nawrócił i poszedł do nieba, a opuszczony drugiego łotra, który poszedł do piekła. 4

Wyznawcy prawosławia nie uznają zwierzchnictwa papieża, każdy biskup sam zarządza swoją diecezją. Według ich wiary jedynym człowiekiem bez grzechu był Jezus Chrystus. Najczęściej otrzymują chrzest w wieku niemowlęcym, a niedługo później przyjmują pierwszą komunię świętą. Po raz pierwszy spowiadają się w wieku około siedmiu lat. Post eucharystyczny trwa od godziny 12 w sobotę do eucharystii w niedzielę. W cerkwiach nie ma organów ani innych instrumentów muzycznych. Śpiewa się a-capella. Obowiązuje kalendarz Juliański. Kościół prawosławny odrzuca ideę odpustu i czyśćca. Tradycja w prawosławiu ma bardzo duże znaczenie, w jej skład wchodzi Pismo Święte, symbole wiary, postanowienia soborów powszechnych i dokumenty pochodzące od ojców kościoła, kanon, księgi liturgiczne i ikony. Sobór powszechny jest to spotkanie wszystkich biskupów całego Kościoła w celu ustanowienia praw kościelnych. Prawosławie jest to trzecia co do wielkości chrześcijańska wspólnota wyznaniowa.5

3 notatki4 notatki5 http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawos%C5%82awie

~ 7 ~

CERKIEW KATEDRALNA NARODZENIA PRZENAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY

Świątynia ta ma bardzo bogatą historię i już w XIII wieku na jej miejscu znajdowała katolicka kaplica cmentarna, która spłonęła około 1400 roku. Odbudowano ją kilka lat później jako kościół św. Barbary. Budowla ta była wzniesiona w stylu półgotyckim z cegły oraz miała trzy nawy i dwie wieże. W roku 1526 roku świątynia została przekazana ewangelikom, którzy zbudowali ambonę protestancką. W następnych stuleciach dodawano elementy barokowe i neogotyckie. Niestety podczas

II wojny światowej zniszczono średniowieczne polichromie, całe wyposażenie, spłonęły dachy i sklepienia. Kościół odbudowano między 1959, a 1961 rokiem, od 1963 roku cerkiew ta funkcjonuje jako cerkiew katedralna6.

SAKRAMENTYChrzest jest pierwszym sakramentem i przyjmują go dzieci w wieku niemowlęcym. Jego dwa najważniejsze elementy to przyzywanie Trójcy Świętej i trzykrotne zanurzenie w wodzie. Dzieci są całkowicie zanurzane w wodzie za każdym razem kiedy pada imię jednej osoby z Trójcy. Poprzez chrzest zmywa się z dzieci grzech pierworodny. Pierwszą Komunię Świętą przyjmuje się niedługo po chrzcie. Pokuta w prawosławiu zwana jest czasem powtórnym chrztem. Istota spowiedzi jest oczyszczenie człowieka i wprowadzenie z powrotem na właściwą drogę7.

W kościele prawosławnym występują trzy różne stopnie wyższe święceń kapłańskich: biskup, kapłan i diakon oraz dwa niższe – subdiakon i lektor. Jedynie biskup ma prawo udzielania święceń. Prawosławni kapłani dzielą się na dwie gruby : kler „biały”– żonatych i kler „czarnych” – mnichów. Po przyjęciu święceń kapłańskich wyższego stopnia nie można się ożenić.

Małżeństwo jest nazywane mianem uwieńczenia albo koronacji. Nie kończy się nawet w przypadku śmierci jednego z małżonków. Traktuje się je tak samo jak sakrament kapłaństwa. Najważniejszy cel małżeństwa to wspólny rozwój duchowy małżonków, drugorzędnym jest wychowanie potomstwa. Małżeństwo ma swoją kontynuację w wieczności. Obrzęd składa się z zaręczyn i ślubu, a ceremonia jest długa rozbudowana w symbole. Zaręczyny mają miejsce przed kościołem, a ślub zaraz po nich w środku cerkwi.6 http://pl.wikipedia.org/wiki/Sob%C3%B3r_Narodzenia_Przenaj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Bogurodzicy_we_Wroc%C5%82awiu7 notatki

~ 8 ~

Akcja „Wisła” była to militarna akcja międzynarodowa. Polegała ona na wysiedlaniu ludności z wschodnich terenów państwa Polskiego (w tym z Dolnego Śląska). Rozpoczęto ją w kwietniu 1947 roku aż do ostatnich wysiedleń w 1950. Chociaż objęła tylko część wyznawców prawosławia z tego regionu miała bardzo znaczące skutki: naruszenie integralności i dezorganizację wspólnot parafialnych, konieczność tworzenia tych struktur w bardzo trudnych warunkach na nowych terenach. Było to jedno z najważniejszych wydarzeń, wpływających na osłabienie Kościoła Prawosławnego. Jej skutki odczuwane są po dzień dzisiejszy8

8http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/41dbefb1739cf039c12572d600486dcd/$FILE/Polski%20Autokefaliczny%20Kościół%20Prawosławny%20wobec%20akcji%20Wisła.pdf

~ 9 ~

KATOLICYZM

~ 10 ~

KATOLICYZMKościół katolicki , nazywany też rzymsko-katolickim, powstał w wyniku Wielkiej Schizmy w 1054 roku. Wtedy to chrześcijaństwo podzieliło się na dwa odłamy, Katolicyzm i Protestantyzm. Katolicyzm jest jednym z najliczniejszych wyznań, obok prawosławia i protestantyzmu. Na świecie jest ponad 1, 2 mld wyznawców tej religii9. Według wiary katolików, Jezus jest założycielem tej religii, a apostoł Piotr, pierwszym papieżem. Najważniejszym źródłem wiary w tej religii jest Pismo Święte. Składa się z dwóch części Starego i Nowego Testamentu. Nowy Testament składa się z 27 ksiąg, a Stary z 48. Stary Testament opowiada o Narodzie Izraela i o tym co się działo przed Jezusem. Nowy Testament natomiast opowiada o życiu Jezusa, jego czynach i cudach.

Główne prawdy wiary:

-Bóg jest jeden w trzech osobach i jest jedynym prawdziwym Bogiem

-Jezus Chrystus jest Synem Bożym i umarł za nasze grzechy na krzyżu

-Bóg stworzył zwierzęta, rośliny, świat, ludzi i dał im to wszystko we władani

-Bóg zapowiedział, że po śmierci będziemy mogli żyć wiecznie w niebie, wraz z nim

-warunkiem zmartwychwstania jest przyjęcie chrztu świętego i Pierwszej Komunii

Według ich wiary, Bóg dał im także przykazania, którymi mają się kierować. Jest to 10 Przykazań, zwanych dekalogiem, które według ich wiary, Mojżesz otrzymał na górze Synaj.

10 Przykazań:

1. Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną.2. Nie będziesz brał imienia Pana Boga swego na daremno. 3. Pamiętaj, aby dzień święty święcił.4. Czcij ojca swego i matkę swoją5. Nie zabijaj.6. Nie cudzołóż.7. Nie kradnij.

9 http://pl.wikipedia.org/wiki/Katolicyzm

~ 11 ~

8. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu.9. Nie pożądaj żony bliźniego swego.10. Ani żadnej rzeczy, która jego jest.

Kościół św. Antoniego z PadwyNa terenie dzielnicy Czterech Świątyń znajduję się także kościół św. Antoniego z Padwy, znajdujący się przy ulicy św. Antoniego we Wrocławiu. Jest to kościół rzymsko-katolicki. Został zbudowany w latach 1685-92, pod kierownictwem Mateusza Bienera. Kościół, zbudowany w stylu barokowym, został dobudowany do istniejącego już klasztoru. Kościół przechodził z rąk do rąk, aż w końcu trafił do zakonu paulinów, którzy opiekują się nim do dzisiaj10.

Portal z figurką św. Antoniego

10http://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Antoniego_z_Padwy_we_Wroc%C5%82awiu

~ 12 ~

JUDAIZM

~ 13 ~

JUDAIZMJudaizm to religia monoteistyczna, w której podstawą jest wiara w jednego Boga, będącego nie tylko Stwórcą świata, ale także jego stałym „opiekunem”. Bóg ten zawarł z ludem Izraela wieczyste przymierze, obiecując ochronę i pomoc w zamian za posłuszeństwo.11

Judaizm powstał 2000lat p.n.e. Jest narodową religią Żydów. Wywodzi się on z wierzeń Hebrajczyków, którzy najprawdopodobniej, jako plemię koczownicze, przekazywali tradycje o wędrówce Abrahama, którego uważają za swojego przodka. Opowiadali o przymierzu zawartym przez niego z Bogiem, który obiecał mu liczne potomstwo i władanie krajem Kanaan. Znakiem tego przymierza stało się obrzezanie. Również przekazywano tradycje dotyczące potomków Abrahama: syna Izaaka, wnuka Jakuba (inaczej Izraela) i prawnuków: Rubena, Symeona, Lewiego, Judy, Issachara, Zabulona, Gada, Dana, , Asera, Józefa i Beniamina – od których pochodzić miało 12 plemion izraelskich. Mówiono także o niewoli potomków Izraela w Egipcie, o nowym przymierzu, jakie zawarł Bóg Jahwe z Mojżeszem, o plagach, które Bóg zesłał na Egipcjan i o pomyślnej ucieczce z Egiptu dzięki licznym cudom i opiece Boga.12 Na żydowskich grobach często widuje się ułożone kamyki. Są różne teorie dlaczego tak jest. Prawdopodobnie obyczaj pochodzi z dawnych czasów, gdy zwłoki grzebano na pustyni. Zabezpiczenie przed dzikimi zwierzętami miejsca pochówku poprzez ułożenie na nim kamieni, było wyrazem szacunku dla zmarłego. Na groby nie przynoszono kwiatów i zniczy, jednak przenikanie kultur zaciera obecnie tą różnicę. Na cmentarzach żydowskich mężczyźni powinni nosić nakrycie głowy, aby uszanować zmarłych.13

11 notatki12 http://pl.wikipedia.org/wiki/Judaizm

13 http://www.kirkuty.xip.pl/ciekawostkipelny.htm~ 14 ~

SYMBOLE ZWIĄZANE Z JUDAIZMEM

Gwiazda Dawida, zwana też Tarczą Dawida to sześcioramienna gwiazda złożona z dwóch zachodzących na siebie trójkątów równoramiennych obróconych względem siebie. Jest to symbol nie religii żydowskiej lecz Izraela.14

Menora jest absolutnie najważniejszym symbolem Judaizmu. To siedmioramienny kandelabr, symbol Izraela umieszczany na paszportach, urzędach państwowych, itd; ozdobny świecznik używany przez Żydów w Przybytku i Świątyni Jerozolimskiej, jeden z najstarszych symboli narodu żydowskiego. Według tradycji symbolizuje krzew gorejący, który zobaczył Mojżesz na górze Synaj. Na początku była tylko jedna menora, która była zrobiona ze złota dokładnie według instrukcji Mojżesza.15

Menora ma siedem ramion, bo taki kształt menory wynika z jej znaczenia symbolicznego. Liczba sześć reprezentuje świat fizyczny - stworzony w sześć dni, natomiast środkowy pień menory, zwieńczony lampą, dopełnia szóstkę w siódemkę - symbol Bytu Nadprzyrodzonego i ludzkiego dążenia do niego. Konsekwentnie więc środkowe światło menory symbolizuje Boską Obecność.16

14 http://pl.wikipedia.org/wiki/Gwiazda_Dawida15 http://pl.wikipedia.org/wiki/Menora16 http://www.the614thcs.com/40.618.0.0.1.0.phtml

~ 15 ~

CMENTARZ ŻYDOWSKI W LEGNICYNa przełomie XIX i XX wieku społeczność Żydowska w mieście była bardzo liczna i do dziś można odnaleźć stosunkowo wiele śladów jakie pozostawiła po sobie. Dzieje Żydów w Legnicy zaczęły się już średniowieczu tych odległych czasów przetrwało do dziś niewiele głównie dokumenty świadczące obecności żydowskich osadników. Zaczęli oni przybywać na te tereny już XIII wieku wraz kolonistami niemieckimi. Wtedy powstała tam gmina Żydowska i postanowiła ona stworzyć dwa cmentarze. 1. został stworzony w 1345. roku za sprawą księcia Wacława 1. Niestety podczas wystąpień antyżydowskich został zniszczony a nagrobki wykorzystano do wzmocnienia budowy Murów miejskich. Mimo zniszczeniom towarzyszącym temu wszystkiemu Żydzi nie zamierzali się wyprowadzać z Legnicy. Niestety w 1453 r. zostali ostatecznie wygnani z miasta i nie mogli się tam osiedlać, wyjątek stanowili jedynie nieliczni majętni Żydzi. Sytuacja uległa zmianie, gdy w 1812 r. król Pruski Fryderyk Wilhelm ogłosił edykt znoszący ograniczenia. Dzięki temu W 1817 r. Żydzi ponownie

stworzyli oddzielną gminę wyznaniową. W 1815r. został wyznaczony obszar cmentarza na terenie dzielnicy Kartuzy w rejonie ulicy Kamiennej i Nadbrzeżnej w miejscu Stojącego od 1908 r. do dzisiaj neogotyckiego kościoła świętego Jacka. Cmentarz został wybudowany w 1826 r. Lokalizacja ta okazała się nie trafna gdyż ten teren był podmokłych i trzeba było go przenieść, już rok później gmina Żydowska postanawia znaleźć nowe

miejsce na cmentarz. W tym samym roku wybitny Bankier legnicki a także radny miejskiej radny miejski Raphael Prausnitzer wykupił grunt przy ulicy wrocławskiej i podarował go społeczności żydowskiej, a oni przeznaczyli go na cmentarz. Ceremonia otwarcia cmentarza miała miejsce 30 listopada 1838 r. Potem jeszcze parę razy cmentarz się powiększał. W 1877 roku z inicjatywy rabina Dra Moritza Landsberga na terenie nekropolii wybudowano dom pogrzebowy. Na tym cmentarzu zostało pochowanych wielu znakomitych rabniczan.Po zakończeniu II wojny światowej cmentarz ten był użytkowany przez napływowych Polskich Żydów.17

Wbrew pozorom to nie Naziści najbardziej zniszczyli cmentarz tylko w 2009r Legnice nawiedził huragan i wprowadził na cmentarzu zniszczenia. Niestety cmentarz jest zaniedbany, choć nadal jest czynny.

17 http://pl.wikipedia.org/wiki/Cmentarz_%C5%BCydowski_w_Legnicy~ 16 ~

MACEWA I JEJ SYMBOLIKANajczestszym typem nagrobków żydowskich w Polsce jest macewa. Nawiazuje ona wyglądem do bramy, co jest symbolem przejścia z życia ziemskiego do życia w innym świecie.

Świecznik - występuje na grobach kobiet, Gęsie pióro – oznaczało, że jego autor był

które zapalały świece szabasowe.18 soferem, który przepisywał księgi.19

Gwiazda Dawida – symbol przynależności Błogosławiące dłonie – oznaczały ze osoba narodowej zmarłych.20 zmarła była kapłanem.21

18 http://judaica-art.com.pl19 http://judaica-art.com.pl20 http://judaica-art.com.pl21 http://judaica-art.com.pl

~ 17 ~

SYNAGOGA POD BIAŁYM BOCIANEM WE WROCŁAWIU

Synagoga pod Białym Bocianem we Wrocławiu to jedna z dwóch czynnych synagog we Wrocławiu. Zbudowana jest na planie wydłużonego prostokąta w stylu klasycystycznym. 22

Znajduje się przy ulicy Pawła Włodkowica 7. Koncepcje budowy synagogi zaczęły się w 1790 roku, kiedy minister Śląska, hrabia Karl Georg Heinrich von Hoym wysunął propozycję budowy ogólnodostępnej synagogi we Wrocławiu, która służyłaby całej gminie żydowskiej, a przy okazji chciał zamknąć wszystkie rozproszone po mieście prywatne bożnice i domy modlitwy. Pomysł jednak nie wszedł w życie, gdyż nie było zainteresowania ze strony ortodoksyjnych Żydów. W 1819r. ponownie próbowano wznieść tą świątynie niestety nie udało się z powodu braku środków. W 1820r. przystąpiono do zbiórki pieniężnej. W grudniu tego roku rozpoczęto także sprzedaż miejsc siedzących w świątyni, która miała za niedługo powstać, dzięki czemu zebrano odpowiednią kwotę, aby móc wznieść budowle. Postanowiono ją postawić w miejscu gdzie wcześniej stała gospoda Pod Białym Bocianem, stąd wzięła się nazwa synagogi. W 1821 roku zarząd gminy żydowskiej zawiesił budowę synagogi ze względu na opór większości jej członków. Powodem tego było zapewne zbyt wielkie zróżnicowanie poglądowe i religijne oraz brak jedności we wrocławskiej gminie. Prace nad budowlą zostały wznowione w 1827r. na działce przy ulicy św. Antoniego, według planu z 1819r. 23 kwietnia 1829 roku nastąpiło uroczyste otwarcie synagogi, zaś pierwsze nabożeństwo odbyło się 10 kwietnia. Od tego czasu funkcjonowała jako prywatna synagoga dla członków towarzystwa. W 1847 roku została główną i ogólnodostępną synagoga frakcji liberalnej wrocławskiej gminy żydowskiej. W 1872 roku po wybudowaniu Nowej Synagogi na ul. podwale, synagogę przejęli Żydzi konserwatywni. Wówczas na przełomie 1872 i 1873

22 notatki~ 18 ~

roku przeprowadzono prace remontowe, które zakłóciły harmonijną kompozycję budowli. Wówczas dodano trzy zewnętrzne klatki schodowe, które prowadziły do empory (galerii dla chóru oparta na kolumnach otwierająca się w stronę wewnętrznej części kościoła). W późniejszych latach synagoga została wiele razy przebudowana i unowocześniona.23

Podczas nocy kryształowej (pogrom Żydów w hitlerowskich Niemczech) z 9 na 10 listopada w 1938 roku, bojówki hitlerowskie zniszczyły wnętrze synagogi i znajdujące się wewnątrz niej Tory. Ulice niemieckich miast zostały zasypane odłamkami szkła i kryształów ze zniszczonych żydowskich mieszkań i sklepów, stąd też nazwa pogromu.24 Na szczęście dzięki sąsiedztwie wielu budynków synagoga nie została podpalona, co uchroniło ją od całkowitego zniszczenia (które spotkało okazałą Nową Synagogę). Po tych wydarzeniach została prowizorycznie odnowiona, Po wybuchu II wojny światowej użytkowana była do 1943 roku. Po tym roku hitlerowcy przerobili wnętrze synagogi na warsztat samochodowy oraz magazyny zrabowanego mienia żydowskiego. Wówczas część oryginalnego wyposażenia uległa zniszczeniu bądź rozproszeniu. Na dziedzińcu synagogi urządzono jedno z miejsc zbiórek dla deportowanych do obozów zagłady wrocławskich Żydów.

W 1945 roku po odzyskaniu synagogi przez gminę Żydowską, została ona wyremontowana. W 1963 i 1964 budynek był niszczony i okradany przez chuliganów. Dlatego zarząd synagogi napisał list, w którym poprosił o fundusze na odnowę. 1966 roku budynek musiał zostać opuszczony z powodu zagrożenia zawaleniem, lecz zezwolono na odbywanie się w nim nabożeństw. Od roku 1984 budynek przechodził z rąk do rąk, lecz nikt jej nie remontował. 24 września 1995 roku po raz pierwszy od lat w zrujnowanej synagodze odbyło się nabożeństwo z okazji święta Rosz ha-Szana, niespełna rok później przywrócono pełne prawo własności synagogi Gminie Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu i nareszcie ją wyremontowano. Obecnie synagoga należy do ortodoksyjnego odłamu judaizmu.25

23 http://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga_pod_Bia%C5%82ym_Bocianem_we_Wroc%C5%82awi

24 http://pl.wikipedia.org/wiki/Noc_kryszta%C5%82owa25 http://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga_pod_Bia%C5%82ym_Bocianem_we_Wroc%C5%82awi

~ 19 ~

EWANGELICYZM

~ 20 ~

EWANGELICYZMHistoria kościoła ewangelickiego, zwanego też protestanckim (od XVI wieku) i ewangelicko - augsburskim, zaczyna się od Ks.Dr. Marcina Lutra, który też jest autorem 95 potępiających sprzedaż odpustów. Sprzeciwił się przeciwko kościołowi dnia 31.10.1517r. Chciał on zreformować kościół, a nie go podzielić. Na Śląsku reformacja pojawia się bardzo wcześnie, od lat 20 XVI w.26 Takie wyznanie nazywamy Luterańskim i jest też jednym z wyznań Dzielnicy Czterech Świątyń. Marcin Luter po ogłoszeniu sprzeciwu został wypędzony z kościoła, ale również miał wielu zwolenników, którzy uważali go za bohatera wiary, reformatora i odnowiciela kościoła. Przetłumaczył też Biblie na swój ojczysty język (niemiecki).

PODSTAWY WYZNANIA LUTERAŃSKIEGO:

-Tylko Pismo Święte-stanowi autorytet w sprawach wiary i praktyki chrześcijańskiej. -Tylko Jezus Chrystus-jako prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek. Jest pośrednictwem pomiędzy obojgiem. -Tylko łaska Boża jest podstawą usprawiedliwienia grzesznika poprzez wiarę, niezależnie od jego uczynków. -Tylko Bóg-jest godzien oddania człowiekowi czci poprzez stworzenie.

EWANGELICKI KOŚCIÓŁ OPATRZNOŚCI BOŻEJ WE WROCŁAWIU

Budowę kościoła rozpoczętą w 1746r. przez gminę kalwińską, zniszczył ją wybuch pobliskiej wieży prochowej. Podjęte wkrótce ponowne prace budowlane ukończono w 1750r. Jednolite przestrzenie, bardzo skromne i funkcjonalne wnętrze stało się wzorem dla innych kościołów ewangelickich we Wrocławiu i na Śląsku. Od 1946r. ewangelicko-luterański kościół Opatrzności Bożej. Kazania są odprawiane z ambony, nie ma tabernakulum i hostii. W środku kościoła jest schludnie, a ściany są białe, bez malowideł i fresków. Bardzo ważna w tym kościele jest muzyka, ponieważ to jest ich druga modlitwa. Organy są budowane w stylu rokoko. Zwyczaje w kościele ewangelickim są trochę inne niż w katolickim. Sakrament Komunii Świętej jest przyjmowany w wieku 14 lat. Ewangelicy odbywają spowiedź w sercu, sami muszą zrozumieć błąd i bezpośrednio porozmawiać z Bogiem. Post jest świętowany tylko w Wielki

Post, a na msze mówią nabożeństwo. Nie ma celibatu- księża mogą mieć żony i dzieci.26 http://pl.wikipedia.org/wiki/Protestantyzm

~ 21 ~

KOŚCIÓŁ POKOJU W JAWORZEKościół pokoju w Jaworze to zabytkowy budynek sakralny wybudowanym na mocy porozumień pokoju westfalskiego zawartego w 1648r. i kończącego wojnę trzydziestoletnią. Został on wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Drewniany kościół ewangelicki został wybudowany w latach 1654-1655 z zastosowaniem konstrukcji ryglowej. Budowla została wybudowana z materiałów nietrwałych: słomy, gliny i drewna. Wnętrze jest w stylu barokowym, na szczególną uwagę zasługuje wyposażenie wnętrza: ołtarz, ambona i chrzcielnica. Elementy konstrukcyjne są pokryte polichromiami o motywach fantazyjnie zwiniętych wici roślinnych.27

Co rok odbywają się tam Koncerty Pokoju, których idealnie się słucha w kameralnym wnętrzu świątyni.

27 http://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Pokoju_w_Jaworze

~ 22 ~

WNIOSKIPodczas pracy nad tym projektem, zarówno na obozie jak i po, udało nam się odpowiedzieć na dwa zadane sobie wcześniej pytania badawcze.

Dowiedziałyśmy się jakie największe religie występują na Dolnym Śląsku (prawosławie, katolicyzm, judaizm i protestantyzm) i poznałyśmy ich historię oraz zwyczaje. Zobaczyłyśmy też cztery świątynie należące do różnych religii (dzielnice czterech świątyń) i miałyśmy okazję rozmawiać z ich przedstawicielami oraz zapoznać się z ich przeszłością. Zwiedziłyśmy przepiękny Kościół Pokoju w Jaworze oraz stary i zaniedbany, lecz cudowny cmentarz żydowski w Legnicy.

PODSUMOWANIEPodsumowując. Sądzimy, że udało nam się zebrać wiele ciekawych informacji dotyczący religii występujących na Dolnym Śląsku i pogłębić swoją wiedze o religiach i ich historii. Dzięki temu projektowi zainteresowałyśmy się tematem religii, który wcześniej nie wydawał nam się aż tak ciekawy. Podczas obozu zobaczyłyśmy pełne uroku, wdzięku i piękna miejsca.

~ 23 ~

STRESZCZENIE PO ANGIELSKUThis year’s camp was placed in the Lower Silesia so we decided to write project about cultures and religions in this area. We wrote about different religions and their habits. Our project’s title is “The Cultures in Lower Silesia”. Our research questions are: “Which religions are believed by people in Lower Silesia?”, “What is religions history in this region like?”. We discovered that many religions have very interesting history and they weren’t very safe on this area . While doing this project we learned a lot about religions and cultures in Lower Silesia. At first this topic didn’t seem as interesting as it actually is. Moreover, the terms of religions and different cultures are fascinating and we are keen on these.

~ 24 ~

BIBLIOGRAFIA Nasze notatki Ulotki zebrane podczas zwiedzania http://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga_pod_Bia

%C5%82ym_Bocianem_we_Wroc%C5%82awiu http://www.fundacja4wyznan.pl/index.php?str=2 http://pl.wikipedia.org/wiki/Dzielnica_Czterech_%C5%9Awi%C4%85ty

%C5%84 http://pl.wikipedia.org/wiki/Judaizm http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawos%C5%82awie http://pl.wikipedia.org/wiki/Sob%C3%B3r_Narodzenia_Przenaj%C5%9Bwi

%C4%99tszej_Bogurodzicy_we_Wroc%C5%82awiu http://judaica-art.com.pl/index.php?

mact=News,cntnt01,print,0&cntnt01articleid=11&cntnt01showtemplate=false&cntnt01returnid=66

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Pokoju_w_Jaworze

http://pl.wikipedia.org/wiki/Protestantyzm http://pl.wikipedia.org/wiki/Katolicyzm http://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_

%C5%9Bw._Antoniego_z_Padwy_we_Wroc%C5%82awiu http://www.kirkuty.xip.pl/ciekawostkipelny.htm http://pl.wikipedia.org/wiki/Cmentarz_%C5%BCydowski_w_Legnicy

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gwiazda_Dawida http://pl.wikipedia.org/wiki/Menora http://www.the614thcs.com/40.618.0.0.1.0.phtml

~ 25 ~