Wdrożenie dyrektywy azotanowej w Polsce Stan aktualny i perspektywy

Wojciech Lipiński

Plan

• Ochrona wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego,

• OSN w Polsce,

• Działania w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego,

• Ocena działań Polski w praktycznym wdrażaniu wymogów dyrektywy azotanowej,

• Wyzwania w ochronie wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego.

2

„Zatruta studnia” J. Malczewski

Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego 91/676/EWG) (Dz. U. UE L z dnia 31 grudnia 1991 r.)

Główne cele:

• zmniejszenie zanieczyszczenia wody przez azotany pochodzenia rolniczego,

• zapobieganie pogłębianiu tego procesu.

3

Transpozycji dyrektywy 91/676 do prawa polskiego (zgodnie z wyrokiem Trybunału Europejskiego):

• ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2015 r., poz. 469) - art. 47;

• ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2015 r., poz. 625);

• rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. z 2002 r., nr 241, poz. 2093);

• rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. z 2003 r., nr 4, poz. 44);

• rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz.U. z 2014 r., poz. 393);

• rozporządzenia dyrektorów siedmiu Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej, wydane w latach 2003, 2004 i 2008, w sprawie określenia wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć;

• rozporządzenia dyrektorów RZGW, wydane w roku 2004, 2008, 2012 wprowadzające dla każdego wyznaczonego obszaru program działań mający na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych.

4

5

Działania w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego

• Transpozycja przepisów dyrektywy azotanowej do prawa krajowego,

• Wyznaczenie obszarów szczególnie narażonych na odpływ N ze źródeł rolniczych (OSN),

• Wdrożenie programów działań mających na celu ograniczenie odpływu azotanów ze źródeł rolniczych,

• Opracowanie kodeksu zasad dobrej praktyki rolniczej i wdrażanie tych zasad w rolnictwie.

RZGW

(km2)

(=100%)

1 2 4 5 7 8 10 11

GDAŃSK 34 740,5 721 2,1 620,56 1,79 1 809,82 5,21

GLIWICE 8 390,0 317,14 3,78 0 0 0 0

KRAKÓW 43 767,0 0 0 0 0 0 0

POZNAŃ 55 098,0 728,7 1,32 911,05 1,65 3 518,21 6,38

SZCZECIN 20 420,6 1 098,70 5,38 925,42 4,53 1 344,44 6,58

WARSZAWA 111 470,0 575,5 0,51 573,24 0,51 4 953,13 4,44

WROCŁAW  39 538,0 2 823,31 7,14 1 600,20 4,05 2 309,46 5,84

POLSKA 312 679,0 6 264,35 2 4 630,47 1,48 13 935.06 4,46

% ogólnej 

powierzchni

% ogólnej 

powierzchni

Rejon

maj 2004 – kwiecień 

2008

maj 2008 – kwiecień 

2012od lipca 2012

km2

km2 % ogólnej 

powierzchnikm

2

Powierzchnia

Obszary szczególnie narażone na odpływ N ze źródeł rolniczych (OSN) w Polsce (wg KZGW)

Ocena działań Polski w praktycznym wdrażaniu wymogów dyrektywy azotanowej

W roku 2013 Komisja Europejska wniosła skargę do Europejskiego Trybunału:

W zarzucie pierwszym Komisja twierdzi, że Rzeczpospolita Polska nie określiła wód wrażliwych ani nie wyznaczyła stref zagrożenia w wystarczającym stopniu zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 91/676 i z kryteriami zawartymi w części A załącznika I do tej dyrektywy.

7

zarzut pierwszy obejmował trzy części dotyczące odpowiednio:

• niewystarczającego wyznaczenia wód i OSN ze względu na kryterium eutrofizacji – zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny;

• niewystarczającego uwzględnienia stężenia azotanów powierzchniowych wód słodkich - zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny;

• niewystarczającego uwzględnienia stężenia azotanów wód podziemnych - zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny.

W konsekwencji Trybunał uwzględnił w całości zarzut pierwszy Komisji.

8

W zarzucie drugim Komisja stwierdziła naruszenie przepisów art. 5 dyrektywy 91/676 w związku z częścią A pkt 2 załącznika II, jak też ust. 1 pkt 1 i 3 załącznika III do niej

9

zarzut drugi obejmował cztery części dotyczące odpowiednio:

1. niedostateczny charakter ustanowienia programów działania w związku z niedostatecznym wyznaczeniem stref zagrożenia - zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny;

2. ustawodawstwo krajowe i 19 programów działania ustanowionych na jego podstawie są niezgodne z wymaganiami zawartymi w części A pkt 2 załącznika II - zakaz stosowania nawozów na gruntach o dużym nachyleniu, który nie obejmuje wszystkich rodzajów nawozów, i ograniczając jego stosowanie do gruntów pozbawionych okrywy roślinnej - zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny;

3. rozporządzenie w sprawie programów działań, które przewiduje zakaz stosowania nawozów niezależnie od warunków klimatycznych i stanu gleby od początku grudnia do końca lutego jest niezgodne z ust. 1 pkt 1 załącznika III do dyrektywy - zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny;

4. nie zawarto ani w prawie krajowym, ani w programach działania metody, za pomocą której rolnicy mogą obliczyć zapotrzebowanie roślin na azot. Dla umożliwienia realizacji celów programów działania dawki stosowanych nawozów powinny być bowiem obliczane z uwzględnieniem równowagi między ilością azotu z nawożenia i zawartą w glebie a zapotrzebowaniem każdej uprawy na azot. Tym samym naruszono z ust. 1 pkt 3 załącznika III do dyrektywy 91/676 - czwarta część zarzutu drugiego Komisji Trybunał uznał za bezzasadną.

10

• Nie określając w wystarczający sposób wód, które mogą zostać zanieczyszczone azotanami pochodzenia rolniczego, wyznaczając w sposób niewystarczający strefy zagrożenia i przyjmując programy działania przewidziane w art. 5 dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, które obejmują środki niezgodne z tą dyrektywą, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej na mocy art. 3 dyrektywy 91/676 w związku z załącznikiem I do niej, jak też na mocy art. 5 wymienionej dyrektywy w związku z częścią A pkt 2 załącznika II oraz ust. 1 pkt 1 załącznika III do niej.

• W pozostałym zakresie skarga została oddalona.

11

Wyzwania w ochronie wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego

• Projekt ustawy Prawo wodne – 2014.12.23 (wejście w życie 1.01.2016 r., art. 102-112 – wejście w życie od 1 maja 2015)

• Projekt „Programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych„

Planowane wejście w życie 1.05.2016 r.

Główne założenia projektowanego programu

• „zmniejszenie zanieczyszczenia wód spowodowanego lub wywołanego przez związki azotu pochodzące ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie zanieczyszczeniom tego rodzaju.”

• „eliminowanie błędów w praktyce rolniczej”,

• wsparcie poprzez „edukowanie prowadzących działalność rolniczą w zakresie dobrych praktyk rolniczych przez doradztwo i szkolenia”.

Projekt programu obejmuje:

• Terminologię,

• Okresy nawożenia,

• Warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami,

• Ograniczenia rolniczego wykorzystania nawozów: • Zasady nawożenia na terenach o dużym nachyleniu,

• Nawożenie na glebach nasyconych wodą, zalanych, zamarzniętych oraz pokrytych śniegiem,

• Nawożenie w pobliżu wód powierzchniowych,

• Dawki i sposoby nawożenia azotem,

• Harmonogram planowanych działań oraz zasady aktualizacji.

Główne problemy planowanych zmian

Umocowanie w ustawie „prawo wodne” wielu kluczowych kwestii dotyczących ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego:

•długi proces legislacyjny, •długotrwały proces zmian, •mała elastyczność regulacji,

• trwałość uregulowań;

Jeden program w skali kraju: • jednolite podejście do działań ograniczających negatywny wpływ N na jakość wód, •ujednolicone zasady dla wszystkich rolników, • trudności w uwzględnieniu specyfiki regionalnej;

Zmiany w podejściu do nawożenia azotem: •wyznaczenie maksymalnych dawek N dla poszczególnych roślin uprawnych, • redukcja strat azotu, •optymalizacja nawożenia azotem.

15

Podsumowanie 1. Wypełniające wyrok Europejskiego Trybunału, w ramach ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego powinny być spełnione co najmniej następujące warunki:

• wprowadzane rozwiązania powinny minimalizować negatywny wpływ azotu na środowisko, z uwzględnieniem skutków dla produkcji rolniczej i całej gospodarki, w wyniku bardziej efektywnego wykorzystania azotu z wszystkich dostępnych źródeł,

• w wypracowanie strategii ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego powinny być włączone możliwie największe grupy ekspertów i producentów,

• producenci rolni powinni brać czynny udział w konsultacjach społecznych, celem przedstawienia swoich argumentów na etapie, gdy ich zgłaszanie jest możliwe i ma szanse na uwzględnienie w projektowanych dokumentach.

2. Wprowadzenie działań obejmujących cały kraj, skutkować będzie nowymi obowiązkami dla rolników w zakresie ochrony środowiska jak również wprowadzeniem dodatkowych elementów w kontroli produkcji rolniczej.

16

Dziękuję za uwagę