3

Skład i łamanie: Aleksandra Nowak

Korekta: Joanna Fojt

Zdjęcia: Tomasz Śledziewski, Kacper Wołodko

Warszawa 2015

4

Celem pracy drużynowego jest przesłanie misji ZHP – wychowanie młode-

go człowieka.

Wychować „po harcersku” oznacza pracę zgodną z metodą harcerską i Podsta-

wami Wychowawczymi ZHP. Naszym celem jest wychowanie człowieka, który

będzie odnosił sukcesy w dorosłym życiu.

Zadaniem drużynowego jest obserwacja otoczenia i swoich harcerzy, a następ-

nie wykorzystanie swoich możliwości tak, aby ułatwić im odnoszenie sukcesów.

Działania w drużynie muszą wynikać z tych przesłanek i prowadzić

do celu –sukcesu.

Takie działanie: analiza otoczenia, ocena możliwości, wyznaczenie celu, okre-

ślenie odległości od niego i decyzja o tym, jak będziemy do niego dążyć

to właśnie planowanie.

Praca w drużynie ma również rozwijać drużynowego. Z każdą zbiórką musi

on stawać się jeszcze lepszym, jeszcze bardziej pozytywnie wyróżniającym

wśród rówieśników człowiekiem.

Ta zmiana ma wnosić nową jakość, budować potencjał drużynowego, nie tylko

jako instruktora, ale pracownika, ucznia, członka zespołów, czy nawet

ich lidera.

Umiejętność planowania, analizy, stawiania celów jest niezbędna we współcze-

snym świecie i wymagana przez pracodawców, nauczycieli, instytucje itp.

Zdolności planowania, w jakie wyposaży drużynowego jego praca w ZHP powin-

ny być też narzędziem do osiągania sukcesów w życiu codziennym.

5

Gdzie tkwi sens planowania w harcerstwie?

Planowanie jest to realizacja mądrze i dobrze postawionych celów, czyli takich,

które niosą zmianę i czynią jakiś wpływ.

Są 3 grzechy planowania: tworzenie celów na końcu pracy z planem; cele płyt-

kie i pobieżne; „cele sobie, życie sobie” – po spisaniu celów nie następuje praca

z nimi.

Niezależnie co się robi, należy zacząć od wyznaczenia sobie celów.

Wyznacz maksymalnie 3 cele, których będziesz się trzymać - miej cały czas cel

przed oczami.

Nie kopiuj gotowców, reaguj na rzeczywiste potrzeby - rozmawiaj z ludźmi

o tym, co robisz.

Plan imprezy czy własnego rozwoju?

Aby impreza prowadziła Cię do rozwoju, wstań z “wygodnego fotela”

i podejmij wyzwania.

W każdej imprezie ważna jest kreatywność i determinacja, przedsięwzięcia to

świetna szkoła życia, hartują w działaniu.

Poniesiony trud to klucz do budowania osobowości, własnego rozwoju.

6

Cele kursu COGITO to zmiana świadomości instruktorskiej, ustalenie na nowo

kim jest harcmistrz oraz zbudowanie tożsamości stopnia harcmistrza.

Za każdym razem gdy tworzony jest kurs, powstaje nowy, aktualny cel, tylko

taki proces daje progres.

Każdy kurs rozpoczyna się z pełnym planem, jednak po pierwszym biwaku już

następuje ewaluacja i ewentualne zmiany.

Każdy kurs „równany” jest do najwyższego poziomu, a na każdej edycji także

komenda uczy się czegoś nowego.

Kurs COGITO organizowany jest po „mistrzowsku”, czyli z uwzględnieniem aktu-

alnych potrzeb ZHP, w oparciu o metodę harcerską (jej elementy, cechy, nacisk

na przeżyciowość), logicznie z uwzględnieniem kolejnych kroków w rozwoju.

Każdy kurs COGITO powstaje dla ludzi, nie dla planu, czyli zakłada zmiany

zależne od potrzeb grupy.

Strategia ZHP koncentruje się na drużynowym, zakłada dobry program w druży-

nie, działanie metodą harcerską oraz wsparcie drużynowych w ich pracy.

Podstawy Wychowawcze ZHP to dokument zawierający wzory pracy – opis meto-

dy i cele, do których dążymy, przypomnienie sobie tych zapisów powinno być

początkiem pracy z programem drużyny. Po zakończeniu planowania powinni-

śmy jeszcze raz do niego wrócić by sprawdzić czy o niczym nie zapomnieliśmy

(tak w zakresie metody harcerskiej jak i celów ZHP).

Kierunki programowe są wskazówką do realizacji działań i realizacji celów,

które drużynowy musi dopasować do swoich harcerzy, po analizie ich potrzeb.

W programach drużyn trzeba pamiętać o tym by na każdej zbiórce mogły zaist-

nieć szóstki/zastępy/patrole – w każdym z dokumentów programowych podkre-

ślana jest ważna rola pracy systemem małych grup.

Wielka impreza Chorągwi Stołecznej ZHP – obchody 70. rocznicy wybuchu Po-

wstania Warszawskiego zrodziła się z marzenia jednej osoby. Marzenie było na

tyle silne, że do jego realizacji nawiązano współpracę z trzema największymi

organizacjami harcerskimi działającymi w Warszawie (ZHR, SH, FSE-Skauci Euro-

py).

Projekt obchodów zawierał cztery podprojekty, z których za każdy odpowiadała

inna organizacja harcerska współpracująca przy obchodach. To motywowało

każdą z nich, żeby swój podprojekt wykonać jak najlepiej, by nie wypaść słabiej

od pozostałych, a nawet być lepszym.

Pomimo odrębnych podprojektów organizacje harcerskie stworzyły wspólny

sztab organizacyjny i zespół promocji.

Współpraca ponad podziałami przynosi o wiele lepsze efekty.

Bardzo istotne w całym przedsięwzięciu był udział Centrum Komunikacji Spo-

łecznej Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy.

Niezwykle istotnym i motywującym elementem był udział w pracach organiza-

cyjnych harcerzy z innych chorągwi niż Stołeczna. Byli nawet nasi czescy bracia.

8

9

Możemy wyróżnić 4 modele komendy hufca:

komenda specjalistów (ekspertów w swoich dziedzinach),

komenda demokratyczna (wypracowująca wspólne decyzje i wizje),

"W takim razie stawiam pytanie: gdzie te wielowątkowe rozważania – dotyczące

rozwoju, wymiany doświadczenia, wzmacniania programowego, wymiany wiedzy

o drużynowych – mają mieć miejsce, jeśli nie w komendzie hufca? Nie może być

tak że KSI, ZKK i namiestnictwa to osobne twory, nie wchodzące sobie w drogę.

Wizja idealnego podziału zadań, w której już nic uzgadniać nie trzeba, wydaje

mi się tyleż kusząca, co utopijna; kusząca, bo teoretycznie mogłaby oszczędzić

czas, gdyby każdy robił jeden określony fragment roboty; utopijna, bo bez cią-

głej wymiany wiedzy między wszystkimi zespołami, pracującymi z drużynowymi,

nie ma szans, by działania do nich kierowane były spójne i dobrze się uzupełnia-

ły. Zadania tych zespołów zazębiają się, dlatego konieczne jest tworzenie prze-

strzeni, w której zespoły mogą się wzajemnie wymieniać uwagami, pomysłami i

wspólnie planować działania." phm Aleksandra Kozubska

komenda holistyczna,

"W moim pojmowaniu członek komendy hufca jest osobą, która zajmuje się huf-

cem holistycznie. Można by wręcz powiedzieć, że organicystycznie, czyli traktu-

je hufiec jako jedno ciało, w którym wszystkie organy muszą dobrze działać,

żeby działało całe ciało. Dlatego w moim rozumieniu dobrze by było gdyby huf-

cem zarządzali holiści w zastępstwie specjalistów, czyli osoby, których percep-

cja wykracza poza jedną specyficzną dziedzinę. Odwracając percepcję o 180

stopni, czyli patrząc z punktu widzenia archetypicznego członka komendy hufca

musimy dbać o hufiec jako całość, ponieważ jesteśmy reprezentantami wspólno-

ty instruktorskiej wybranymi w demokratycznych wyborach, czyli nasza legity-

macja wynika z woli ludu, a co za tym idzie musimy sprawować swój mandat z

jak największą odpowiedzialnością instruktorską, czyli nie możemy zajmować

się tylko tym, co nas interesuje." phm. Michał Maciąg

komenda komendanta (figuranci wypełniający polecenia jednej osoby).

"Wiecznie zabiegany, nigdy niemający na nic czasu i z każdym dniem coraz bar-

dziej zdemotywowany do pracy. Tak w kilku słowach można przedstawić sylwet-

kę komendanta hufca, który postanowił wszystkie swoje zadania realizować sa-

memu. Nie zauważył, że wokół niego skupionych jest przynajmniej kilku instruk-

torów, którzy potencjalnie mogliby przejąć od niego pewien zakres odpowie-

dzialności." hm. Wiesław Laskowski, hm. Robert Bokacki

10

Trello to aplikacja do zarządzania zadaniami. Opiera się ona na idei Kanban

stworzonej w Japoni w firmie Toyota. Projekty w Trello zbudowane są w opar-

ciu o tablice, na których to znajdują się listy zadań. Listy te pozwalają tworzyć

karty (zadania), które w bardzo prosty sposób możemy sortować, czy przenosić

pomiędzy różnymi listami. Poszczególni użytkownicy mogą być przypisywani do

kart oraz budować grupy, a grupy i konkretne projekty tworzą organizacje.

(źródło: http://productmanager.pl/)

Evernote to bezpłatne narzędzie służące do gromadzenia wszelakiego rodzaju

istotnych dla użytkownika danych. Program umożliwia przechowywanie niemal-

że dowolnych plików, a wbudowane w nim funkcje pozwalają na proste tworze-

nie nowych dokumentów w postaci m.in. notatek tekstowych, zapisków, zrzu-

tów ekranowych i wielu innych. Wszelakie wprowadzone przez użytkownika ele-

menty zapisywane są na komputerze, ale również na koncie internetowym przez

co dostępne są z dowolnego miejsca na świecie. (źródło: http://

www.dobreprogramy.pl/)

Producteev to bardzo rozbudowany system do zarządzania zadaniami i projekta-

mi. Oprócz typowych funkcji charakterystycznych dla tego typu programów,

Producteev umożliwia również przechowywanie plików, dostępna jest również

synchronizacja zadań z tzw. chmurą. (źródło: http://e-biznes.pl/)

Toggl.com to internetowa platforma przeznaczona do rejestracji podejmowa-

nych zadań wraz z czasem ich realizacji. Jego obsługa jest banalnie prosta - w

zasadzie ogranicza się do wpisywania nazw poszczególnych zadań oraz wciskania

przycisku start/stop. Prostota obsługi nie oznacza jednak, że Toggl oferuje nie-

wielkie możliwości - wręcz przeciwnie. System umożliwia łatwe segregowanie

zadań za pomocą przypisywania ich do definiowalnych projektów oraz nadawa-

nia im tagów. Dzięki temu użytkownik jest w stanie szybko sprawdzić na jakiego

typu zadania w ramach których projektów poświęcił najwięcej czasu. (źródło:

http://informatykawfirmie.pl)

Relacja międzyludzkie odgrywają ważną rolę w zarządzaniu projektem. Styl kie-

rowania zależy od typów ludzi z jakim pracujemy, a w naszych działaniach waż-

na jest ewaluacja i ciągły rozwój.

Myśląc o ludziach biorących udział w naszym projekcie bierzemy pod uwagę

ich kompetencje, relacje jakie są między nimi i wyznawane przez nich warto-

ści.

Dobierając ludzi do projektu uwzględniamy aspekty merytoryczne, osobowości,

poziom motywacji, emocje oraz czynniki techniczne.

Nasi współpracownicy cechują się różnym stopniem samodzielności. W zależno-

ści od niego powinniśmy inaczej nimi kierować (czyli nadzorować i motywować).

Sukces każdego projektu jest sumą indywidualnego rozwoju osób biorących

w nim udziału, rozwoju całego zespołu oraz naszych kompetencji.

Warunki udanego projektu to: czas, jakość, zakres projektu, koszt. W harcer-

skich projektach naszym kosztem jest obciążenie kadry.

Należy w swoich działaniach uwzględniać możliwe opóźnienia. Częstą praktyką

przy ich pojawieniu się jest rezygnacja z jakości projektu i jego kosztów. Lepiej

jednak zmniejszyć jego czas i zakres, jest to trudniejsze, ale o wiele bardziej

opłacalne.

Aby nie doszło do opóźnień warto uelastyczniać czas (najpierw planować, dopie-

ro potem działać oraz dawać sobie możliwość na zmianę ustalonych terminów)

oraz zakres (stopniowo wydłużać planowaną pracę, w miarę przygotowań zwięk-

szać liczbę osób w projekcie, stopniowo wzbogacać projekt o kolejne

elementy).

Projekty warto dzielić na część i dopiero nimi zarządzać.

Optymalna liczba ludzi pracujących z liderem to 5-6 osób. W każdym projekcie

należy uwzględniać i znaleźć miejsce na inicjatywę wszystkich jego uczestni-

ków.

11

12

Każda drużyna jest inna. Każda osoba jest inna, a to wpływa na całą drużynę.

Dzięki analizie tego, co lubią nasi podopieczni zyskujemy naturalne pomysły na

fabułę zbiórek.

Dzięki zebraniu pomysłów od podopiecznych mamy pewność, że będą robili na

zbiórkach to co lubią, a nie to co im narzuciła kadra.

Na sytuację w drużynie wpływają także czynniki zewnętrzne (wieś/miasto, pa-

rafia, szkoła) i trzeba je uwzględnić w analizie.

Zadania z instrumentów metodycznych, jakie aktualnie zdobywają nasi podo-

pieczni to podstawa programu drużyny (i zastępów).

Jak zbierać ważne informacje o członkach drużyny: w naturalnych rozmowach

w tzw. międzyczasie, poprzez słuchanie co podopieczni mówią, kiedy dzielą się

ważnymi dla nich sprawami, lepiej nie stosować ankiet (mogą odstraszyć),

z wywiadu środowiskowego (z zastępowymi, nauczycielami, rodzicami, sąsiada-

mi). Pytań bardzo osobistych (stan majątkowy rodziny, sytuacja w domu, wiara,

oceny) lepiej nie stawiać wprost, ale te rzeczy drużynowy powinien wiedzieć i

brać pod uwagę.

Jak uczyć drużynowych planowania: planować wraz z nimi na poziomie zespołów

hufcowych (np. w namiestnictwie), aby zobaczyli to w praktyce, elementy pla-

nowania są na Kursie Przewodnikowskim i Kursach Drużynowych, ale lepiej, aby

samo pisanie planu było zadaniem międzyzbiórkowym (aby mieli szansę na serio

zrobić to ze swoją kadrą, a nie tylko samodzielnie), dodatkowe warsztaty z pla-

nowania, indywidualne doradztwo.

W gromadach zuchowych planuje się cykle sprawnościowe, co bardzo usztywnia

plan – nie można wprowadzać szybko zmian.

W planowaniu programu drużyny ważna jest indywidualność – zarówno harcerzy

jak i kadry, trzeba uwzględnić ich możliwości.

Dobry program drużyny odpowiada na potrzeby harcerzy – cele wyznacza się na

podstawie tego co ustaliliśmy w analizie np. jak mogę wzmocnić silne strony?,

jak mogę zniwelować słabe strony?, jak mogę wykorzystać szanse?, jak unikać

zagrożeń?

Drużynowy nie może o sobie zapomnieć w czasie tworzenia programu drużyny

(program powinien zapewniać mu własny rozwój i radość, ale każdy drużynowy

powinien też mieć swoją harcerską grupę rówieśniczą np. patrol wędrowniczy,

krąg akademicki, krąg instruktorski).

Pracujmy z celami wychowawczymi, czyli takimi, które prowadzą do zmiany.

Cele muszą być aktualne, nie ma sensu robić niczego „bo zawsze tak było”.

Warto wykorzystywać stare, dobre, sprawdzone pomysły, ale zawsze zweryfiko-

wać je pod kątem aktualności.

Formułując cele podziel je na obszary dotyczące wiedzy, umiejętności i postaw.

Cele mogą być ogólne, natomiast zamierzenia i zadania powinny być SMART.

Najlepsze jest planowanie długofalowe (3 lata) – określenie jacy nasi podopiecz-

ni mają za ten czas być.

Warto planowanie zaczynać już zimą—mamy wtedy sporo czasu na przemyślenie

decyzji zanim zaczną być wdrażane.

Przy planowaniu warto zawsze mieć otwarte Podstawy Wychowawcze ZHP.

14

15

Programy pracy zastępów oraz drużyny powinny się uzupełniać i wspierać - rea-

lizacja celów, zamierzeń i zadań drużyny powinna w części odbywać się podczas

zbiórek zastępów i vice versa.

Zastępowi (i przyboczni) powinni czynnie uczestniczyć w procesie powstawania

programu pracy drużyny.

Wkład drużynowego: umiejętności analizowania i wnioskowania;

Wkład zastępowych: znajomość poszczególnych harcerzy i procesów

grupowych w zastępach, czyli obopólnie korzystny układ.

Proponowana kolejność procesu planowania w drużynie:

ETAP 1 w zastępie:

Zebranie zadań na instrumenty metodyczne (indywidualne i zbio-

rowe) oraz pomysłów na tematy zbiórek,

Analiza sytuacji w zastępie,

Sformułowanie celów zastępu.

ETAP 2 wspólnie:

Analiza sytuacji w drużynie (wykorzystanie analiz zastępów, w tym

Zastępu Zastępowych),

Sformułowanie celów drużyny,

Opracowanie harmonogramu drużyny (wykorzystanie zadań

na instrumenty i pomysłów na tematy).

ETAP 3 w zastępie:

Ewentualne korekty analizy i celów,

Opracowanie harmonogramu zastępu.

Zasada pomocniczości: harcerstwo dzieje się w zastępach, tylko to, czego

nie da się tam zrobić np. obóz robimy drużyną.

Problem „16-letnich geniuszów”, którzy wszystko chcą zrobić sami i nie zapra-

szają kadry (przybocznych, zastępowych) do procesu planowania.

Harmonogram jest częścią większego plan lub programu.

Harmonogram nie może być zapchany, musi uwzględniać realne możliwości.

„Liczba zmian świadczy o ciągłości dowodzenia” - zmieniać harmonogram moż-

na w razie potrzeby, ale nie wypaczając celów (sam sposób ich realizacji może

się zmieniać, ale nie ich idea).

Zrealizowanie zamierzeń programu na 100% jest niemożliwe.

Zadania w harmonogramie wynikają z zamierzeń programu, które powstają na

podstawie celów drużyny. CELE > ZAMIERZENIA > ZADANIA.

Ważne jest to, by dynamicznie analizować to, co dzieje się w drużynie i jej oto-

czeniu oraz dostosowywać nasz prorgam do tego.

Ewaluacja naszych działań nie jest ich końcem. Wnioski z niej wyciągnięte

powinniśmy wdrożyć w przyszłą pracę.

„Geniusze uczą się na cudzych błędach, mądrzy ludzie na własnych, a głupi

nie uczą się wcale.” - ewaluacja bez wyciągniętych z niej wniosków jest bezce-

lowa.

Ewaluacja programu drużyny (obowiązkowo z udziałem kadry drużyny) musi się

odbywać przynajmniej raz na kwartał, tak aby

można go było na bieżąco moni-

torować, a w razie potrzeby

zmieniać i dopasowywać do sytu-

acji.

17

18

Ludzie często motywują do działania, skupiają się na efektach, a ZHP zaczyna

działać jak korporacja (pojawia się nastawienie na sukces, nie uszanowanie po-

rażki, opiekunowie prób nie pozwalają na błędy).

Takie zachowanie powoduje mocną eksploatację instruktorów, a przez formali-

zację relacji manipulacja zastępuje motywację.

Motywacja powinna odbywać się poprzez pozytywne nastawienie, zachętę

do działania, przykład instruktorski.

Motywowanie powinno odbywać się przez cele, które będą rozwijać instrukto-

rów. Naszym głównym celem jest zadowolenie harcerzy.

W realizacji próby ważny jest wszechstronny rozwój człowieka, a nie tylko jego

harcerskich aspektów.

Nie każdy cel i zadanie musi być mierzalne i policzalne.

Każda próba powinna zakończyć się szczerym podsumowaniem i dobrą informa-

cję zwrotną, każdy sukces i porażka powinny mieć swoją wartość w próbie.

Rozwój w drużynie następuje poprzez obowiązki z nią związane, codzienne dzia-

łanie jednostki i zadania indywidualne jej członków.

W drużynie ważna jest dobra znajomość harcerzy, ich potrzeb oraz etapów rea-

lizacji prób.

Każdy harcerz rozwija się indywidualnie i w swoim tempie, ale rozwój ten reali-

zuje w konkretnej grupie społecznej.

Naturalność metody harcerskiej nie oznacza „próby robiącej się samej”.

Od pewnego etapu harcerz powinien świadomie osiągać samorozwój.

Każda próba powinna być związana ze świadomym wysiłkiem, nie może być

za łatwa, bo nie będzie doceniona. Realizujący ją harcerz powinien mieć świa-

domość wykonywanej pracy.

19

20

Przy zmianie zadań w próbie należy poznać powody takiej sytuacji.

O zmianach w próbie nie możemy decydować pochopnie, zawsze warto przy-

najmniej spróbować podejść do każdego zadania.

Nastawienie do realizacji jest ważne, warto do każdego zadania podejść pozy-

tywnie i odpowiedzialnie.

Dobrze jest wyszukać odpowiedni moment na jego realizację, konkretny dzień,

motywujący termin.

W czasie realizacji próby ważna jest asertywność i ciągła autorefleksja, zderza-

nie swoich oczekiwań z zastaną rzeczywistością.

Zadanie w próbie można zmieniać, kiedy wynika to z czynników obiektywnych

lub jest spowodowane niedopasowaniem założeń zadania do rzeczywistości.

Każda próba jest żywa i idzie do przodu, jednak cały czas trzeba pamiętać o od-

powiedzialności za zadania, jakie się sobie wyznaczyło.

Jeżeli ktoś chce dużo zmieniać w próbie, to może nie jest na nią jeszcze

gotowy?

Przy każdej próbie trzeba się zastanowić, co w danym momencie jest dla

instruktora wyzwaniem, tak aby móc je odpowiednio dobrać.

Jeśli mamy motywator wykonujemy zadanie chętniej, nawet jak nie jest to dla

nas wyzwanie.

Minimalny wiek otwarcie prób instruktorskich ma rolę motywatora – wskazuje

nam moment w życiu, kiedy możemy się zmierzyć z danym stopniem.

Każdy sam musi zdecydować kiedy chce się dalej rozwijać i zdobywać stopnie

instruktorskie.

Powodami zdobywania kolejnych stopni może być chęć bycia autorytetem w śro-

dowisku, zdobycia uprawnień państwowych, czy presja środowiska („Bo nade-

szła już na to pora”)

Zazwyczaj instruktorzy zdobywają stopień przewodnika ze względu na oczeki-

wania przełożonych, stopień podharcmistrza aby móc być komendantem obozu,

natomiast stopień harcmistrza jest zazwyczaj motywowany indywidualną chęcią

dalszego rozwoju.

Drogę od przewodnika do harcmistrza powinno się przejść wyłącznie z chęci dal-

szego rozwoju.

Czas na zdobywanie stopni pojawia się wtedy, kiedy są one dla nas wyzwaniem,

jednak lepiej późno niż wcale – zawsze jest odpowiedni czas na rozwój.

21

22

Wielka impreza Chorągwi Stołecznej ZHP – obchody 70. Rocznicy wybuchu

Powstania Warszawskiego zrodziła się z marzenia jednej osoby.

Możemy wyróżnić 4 modele komendy hufca: komenda specjalistów (ekspertów w

swoich dziedzinach), komenda holistyczna, komenda demokratyczna

(wypracowująca wspólne decyzje i wizje), komenda komendanta (figuranci

wypełniający polecenia jednej osoby).

W przygotowywaniu projektów warto korzystać z narzędzi multimedialnych,

takich jak: Trello, Evernote, Producteev, Toggl.

W każdym projekcie należy uwzględniać i znaleźć miejsce na inicjatywę wszyst-

kich jego uczestników.

Czy lider grupy to kierownik czy ekspert?

W planowaniu programu drużyny ważna jest indywidualność – zarówno harcerzy

jak i kadry.

Program zastępu powinien przenikać się i uzupełniać się z programem drużyny.

Drużynowy nie może o sobie zapomnieć w czasie tworzenia programu drużyny.

Pracujmy z celami wychowawczymi, czyli takimi, które prowadzą do zmiany.

Ewaluacja naszych działań nie jest ich końcem.

Czy pracuje się z ideą stopni? Próba to proces prowadzący do jej osiągnięcia.

Każdy z nas ma prawo do porażki.

Próba instruktorska ma dać możliwość spróbowania nowych rzeczy.

Motywacja do realizacji próby nigdy nie może przekształcić się w manipulację

probantem.

Ogromną rolę w realizacji próby odgrywa opiekun i KSI – są mentorami i autory-

tetami.

Na próbę instruktorską składają się elementy wyzwania, motywacji i czasu.

Drogę instruktorską można realizować na dwa sposoby: szybko (rozpocząć

w wieku 16 lat i zakończyć stopniem harcmistrza w 5 lat) lub optymalnie

(podejmując się jej w odpowiednim momencie).

23