Walka o-panowanie-w-glebinach-historia-powstania-u-boota-typu-xxi

nie dało Kriegsmarine ani przewagi, ani tym bardziej zwycięstwa w "bitwie o Atlantyk". Program zbrojeniowy, w wyniku którego zbudowano dziesiątki -a miały to być setki - nowoczesnych okrętów podwodnych typu XXI i XX!JL był jednym z największych realizowanych podczas II wojny światowej przez HI Rzeszę. Dzięki ogromnemu wysiłkowi logistycznemu i zaangażowaniu maksymalnych dostępnych zasobów ludzkich i surowcowych Niemcom udało się zbudować dużą liczbę okrętów i odnieść sukces organizacyjny. Mimo to w ostatecznym rozrachunku program, który zmobilizował i w bardzo poważnym stopniu obciążył cały niemiecki przemysł stoczniowy, należy uznać za jedną z największych porażek hitlerowskiej machiny wojennej. Z dużej liczby wyprodukowanych i wcielonych do służby w Kriegsmarine U-Bootów typu XXI i XXIII bowiem zaledwie kilka wykonało pojedyncze rejsy bojowe, odnosząc przy tym jedynie symboliczne sukcesy. Nie zdołały one zatem ani potwierdzić zalet. jakie przypisywano ich konstrukcjom, ani tym bardziej dowieść swojej skuteczności bojowej oraz słuszności założeń teoretycznych, na których podstawie powstały ich projekty.

Podobnie rzecz się ma w odniesieniu do prowadzonych przez niemieckich inżynierów prac nad okrętami podwodnymi z napędem niezależnym od powietrza atmosferycznego. Również w tym przypadku. dzięki znacznym nakładom i zastosowaniu nowoczesnej, ale i bardzo skomplikowanej technologii. udało się de facto osiągnąć zamierzony cel, czyli stworzyć U-Booty, które mogły długo przebywać w zanurzeniu oraz przemieszczać się pod wodą z ogromnymi prędkościami. Jednak liczne, niewystępujące dotychczas problemy. jakie wiązały się z zastosowanymi przy ich projektowaniu rozwiązaniami technicznymi, a także znaczny stopień skomplikowania konstrukcji nowych okrętów. a co za tym idzie -długi okres niezbędny na ich masowe wprowadzenie do służby. spowodowały. że w sytuacji militarnej, w jakiej znajdowała się III Rzesza. stały się one jedynie kosztownym eksperymentem i w tych okolicznościach ślepą uliczką w rozwoju potencjału bojowego U-Bootwaffe.

Celem niniejszego opracowania będzie zatem szczegółowe omówienie genezy, ewolucji konstrukcji i przebiegu służby w Kriegsmarine U-Bootów Waltera i dużych jednostek oceanicznych typu XXI. Przedmiotem rozważań nie będzie natomiast tematyka związana z okrętami podwodnymi typu XXIII, zasługuje ona bowiem, zdaniem autora, na odrębną. obszerną monografię. W odniesieniu do U-Bootów Waltera najwięcej miejsca zajmie prezentacja ich wyjątkowegt) systemu napędowego oraz opis zmagań konstruktorów, próbujących wprowadzić do produkcji seryjnej wyposażone w niego nowe jednostki. Jeśli zaś chodzi

R

Przykładowy rozdział książki: Walka o panowanie w głębinach. Historia powstania U-boota typu XXI http://grzbiet.pl/sklep/walka-o-panowanie-w-glebinach-historia-powstania-u-boota-typu-xxi

Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.

Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

Kriegsmarine miały odegrać U-Booty typu XXI w "bitwie o Atlantyk", oraz tytaniczny wręcz wysiłek organizacyjny, który wiązał się z ich powstaniem. Analizie zostanie zatem poddana nie tylko konstrukcja nowych U-Bootów, przebieg ich budowy wraz z oddziałującymi na niego uwarunkowaniami zewnętrznymi i wewnętrznymi, ale także wady i usterki, które ujawniły się w toku eksploatacji pierwszych jednostek typu XXI.

Szczególnie dużo miejsca w opisie i wyjaśnieniu większości kwestii związanych z produkcją, przeprowadzaniem prób oraz wcielaniem do służby w Kriegsmarine U-Bootów Waltera i U-Bootów typu XXI zajmie niezwykle ważny dla niemieckiej marynarki obszar Zatoki Gdańskiej, a przede wszystkim Gdańsk i Gdynia, jako ośrodki przemysłu stoczniowego.

W niniejszym tekście zostanie także podjęta, jednak jedynie w ograniczonym zakresie, próba odtworzenia pewnych kluczowych procesów i mechanizmów kierujących gospodarką wojenną III Rzeszy oraz ukazania powiązań funkcjonujących na styku przemysłu, polityki i wojny. Wyjaśnienie tych zależności jest niezwykle istotne dla zrozumienia metod zarządzania produkcją zbrojeniową Niemiec w latach II wojny światowej. Te ogólne uwarunkowania wpływały bowiem w sposób zasadniczy na wszelkie przejawy aktywności gospodarczej. w tym także na działania w sektorze budownictwa okrętowego.

Podkreślenia wymaga fakt, że nie wszystkie poruszane w kolejnych rozdziałach kwestie przedstawione są w równym stopniu szczegółowo i wyczerpująco. Opis części z nich stanowi jedynie tło dla wyjaśnienia problemów bardziej skomplikowanych, zasygnalizowanie innych jest zaś podyktowane koniecznością

uzyskania odpowiednio pełnego obrazu całości problematyki. Dodatkowo pragnę zaznaczyć, że opracowania tego z całą pewnością nie można uznać za wyczerpujące temat w pełni. Ma ono częściowo charakter polemiki z pewnymi powszechnie funkcjonującymi stereotypami, częściowo zaś stanowi próbę zebrania i usystematyzowania znanych już faktów i danych, a następnie spojrzenia na nie z innego punktu widzenia. Ważne jest również to, że Czytelnik nie znajdzie w nim jednoznacznej oceny ani U-Bootów Waltera, ani U-Bootów typu XXI, natomiast uzyska podstawową wiedzę, która pozwoli mu na dokonanie samodzielnej analizy i wyciągnięcie własnych wniosków.

Główną bazę źródłową dla prowadzonych przeze mnie badań stanowiły materiały archiwalne zgromadzone w zbiorach Bundesarchiv Abteilung Militararchi\ we Fryburgu Bryzgowijskim. Spośród zespołów archiwalnych przechowywanych w zasobach tej placówki kwerendą objęte zostały w szczególności te, k:tóre powstały w wyniku działalności następujących struktur dowodzenia i urzędów: Naczelnego

10




Spis treści

Wstęp. .................................. 7

Rozdział 1 Drobna i mato ważna część floty .......................... 21

Rozdział 2 Sytuacja na póŁnocnym Atlantyku w okresie od września 1939 r. do maja 1943 r. . . .................................. 43

Rozdział 3

Wady i zalety starszych typów U-Bootów .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

Rozdział 4

Projekty inżyniera Hellmutha Waltera. . ................... 81

Rozdz1ał 5

Powstanie projektu U-Boota typu XXI ...................... 141

Rozdział 6

Konstrukcja, wyposażenie i uzbrojenie U-Boota typu XXI .. . .... 159

Rozdział 7

Program budowy U-Boota typu XXI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Rozdz1ał 8

SzczegóŁowy opis technologii produkcji ... . ............... 185

Rozdział 9

Przygotowania do rozpoczęcia produkcji i trudności we wdrażaniu nowych metod wytwarzania ............................ 223




ciekawe, dane miały jedynie charakter uzupełniający dla głównych wątków te

matycznych poruszanych w niniejszym opracowaniu. Nie zmienia to wszakże faktu, że dotarcie do nich znacznie wzbogaciło warstwę infonnacyjną niektórych fragmentów tekstu, a także, co równie istotne, pozwoliło na ukazanie szerszego kontekstu poszczególnych zagadnień.

Ze względu na wyjątkowe znaczenie rejonu Zatoki Gdańskiej, zarówno jako poligonu badawczego dla okrętów podwodnych z napędem niezależnym od powietrza atmosferycznego, jak i miejsca produkcji, prowadzenia prób odbiorczych oraz szkolenia załóg nowych jednostek typu XXI, istotne uzupełnienie opisanej wyżej podstawowej bazy źródłowej stanowiły materiały archiwalne przechowywane w zbiorach Archiwum Państwowego w Gdańsku. Wyjątkową wartość, choć jedynie dla niektórych poruszanych poniżej kwestii, ma dokumentacja aktowa z dwóch zespołów akt: Stoczni Gdańskiej SA i Niemieckich Zakładów Stoczniowych w Kilonii, Zakładu w Gdyni3• W zasobie gdańskiego

malizować negatywne skutki nalotów, oraz infonnacje mówiące o rozpoczęciu budowy nowych okrętów lub o wodowaniu bądź wcieleniu do służby kolejnych jednostek. Natomiast akta Dowództwa Okręgu Wojskowego nr XX w Gdańsku pozwalają na odtworzenie. w pewnych okresach nawet dzień po dniu, wydarzeń ważnych z militamego punktu widzenia. rozgrywających się na terenie podległym dowództwu okręgu. Wyjątkowo cenny materiał stanowią będące częscią tego zespołu akt miesięczne raporty sytuacyjne. Opisują one zmieniające się nastroje społeczne w okręgu. s~tuację w przedsiębiorstwach przemysłowych produkujących nie tylko na potrzeby fronru. a także przedsięwzięcia władz wojskowych i cywilnych, które miały prowadzić do podwyższenia potencjału obronnego Rzeszy. Jeśli zaś chodzi o spuściznę po admirale Rugem. to znajdujące się w niej materiały mają w większości przypadków charakter analityczny i stanowią swego rodzaju próbę oceny działań militarnych i posunięć organizacyjnych. podejmowanych przez niemiecką marynarkę wojenną w okresie II wojny światowej.

3 Archiwum Państwowe w Gdańsku (dalej cyt.: APGl. zespół akt: Stocznia Gdańska SA. sygnaturaAPG 1029; APG, zespół akt: Niemieckie Zakłady Stoczniowe w Kilonii. Zakład w Gd~ni, sygnatura APG 2558. Na oba zespoły archiwalne składa się przede wszystkim dokumentacja aktowa, jedynie niewielki procent ich objętości stanowią plany i rysunki techniczne. Podkreśli( w tym miejscu trzeba. że dokumentacja wytworzona przez gdyńską filię Niemieckich Zakładów Stoczniowych w Kilonii zachowała się w formie szczątkowej. Jednak materiały. które przetrwały do dzisiaj, w większości dotyczą lat 1943-1945. dzięki czemu stanowią bardzo cenne żródło ukazujące przygotowania gdyńskiej stoczni do rozpoczęcia produkcji U-Bootów typu XXI. N:lll>miast zespół akt Stoczni Gdańskiej SA nie został jeszcze w całości opracowany. a co za tym idzie. t'',,_ rzące go archiwalia są jedynie częściowo zewidencjonowane i rozpoznane. Właśnie to jcst powodem, dla którego ma on obecnie nieco mylącą nazwę, gdyż poza dokumentaqą wytwt•rzooą prza Danziger Werti składają się nań równiei akta sygnowane przez Schichau Wertt. a nawet Kaiserhsche Werft. Mamy zatem w tym przypadku do czynienia z materiałami archiwalnymi powstałymi w wyniku działałoości aż trzech podmiotów, które funkcjonowały, co również znajduje odzw iereu:dlenie w dokumentacji, w znacznie szerszym zakresie chronologicznym, wykraczającym daleko poza lata 1923-1939, jakie podaje obecnie archiwalna ewidencja. N i e zmienia to jednak faktu. ie omawiany zespól akt, po szczegółowej i ostrożnej analizie, może stanowić bardw wa.lny. chl~

12




Wstęp

Dzisiaj, w erze atomu, kiedy w morskich głębinach niepodzielnie panują ogromne, napędzane paliwem jądrowym okręty podwodne, przenoszące w swych wyrzutniach rakietowych i torpedowych nuklearny arsenał, za pomocą którego można jednocześnie całkowicie zniszczyć kilka wielkich miast, trudno sobie wyobrazić, że ta niezwykle skuteczna, mająca bardzo duży potencjał broń wyewoluowała z niedużych i powolnych okrętów podwodnych z czasów II wojny światowej. Okrętów, które tak jak niemieckie Unterseeboote (U-Booty) trudno byłoby zgodnie z obecnie obowiązującymi standardami określać mianem "podwodnych". Jednak to właśnie m.in. pracujący dla Reichsmarine, a później hitlerowskiej Kriegsmarine konstruktorzy U-Bootów w poważnym stopniu przyczynili się do powstania współczesnych, "prawdziwych" okrętów podwodnych. W okresie kiedy niemiecka U-Bootwaffe święciła największe tryumfy w "bitwie o Atlantyk", ale także znacznie wcześniej, poszukiwali oni nowej drogi w rozwoju broni podwodnej. Ich prace doprowadziły m.in. do powstania okrętów podwodnych z napędem niezależnym od powietrza atmosferycznego oraz jednostek typu XXI i XXIII, ze względu na znacznie zwiększoną liczbę i pojemność baterii akumulatorów określanych mianem elektrycznych U-Bootów. Pierwsze stanowiły efekt próby stworzenia jednostek, których główny obszar operacyjny znajdowałby się pod powierzchnią wody, a ich podstawowymi atutami byłyby prędkość i możliwość ukrycia się dzięki przemieszczaniu się w zanurzeniu. Drugie natomiast były niezwykle ciekawym przykładem połączenia w jednej konstrukcji: konwencjonalnego napędu, dopracowanej pod względem minimalizacji oporów hydrodynamicznych sylwetki i nowoczesnego wyposażenia. Zarówno okręty z napędem niezależnym od powietrza atmosferycznego, zwane od nazwiska swego wynalazcy U-Bootami Waltera, jak i U-Booty typu XXI i XXIII charakteryzowała wyjątkowa, choć, jak miało się okazać, nie przełomowa jakość. Były to okręty podwodne nowej generacji, a wprowadzenie ich do linii w odpowiednim czasie mogło wpłynąć na przebieg zmagań pomiędzy Niemcami i aliantami na północnym Atlantyku. Jednak powstanie obu modeli




szczupłą i niemiarodajną bazę badawczą, która nie wpłynie zdaniem autora w znaczący sposób na dotychczasowe ustalenia historyków. Przede wszystkim z tego powodu zbiór nie został wykorzystany w szerszym zakresie w niniejszym opracowaniu7•

Zbiory muzealne były również źródłem niezwykle ciekawych i często mało znanych materiałów ikonograficznych, spośród których znakomitą większo~ stanowiły fotografie. Ich analiza pozwoliła na wyjaśnienie niektórych kwestii spornych i w pewnym zakresie umożliwiła wypełnienie luk informacyjnych w podstawowej bazie źródłowej. Podczas prac nad książką wykorzystano, także w formie ilustracji do tekstu, materiał zdjęciowy pochodzący ze zbiorów Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni oraz Imperial War Museums London8.

Uzupełnieniem materiałów archiwalnych, szczególnie w kontekście informacji odnoszących się do produkcji U-Bootów typu XXI w Gdańsku i Gdyni. jest publikacja źródłowa zawierająca meldunki miesięczne wywiadu przemysłowego Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowe{ Podczas opracowywania zagadnień związanych z niemiecką U-Bootwaffe oraz jej

Ta wyjątkowa ze względu na swoją fonnę. choć nie jednostkowa .. kartoteka·· (znane są przykłady innych tego typu ewidencji, np. bardzo podobna. pochodząca z bydgoskich zakładów Dynamit-Aktien Gesełlschaft Fabrik Bromberg. produkujących materiały wybuchowe) nie została jeszcze szczegółowo zbadana. Niemniej jednak już jej wstępne opracowanie pozwoliło na dokonanie pewnych. chociaż wymagających jeszcze potwierdzenia. ustaleit. Przede wszystkim stwierdzono z całą pewnością, że nie jest ona kompletna. lecz na oszacowanie procentowego stanu jej zachowania jeszcze za wcześnie. ponieważ nie przeprowadzono analizy porównawczej zawartych w niej danych z innymi źródłami. Jako niepozostawiające wątpliwości należy przyjąć twierdzenie. że "kartoteka" zawiera infonnacje o osobach zatrudnionych w gdańskich stoczniach. mimo iż na obecnym etapie badań trudno stwierdzić, czy odnoszą się one do załóg stoczni Schichaua i Danziger Werft, czy może tylko do jednej z nich. Dokładna analiza danych. jakie zawierają poszczególne płytki, pozwoli na określenie. oczywiście w zakresie ograniczonym objętością .. kartoteki". jaki.:h specjalistów najbardziej poszukiwały kierownictwa stoczni. z jakich okupowanych przez III Rzeszę krajów pochodzili robotnicy i jaka część z nich została do pracy w Gdańsku skierowana przymusowo. Należy jednak podkreślić, że wyniki tych badań będą mogły wnieść coś nowego do l1gólnego stanu wiedzy o działalności gdańskich stoczni w okresie ll wojny światowej dopiero po skl'nfrontowaniu ich z innymi dostępnymi materiałami źródłowymi i uzupełnieniu o dodatkowe dant'. takie te o charakterze bardziej ogólnym. Nie zmienia to jednak faktu. że zbiór zasługuje na odrębne. szczegółowe opracowanie. Muzeum ll Wojny Światowej w Gdańsku (daleJ cyt.: 1\HIWSl. lbtór tabliczek ewidencyjnych systemu Adrcma. sygnatura: MI!WS/M/75.

" MIIWS, Kolekcja fotografii; Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni (dal~j C}1.: MM W l. Zbiór fotografii, Dział III; Imperial War Museums London (dalej cyt.: IWM), Fotografie. sygnatura EA.

• Meldunki miesięczne wywiadu przemyslow<>go KG ZWoAK. l 94 l- l 944. F aksymiif (daleJ cyt.: Meldunki miesięczne), cz. 2, przygotował do wydania A. Glass, Warszawa :woo.

14




o U-Booty typu XXI. to głównym zagadnieniem będzie wdrożenie i realizacja programu ich budowy. W szczególny sposób uwypuklone zostaną skala i stopień jego skomplikowania. które wymusiły zastosowanie niespotykanych dotąd w budownictwie okrętowym rozwiązań. Ukazały one również wyjątkowo wyraźnie drugą stronę niemieckiej machiny biurokratyczno-decyzyjnej, która przecież w powszechnym mniemaniu uchodziła za funkcjonującą sprawnie i szybko. Natomiast w zetknięciu z wyzwaniem, jakim niewątpliwie była masowa produkcja U-Bootów typu XXI, okazała się tą częścią systemu, która działała najbardziej opieszale i w sposób bardzo konserwatywny podchodziła do nowych, ryzykownych, acz w przypadku niemającego dotychczas precedensu przedsięwzięcia koniecznych rozwiązań.

Jako jedno z ważniejszych zagadnień opisane zostaną przyczyny, które doprowadziły do rozpoczęcia prac, a w ich efekcie - do powstania tych niezwykle ciekawych i z technicznego punktu widzenia nowatorskich, typów okrętów podwodnych. Zaprezentowany zostanie również przebieg toku projektowania nowych U-Bootów. a także przygotowań stoczni oraz kooperujących z nimi zakładów produkcyjnych do rozpoczęcia ich budowy na masową skalę. Przy tej okazji nie można pominąć związanego z tym zagadnieniami szerokiego spektrum kluczowych aspektów technicznych. Wiele miejsca zajmie również szczegółowa analiza przebiegu skomplikowanego procesu technologicznego i logistycznego, jakim była seryjna produkcja okrętów podwodnych typu XXI. Poruszone zostaną także takie istotne kwestie, jak wykorzystanie przy ich budowie niewolniczej pracy przymusowej i opracowanie niemających bezpośredniego odpowiednika w budownictwie okrętowym żadnego innego państwa, wyjątkowych metod organizacji produkcji. Podjęta będzie też próba określenia wpływu, jaki wywarła aliancka ofensywa bombowa na położenie militarne III Rzeszy i na realizację poszczególnych elementów składających się na pełny tok produkcyjny nowych U-Bootów.

Podkreślenia wymaga również fakt, że w prezentowanym opracowaniu bardziej szczegółowo przedstawiono zagadnienia związane z programem budowy U-Bootów typu XXI, natomiast nieco mniejszy akcent położono na rozwój projektów Waltera. Takie ujęcie tematu wydaje się w przekonaniu autora uzasadnione, mimo że U-Boot Waltera typu XVIII był przecież bezpośrednim przodkiem okrętu typu XXJ. Co więcej, oba typy okrętów podwodnych pod względem formy zewnętrznej jedynie bardzo nieznacznie się różniły. Jednakże czynnikami, które zadecydowały o takim właśnie sposobie ujęcia opisywanej tematyki, są przede wszystkim: rola, jaką zgodnie z zamierzeniami Naczelnego Dowództwa




Summary

The Third Reich initially did not build up its navy, and therefore also its sub

marine warfare, as intensively as it did its land forces. The German U-Boot

waffe, however, was from the beginning considered an elite formation: excel

lently trained, modem and exceptionally effective. Thus, in planning future mil

itary operations, the Kriegsmarine commanders entrusted it with the mission of

cutting Great Britain offfrom the supplies it would receive by sea. Once the war

began, 'wolfpacks' of U-boats were ordered to cut off the life-sustaining

trans-Atlantic route connecting England to the United States and Canada. Yet

even though the German submarines seriously threatened the Allies' sea trans

port, they failed to parałyse it. A continuous stream of cargo ships sailing under

various flags and carrying war materials, fuels, medicines and food crossed the

North Atlantic to England and its allies fighting the Third Reich. The Allied an

ti-submarine forces gradually grew in strength and numbers and, with their fight

ing ability modemized, became more effective. Thus. after some initial success

es, the U-boats lost the initiative in the Battle ofthe Atlantic. Their commaoder

Karl Di:initz, and especially the commanders of the ships serving under him.

quickly realized that their watercraft were not as etTective and modern as had

been thought only recently. Their vessels' clashes with the com oys' escorts

crossing the North Atlantic revealed that the U-boats were seriously flawed. ex

ceptionally ineffective and severely limited in their battle capacity especially in

view ofthe Allies' numerical and materie! advantage. First o f all, German submarines typically had slow speeds and range under

water and could only remain submerged for a short time. The main cause of

these shortcomings was their propulsion system. Their diesel engines operated

on the surface since they needed fuel as well as air. Underwater, they were pro

pelled by electric motors, which drew their energy from batteries. But the elec

tric motors were not powerful, Iimiting their speed to only a tew knots. Further

more, the batteries ran out o f power fairly quickly, so the U-boats had to surface

to switch to their diesel motors. Once on the surface, they risked detection by

334




Dowodztwa Kriegsmarine. Kierownictwa Wojny Morskiej, Urzędu Personalnego Marynarki. Głównego Urzędu Budowy Okrętów Wojennych i Dowódcy Okrętów Podwodnych Kriegsmarine 1• Informacje uzyskane dzięki analizie znajdujących się w tych zbiorach dokumentów stanowią kościec faktograficzny poniższego opracowania. Pozwołiły one na potwierdzenie bądź odrzucenie niektórych hipotez własnych, a także tych sformułowanych przez innych autorów. Umożliwiły również wyjaśnienie kilku dotąd spornych kwestii oraz rzuciły nowe światło na wiele zagadnień z zakresu budowy niemieckiej broni podwodnej, uznawanych dotychczas za gruntownie przebadane. Powyższe materiały miały również fundamentalne znaczenie dla odtworzenia części procesów decyzyjnych i naświetlenia okoliczności towarzyszących powstawaniu U-Bootów Waltera oraz U-Bootów typu XXI. Bez tych niezwykłe cennych źródeł bardzo trudne. a w niektórych przypadkach wręcz niemożliwe byłoby ustałenie pewnych faktów, nazwisk oraz dat. Podczas badań prowadzonych przez autora we fryburskim archiwum kwerendą objęte zostały także przechowywane tam zespoły akt: Inspekcji Uzbrojenia nr VII (Monachium), Inspekcji Uzbrojenia nr X (Hamburg), Inspekcji Uzbrojenia nr XX (Sopot), Oddziału Uzbrojenia w Bremie, Oddziału Uzbrojenia w Kilonii, Oddziału Uzbrojenia w Szczecinie, Dowództwa Okręgu Wojskowego nr XX (Gdańsk) oraz spuścizna Friedricha Rugego2. Podkreśłić jednak trzeba, że odnalezione w tych materiałach, skądinąd

Bundesarchiv, Abteilung Militiirarchiv Freiburg im Breisgau (dalej cyt.: BAMAF), Oberbefehlshaber der Kriegsmarine 1919-1945, RM 6; BAMAF, Seekriegsleitung (1933) 1937-1945. RM 7; BAMAF. Marinepersonalamt der Reichsmarine und Kriegsmarine 1919-1945 (dalej cyt.: Marinepersonalamt). RM 17; BAMAF. Hauptamt Kriegsschiffbau 1925-1944. RM 25; BAMAF, Befehlshaber der Unterseeboote der Kriegsmarine 1936-1945 (dalej cyt.: B.d.U). RM 87.

' BA MA F. Riistungsinspektion VII (Miinchen) 1939-1944, RW 20-7; BAMAF, Riistungsin-spektion X (Hamburg) 1938-1945, RW 20-10; BAMAF, Riistungsinspektion XX (Zoppot) 1939-1944. RW 20-20; BAM A F. Riistungskommando Bremen 1939-1944, RW 21-9; BA MA F. Riistungskommando Kiel 1939-1944, RW 21-32; BAMAF, Riistungskommando Stettin 1943-1944, RW 21-56; BAMAF, Wehrkreiskommando XX (Danzig) 1937-1945, RH 53-20; BAMAF, Nachlass Friedrich Ruge 1940-1980, N 379. Dokumentacja wytworzona przez inspekcje i oddziały uzbrojenia pozwala przede wszystkim na przeanalizowanie struktury organizacyjnej gospodarki wojennej III Rzeszy oraz na zobrazowanie form nadzoru państwa nad przemysłem zbrojeniowym. Bardzo wartościowe są stanowiące jej część okresowe raporty, opisujące skalę zniszczeń spowodowanych prLez alianckie naloty na niemieckie miasta i ośrodki przemysłowe. Zawierają one dane odnoszące się zarówno do strat stwierdzonych w obrębie infrastruktury produkcyjnej i komunikacyjno-transportowej, jak i na terenach zamieszkanych przez ludność cywilną. Starano się w nich określić nie tylko liczbę bombowców, które wzięły udział w kolejnych nalotach, ale także tonaż i typ zrzuconych przez nie bomb. Szacowano również czas, jaki będzie potrzebny na przywrócenie zbombardowanym zakładom przemysłowym pełnej lub częściowej zdolności produkcyjnej. Wartościowe są także t.awarte w nich wzmianki o podjętych przez władze środkach zaradczych, które miały zmini-

II




and damaged infrastructure caused by Allied bombings, the shipyard launched 131 type XXI U-Boats. But the U-Bootwaffe ran out of time to assemble all these ships and put them into use. Only three ships, the U-2506, U-2511 and U-3008, went on patrol . They did not sink a single Allied ship.

The type XXI U-boats were successfully designed, and may have seriously harmed Allied navigation. Y et even though the planned serial production was organizationally effective, i t began too late to have any real impact on the war at sea.

Translation Maja Latyńska




archiwum znajdują się także ciekawe i mało znane fotografie przedstawiające urządzenia i nabrzeża portowe oraz pochylnie i tereny stoczniowe w Gdańsku, wykonane w roku 1945 po zajęciu miasta przez wojska radzieckie. Natomiast na uzyskanie podstawowej wiedzy na temat lokalizacji i rozbudowy stoczni Schichaua i Danziger Werft w dwudziestoleciu międzywojennym pozwalają plany przechowywane w zespole akt: Akta miasta Gdańska. Kolekcja planów i map4•

Warto również podkreślić, że pozytywny efekt przyniosła kwerenda przeprowadzona w zbiorach archiwalnych Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. Pozwoliła ona na uzupełnienie informacji zawartych w publikacjach źródłowych i monografiach, szczególnie tych odnoszących się do kwestii związanych z efektc.mi pracy polskiego wywiadu przemysłowego, gromadzącego dane na temat niemieckiej produkcji stoczniowej, oraz do zagadnień uzupełniających dotyczących służby Polskiej Marynarki Handlowej w czasie II wojny światowe/. W niewielkim zakresie wykorzystane zostały w niniejszej pracy materiały powstałe pod koniec wojny w wyniku działalności wywiadu brytyjskiej marynarki wojenne{

Bardzo ciekawy materiał źródłowy do badań, zarówno nad kwestiami zmian poziomu zatrudnienia w gdańskich stoczniach w okresie II wojny światowej, jak i różnic w proporcjach pomiędzy wykwalifikowaną i niewykwalifikowaną siłą roboczą oraz pochodzeniem pracowników i charakterem ich zatrudnienia (przymusowy lub np. przeniesienie niemieckich fachowców z innych zakładów produkcyjnych do stocmi), może stanowić przechowywana w zbiorach Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku nietypowa ewidencja robotników stoczniowych. Tworzy ją zbiór ponad ośmiuset cynkowych płytek systemu Adrema, na których utrwalono podstawowe dane osobowe pracowników, takie jak: imię i nazwisko, zawód i aktualne miejsce zamieszkania. Jest on wprawdzie niezwykle interesujący, jednak ze względu na swą fragmentaryczność tworzy bardzo

również niekompletny materiał badawczy. Zawiera on bowiem szczególnie cenne informacje dotyczące prtygotowań do rozpoczęcia produkcji U-Bootów typu- XXI oraz samego jej przebiegu, zarówno w stoczni Schichaua, jak i Danziger Werft.

' APG. zespół akt: Stocznia Gdańska im. Lenina w Gdańsku, sygnatura APG 1291; APG, Zb1ór fotogramów "Rysia" Mariana Dobrzkowskiego z Gdańska, sygnatura APG 1579; APG, zespół akt: Związek Bojowników o Wolność i Demokrację- Zarząd Wojewódzki w Gdańsku, sygnatura APG 1634: APG. zespół akt: Wydawnictwo Morskie w Gdańsku, sygnatura APG 2417; APG, zespół akt: Akta miasta Gdańska. Kolekcja planów i map, sygnatua APG 300, MP.

' Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie (dalej cyt.: IPMS), zespół akt Ministerstwa Przemysłu, Handlu i Żeglugi [ 1937]1939-1945, A 37.

'' The National Archives (dalej cyt.: NAAR), Admiralty, and Ministry of Defence, Navy Department: Correspondence and Papers. SERIES 1: 1938-1945, ADM l.




185, 186, 218, 227, 245, 247, 248, 250,

255,256,259,264,286,302,305-307,310

Donitz Klaus 74

Donitz Peter 74

Donitz Ursula 74

Donitzowie 28

Driiger Heinrich 218

DrecoliAxel 17,192

Drescher G. 323

Drews U. 321

Drzewiec ki Andrzej l 8, 268

Duppel M. 319

Dyskant JózefWiesław 18, 27, 32, 40

Ebert E. 322

Eduard Gustav 190

Eichholtz Dietrich 17

Emmennann C. 323

Farben I.G. 174

Federowicz Przemysław 15, 217

Feufel K.H. 320

Filipowicz Mieczysław 17, 240

Fischer Karl II O, 130

Flick Friedrich 190, 191

Forster Albert 255, 30 l, 302

Fostmann Walter 28

Frank Wolfgang 306

Franke H. 324

Franzenburg Willi 179, 180

Freiherr von Miiflling H.B. 321

Friedeburg Hans-Georg von Ił O

Friedrich Jorg 18, 264, 278, 280, 282-286

Friese C. 283

Fritze G. 324

Fromm 28'!

Fuchs Werner '13, 117, 151, 152, 182, 185, 186,

210,212,227,228

Fuchslocher 289

Gabler Ulrich 90, 125, l 83

Garba Bartłomiej 19

338

Gaude H.L. 325

Gaulle Charles de 269

Geisler H.F. 322

Gelewski Tadeusz Maria 18, 29, 31, 44

Gerke E.A. 323

Giraud Henri 269

G lass Andrzej 14

Gnutzmann 183

Gode H. 325

G od t E berhar d Ił O

Goebbels Joseph 31 O

Goring Hennann 70, 250, 264

Gotto Bernhard l 7, 192

Gotze H. 320

Grasse M. 324

Grau P.O. 322

Grim 151

Groener Wilhelm 22

Groner Erich 16, 99. 105, 108, 115. 118, 12: 129, 163, 165, 168, 189. 259, 273. 30(

301,304,306.308,319

Giinther H. 46, 319, 321

Hadre 156

Hajduk Bolesław 17. 232

Hansen H.J. 320

Harms H. 323

Harpe R. von 325

Heep Heinrich 90, 125, 151

Heidsiek 183

Heimberg 162,211

Heller Erich Ił O, 112

Herrrnann W. 320

Heitz Horst 121

Hertz Heinrich 93

Hertz Horst l 0-ł

Herzog Bodo 16, 119, 123, 129, 232. 259.273.

300,301,304,308,319

Hilhig K. 325

Hinrichs F. H. 322

Hitler Adolf 21-26, 2!!, 211, 34, 35, 39-43, 46,

47,49,58,65,69-72, 74,95,98-101,116-




rozbudową nie mogły zostać pominięte nie zawsze wiarygodne, ale bardzo istotne wspomnienia osób, które podejmowały najważniejsze wówczas decyzje i miały bezpośredni wpływ na bieg wydarzeń, oraz tych, którzy byli jedynie ich uczestnikami 111 •

Tematykę działań wojennych prowadzonych na morzach i oceanach w okresie II wojny światowej wielokrotnie już poruszano w licznych polskich publikacjach. W większości mają one jednak charakter ujęć bardziej ogólnych łub koncentrujących się na zagadnieniach związanych ściśle z operacjami, w których brały udział okręty Polskiej Marynarki Wojennej lub statki Polskiej Marynarki Handlowej. Do tych najważniejszych, choć o różnej wartości, traktujących przede wszystkim o operacjach flot wojennych, głównie zaś o dokonaniach marynarki polskiej, należy zaliczyć prace E. Kosiarza, natomiast wojenne dzieje statków naszej floty handlowej opisał J. Pertek 11 • Bardziej szczegółowo różnymi aspektami .,bitwy o Atlantyk", a także bezpośrednio działaniami niemieckich okrętów podwodnych różnych typów oraz zagadnieniami ich konstrukcji i rozwoju, interesowali się: P. Federowicz, J. Lipiński, A. Perepeczko, W. Trojca i l. Witkowski 12 • Wiele wartościowych tekstów, zawierających zarówno ogólne analizy działalności U-Bootwaffe, jak i przedstawiających kwestie techniczne i koncentrujących się ściśle na konstrukcji i wyposażeniu U-Bootów typu XXI, ukazało się w kilku periodykach poświęconych tematyce wojenno-morskiejD.

"' K. Diinitz. 10 lat i 20 dni. Wspomnienia 1935-1945. Gdańsk 1997; E.M. Raeder, Moje ::vcie. Gdańsk 2001; A. Speer. Wspomnienia, Warszawa 1990; H.J. Pantenius. Letzte Schlachi an der Osrfront. Von Doberitz bis Danzig 194411945. Erinnenmg und E1jahrung eines jungen Regimentskommandeurs. Hamburg 2002.

" Należy tu wymienić takie publikacje. jak: E. Kosiarz, Bitwy morskie, Warszawa 1994; tdem. Druga wojna światowa na Ba/tyku, Gdańsk 1988; idem, Działania flot w drugiej wojnie '"·iatowej, Gdańsk 1989; idem, Wojna na morzach i oceanach 1939-1945. Charakterystyka i kronika llydarzeń. Gdańsk 1988. Spośród prac J. Pertka na uwzględnienie zasługują przede wszystkim następujące: J. Pertek, Druga ma/a flota, Poznań 1959; idem. Ma/a flota wielka duchem, Poznań 198'}; idem. Wielkie dni malej floty, Poznań 1987.

12 P. Federowicz, U-Booty typu VII. Geneza. opis konstrukcji. budowa, Tarnowskie Góry 2006; J. Lipiński, Druga wojna .~wiarowa na morzu, Warszawa 2010; A. Perepeczko, Bój o Atlantyk. Gdańsk 1972; idem, Burza nad Atlantykiem, t. l, Warszawa 1999, t. 2, Warszawa 2000, t. 3, Warszawa 2002. t. 4, Warszawa 2002; idem, U-Booty II wojny światowej, Warszawa 2006; W. Trojca. U-Boo/waffe /939-1945, cz. 1-4, Gdańsk 1998-1999; l. Witkowski, U-Boa/}'. Historia niemieckich okręrów podwodnych, Warszawa 2009.

" N. Bączyk, Sra/owa głębia - poren(jał U-Bootwaffe w II wojnie światowej, .,Technika Wojskowa. Historia" 2012, nr 4 (numer specjalny), s. 44-51; idem, Wielka iluzja admirała Donitza. "Technika Wojskowa. Historia" 2012. nr l (nr specjalny), s. 38-47; M. Jastrzębski, Schnorkelpodv.·odne płuca U-Bootów /1143-/945",Militaria XX Wieku" 2009, nr 5 ( 12)(nr specjalny), s. 3(}.32; idem. Układ napędowy U-Bootów typu XXI i XXIII, "Militaria XX Wieku. Ilustrowany Magazyn

15




Murawski M.J. 85

Nachtigall R. 324

Nass 183

Neentzen W. 322

Neitzel Sonke 245

NieJsen 125

Niemeyer P. 325

NiestleAxel 16,217,221

Niethmann O. 324

NiBH. 321

Nordheimer H. 320

Oeltken Heinrich 150-152, 155, 156, 181,

183,335

Oestreich l 03

Orski Marek 17,239,241

Otto P.F. 320

Pacholski Łukasz 218

Pantenius H.J. 15, 302

Pasecki R. 18

Paterson Lawrence 219

Paulus 73

Peine 92 Perepeczko Andrzej 15, 16, 52, 69, 84, 89, 97,

129 PertekJerzy 15,24,27,45, 50,315

Peters W. 324

Petersen K. 323

Pflaum Walter 87

Piecyk 122 Piening 87

Prehn W. 323

Priemel Kim Christian 17, 192

Prien G!lnther 46

Puttkamer 117

Queck H. T. 320

Racky E. 322

Radziemski Jan 16, 30 l, 303

340

Raeder Erich Maria 15, 18, 21-26, 28, 34. 3(

41,43,46,47,59, 69-72,93-96.98-101

117, 118

Reimann E. 324

Rex Wilhelm 121

Rezmer Waldemar 18

Ribbentrop Joachim von 27

Richter F. 321

Robbers H. 323

Robertson Terence 16

Roosevelt Franklin Deiano 269, 276

Rossler Eberhard 16. 17. 14. 81-84, 87-96

98-100, 101.103, 105. 106, 109. III. 113

114. 117, 120. 123. 125. 127. 129. 131.

138, 142, 145, 146, 148-156. 158. 160.

163. 165. 166. 169, 170. 172, 176, 177.

182-187. 189, 190. 194. 196. 199. 200.

205. 207. 208. 213. 215. 216. 221. 228.

232. 236. 239. 245. 246. 252. 256-258.

261, 264, 268. 27'2, 282. 285. 287-289.

291-293,295.296.299.301-304.306.308

Rudolph J. 321

Ruge Friedrich li. 12, 148. 151. 152. !56. 158.

182. 185. 186.210.212.228,246

Ruperti G. 323

Rusiecki Leon 233

Sach J.W. 323

Sachs Erwin 112

Sanders Liman von 28

Sauckel Emst Fritz 287

Sawicki Jan Kazimierz 18. 19, 60. 6 7

Schaar E. 321

Schatzmann 156 Schendel R. 320

Schenk 122 Schieber Walter 174

Schimpf K. 322

Schłomer Fokko 307, 322

Schmidt K.H. 289, 325

Schnee Adalbert 134, 305-308. 320

Schneeweifl 183




enemy escorts and patrol aeroplanes. lt became elear to the K.riegsmarine command that if it did not make basie changes in its submarines' construction and propulsion system s. or actuałły introduce new types o f boats, the U-Bootwaffe would certainly lose the Battle o f the Atlantic.

The leadership turned to the designs of engineer Hełłmuth Walter, which replaced the U-boats' conventional, internal-combusion-electric propulsion system with a new turbine based on a closed-circuit propulsion system driven by hydrogen peroxide (Hp). !ts great advantages stemmed from the facts that it d id not need oxygen from the atmosphere to opera te and that because o f i ts great power combined with a new, very streamlined form o f the ship, i t could reach underwater speeds of over 20 knots. With this design, they could become 'real' submarines. They could remain submerged for a long time, and moving underwater at faster-than-ever speeds reach their targets unnoticed, assume position to fire a torpedo and flee. Were the U-Bootwaffe to acquire a large number of ships ofthis type, it would present a serious threat to Ałłied communications Iines.

!t soon turned out, however. that producing this new generation of craft on a massive scale would require many innovative technological changes and a long-term research and development programme. The Kriegsmarine had no time for this. and it therefore needed a simpler and faster alternative solution. The engineer Heinrich Oeltl<en, charged with analysing alternatives, suggested using Wałter's streamlined hułł but with the existing internal-combustion-electric propulsion system. At the same time, for the ship to reach greater speeds underwater, her electric engines would need to be made much more powerful than existing ones. and electric energy would have to be stored in a much larger number o f batteries. Thus, the new type o f XXI submarines were całłed electric boats. In order to produce large numbers of them quickly, the engineer Otto Merker. w ho specialized in car construction, developed a new method of serial, sectional production ofthese ships. Construction elements would be produced in Germany, far from the frontlines, in a large number of metałłurgical factories, and then transferred to chosen factories experienced in ship production, where they would be joined into sections of the hułł. They would be transported by water or raił to fitting-out shipyards. The sections would then be sent to three assembly shipyards, in which they would be welded together into hułłs.

The first submarine manufactured as a type XXI U-3501 using this method was launched on 19 April 1944 in the Schichau shipyard in Gdańsk. With significant support from the Reich Ministry for Armamants and War Production, despite major shortages of raw material s and work force, the transport paralysis

335




Wi:o<.•--.._.,.r'-h .,..,.,...,...\<..l 17. '-.;.2 w .... ,.-.·c..~. 32,. 32~ w,,., • ..,·gruo.•" ... " .. c..·..,.r\ \KK

w ..... ,....u~r\icl .. .-.tt·r-.:«.'4 2K:"'o

.Za.IC"ws.k.O a<.r=y,.. ...... 'Lc."l

=.e,....k~r W. 3:25 ~wa.rg ._...._ 32.5




Indeks osobowy

Agatz Arnold 242 Antonow A.M. 17,300,303 Arendt Kun 158, \59, 179 Aschmoneit 162, 211. 298

Backenkohler Ono \l O Blihr Johannes l 7, 192 Saldwin Stanley 27 Ballen S. 325 Bączyk N. 15, 28, 40, 41. 44,47-50,59-61,63 Becker 183. 258 Bennett G.H. 18 Bennen R. 18 Bereżnoj S.S. 17 Beucke Heinz-Ehler \34 Bird Keith W. 18, 22, 24, 26,72 Bishop Chris 16, 273, 306, 308, 315, 319 Bitter O. 321 Blaich F. 323 Blair Clay 16, 22, 26, 27, 29, 32, 39, 41-50,

52, 53, 57, 6()...{i2, 65, 67, 68, 72, 74, 75, 78. 99,269,271,273,276,277,280,282, 284,319

Blohm Rudolf 148, 175, 176,219 Bockelberg M. 320 B randes F erdinand 93 Brauel W. 325 Breinlinger S. 322 Brewer Godfrey 74 Brezet Fran~is-Emmanuel 16, 22, 26, 29, 30,

47, 154, 155, 173 Brodersen 183 BrOking Fritz 92, 125, 150, 152

Brilning M. 323 Brilnning H. 325 Buggeln Marc 17, 244,245 Bullock Alan 29 Bungards H. 320

Calisen P. 323 Carls Rolf 71 Carlsonowie 232 Christiansen 179 Christiansen U. 3\9 Christophersen E. 323 Churchill Winston 60, 269, 276 Ciechanowski Grzegorz 18, 268-270,272, 277 CiechanowskiJakub 18,268-270,272,277 Cieślak Edmund 17,232 Cord Emst 176, 183 Cremer P.E. 320 Curio O. 320 Czayka Tadeusz 232

Deiring H. 324 Ditrich Andrzej 19 Dobben M. 321 Dobrzkowski "Ryś" Marian 13 Dlinitz Anna 28 Dlinitz Emil 28 Dlinitz Friedrich 28 Dlinitz Karl 15, 18, 21, 28, 29, 34-43, 45-50,

53, 55-59, 61-63, 65, 66, 68-71, 73-75, 80, 83,93-96, 99-102, 109, 110, 114-118, 120, 124-128, 133, 138, \39, 141-149, 152-155, 169-173, 175-178, 181, 182,

337




Estonia 62

Europa 29, 71, 72, 147, 148,239

Europa Wschodnia 44

Europa Zachodnia 239

Fair-Island 306

Farge 242, 244

Finlandia 23, 24, 27, 62

Flensburg 114, 157, 271, 303

Francja 23, 29, 31, 32, 40, 43, 47-50, 53, 59,

80,225,238,242,269,271,273

Frankfurt nad Menem (Frankfurt am Main)

190, 192

Freetown 61

Freudenberg 189 Fryburg Bryzgowijski lO

Gdańsk (Danzig; Wolne Miasto Gdańsk) 10-

14, 19, 91, 92, 112, 138, 148, 169, 170,

190, 191, 194-198, 200, 209, 210, 230,

19(r.J99, 201, 209, 242, 244, 245, 247

248, 250, 254, 260, 271, 276, 278-283

285,287,289,300-305

Hamburg-Blankenese 82

Hamburg-Finkenwarder 194-196, 198, 200

Hamm 278

Hammerbrook 278

Hanower (Hannover) 93. 150, 176. 190, 265

Harrison 83

Harwich 51

Hastedt 282

Hebrydy 51 Heide 157

Hel 89-91,93.94, 109-111. 113, 114. 121.

290,301

Helgoland 271, 307

Hiszpania 24, 62

Holandia 24. 48

Horten 303

231, 232, 236, 238, 239, 247. 250-252, Irlandia 44. 46, 62. 63

255-258, 268-270. 272, 274, 278, 289, Islandia 51

290,300-303 Gdynia 10, 12, 14, 19, 91, 94, 148, 194-198,

200, 230-235, 237, 238, 241, 251, 257,

268-272,275,277,278,301,302

Geltinger 121 Gibraltar 44, 305 Glasgow 44 Głogów (Glogau) 189

Góra Gradowa 302 Góry Harz 182, 274

Grecja 62 GrUnau 28 Gustavsburg 190

Haga 24 Hagen 265, 266 Halberstadt 183, 273, 274

Halifax 61, 66,67 Hamburg 11, 104, 119-121, 126, 129, 138,

148, 157, 169, 170, 179, 190, 191, 194,

344

Jade 276 Jałta 276 Japonia 31. 32, 40

Jena 28 Jugosławia 62

Kalwaria 192 Kanada 44,45.52.54.61,66.255.310

KanałGliwicki 188

Kanał Kiloński III, 113. 121

Kanał Północny 44 Kanał Świętego Jerzego 43--44. 5 ł

Karlsruhe 150 Kassel 138 Kętrzyn 71, 153 Kilonia l l, 12, 27. 83, 87, 88, 96, 98, 99. 102.

106, III, 114, 118,11<l. 121. m.I26.127.

129-131, 157, 183, 1<>4-198, 200. 201,

208, 225, 229, 232-235. 245. 246, 25 l.




-l\8, \33, 143-148, l 53-\55, 171, \72, 174. \76, \8\, 185. 2\7. 247-250, 254, 255,264,286,287,304

fioare Samuel 2 7 fiofelmayer 156 fiohmann O. 3:!0 fiomkoh\ H. 324 HiibschenO. 319,321 Hupfauer Theodor 173

lrle Adolf 188 Iwanow S. W. \7

Jaenicke K. 325 Jastrzębski Mieczysław 15, 162 Jeryś Czesław 17. 233, 241 Jewinski E. 321

Kaczmarek R.M. \8 Kahl 183 Kahn David 16,73 Ka11ipke F. 320 Kaszewski T. 16, 191, 194,224 Keitel Wilhelm 117 Keller G. 325 Keteis H.H. 320 Kieser Egbert 18 Klapdor H. 321 Klemmsen 183 Kliivekom F. 322 Klug Werner 105, 121 Knecht J. 323 Kohl Fritz 16, 17, 84,87-92,94,96, 103, 105,

106, 109, 111, 113, 114, 120, 123, 131, 167,190,205,207,213,217,221,276,280

Komorowski Antoni 18, 85, 89, 97 Komdorfer H. 325 Kosiarz Edmund 15, 46, 116 Kregelin L. 322 Kronenbiuer W. 325 Krzemiński Czesław 18,266,269,271 Krzewiński Jacek 16, 303

Krzyszłałowicz M. 16, 40, 41, 44, 47-50, 53, 57,67

Kullak 183 Kiintzel 92 Kuscher F. 324

Lamby H. 323 Lawrenz 122 Lawrenz Hans Joachim 163 Lehmann-Willenbrock Heinrich 305 Lehsten D. von 323, 324 Leitz 155, 156 Lemp Fritz-Julius 44 Lenzmann D. 325 Linder H.H. 320 Lindschau R. 322 Lipiński Jerzy 15, 40, 44, 46, 50 Longden Sean 83 Ludwig 183 Luttrnann B. 323

Łuczak Czesław 17

Macintyre Donald 54 Mannesmann G. 319 Manseck Helmut 305,307, 308, 322 Marbach K.H. 322 Miiueler H. 322 Meeteren von 322 Mehne K. 323 Meinlschmidt R. 321 Merker Otto 175-182, 185, 187,207,212,213,

217-219, 228, 245, 246, 252, 253, 258, 260,298,302,335

Methner J. 320 Michałowska Jadwiga 233, 234, 240, 241 Milch Erhard 110 Miller P. 18 MOIIerW. 325 M!lller-Koelbl H. 324 Mulligan Timothy P. 16 MOnster H. 324, 325

33Q




Polska (Rzeczpospolita Polska) 32, 42, 43, 46,

60,225

Pomorze 277

Pomorze Gdańskie 138, 300

Port Cesarski 302

Poznań 265

Pramba 189

Prusy Wschodnie 277

Przeróbka 302

Rendsburg III, 113,121,122

Rennes 271

Rheinbrohl 191

Rheinhausen 190

Rhumspringe 142

Riesa 190, 191

Rogoźno (Rogassen) 189

Rostok 157

Rumia-Zagórze 270, 272

Rumunia 238

Saint-Nazaire 271

Sande bei Wilhelmshaven 190

Scapa Flow 46 Schlei 88, 89

Schweinfurt 266

Sebaldbrilck 282 Sehestedt III Sierra Leone 61 Skagerrak 303 Słudwia 188 Sopot 11, 46, 186, 238

Stade 303 Stalingrad 73, 115 Stany Zjednoczone (USA) 29, 32, 35, 40, 44,

45, 54, 59-62,64,67,68,71-73,83,218.

255, 270, 271, 276, 278, 282-284, 298,

306,310 Steyr 266 Strasburg 225, 226, 275 StraBburg-Neudorf 190 Stnegomka 188

346

Sycylia 65

Sydney 61, 66

Szczawienko (Salzbrunn) 188

Szczecin (Stettin) Ił, 190, 268. 274

Szwecja 24, 62

Śląsk 191. 270

Świdnica (Schweidnitz) 189

Świecie 270

Świnoujście 28, 74, 268

Tarnowskie Góry 192

Travemiinde 301

Trondheim 271

Turcja 24

Tybinga 74

Ukraina 98

Ulm 176

Upper Montclair 83

Vegesack 184. 194-197. 199. ~00. ~O~

242,250

Wałbrzych 188 Warta 188, 189

Wedel 82, 244

Weimar 28 Wełna 189

Wersal 25 Weserrniinde 157. 195-198.200.229.251

Westerplatte 302 Wezera 242-2-M. 273. 30~

Wiedeń 260. 265 Wiedeń-Leopoldau 161 Wielka Brytania 22. 23. 2ó, 27. 30-3:

38-40, -M. 45.47-69. 71, 7~. 80.255.

276,310 Wilhe1mshaven 150, 169, 170. 194-19ó,

200,212,244,248.250,271.302.305

Winnica 98 Wisła 188, 189,300




Schneider Emst 188 Scholl Lars U. 17, 83, 84. 87. 88 Schroeter Horst von 305. 319 Schubert A. 320 Schuhart Otto 46

Schultz H. 324 Schultze Herbert 131 Schultze R. 321 Schumann n Schilrer Friedrich 92. 125, 152, 181, 227 Schwirley W. 324 Showell Jak P. Malmann 16, 246. 273. 317 Siebold K. H. 324 Siegmann P. 319 Siek Bartłomiej 18. 268 Sikora Mirosław 17,218 Simmermacher V. 322 Simon John 27 Sims 162. 211 Slevogt H. 323 Sobiś Stanisław Andrzej 18, 60, 6 7 Speer Albert 15, 70, 110, 111, 148, 154, 171-

178. 181, 185, 186, 217, 218, 226, 227, 257.266-268,287

Stelimann E.A. 321 Steyer D. 18 Stipriaan J. van 324 StolzenburgG. 321 Sureth K. 321 Szkudliński Jan 19 Szlichciński Knysztof 18, 51, 57, 63,66 Szoszkiewicz Cezary 46

Tarrant V.E. 16, 29, 69, 74, 75, 98, 141, 266, 267,273,277,287,300,306,315

TaylorBiaine 17,172,175 lechel Hans 24 Thiiter G. 324 Thedsen Otto 93, 110 Thurmann H. 322 Tiesler R. 319 Tinschert O. 322

Todt Fritz 171-173, 175, 176, 225, 238, 245, 265

Toepper 183 Tooze Adam 17, 175, 176 ToppErich 257 Trojca Waldernar 15, 27, 40, 41, 74, 76, 82,

89, 91, 92. 96, 99,102, 103,108,115,118, 119, 121, 123, 129, 131, 134, 139, 145, 163, 165, 168, 300, 304

Ullrich Heinz 90, 91, 110 Utischill K.E. 321

Vause Jordan 16 Vieth J. 323 Voge U. 321 Vogel 183 Vogel H. 322, 323

Waas Heinrich 93, 95, 117, 125, 142 Wagner 92 Wahlen R.B. 320 Walter Hellrnuth 7-11, 16, 81-102, l 04, l 05,

109-122, 124-134, 138-144, 149-152, 154, 157, 158, 161, 163, 169, 171, 174, 181-184,287,310

Walter Ingo 84 Wapiński Roman 17,233 Watje 183 Weber Ingeborg 28 Weber P. 322 Weidner F. 320 WengeJ H, 325 Wesch 165, 166 Westphal Marcin 16 Westphal Mirosław 19 Wetzel Eckard I6, 17, 87, 92, 97, 183, 187,

190,192,226,265 Willner H. 324 Witkowski Igor 15, 16, 18, 84, 91, 99, 129, 166 Witt H.L. 325 Witzendorff E. von 320

341




Indeks geograficzny

~fryka 66

~fryka Północna 65. 68, 71-73, 115 o\meryka Poludniowa 308 o\meryka Północna 64. 68 o\meryka Środkowa 68 Anglia 26. 29, 30, 35, 39, 42. 43, 46, 47, 54,

58,60.61,64,65,83 Archangielsk 65, 116 Argentyna 63 Aschaffenburg 190 Audorf 191 Augsburg 264. 265

Babie Doły 272 Bad Lauterberg 142 Barrow-in-Furness 83 Belgia 48. 62 Bergen 305-307 Berghof 133, 145, 264 Berlin 26, 28, 93, 128, 161. 178, 191, 258, 263,

265,268,298 Berlin-Erkner 266 Berlin-Tempelhof 190 Bermudy 52 Blankenburg l 83 Blumenthal l 50 Bodenwerder l 90 Bordeaux 27 l Borgfeld 278 Bomholm 301 Brama Oliwska 302 Brema l l, 148, 150, 157-159, 169, 170, 194--

198, 201, 209, 242, 244, 247, 248, 250,

254, 260, 271, 274, 276, 280-282, 285, 286,289,291,300,303,304,307

Brest 271, 273 Brunsbiittel l 22 BrunszwiJe l 03 Brytyjskie Indie Zachodnie 52 Bydgoszcz 270 Bystrzyca l 89 Bzura 188

Calais 51 Cannstatt 266 Casablanca 269 Cherbourg 74 Cieśnina Gibraltarska 305 Cigacice 189, l 94 Cuxhaven 122,271

Dachau 241 Dania 48, 51, 62, 308 Darmstadt 93 Dąbrowa Górnicza l 92, 273 Dortmund 190, 267 Dover 51 Dresden ·191 Duisburg 23 8 Duisburg-Walsum 191 Diisseldorf-Oberbilk 190

Eckemfórde 93, 121, 122 Elbląg 232, 25 l, 270, 274 Emden 271 Ems 267

343




Walka o-panowanie-w-glebinach-historia-powstania-u-boota-typu-xxi

Internet

Transcript of Walka o-panowanie-w-glebinach-historia-powstania-u-boota-typu-xxi