PRAWO

PRECEDENSÓW

PRECEDENS – z łac. praecedens – ‘poprzedzający’

PRECEDENS PRAWNY – zasada lub reguła prawna stworzona przez sąd obowiązująca we wszystkich sprawach podobnych rozstrzyganych w przyszłości

1. zasada lub reguła prawna (norma)

2. stworzona przez sąd (wyrok)

3. obowiązująca w przyszłości (efekt wiążący)

4. we wszystkich sprawach podobnych (podobieństwo faktów)

WYROK W KONKRETNEJ SPRAWIE(Kowalski ukradł Nowakowi cenne pióro, sąd skazał go na

pół roku więzienia) norma indywidualna

PRZEPIS USTAWY(Kto przywłaszcza sobie czyjąś własność podlega karze

pozbawienia wolności do lat dziesięciu)norma generalna

PRECEDENS(Nie wolno przywłaszczać niczyjej własności ponieważ jest to

niezgodne z prawem stanowym)norma indywidualna o charakterze generalnym w przyszłości

(„STARE DECISIS ET NON QUIETA MOVERE”)

(„LET THE DECISION STAND”)

STÓJ PRZY SWOJEJ DECYZJI I JEJ NIE ZMIENIAJ

MERTON (1237): nolumus leges Angliae mutari (nie chcemy zmieniać praw Anglii)

1. Decyzja sądu wyższej instancji jest wiążąca dla sądów niższych instancji2. Sąd nie powinien zmieniać swoich własnych decyzji, chyba że istnieje ku temu ważna

przyczyna

WIĄŻĄCY (binding) NIEWIĄŻĄCY (persuasive)

- moc wiążąca względem wszystkich sądów niższej instancji (stanowych i federalnych)

- stare decisis czy orzekanie z duchem czasów ?

* ciągłość prawa* przewidywalność orzeczeń

* niemożność usunięcia ‘złych’ decyzji* obowiązywanie ‘skostniałych’ przepisów

- przykłady odejścia przez Sąd Najwyższy od zasady stare decisis:

Plessy v. Ferguson (1896)

„separate but equal”

Brown v. Board of Education (1954)

wszyscy równi wobec prawa

Furman v. Georgia (1972)

zawieszenie kary śmierci

Gregg v. Georgia (1976)

kara śmierci w gestii stanów

Dred Scott v. Sandford (1857)usankcjonowanie

niewolnictwa

XIII Poprawka

XIV Poprawka

zniesienie niewolnictwa

Chisholm v. Georgia (1793) – XI Poprawka (1795)

Pollock v. Farmers’ Loan & Trust Co. (1895) – XVI

Poprawka (1916)

Oregon v. Mitchell (1970) – XXVI Poprawka (1971)

Korematsu v. United States (1944)

obozy internowania

WSPÓŁCZESNEKONTROWERSJE:

- Engel v. Vitale (1962) – modlitwa w szkołach

- Miranda v. Arizona (1966) – prawa oskarżonego

- Roe v. Wade (1973) – aborcja

- Vacco v. Quill (1997) – eutanazja

- Grutter v. Bollinger (2003) – akcja afirmatywna

- Citizens’ United v. Federal Election Commission (2010) – finansowanie kampanii

?

IDEOLOGIA

HOLDING + RATIO DECIDENDI + (DICTUM)

wiążąca częśćprecedensu

reguła prawna

podstawa prawnaniewiążąca część

precedensu

hipotetycznasytuacja

reason of the decision

WE HOLD THAT BURNING THE FLAG, AS A FORM OF SYMBOLIC SPEECH, IS NOT A VIOLATION OF THE FIRST AMENDMENT TO THE CONSTITUTION

MATERIALNEmają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy

Kto?Co zrobił?

W jaki sposób?(Dlaczego?)

(Kiedy?)(Gdzie?)

NIEMATERIALNEnie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy

Kolor włosówWzrostPogodaUbiór

A + B + C = D

A – fakt materialny, B – fakt materialny, C – fakt niematerialny

A + B + E = D

A – fakt materialny, B – fakt materialny, E – fakt niematerialny

A + B + F = G

A – fakt materialny, B – fakt materialny, F – fakt materialny

COMMON LAW CIVIL LAW

- duża rola precedensów w systemie prawa

- pozycja precedensów wśród źródeł prawa

- mniejsza rola prawa stanowionego

- występowanie zasady stare decisis

- mała rola kodeksów (kodyfikacja prawa)

- mała rola precedensów w systemie prawa

- pozycja precedensów w orzecznictwie sądów

- większa rola prawa stanowionego

- brak zasady stare decisis

- duża rola kodeksów (brak kodyfikacji prawa)

- brak wyraźnego podziału na prawo publiczne i prawo prywatne

- jednolita konstrukcja systemu sądowego, brak sądów administracyjnych i konstytucyjnych

- rozdział prawa publicznego i prywatnego

- istnienie wydziałów karnych i cywilnych w sądach, istnienie sądów administracyjnych i konstytucyjnych

- rozstrzyganie sporów- tworzenie prawa- wykładnia i

interpretacja prawa, wnioskowanie per analogiam

- wydawanie wyroków, tworzenie precedensu

- judicial review- mniejsza rola

doktryny w orzecznictwie

- rozstrzyganie sporów- niemożność tworzenia

prawa- wykładnia i

interpretacja prawa, wnioskowanie dedukcyjne, subsumcja

- wydawanie wyroków, określanie kar i odszkodowań

- brak judicial review- większa rola doktryny

w orzecznictwie

- norma prawna precedensu

- norma indywidualna (wyrok), która może stać się normą generalną w przyszłości

- wyrok sądu jest normą

- norma prawna kodeksowa

- norma generalna, trzy- lub dwuczłonowa jako podstawa systemu

- wyrok sądu nie jest normą

- występowanie ławy przysięgłych

- znaczący udział czynnika ludzkiego w systemie sprawiedliwości (prawo do procesu z udziałem jury)

- wyrok w procesie karnym: ława orzeka o winie, sędzia o karze

- wyrok w procesie cywilnym: ława orzeka o tym, kto ma rację i o odszkodowaniu

- występowanie ławników

- mniejszy udział czynnika ludzkiego w systemie sprawiedliwości (sprawy rodzinne i pracownicze)

- wyrok w procesie karnym: sędzia orzeka o winie i karze

- wyrok w procesie cywilnym: ławnicy orzekają na równi z sędzią

Luizjana Kanada