1

VI Konkurs Wiedzy Politechnicznej

Krzysztof Białkowski

Szkoła:

II Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego w Kwidzynie

Człowiek i części zamienne

– czym dysponujemy?

Kwidzyn 2016

2

Spis treści

1. Wstęp

2. Protezy

a) Podział protez ze względu na funkcjonalność

b) Podział ze względu na miejsce amputacji

c) Rodzaje dostępnych protez

3. Implanty

a) implanty stomatologiczne

b) implanty piersi

4. Neuroprotezy – sztuczne narządy zmysłów

a) implanty ślimakowe

b) proteza wzroku

c) stymulatory mózgu

d) elektroniczny mózg

5. Najnowocześniejsze sztuczne narządy oraz implanty

a) Syncardia TAH

b) Medtronic Activa

c) mechaniczne zastawki serca

d) MC3 biolung

6. Endoproteza

7. Wnioski

8. Źródła

3

1. Wstęp

Żyjąc w dzisiejszych czasach często zastanawiamy się czy jest jeszcze coś,

czego jeszcze nie wymyślono. Mamy już telewizję, Internet, komputery i wiele innych

nowinek technologicznych. Każda dziedzina życia jest teraz bardzo rozwinięta, a wyniki

coraz to nowszych badań i doświadczeń zachwycają wszystkich naukowców na świecie.

To co kiedyś robiono bardzo długo, teraz sprowadza się do jednego kliknięcia

lub wiadomości. Jeszcze nie tak dawno zrobienie opłat lub zakupów przez Internet

było abstrakcją, dziś jest to normalność.

Od niepamiętnych czasów ludzkie ciało było przedmiotem zachwytów, ale również

ciągłych badań i doświadczeń. Już od starożytności wielcy artyści rozwodzili się nad nim

w swoich dziełach, tworząc jego mistyczny charakter. Wraz z każdą nową epoką w większym

lub mniejszym stopniu twórcy próbowali przekazać swoje teorie i poglądy na temat ludzkiego

ciała. Dla wielkich humanistów w renesansie było one podstawą pracy i tematem przewodnim

epoki. Już wtedy każda część ciała była dokładnie badana, ludzi interesowało co znajduje się

we wnętrzu człowieka i jak nasz organizm pracuje. Z każdym kolejnym rokiem i kolejnymi

badaniami możemy dowiedzieć się więcej o człowieku i choć na pewno niektórzy twierdzą,

że ludzkie ciało zostało już całkowicie przebadane nie jest to prawda. Zbadanie ludzkiego

ciała doszczętnie jest bardzo trudne, ponieważ wymyślane są coraz to nowe technologie,

które mogą wprowadzać trwałe zmiany w organizmie i wszystko może być zmienne.

Do praktycznie każdej zbudowanej maszyny są części zamienne. Twórca danego

przedmiotu wraz z tworzeniem opracowuje części, które można zastosować w razie zepsucia

się oryginalnego mechanizmu. Działa to w przypadkach m.in. komputerów, samochodów

oraz telefonów. Dla wielu badaczy i naukowców w dzisiejszych czasach głównym

przedmiotem badań jest to czy można używać części zamiennych w ciele człowieka, jakie

elementy organizmu można zastąpić i w jakim stopniu się to uda. Niejeden człowiek w życiu

przeżyje coś złego, co spowoduje uszkodzenia jego ciała. Są osoby, które całkowicie

by się załamały i oddały bez walki, ale w dzisiejszych czasach transplantologia i protetyka

są tak rozwinięte, że często życie z protezą( częścią zamienną) jest całkowicie normalne

i nie różni się od życia reszty ludzi, którzy nie mieli żadnych problemów z organizmem.

Jeszcze nie tak dawno nie pomyślano by, że już niedługo będzie możliwość

przeszczepu praktycznie każdego elementu ciała lub zastąpienia np. części ręki protezą

doskonale przystosowaną do codziennego życia. Osiągnięto taką perfekcję, że dla ludzi

4

mających jakąś część zamienną w organizmie ,obecność „ciała obcego” jest bezproblemowa

i nie czują z tego powodu żadnego dyskomfortu. Każdy z nas jest pełen podziwu

dla paraolimpijczyków, którzy mimo bólu jaki przeżyli ,podnieśli się i oddają się swojej pasji

– sportowi, pomimo przeciwności losu. Często tacy sportowcy rywalizują z pełnosprawnymi

przeciwnikami i wcale nie odstają, a czasem nawet odnoszą zwycięstwa. Wszystko to dzieje

się za pomocą protez, które budowane są z coraz to nowszych materiałów: bardziej

wytrzymałych, wygodniejszych, mniej podatnych na czynniki zewnętrzne. Rozwój

transplantologii i protetyki ułatwia życie w dzisiejszym społeczeństwie i powoduje, że osoby

niepełnosprawne nie muszą czuć się gorsze i wykluczone. Według naukowców za pewien

czas może być dostępny przeszczep głowy. Dziś ten pomysł może wydawać się irracjonalny,

jednak przy tempie rozwoju świata nie wątpię, że możemy być tego świadkami. Świadomość

tego, że jest to możliwe nie będzie działała przyciągająco i na pewno zyska sprzeciw

ze strony wielu religii. Pomimo wielu niebezpieczeństw są plany tego, aby dokonać

tego przeszczepu, jest już chirurg, który ma plan podjęcia się tego oraz pacjent, od którego

głowa miałaby zostać pobrana. Czego by ludzie nie planowali, aby tego dokonać, muszą

posiadać części zamienne i pewność, że ich pomysły nie są abstrakcyjne.

2. Protezy

Proteza to sztuczne uzupełnienie brakującej części ciała lub narządu. Dziedziną, która

zajmuje się tą tematyką jest protetyka. Najstarsze części zamienne pochodzą ze Starożytnego

Egiptu, np. duży palec u nogi pochodzący z około 3000r. p. n.e.

Rysunek 1: Najstarsza znana protez. Proteza palucha z Muzeum Egipskiego w Kairze.

Photo courtesy of University of Manchester

5

Największy rozwój protez nastąpił stosunkowo niedawno. Podczas wojny secesyjnej,

a później I i II wojny światowej wraz ze wzrostem rannych zwiększyło się zapotrzebowanie

na sztuczne części, co doprowadziło do kolejnych prac nad ich budową i mechanizmami.

a) Podział protez ze względu na funkcjonalność:

-kosmetyczne

Tego typu zamienniki są lekkie i tanie, ale mają bardzo ograniczoną ruchliwość. Za pomocą

takich protez można jedynie biernie chwytać lekkie przedmioty. Do ich zalet należą walory

estetyczne, dlatego największy nacisk w produkcji kładzie się na precyzyjny wygląd, często

nie do odróżnienia ze zdrową kończyną. Są przeznaczone dla pacjentów, którzy mogą w pełni

funkcjonować bez utraconej części ciała i nie chcą wyróżniać się swoją niepełnosprawnością.

-mechaniczne

Proteza jest połączona przewodami z mięśniami wyżej położonymi (w przypadku kończyny),

co umożliwia kontrolę nad funkcjami protezy poprzez fizyczne skurcze i rozkurcze mięśni.

Tego typu kończyna nigdy nie zastąpi prawdziwej, ale może realizować pewne funkcje.

Dzięki takiej protezie użytkownik fizycznie czuje siłę wykonywanej pracy. Jednocześnie

wiąże się to z nieuniknionym skutkiem jakim jest zmęczenie, które jest zawsze dużo większe

niż w przypadku pełnosprawnej osoby.

-mioelektryczne

Jest to proteza zasilana zewnętrznie. Również podłączona jest do mięśni, ale po otrzymaniu

sygnału w postaci skurczu mięśnia, wspomaga ruch za pomocą silników dzięki temu nie

wymaga od użytkownika tak wiele siły i jednocześnie daje mu duże możliwości. Minusem

tych części zamiennych jest ich waga oraz wysoka cena. Jest to aktualnie najbardziej

zaawansowany typ protez.

-hybrydowe

Protezy hybrydowe są inaczej nazywane protezami złożonymi. Z typem tym możemy spotkać

się w stomatologii używanych przy protezach szczęk (sztuczna szczęka). Dane protezy

wykonywane są z różnych, odmiennych materiałów dzięki czemu możemy łączyć różne ich

właściwości. Są to np. protezy miękkie lub protezy metalowe, które posiadają klamry w

kolorze zębów. Klamry elastyczne także zaliczają się do typu protez hybrydowych. Protezy

możemy bez problemu dopasowywać do naszych prywatnych potrzeb.

6

b) Podział ze względu na miejsce amputacji

-Transradial – proteza ręki poniżej łokcia

-Transhumeral – proteza ręki powyżej łokcia

-Transtibial – proteza nogi poniżej kolana

-Transfemoral – proteza nogi powyżej kolana

c) Rodzaje dostępnych protez:

-zębowe - dzielą się na stałe i ruchome. Ruchome protezy zębowe to np. protezy szkieletowe,

wykorzystuje się je w przypadku braków zębowych zbyt rozległych na uzupełnienie mostem.

Główną ich częścią jest metalowy szkielet zaopatrzony w klamry i ciernie, który jest na tyle

cienki i zredukowany iż praktycznie nie przeszkadza użytkującemu. Ciernie są to wypustki

opierające się na żujących powierzchniach zębów i przenoszące tym samym siły żucia przez

zęby i ozębną na kości szczęk. Stałe protezy zębowe dzielą się na wkłady koronowe, wkłady

koronowo-korzeniowe, mosty, korony protetyczne, mosty adhezyjne i licówki porcelanowe.

Każdy z tych sposobów utwardza na stałe element, którego nie da się odbudować.

Można też tymi sposobami uzupełniać ubytki zębowe oraz nieestetyczne powierzchnie.

-kończyn górnych. Można wyróżnić 5 różnych rodzajów tych protez:

a) Protezy ręki i poszczególnych palców- istnieje możliwość wykonania uzupełnienia

protetycznego po amputacji palca, palców, dłoni itp. Takie uzupełnienie wykonane zostaje

na podstawie kształtów, kolorystyki oraz cech charakterystycznych kończyny przeciwnej.

Dzięki grupie specjalistów światowej klasy istnieje możliwość wykonania uzupełnienia

tudzież całej ręki odwzorowując najmniejsze szczegóły takie jak linie papilarne i włosy.

b) Protezy przedramienia - w zależności od oczekiwań pacjenta mogą być kosmetyczne,

mechaniczne lub mioelektryczne. Bez względu na rozwiązanie wszystkie te protezy

zaopatrzone są w miękki lej termoplastyczny z obniżoną rama. W niektórych przypadkach

jest możliwość zastosowania dodatkowego leja silikonowego dla lepszego połączenia

z protezą.

c) Przy wyłuszczeniu w stawie łokciowym - brak możliwości zastosowania klasycznych

stawów łokciowych, wykorzystywane są tzw. szyny protezowe gdzie można idealnie

odzwierciedlić środek obrotu stawu łokciowego.

d) Protezy ramienia ze stawem łokciowym.

7

e) Przy wyłuszczeniu w stawie barkowym - główną przyczyną amputacji są zmiany

nowotworowe, urazy mechaniczne. Protezowanie głównie spełnia rolę kosmetyczną, bardzo

rzadko funkcjonalną.

-kończyn dolnych. Wyróżniamy kilka typów protez z tego główne to :

a) Protezy stopy - wykonane są w oparciu o wkładkę z włókna węglowego i w zależności

od poziomu amputacji uzupełnione kosmetycznie . Przy protezach na poziomie amputacji

Choparta często wykonuje się lej protezowy z podparciem pod rzepką.

b) Protezy goleni – proteza składa się z stopy protezowej, części goleniowej posiadającej

lej oraz zawieszenia stabilizującego lej na kikucie

c) Protezy uda - dedykowana jest dla osób po amputacji kończyny dolnej wykonanej powyżej

kolana. Pełni ona funkcję podporową przenosząc obciążenia w trakcie chodzenia dlatego

jej właściwa konstrukcja ma bardzo duże znaczenie w zakresie bezpieczeństwa oraz

dynamiki poruszania się osoby z protezą. Składa się z stopy protezowej, części goleniowej,

stawu kolanowego, leja udowego oraz zawieszenia dodatkowego.

d) Protezy z wyłuszczeniem w stawie biodrowym - zaleca się tu protezę dynamiczną

kanadyjską, która posiada sztuczny staw biodrowy i kolanowy. Proteza ta działa na zasadzie

przesunięcia osi obrotu stawu biodrowego do przodu a osi obrotu stawu kolanowego do tyłu.

Wyprost odbywa się za pomocą taśmy elastycznej ograniczającej długość wykroku.

3.Implanty

Implant to ciało obce wszczepiane do organizmu w celu odtworzenia naturalnej

funkcji lub estetyki uszkodzonego organu. Najczęściej stosowane są implanty zastępujące

tkanki twarde.

a) implanty stomatologiczne

Najbardziej rozwiniętym i najszerzej stosowanym typem implantów są implanty

stomatologiczne. Pod pojęciem implantu stomatologicznego rozumie się śrubę wykonaną

najczęściej z tytanu, która wkręcana jest do kości. Następnie po wygojeniu na bazie tego

wszczepu osadzana jest konstrukcja protetyczna w postaci koron lub mostów. Implant

wprowadzony do kości łączy się z nią trwale dzięki procesowi osteointegracji.

Tytan to srebrzystoszary metal, odporny na korozję. Może być stosowany do produkcji

8

implantów zarówno czysty tytan jak i stopy tytanu z dodatkiem aluminium i wanadu. Obecnie

często do produkcji implantów wykorzystuje się cyrkon ze względu na swoja białą barwę

pomaga w uzyskaniu doskonałej estetyki koron i mostów osadzonych na bazie takich

wszczepów. Najczęściej implanty mają kształt cylindryczny ich długość (części która będzie

znajdowała się w kości) wynosi średnio 7 - 20 mm a średnica od 3 do 7 mm.

Rysunek 2: Szczęka po implantologii

b) implanty piersi – są to implanty, które w odróżnieniu od wcześniej wskazanych nie mają

na celu polepszenia zdrowia pacjenta, a stworzone są w celach kosmetycznych, lecz mogą być

także użyte u pacjentek po mastektomii w celu odtworzenia piersi. W dzisiejszych czasach

stosowane są dwa typy takich implantów: wypełnione solą fizjologiczną oraz żelem

silikonowym. Każdy z tych typów posiada otoczkę, która składa się z trzech warstw,

aby zapobiec rozerwaniu implantu. Istnieją również dwa typy powierzchni implantów: gładka

i porowata. Ta pierwsza ma tę zaletę, iż wygląda bardzo naturalnie, choć częściej dochodzi

do kurczenia się torebki, co oznacza konieczność wymiany implantu. W przypadku

implantów o powierzchni porowatej może dojść do widocznych na skórze fałd.

4. Neuroprotezy – sztuczne narządy zmysłów

a) implanty ślimakowe - zaawansowane urządzenie elektroniczne, wszczepiane podczas

operacji chirurgicznej osobom z obustronną głuchotą lub obustronnym głębokim

niedosłuchem zmysłowo-nerwowym. Implant ślimakowy pozwala na rehabilitację osoby z

głębokim niedosłuchem zmysłowo-nerwowym. Pacjent zyskuje nie słuch fizjologiczny, ale

słuch do niego jakościowo zbliżony. Implant ten składa się z dwóch części: jedna z nich –

9

wewnętrzna jest umieszczana w loży kostnej, którą tworzy się w zagłębieniu kości czaszki,

druga zewnętrzna przetwarza sygnał akustyczny w elektryczny. Następnie elektroda części

wewnętrznej pobudza nerw słuchowy, wywołując wrażenie słuchowe. Implant ślimakowy,

jak każdy inny, musi być indywidualnie dobrany dla konkretnej osoby. Jest skutecznym

sposobem na głuchotę zarówno dla dzieci oraz dorosłych.

Rysunek 3: Schemat implantu ślimakowego

b) proteza wzroku – jest to eksperymentalne urządzenie, które powstało na wzór implantu

ślimakowego, próby jego zastosowania są prowadzone od lat 50. XX wieku. Prowadzone

są próby stworzenia interfejsów na poziomie siatkówki, kory mózgowej, wzgórza i nerwu

wzrokowego. Protezy wzrokowe, które zostały wszczepione u pacjentów na całym świecie

dowiodły słuszności co do ich zasady konstrukcji, ale jeszcze nie oferują normalnej ostrości

wzroku.

Jedne z najczęściej badanych implantów wzroku to:

- implant siatkówkowy – do użycia trafiły już egzemplarze tej neuroprotezy, nie pozwalają

one na w pełni normalne widzenie, ale są dla na przykład niewidomych pewną alternatywą

na uzyskanie, choć w pewnym stopniu zmysłu wzroku. Pozwalają one jak na razie

na rozpoznawanie położenia przedmiotów.

- implant soczewki – sztuczna soczewka stosowana jest najczęściej w leczeniu zaćmy

i zabiegach polegających na wymianie zmętniałej, naturalnej soczewki na sztucznie

stworzoną, nową, która poprawia komfort widzenia.

10

c) stymulatory mózgu - urządzenia takie używane są do neutralizowania zaburzeń czynności

komórek nerwowych mózgu, które wywołują drżenie kończyn chorych na Parkinsona

i skurcze mięśni, cierpiących na dystonię oraz gwałtowne napady padaczki (epilepsji).

Zależnie od rodzaju choroby pacjenta, lekarze wprowadzają elektrody do dotkniętego

schorzeniem fragmentu mózgu albo do nerwu błędnego, który unerwia narządy szyi, jamy

piersiowej i brzusznej. Następnie pacjentowi wszczepia się stymulator, niewielki aparat

połączony z elektrodami, umieszczany w klatce piersiowej albo w okolicy karku. Powstające

w tym urządzeniu impulsy elektryczne „wyciszają” komórki nerwowe błędnie przekazujące

bodźce. Przy pomocy nieinwazyjnej stymulacji magnetycznej prof. Allan Snyder

z Uniwersytetu w Sydney spowodował „wyłączenie” pewnego fragmentu płata skroniowego

mózgu. U 1/3 spośród poddanych temu doświadczeniu osób nastąpiła poprawa pamięci

topograficznej i zwiększyły się zdolności matematyczne. Co ciekawe, podobnie jak chorzy

na autyzm potrafili oni odtąd bezbłędnie podać, jaki dzień tygodnia odpowiadał dacie

z odległej przeszłości.

d) elektroniczny nos - zespół detektorów chemicznych reagujących na różne rodzaje cząstek

zawartych w otoczeniu lub różne ich cechy (jak np. obecność specyficznych wiązań

chemicznych, kwasowość, zasadowość, zdolność do stabilizacji sąsiednich dipoli itd. ). Fuzja

informacji uzyskiwanych za pomocą takiego zespołu pozwala wnioskować nt. chemicznego

składu otoczenia. E-nosy mogą być konstruowanie przy użyciu różnorakich detektorów w

tym detektorów optoelektronicznych i akustoelektronicznych. Elektroniczny nos

jest prymitywnym modelem biologicznego analizatora węchowego. Rolę nabłonka

węchowego odgrywa „pole czujników” – płytka, na której umieszcza się kilka, kilkanaście

lub kilkadziesiąt różnych czujników, reagujących mało selektywnie na obecność różnych

związków lub grup związków chemicznych (model węchowej komórki receptorowej).

Funkcje wyższych pięter analizatora biologicznego spełniają klasyczne programy,

umożliwiające określanie stopnia podobieństwa reakcji „pola czujników” na działanie badanej

próbki i wzorca (np. rodzaj perfum, gatunek sera, zapachowy ślad przestępcy itp.

Rysunek 4: Elektroniczny nos

11

5. Najnowocześniejsze sztuczne narządy oraz implanty

a) Syncardia TAH – często przed operacjami przeszczepu serca słyszymy o sytuacji,

że z powodu zniszczenia narządu, trzeba było go usunąć jeszcze przed transplacją. W takiej

sytuacji potrzebne jest coś, co zastąpi serce w okresie do przeszczepu. Takim urządzeniem

jest właśnie Syncardia TAH, czyli niepozorna szafka z rurkami, które w czasie,

gdy nie ma normalnego serca pełnią jego funkcje. Osiągnięto już takie efekty, że jest życie w

pewnym stopniu aktywne, bez serca. Urządzenie znajduje się w małym plecaku, krew nie

opuszcza nigdy ciała pacjenta, a rurki wchodzące do klatki piersiowej pompują jedynie

powietrze napędzające serce. Urządzenie to nazywa się Freedom Driver.

b)Medtronic Activa - jest to urządzenie wspomagające pracę mózgu, niezastąpione

szczególnie w przypadkach choroby Parkinsona i innych tego typu. Jego wygląd jest zbliżony

do rozrusznika serca. Wszywa się go do klatki piersiowej i prowadzi przewody do głowy,

gdzie są łączone z elektrodami. Maszyna ta pozwala w dużym stopniu walczyć między

innymi z objawami padaczki.

Rysunek 5: Wygląd Medtronic Activa

c) mechaniczne zastawki serca - składają się z jednego lub dwóch dysków, które otwierają się

lub zamykają w zależności od fazy skurczowej lub rozkurczowej serca. Ich ogromną zaletą

jest wytrzymałość, najczęściej raz wszczepione użytkowane są do końca życia.

Rysunek 6: Sztuczne zastawki serca

12

d) MC3 biolung – nie jest to jeszcze zastosowane w ludzkim ciele, ale jest bardzo

przyszłościowe sztuczne płuco. Nie ma jeszcze wielu informacji na temat tego przedmiotu,

wiadomo, że prowadzone są testy. Jeśli wypadną one pomyślnie możemy być pewni,

że w przyszłości może to uratować setki istnień.

6. Endoprotezy

Endoprotezy to wykonane z biomateriałów części, wszczepiane do organizmu. Termin

ten odnosi się najczęściej do implantów stawu kolanowego i biodrowego.

Endoprotezy stawu biodrowego dzielą się na:

-całkowite - wymianie na sztuczne elementy podlega zarówno panewka jak i głowa kości

udowej,

-częściowe - wycięciu podlega tylko głowa kości udowej, w miejsce której zakłada się

protezę,

-cementowe - polietylowa panewka, metalowy trzpień oraz metalowa lub ceramiczna głowa,

mocowana za pomocą kleju kostnego, tzw. cementu,

-bezcementowe - panewka jak i główka stawu składa się z metalu i wkładki polietylowej

porowatej powierzchni,

-hybrydowe,

-związane,

-niezwiązane

Rysunek 7: Endoproteza stawu biodrowego

13

7. Wnioski

z każdym kolejnym rokiem odkrywane są coraz to nowe części zamienne,

które po pozytywnym przejściu testów mogą stanowić w przyszłości ratunek dla setek

tysięcy ludzi,

do dziś stworzono protezy wielu części ciała, co pozwoliło wielu niepełnosprawnym

osobom powrót do normalnego życia

dzięki protezom ortopedia mogła wejść na kolejny poziom, ortopedzi mogą szukać

nowych rozwiązań problemów

osoby z protezami mogą czuć się w miarę normalnie, są one dostosowane do każdego

indywidualnie i nie sprawiają kłopotów w użyciu

14

8. Źródła

B. Przeździak, Zaopatrzenie rehabilitacyjne, Wydawnictwo Medyczne, Gdańsk, 2003.

Gołębiewska M. i wsp.: Materiałoznawstwo protetyczne - skrypt. AM Białystok, 2003.

Majewski S.: Podstawy protetyki w praktyce lekarskiej i technice dentystycznej. Kraków

2000.

Majewski S.W. – Rekonstrukcja zębów uzupełnieniami stałymi. Wydawnictwo Fundacji

Rozwoju Protetyki. Kraków 2005.

Rosenstiel S.F., Land M.F., Fujimoto J. - Współczesne protezy stałe. Wydawnictwo

CZELEJ, Lublin 2002.

Budkiewicz A., Protezy szkieletowe, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.

http://books.google.pl/books?id=cEaMLpuIfhYC&pg=PA184&lpg=PA184&dq=protezy+

elektromechaniczne&source

http://www.inzynieria-biomedyczna.com.pl/biomechanika/item/94-protezy-

ko%C5%84czyn-g%C3%B3rnych.html

http://www.protoma.pl/produkty/protezy-konczyn-gornych/mechaniczne

[5] materiały dydaktyczne z Politechniki Białostockiejhttp://ortopartner.pl/proteza-

przedramienia,29,pl.html

http://lewkowicz.com.pl/oferta/protetyka/protezy-konczyn-gornych/protezy-kosmetyczne-

przedramienia-i-ramienia/

http://www.ortotyka.pl/protezareki.htm

http://protezynog.pl/

http://www.primadent-lublin.pl/protetyk02.htm

https://www.google.pl/imghp?hl=pl&tab=wi&ei=wHzkVt3HCcKxsQHwz56YDw&ved=0

EKouCBMoAQ

http://wbnp.eu/protezy-hybrydowe/

http://www.amputowani.pl/konczyna-gorna/rady-na-dobry-poczatek/46-konczyna-gorna-

poziomy-amputacji.html

http://www.protmed.com/oferta/protetyka/proteza-modularna-uda/

http://www.dentysta.med.pl/implanty_stomatologiczne.html

http://www.rynekaptek.pl/farmakologia/implant-siatkowkowy-czesciowo-przywracajacy-

wzrok,2346.html

http://www.oko.info.pl/leczenie-zacmy-starczej,1505.html

http://www.poradnia.pl/neuroprotezy-sztuczne-narzady-zmyslow.html

http://archeowiesci.pl/2011/02/14/starozytne-protezy-palucha/