Dr hab. Tomasz Stawecki, prof. UW

WYKŁAD 08A

RONALD DWORKIN – KRYTYKA POZYTYWIZMU PRAWNICZEGO ORAZ

KONCEPCJA PRAWA JAKO PRZEDMIOTU INTERPRETACJI

[wykład przedstawiony w zastępstwie przez

prof. Marcina Matczaka]

POZYTYWIZM PRAWNICZY – PODSTAWOWE TEZY (przypomnienie)

1. Teza społeczna – prawem są wyłącznie normy pochodzące od suwerena (państwa) i zabezpieczone przymusem.

Interpretacja H.L.A. Harta: prawo jest związkiem reguł pierwotnych i wtórnych.

2. Teza o rozdziale – nie istnieje konieczny (walidacyjny) związek między prawem i moralnością.

Interpretacja H.L.A. Harta: związki genetyczne i funkcjonalne są na tyle silne, że wartości są obecne w praktyce prawniczej (minimalna zawartość prawa naturalnego w prawie pozytywnym) (soft positivism)

Ronald Dworkin kwestionował obie tezy

PYTANIA DO WYKŁADU NR 5

1. Czy prawo jest tylko systemem reguł?

2. Co to są „trudne przypadki” (trudne sprawy, hard cases)?

3. Na czym polega „ważenie zasad” (balancing)

4. Dlaczego sędzia powinien być jak Herkules?

5. Dlaczego orzeczenie sędziego powinno być być jak dobry odcinek powieści (serialu)?

1. Według Dworkina prawo (wbrew Hartowi) to nie tylko związek reguł pierwotnych i wtórnych; prawo to reguły, ale i zasady oraz wymogi polityki:

(a) reguły (rules) –mają konkluzywny (definitywny) charakter: “wszystko albo nic” („nie można być trochę martwym”), np. jeśli reguła wskazuje, że na danym odcinku drogi publicznej obowiązuje maksymalna dozwolona prędkość 50 km/h, to taką regułę można w praktyce zrealizować albo złamać (51 km/h lub więcej), nie można jej naruszyć częściowo, trochę; reguły sprzczne się wykluczają i trzeba jedną uznać za obowiązującą, a inną odrzucić;

TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA.KRYTYKA TEZY SPOŁECZNEJ POZYTYWIZMU PRAWNICZEGO (1)

(b) zasady (principles) – są realizowane w mniejszym lub większym stopniu; wymagają „ważenia”, takiego zastosowania, aby każdą z zasad możliwie najlepiej pogodzić z pozostałymi zasadami;

- Różnica między regułami i zasadami jest natury logicznej, a nie czysto prawnej, żadna reguła nie jest zasadą i vice versa;

- Zasady (principles) mają odmienne uzasadnienie: mają być przestrzegane ponieważ tego domaga się sprawiedliwość, uczciwość lub inny aspekt moralności; często nie spełniają „testu pochodzenia”; większość praw obywatelskich to zasady;

TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA.KRYTYKA TEZY SPOŁECZNEJ POZYTYWIZMU PRAWNICZEGO (2)

„Zakres prawa do informacji zdeterminowany jest w znacznej mierze przez samą Konstytucję. (…). Art. 61 ust. 3 Konstytucji wyznacza granice dopuszczalnego ograniczenia tego prawa: ograniczenie może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. (…) Oznacza to, że obywatelskie prawo do informacji nie ma charakteru bezwzględnego i że ustawodawca zwykły - który ogranicza w wydawanych ustawach zwykłych dostępność informacji publicznej - musi respektować konieczność ważenia zasady (dostęp do informacji publicznej) i wartości wskazanych w art. 61 ust. 3 jako dopuszczalnych kryteriów ograniczenia zasady dostępności (por. podobnie także wyrok TK w sprawie o sygn. K 17/05). Ograniczenia dostępności informacji publicznej i kryteria ważenia kolidujących ze sobą wartości podlegają ocenie z punktu widzenia mechanizmu proporcjonalności

(art. 31 ust. 3 Konstytucji, na co zwrócono uwagę w uzasadnieniu wyroku Trybunału w sprawie o sygn. K 17/05)”. [Wyrok TK z 15.10.2009 r., K 26/08 ]

6

ZASADY I REGUŁY: SPÓR O „KONKLUZYWNOŚĆ”, „WAŻENIE ZASAD”

(c) Prawo obejmuje też wytyczne polityki (policies) – wyznaczają cele do osiągnięcia, zwykle jest to postęp w zakresie jakiegoś ekonomicznego, politycznego czy społecznego aspektu życia zbiorowości; regulacja prawna nie polega na wskazaniu sposobów zachowania, ale celu jaki ma być osiągnięty (np. demonopolizacja sektora energetycznego)

[w Polsce policies nazywane są zwykle normami programowymi]

TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA.KRYTYKA TEZY SPOŁECZNEJ POZYTYWIZMU PRAWNICZEGO (3)

TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA (4)

2. Różnica między “łatwymi przypadkami” (easy cases) i „trudnymi przypadkami” (hard cases, np. Riggs v. Palmer). W łatwych przypadkach sędzia orzeka po prostu na podstawie reguły.

W hard cases nie można zastosować reguły, trzeba sięgnąć po zasadę (np.) „nikt nie może czerpać korzyści z wyrządzonego drugiemu zła”. Taka zasada ma charakter moralny, ale jednocześnie jest uznana za zasadę porządku prawnego. Uznanie związania zasadami oznacza przełamania pozytywistycznej „tezy o rozdziale”.

TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA (5)

3. Rozróżnienie “łatwych przypadków” i „trudnych przypadków” jest podstawą sugestii, że Dworkin krytykując pozytywizm prawniczy przyjmował stanowisko prawnonaturalne.

M.zd. to błędna interpretacja, gdyż Dworkin nie zakładał przeciwstawiania prawa pozytywnego i jakiegoś wyższego, „słusznego” prawa. Pierwszeństwo zasad przed regułami w razie sprzeczności to kwestia pragmatycznej techniki regulacji, a nie wynik wartościowania. To interpretacja hermeneutyczna (->wykład 5 grudnia).

TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA (6)

4. Ustalenie obowiązywania prawa nie ogranicza się do pozytywistycznego testu pochodzenia normy, lecz obejmuje proces rozpoznawania prawa przez sędziego Herkulesa.

W ten sposób Dworkin kwestionuje też pozytywistyczną tezę społeczną (tezę o koniecznym „rodowodzie norm prawnych”); obowiązywanie zasad stwierdza się analizując praktykę prawniczą (zwłaszcza orzecznictwo sądów, a nie formalne akty stanowienia prawa).

TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA (7)

5. Orzeczenia sądów jako „powieść w odcinkach” (chain of novels). Sędzia musi uwzględnić dorobek wcześniej orzekających sądów, ale też jego decyzja musi antycypować przyszłe rozstrzygnięcia (prospektywny charakter prawa).

6. Sędzia nie ma prawa do w pełni swobodnej decyzji, dlatego powinien dokonać heroicznego, nadludzkiego wysiłku (jak Herkules), aby znaleźć takie rozwiązanie.

12 PRAC HERKULESA (NIE TRAKTUJCIE TEJ METAFORY DOSŁOWNIE)

12

R. DWORKIN: TEORIA UPRAWNIEŃ JAKO KART ATUTOWYCH

1. Uprawnienia (rights) wynikają najczęściej z zasad (principles) a nie z reguł.

2. Uprawnienia rzadko mogą być realizowane w pełni, na ogół wymagają uzgodnienia, zrównoważenia z uprawnieniami innych osób: np. polityk lub znany aktor mają prawo do prywatności, ale dziennikarz ma prawo do przekazywania publicznego istotnych informacji

3. W przypadku sporu o prawa między obywatelami a instytucjami publicznymi prawa działają tak jak karta atutowa (trump) w grze w karty, „przebijają inne karty”, nie mogą być kwestionowane. Na tym polega „poważne traktowanie” praw. To jest dopełnienie koncepcji ważenia (balancing) zasad. Ważenie nie może dokonywać się w nieskończoność.

KRYTYKA TEORII PRAWA RONALDA DWORKINA

1. H.L.A. Hart: Dworkin nie zaproponował niczego nowego, w hartowskim pojęciu reguły mieszczą się zarówno dworkinowskie reguły, zasady i policies; [nieprzekonywująca odpowiedź na krytykę]

2. L. Morawski – Dworkinowskie reguły (rules), zasady (principles) oraz wytyczne polityki (policies) nie wyczerpują logicznych schematów norm prawnych

3. J. Habermas: Dworkinowski sędzia Herkules z nikim nie prowadzi dialogu, jest „samotnym monologistą”