UWARUNKOWANIA ZDROWOTNE ŻYWNOŚCI Z

UDZIAŁEM SUROWCÓW GENETYCZNIE

MODYFIKOWANYCH

Dr n med. LUCJAN SZPONARINSTYTUT ŻYWNOŚCI I ŻYWIENIA

Ponieważ Polska dąży do tego, aby być krajem wolnym od GMO, dlatego Rząd Polski dopuszcza jedynie możliwość importu żywności GM spoza UE oraz sprowadzania jej z krajów członkowskich UE pod warunkiem wyraźnego jej znakowania i bez dalszej możliwości jej przetwarzania w Polsce. Rząd Polski opowiada się przeciwko wprowadzaniu do obrotu pasz GM

Ramowe stanowisko Polski dotyczące organizmów genetycznie zmodyfikowanych/GMO/ z uwzględnieniem uwag Rady Ministrów z 03.04.06

Definicja „żywności”Definicja „żywności”

„Żywność” (lub „artykuły spożywcze”) oznacza substancje

lub produkty, przetworzone, częściowo przetworzone lub

nieprzetworzone, przeznaczone do spożycia przez ludzi lub

których spożycia przez ludzi można się spodziewać.

„Żywność” obejmuje napoje, gumę do żucia i wszelkie

substancje, świadomie włączone do żywności podczas jej

wytwarzania, przygotowania lub obróbki. Definicja ta

obejmuje wodę zgodną z normami, zgodnie z definicją w

art. 6 Dyrektywy 98/83/WE i bez uszczerbku dla wymogów

dyrektyw 80/778/EWG i 98/83/WE.

„Żywność” nie obejmuje:a) pasz,b) zwierząt żywych, chyba że mają być one

wprowadzone na rynek do spożycia przez ludzi,c) roślin przed dokonaniem zbiorów,d) wyrobów medycznych w rozumieniu dyrektyw

Rady 65/65/EWG i 92/73/EWG,e) kosmetyków w rozumieniu dyrektywy Rady

96/768/EWG,f) tytoniu i wyrobów tytoniowych w rozumieniu

dyrektywy Rady 89/622/EWG,g) narkotyków lub substancji psychotropowych w

rozumieniu Jedynej Konwencji ONZ o narkotykach z 1961 r. oraz konwencji ONZ o kontroli substancji psychotropowych z 1971,

h) pozostałości i kontaminantów.

"genetycznie zmodyfikowana żywność""genetycznie zmodyfikowana żywność" oznacza żywność zawierającą, składającą się lub wyprodukowaną z GMO;

(Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 26.08.06.)

"genetycznie zmodyfikowany organizm do "genetycznie zmodyfikowany organizm do użytku spożywczego"użytku spożywczego" oznacza GMO, który może być użyty, jako żywność lub materiał źródłowy do produkcji żywności;

(Rozporządzenie (WE) 1829/32003 w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy z dnia 22 września 2003)

"wyprodukowane z GMO""wyprodukowane z GMO" oznacza uzyskane w całości lub w części z GMO, ale nie zawierające lub nie składające się z GMO;

(Rozporządzenie (WE) 1829/32003 w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy z dnia 22 września 2003)

"próbka kontrolna""próbka kontrolna" oznacza GMO lub jego materiał genetyczny (próbka dodatnia) i organizm rodzicielski lub jego materiał genetyczny stosowany do celów modyfikacji genetycznej (próbka ujemna);

(Rozporządzenie (WE) 1829/32003 w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy z dnia 22 września 2003)

"tradycyjny odpowiednik""tradycyjny odpowiednik" oznacza podobną żywność lub paszę wyprodukowaną bez pomocy modyfikacji genetycznej oraz, dla której istnieje dobrze udokumentowana historia bezpiecznego użytkowania;

(Rozporządzenie (WE) 1829/32003 w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy z dnia 22 września 2003)

Ostatnie międzynarodowe kontrowersje oraz inicjatywa badań

Wobec licznych kontrowersji co do korzyści i

zagrożeń, w tym dla zdrowia człowieka wynikających z

wprowadzania do środowiska GMO, w tym żywności GM,

WHO na 53 Światowym Zgromadzeniu Zdrowia w 2000r

podjęła inicjatywę opracowania , w miarę możliwości

ujednoliconych podstaw naukowych podejmowania decyzji

co do wprowadzania do środowiska GMO ,w tym żywności

GM do żywienia człowieka.

Ostatnim obszernym dokumentem z tego obszaru przygotowanym przez WHO w 2005 r jest:

„Modern food biotechnology, human health and development: an evidence-based study”

Treść tego dokumentu była przedmiotem, szerokich międzynarodowych konsultacji wśród

uczonych, przedstawicieli rządów, przedsiębiorców, konsumentów i organizacji

pozarządowych z krajów rozwiniętych gospodarczo jak i krajów będących na drodze

rozwoju ekonomicznego.

Powszechnie wiadomo, iż geny zlokalizowane w

jądrach wszystkich komórek organizmu, których

liczba jest szacowana u człowieka na 100 miliardów

kontrolują przenoszenie dziedziczenia z rodziców na

dzieci. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, iż te

same geny kontrolują także każdego dnia funkcje

wszystkich komórek naszego organizmu.

Geny kontrolują funkcje komórek przez

określanie, które substancje są syntetyzowane w

komórce, które struktury, które enzymy, które

związki chemiczne. Geny kontrolują zarówno fizyczne

jak i chemiczne funkcje komórek.

Są dwie podstawowe metody, poprzez które

biochemiczna aktywność komórki jest kontrolowana.

Jedną z nich jest regulacja genetyczna, w której

aktywność genów sama przez siebie jest

kontrolowana i inny rodzaj, to regulacja enzymu, w

której poziom aktywności już utworzonych enzymów

jest w komórce kontrolowany.

Są więc dwie główne metody przez które komórki kontrolują właściwe

proporcje i właściwe ilości różnych składowych komórki:

1) mechanizm regulacji genetycznej i

2) mechanizm regulacji enzymatycznej.

Zarówno enzymy jak i geny w tym procesie mogą być

aktywowane bądź hamowane. Regulacja ta odbywa się najczęściej

na drodze mechanizmu kontrolnego na drodze sprzężenia

zwrotnego. Również substancje z poza obrębu komórki, takie jak

hormony, także kontrolują wewnątrzkomórkowe reakcje

biochemiczne aktywując bądź hamując jeden lub więcej

wewnątrzkomórkowych systemów kontrolnych.

Dane dotyczące bezpieczeństwa dla zdrowia

człowieka żywności modyfikowanej genetycznie,

zawarte w omawianym tu dokumencie WHO z

2005r obejmują zbiory informacji z następujących

obszarów:

Aktualne stosowanie, badania i potencjalnie możliwe zagrożenia wynikające z produkcji żywności z wykorzystaniem współczesnej biotechnologii i ich znaczenie dla zdrowia i rozwoju człowieka.

Ocena ryzyka obecnie istniejących i przyszłych produktów nowoczesnej biotechnologii w odniesieniu do bezpieczeństwa żywności, żywienia człowieka i zdrowia środowiskowego.

Znaczenie nowoczesnej biotechnologii żywności na dostępność żywności, I oddziaływanie praw własności intelektualnej na badania

Narodowa wydolność dla oceny ryzyka i zarządzania nim

Wpływ nowoczesnej biotechnologii żywności na społeczeństwo obywatelskie, z uwzględnieniem aspektów etycznych i społecznych.

Pierwszym produktem żywnościowym modyfikowanym

genetycznie, który wprowadzono po raz I-szy na rynek USA w

połowie lat 90-ych były pomidory.

W następnych latach przeprowadzono badania

wdrożeniowe bądź wprowadzono na rynek w wielu krajach

różne odmiany modyfikowanej genetycznie kukurydzy, soi,

rzepaku i bawełny. Ponadto wprowadzono na rynek różne

odmiany papai, ziemniaków, ryżu, dyni i buraków cukrowych.

Szacuje się, iż uprawy roślin modyfikowanych genetycznie

obejmują ok. 4% powierzchni gruntów rolnych.

Wzrost powierzchni upraw roślin GM sprzyja wzrostowi

ilości dostępnej żywności, poprawie jej wartości odżywczej, a

poprzez to poprawie stanu odżywienia oraz stanu zdrowia

ludności.

Ze zdrowotnego punktu widzenia, mogą występować

również korzyści pośrednie, takie jak zmniejszenie zużycia

substancji chemicznych w rolnictwie, wzrost dochodów

farmerów oraz poprawa dostępności żywności, szczególnie w

krajach rozwijających się.

Wykorzystanie GMO, może również nieść potencjalnie

możliwe ryzyko zagrożenia zdrowia człowieka i Jego rozwoju.

Wiele genów, stosowanych w modyfikacjach genetycznych

żywności nie było stosowanych uprzednio, w żywności

powszechnie dostępnej. Nowe rodzaje żywności

konwencjonalnej, nie są zazwyczaj oceniane, przed wejściem na

rynek pod względem bezpieczeństwa.

W celu uzyskania międzynarodowej zgodności w ocenie żywności GM, zasady tej oceny zostały opracowane przez Kodeks Żywnościowy FAO/WHO. Natomiast dokument dotyczący Bezpieczeństwa Biologicznego Organizmów GMO zawiera ujednolicone wymagania dotyczące bezpieczeństwa organizmów GMO dla środowiska. Wiele krajów, kierując się treścią w/w międzynarodowych dokumentów opracowało dodatkowe regulacje, biorąc pod uwagę ocenę ryzyka, każdego po kolei produktu żywnościowego GMO wchodzącego na rynek. Metodologia oceny ryzyka w tym obszarze jest ciągle doskonalona zgodnie z zasadami kodeksu żywnościowego uwzględniając zarówno efekty oczekiwane jak i niezamierzone takiej żywności, w kontekście poprawy dostępności żywności dla konsumentów.

Pomimo wielu badan żywności GM w różnych krajach, nie wykazano dotąd ze strony tej żywności zagrożeń dla ludzkiego zdrowia.

Jest również faktem, iż pomimo tego, że systemy oceny ryzyka są stosowane od szeregu lat, akceptacja żywności GM nie jest wystarczająco brana pod uwagę przez konsumentów. Jednym z wyjaśnień takiej sytuacji mogą być niedostatki w zakresie dobrego komunikowania się ze społeczeństwem w tym zakresie.

W wielu krajach społeczne i etyczne rozważania mogą być przyczyną oporu przed modyfikacjami, które odbywają się z udziałem genów. Konflikty te, często odzwierciedlają poważniejsze problemy dotyczące interakcji społeczności ludzkiej i środowiska naturalnego – zagadnień, które powinny być poważnie brane pod uwagę przy wysiłkach na rzecz każdego komunikowania się.

Ponadto, podczas gdy w wielu regionach, żywność jest rozważana, jako część historycznej tożsamości i życia społecznego, sceptycyzm wobec żywności GM, nie koniecznie jest powiązany z podejściem tradycyjnym lub brakiem wiedzy o tej nowej technologii.

Badania społecznej percepcji wskazują, iż konsument sceptyczny będzie generalnie uznawał argumenty za i przeciw żywności GM, nie domagając się „zero ryzyka”. Podobnie jak wykazano, że argumenty krytyczne przeciw żywności GM niekoniecznie są powiązane z negatywnym stosunkiem do stosowania biotechnologii jako takiej, jak wykazano to na przykładzie zastosowania biotechnologii we współczesnej medycynie.

Wydaje się, że uświadomienie społecznych korzyści z wprowadzania biotechnologii stanowi ważny element w procesie akceptacji nowych technologii, w tym również żywności GM.

W dyskusji publicznej nad żywnością GM, ważne znaczenie posiada prawo dotyczące własności intelektualnej, a w tym kontekście zapewnienia równego dostępu do zasobów genetycznych, uczestnictwo globalne w korzyściach z tego tytułu oraz eliminowanie istniejącej monopolizacji w odniesieniu do żywności GM jak i stosowania technologii modyfikacji genetycznych. W tym kontekście należy stwierdzić wpływ przemysłu chemicznego na rynku nasion. Zrównoważone rolnictwo i bioróżnorodność zapewnią prawdopodobnie najwięcej korzyści, gdy będzie zapewniona bogata różnorodność płodów rolnych. Potencjalnie stosowanie GM wyłącznie chemicznie opornych może prowadzić do powstawania pewnych niekorzystnych gospodarczo i społecznych uzależnień.

Odmienne oceny i niepełne udowadnianie społeczeństwom korzyści z żywności GM powodują dodatkowe trudności natury społeczno ekonomicznej co do korzystania z tego rodzaju żywności, nawet w sytuacji głodu, co miało miejsce w Południowej Afryce w 2002 r.

Ponadto, wskutek znaczących kontrowersji, co do opinii o korzyściach z organizmów GMO oraz niejednakowego ustawodawstwa w części krajów rozwiniętych gospodarczo, wiele krajów rozwijających się nie może sobie pozwolić, aby zbudować prawo z tego zakresu, które ułatwi im współpracę międzynarodową w wykorzystywaniu organizmów GM.

Na poziomie międzynarodowym istnieje 15 powiązanych prawnie instrumentów i niepowiązanych ze sobą kodeksów praktyki regulujących niektóre aspekty GMO oraz rynek tymi produktami.

Produkty żywnościowe GMO o podwyższonej Produkty żywnościowe GMO o podwyższonej wartości żywieniowejwartości żywieniowej

Ryż z podwyższoną zawartością wit. A. Ryż ten, zwany tez złotym ryżem, posiada wysoką zawartość beta karotenu, który jest prowitaminą wit. A. Jest bezpieczny dla zdrowia. Spełnia niezmiernie ważną rolę w leczeniu i prewencji niedoborów tej witaminy, a w tym zmniejszanie ryzyka niedowidzenia oraz licznym zgonom dzieci w krajach rozwijających się. Jest to z żywieniowego punktu widzenia znacznie lepsze rozwiązanie, aniżeli wzbogacanie żywności w tę witaminę, bądź uzupełnianie diety zawierającymi ją suplementami. Dzienna 300 g porcja takiego ryżu pokrywa zapotrzebowanie na tę witaminę. Stosowane są również podobne techniki GMO podwyższania zawartości beta karotenu w kukurydzy.

Ryż może być również wzbogacany na drodze modyfikacji genetycznej w żelazo. Ziarna ryżu z upraw konwencjonalnych, zawierają bardzo niską zawartość żelaza. Nasiona ryżu transgenicznego z zawartością ferrytyny z soi, białkowego nośnika żelaza zawierają dwa razy więcej żelaza, aniżeli ryż z upraw konwencjonalnych. Ryż został zmodyfikowany z wykorzystaniem trzech genów, które podnoszą odkładanie żelaza w jądrach nasion ryżu oraz podnoszą przyswajanie żelaza w przewodzie pokarmowym.

Modyfikacje genetyczne mogą również podwyższać zawartość białka w warzywach rynkowych o 35 do 45% ilości tego składnika w warzywach z upraw konwencjonalnych oraz podnosić w nich zawartość aminokwasów niezbędnych.

Modyfikacje genetyczne mogą być również pomocne w usuwaniu alergenów oraz składników roślin o właściwościach anty odżywczych. Bulwy cassawy z upraw konwencjonalnych, typowego produktu spożywczego Afryki tropikalnej, zawierają wysoki poziom cyanidów. Ich spożycie podnosi, niebezpiecznie dla zdrowia poziom cyanidów we krwi. Zastosowanie technologii modyfikacji genetycznej obniża poziom cyanidów i skraca czas obróbki termicznej tego produktu. W ziemniakach natomiast gen inwertazy drożdży redukuje poziom substancji toksycznych z grupy glikoalkaloidów.

Zawartość w ryżu konwencjonalnym białek o właściwościach alergennych obniżono poprzez zmiany szlaku ich biosyntezy.

Prowadzone są również prace nad obniżeniem na drodze modyfikacji genetycznej alergenności pszenicy, bez naruszenia właściwości funkcjonalnych jej białek.

W poszukiwaniu żywności o korzystnych cechach zdrowotnych przeprowadzono badania na ziemniakach nad podwyższeniem w nich, na drodze modyfikacji genetycznej zawartości w nich skrobi, co sprawia, iż absorbują one podczas smażenia mniej tłuszczu.

Prowadzone są również, na drodze modyfikacji genetycznej, badania nad korzystniejszym dla zachowania zdrowia człowieka składem kwasów tłuszczowych w tłuszczach roślinnych. Prace dotyczą olejów sojowego, rzepakowego i palmowego celem obniżenia w nich zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych. Dwa zbiory tego rodzaju produktów tj. ziarna soi o wysokiej zawartości kwasu olejowego oraz nasiona rzepaku o wysokiej zawartości kwasu laurowego zostały zaakceptowane jako żywność oraz pasze do żywienia zwierząt w USA. Soja o wysokiej zawartości kwasu olejowego została zaakceptowana dla celów żywieniowych również w Australii i Kanadzie.

W zakresie podwyższenia na drodze modyfikacji genetycznej zawartości substancji o właściwościach antyoksydacyjnych, takich jak likopen i luteina, przeprowadzono badania na pomidorach, podnosząc ich zawartość, podobnie jak w odniesieniu do podwyższenia zawartości izoflawonów w soi. Te roślinne składniki odżywcze są znane ze swych właściwości poprawy zdrowia lub zapobiegania chorobom. Badania w tym obszarze są we wczesnym stadium rozwoju, bowiem nie wszystkie składniki odżywcze dla roślin są korzystne dla człowieka.

Poprawianie, na drodze modyfikacji genetycznej roślin, tolerancji, na czynniki stresu środowiskowego znajdują się również we wczesnym etapie badań. Badania nad poprawą oporności na zasolenie i suszę znajdują się we wczesnym okresie badań. Zasolenie dotyczy ok.20 % gruntów rolnych oraz 40% gruntów objętych na świecie nawadnianiem poprzez irygację.

Uzyskiwanie możliwości produkcji płodów rolnych dla

potrzeb produkcji żywności, na terenach niedoborowych

w wodę, bądź glebach zasolonych jest kolejnym nowym

wyzwaniem.

Dokonano również szeregu prac dla usprawnienia procesów

fotosyntezy w roślinach. Dotyczy to kukurydzy

i trzciny cukrowej celem uzyskiwania wyższej o ok. 10%

zawartości cukrów.

RybyRyby

Ryby modyfikowane genetycznie mogą być ważnymi środkami spożywczymi tak w krajach rozwiniętych gospodarczo jak I krajach ubogich.

Łosoś atlantycki, który posiada gen hormonu wzrostu z łososia Chinook rośnie 3-krotnie szybciej, co skraca czas produkcji oraz podwyższa dostępność żywności. Podobne modyfikacje dotyczą również kilku innych gatunków ryb, głównie śródlądowych.

Wprowadzanie lizosomu cDNA tęczowego pstrąga zawierającego właściwości przeciwbakteryjne przeciw patogenom ryb, do łososia atlantyckiego poprawia jego odporność na choroby.

Bydło domowe i dróbBydło domowe i drób

Prace nad żywnością GM z bydła domowego I drobiu są

jeszcze odlegle w kontekście ich wprowadzania na rynek,

pomimo iż badania w tym obszarze istnieją od dekady.

Wiele prac przeprowadzono również w zakresie modyfikacji

genetycznej na rzecz wytwarzania nowych białek mleka,

modyfikacji istniejących, podwyższenia w mleku zawartości

białka kazeiny, bądź też obniżenia zawartości laktozy.

Mikroorganizmy jako żywnośćMikroorganizmy jako żywność

Wśród wielu prac z tego obszaru, do udanych należy

zaliczyć badania na wdrażaniem kultur bakteryjnych

starterowych GM w procesach fermentacji żywności

(piekarnictwo, browarnictwo) oraz bakterie kwasu mlekowego

w serach.

Dodatki do żywności, substancje pomagające w przetwarzaniu, Dodatki do żywności, substancje pomagające w przetwarzaniu, suplementy diety, związki chemiczne weterynaryjne pochodzące z suplementy diety, związki chemiczne weterynaryjne pochodzące z organizmów GMorganizmów GM

Wiele enzymów uzyskiwanych na drodze modyfikacji

genetycznej stosowanych jest jako substancje pomagające w

przetwarzaniu żywności i pasz.

Mikroorganizmy genetycznie modyfikowane są

dozwolone w wielu krajach do produkcji mikroskładników

odżywczych takich jak witaminy i aminokwasy stosowane do

produkcji żywności lub suplementów diety. Jednym z przykładów

jest produkcja karotenoidów stosowanych jako substancje

dodatkowe, barwniki lub suplementy diety.

W okresie ponad ostatnich 50 lat postępy w genetyce i

biologii molekularnej umożliwiły rozwój

i wprowadzenie do obrotu znacznej liczby organizmów

genetycznie zmodyfikowanych z przekroczeniem barier

gatunkowych. Nadal jednak produkcja żywności GM

zwierzęcego pochodzenia jest w początkowej fazie rozwoju.

Obecnie najczęściej przedmiotem obrotu handlowego,

jeśli chodzi o GMO są zbiory soi, kukurydzy I bawełny, z

dominacją soi. Aktualnie zbiory GM dotyczą ponad 4% ziem

uprawnych w skali globalnej.

Bieżące stosowanie, badania i potencjalnie możliwe zagrożenia Bieżące stosowanie, badania i potencjalnie możliwe zagrożenia wynikające z rozwoju żywności wytwarzanej z wykorzystaniem wynikające z rozwoju żywności wytwarzanej z wykorzystaniem

nowoczesnej biotechnologiinowoczesnej biotechnologii

Żywność produkowaną z wykorzystaniem

nowoczesnej biotechnologii można skategoryzować

następująco:

- żywność składająca się lub zawierająca zdolne do życia

organizmy jak np. kukurydza.

- żywność pochodząca z GMO lub zawierająca składniki

pochodzące z GMO jak np. mąka, białkowe produkty

żywnościowe lub olej z soi GM

żywność zawierająca pojedyncze składniki pochodzące z

GMO lub dodatki wytwarzane przez mikroorganizmy GM

jak np. barwniki, witaminy czy też niezbędne aminokwasy.

żywność zawierająca składniki wytwarzane z udziałem

mikroorganizmów GM np. syrop kukurydziany wytwarzany

ze skrobi z wykorzystaniem enzymu izomerazy glukozy,

która jest produktem GM.

Zasady oceny bezpieczeństwa żywności GMZasady oceny bezpieczeństwa żywności GM

Komisja Kodeksu Żywnościowego opublikowała

w lipcu 2003 r. wytyczne dotyczące zasad oceny

produktów, każdego oddzielnie, przed ich

wprowadzeniem do obrotu, pochodzących od roślin GM

Wymagania Kodeksu dotyczą przeprowadzania badań:

bezpośredniego wpływu na zdrowie (toksyczność) tendencji do wywoływania reakcji alergicznych specyficznych składników, które jak sadzimy,

posiadają właściwości żywieniowe lub toksyczne stabilność wprowadzonego genu właściwości żywieniowe związane ze specyficzną

modyfikacją genetyczną oraz jakichkolwiek niezamierzonych efektów, które mogą

być powiązane z wprowadzonym genem.

Wymagania Kodeksu nie mają powiązań z regulacjami poszczególnych krajów, , lecz odnoszą się do dokumentu Światowej Organizacji Handlu z 1995 r. „Agreement on the Application of Sanitary and Phytosanitary Measures.

W 2003 r. w ramach konsultacji Ekspertów FAO/WHO sformułowało również opinię, aby dalej rozwijać proces oceny ryzyka m.in. nowowprowadzanej żywności, wykorzystując osiągnięcia współczesnej wiedzy w ujęciu zintegrowanym, w celu badania aspektów żywieniowych i toksykologicznych produktów, przed ich wprowadzeniem do obrotu.

Odpowiednie zespoły FA0/WH0 opracowują standardy, kody dobrej praktyki, wytyczne i rekomendacje które wchodzą w skład Kodeksu Żywnościowego.

W ocenach tych musza być również uwzględniane dane dotyczące spożycia żywności.

Potencjalne bezpośrednie skutki dla zdrowia człowieka Potencjalne bezpośrednie skutki dla zdrowia człowieka

Potencjalne bezpośrednie skutki zdrowotne

żywności GM są generalnie porównywalne do

znanych zagrożeń związanych z żywnością

konwencjonalną, włączając jej potencjalne

właściwości żywieniowe, alergizujące oraz toksyczne

zawartych w niej składników.

W procesie oceny bezpieczeństwa żywności

GM brane są pod uwagę, następujące składowe:

tożsamość genu, który jest przedmiotem zainteresowania. pochodzenie (źródło genu), który nas interesuje skład GMO produkt ekspresji białka nowego DNA (novel DNA) potencjalna toksyczność potencjalna alergenność oraz możliwe efekty wtórne wynikające z ekspresji genu lub

zakłócenia w obrębie DNA gospodarza lub szlaków metabolicznych, włączając skład najważniejszych makroskładników, mikroskładników, składników anty odżywczych, endogenne substancje toksyczne, alergeny i substancje aktywne fizjologicznie.

potencjalną toksyczność

potencjalną alergenność

Seria konsultacji ekspertów WHO dokonana w

latach 2000, 2001 i 2003 wykazała, że badania na

zwierzętach mogą być pomocne, ale występują

praktyczne trudności w uzyskiwaniu ważnych

informacji stosując konwencjonalne testy

toksykologiczne, szczególnie w badaniach całej żywności

na zwierzętach laboratoryjnych.

Stwierdzono również, iż niewiele wiadomo

o potencjalnych długofalowych skutkach każdej żywności.

Aktualnie brak jest niezbitych dostępnych

informacji o możliwych skutkach zdrowotnych takich

modyfikacji, które mogłyby istotnie zmieniać

charakterystykę żywieniową każdej żywności, tak jak ma

to miejsce przy żywności wzbogacanej.

Potencjalne niezamierzone skutki żywności GM na zdrowie człowiekaPotencjalne niezamierzone skutki żywności GM na zdrowie człowieka

Niepożądane efekty, takie jak podwyższony poziom substancji anty odżywczych lub składników toksycznych w żywności zostały scharakteryzowne z wykorzystaniem metod konwencjonalnych np. poziom glikoalkaloidów w ziemniakach.

Organizmy pochodzące z wykorzystaniem konwencjonalnych metod hodowlanych, włączając kultury tkankowe mogą posiadać nieco podwyższone możliwości oceny zmian indukowanych środowiskowo

Takie efekty mogą podwyższać prawdopodobieństwo

niezamierzonych efektów plejotropowych.

Ekspresja genów w uprawach konwencjonalnych i GM

podlega wpływom środowiskowym. Takie warunki jak susza lub

gorąco mogą stymulować niektóre geny w różnych, nawet

przeciwstawnych kierunkach.

Potencjalne skutki dla zdrowia człowieka wynikające z niepełnego Potencjalne skutki dla zdrowia człowieka wynikające z niepełnego rozkładu żywności GM w układzie pokarmowymrozkładu żywności GM w układzie pokarmowym

Wykazano, że DNA z żywności GM nie jest

całkowicie rozkładany w procesie trawienia.

Stwierdzono, iż małe fragmenty DNA z żywności GM są

znajdywane w różnych częściach układu pokarmowego.

Byc może fragmenty GM mogą być absorbowane przez

mikroflorę przewodu pokarmowego lub komórki

somatyczne ściany jelit. Uzgodniono, iż przy ocenie

ryzyka żywności GM należy brać to pod uwagę.

Żywność GM aktualnie dostępna na międzynarodowym

rynku, została przed wprowadzeniem oceniona i nie stanowi ona

prawdopodobnie ryzyka dla ludzkiego zdrowia, większego aniżeli

żywność konwencjonalna.

Wytyczne dotyczące oceny ryzyka żywności GM opracowane

przez Kodeks Żywnościowy są, jak należy sądzić, adekwatne w

odniesieniu do żywności obecnej aktualnie na rynku. Wytyczne

opracowane dla oceny zagrożeń środowiskowych z powodu żywności

GM zostały rozwinięte w ramach Konwencji Biologicznej

Różnorodności.

Potencjalne ryzyko związane z organizmami GMO

i żywnością GM powinno być oceniane nadal „case by case”

biorąc pod uwagę charakterystykę GMO i żywność GM

W obszarze potencjalnych zagrożeń wynikających

z możliwej kontaminacji zbiorów GM, konsekwencje takich

zdarzeń winny być badane dla poszczególnych plonów,

a strategie zarządzania ryzykiem winny być rozwijane.

W odniesieniu do żywności GM badanie nadwrażliwości

na tę żywność, winno być integralną częścią oceny ryzyka.

Oznacza to ogólna analizę białek i ocenę specyficznych

właściwości żywności GM w celu wyjaśnienia reakcji

nadwrażliwości.

Niezbędne jest również lepsze zrozumienie interakcji

żywności z układem odpornościowym, aby wyjaśnić jak i czy

żywność konwencjonalna i GM powodują specyficzne problemy

zdrowotne oraz jej bezpieczeństwa.

Nowe metodologie dla rozwoju badań nad GMO mogą

istotnie zredukować potencjalne ryzyko pochodzące

z przypadkowej integracji transgenów stosowanych

w obecnych metodach.

Monitoring zdrowia człowieka i bezpieczeństwa dla Monitoring zdrowia człowieka i bezpieczeństwa dla środowiska wynikający z wprowadzania żywności GMśrodowiska wynikający z wprowadzania żywności GM

W przyszłości GMO będą mogły być prawdopodobnie szerzej uwalniane do środowiska, bez tak ostrych rygorów jak obecnie. Dotyczyć to może również wprowadzania produktów do obrotu z przeznaczeniem jako żywność dla ludzi. W takich sytuacjach należy rozważyć, czy stosować monitoring takiej żywności w celu wczesnego wykrywania nieprzewidzianych skutków rozprzestrzeniania się GMO i ich transgenów, które mogą stanowić zagrożenie bezpieczeństwa żywności. Zdaniem ekspertów Kodeksu Żywnościowego takie postępowanie jest uzasadnione./2003/. W opinii wielu ekspertów taki monitoring winien być obowiązkowy i dotyczyć, głównie tych produktów żywnościowych, w których została zmieniona wartość odżywcza.

Tego rodzaju system nadzoru produktów po wprowadzeniu ich do obrotu winien uwzględniać:

ocenę potwierdzającą właściwości żywieniowe produktu,

stwierdzone w okresie jego akceptacji przed wprowadzeniem do

obrotu.

ocenę długofalową alergenności produktu

ocenę potencjalnie możliwych skutków niezamierzonych.

Tego rodzaju nadzór, gdy produkt jest już na

rynku jest ściśle związany z charakterystyką ryzyka.

Generalnie, potencjalne aspekty bezpieczeństwa

powinny być rozwiązywane przez badania przed

wprowadzeniem produktu na rynek, bowiem

potencjalne możliwości badań po wprowadzeniu

produktu do obrotu są bardzo ograniczone.

Wg Żarskiego T. decyzje Komisji Europejskiej, głównie w oparciu o opinie EFSA, dotyczące dopuszczania do obrotu i uprawy roślin GMO są przedwczesne i nie poparte rzetelnymi badaniami, które w tak wrażliwej materii jaką jest żywienie paszami zawierającymi GMO, nie powinny budzić najmniejszych zastrzeżeń co do ich bezpieczeństwa.

Twierdzenia o nieszkodliwości GMO dla zdrowia ludzi są jeszcze naukowo nieuprawnione.

… Jedynie brakiem wyobraźni i arogancją wynikającą z nadmiernej specjalizacji ,nieuctwa ekologicznego oraz niezrozumienia specyfiki polskiego rolnictwa można tłumaczyć pojawiające się tendencje do lobbingu, na rzecz wprowadzania do obrotu i uprawy w Polsce roślin GMO „Żarski T.P. Czy pasze zawierające GMO stanowią zagrożenie dla zdrowia zwierząt

i ludzi. Biuro Informacji i Dokumentacji Kancelarii Senatu .Luty 2007”

Stosunek do GMO na podstawie badań:

-opinia publiczna [70% „nie”]-eksperci [90% „tak”]-producenci [70%]-handlowcy [70% „nie”]-politycy [tak jak wyborcy]

Decyzje polityczne na podstawie dogmatów, a nie opinii ekspertów. wg Twardowski T. „GMO – trzy kolory:biotechnologia podstawą biogospodarki Przyszłości”. Biuro Informacji i Dokumentacji Senatu Luty 2007

Społeczne i etyczne aspekty żywności GMSpołeczne i etyczne aspekty żywności GM

Na całym świecie, żywność jest częścią identyfikacji kulturowej i życia społecznego, a także posiada znaczenie religijne dla ludzi. Ponadto, jakakolwiek technologiczna modyfikacja włączając genetyczne, mogą się spotkać ze społecznym oporem.

Badania społecznej percepcji w omawianym obszarze ze względnie wysokim oporem do żywności GM wskazują, że brak informacji nie jest pierwotną przyczyną tego faktu. Społeczeństwo nie jest za lub przeciw GMO, jako takiej. Ludzie dyskutują o argumentach za i przeciw GMO i zdają sobie sprawę ze sprzeczności tych argumentów. Ludzie nie domagają się ryzyka zero. Oni całkowicie zdają sobie sprawę, że ich życie jest pełne zagrożeń. Ludzie jednak potrzebują posiadania wywarzonych informacji o potencjalnie możliwych korzyściach i zagrożeniach.

Znakowanie żywności GM i możliwości wyboru przez konsumentów Znakowanie żywności GM i możliwości wyboru przez konsumentów

Żywność GM, pomimo iż jest dobrze kontrolowana przed

wprowadzeniem jej do obrotu powinna być również dobrze

oznakowana. Dotyczy to takich aspektów jak:

– czy zawiera alergeny oraz

– jaka jest metoda jej produkcji

WnioskiWnioski

Brak jest nadal jednoznacznych, powszechnie uznanych dowodów, aby spożywana w wielu krajach od ponad dekady, żywność modyfikowana genetycznie, stanowiła zagrożenie dla zdrowia człowieka w skali populacyjnej.

Rodzi się na tym tle pytanie, czy u zwierząt spożywających modyfikowane genetycznie środki żywienia, występuje większe ryzyko zagrożenia zdrowia, aniżeli u człowieka?

- W świetle danych WHO, FAO, WTO, EFSA oraz USDA korzyści zdrowotne i ekonomiczne, z wprowadzania modyfikowanej genetycznie żywności i środków żywienia zwierząt do obrotu wydają się być, przy aktualnie wymaganych procedurach dopuszczania tej żywności, zdecydowanie wyższe, aniżeli potencjalne zagrożenia zdrowia w skali populacyjnej.