Uwaga! Stąd się nadaje!

Agata HąciaWydział Polonistyki UW

Na początku była ludzka mowa. Potem wymyślono pismo, które miało ją utrwalić. Z czasem ludzie zapragnęli czegoś więcej: przesyłania dźwięków, a potem obrazów, na odległość i do wielu osób jednocześnie – w czasie rzeczywistym.

Tak narodziły się radio i telewizja.

Pierwsze było radio. Jego początki sięgają przełomu XIX i XX w., ale dynamiczny rozwój radiofonii nastąpił w dwudziestoleciu międzywojennym (między I a II wojną światową).

Wtedy też – w 1925 r. – rozpoczęło nadawanie Polskie Radio.

Plakat z 1936 r.; źródło: http://www.polskieradio.pl/85/obchody

Czym jest radio?

W Po polsku objaśniamy to tak:

Rodowód radia, jak piszą znawcy, jest plebejski i egalitarny. Gdy się rodziło prawie sto lat temu, nawet w krajach rozwiniętych nie wszyscy potrafili czytać. Prasa zatem nie docierała do wszystkich zainteresowanych, a radio – tak.

To właśnie radio, a nie prasa, było zdolne szybko pokonywać przestrzeń i zbliżać ludzi mieszkających daleko od siebie. Już na początku zauważono także, że ma ono olbrzymie możliwości wywierania na ludzi wpływu, zarówno dobrego, jak i złego.

Często mówi się o magii radia. Polega ona na tym, że słuchacz jednocześnie ma poczucie nawiązania intymnego kontaktu z nadawcami programu oraz poczucie wspólnoty z innymi słuchaczami, choć jest od nich odizolowany.

W Po polsku piszemy o tym tak:

Istotą radia jest dźwięk. Większość sygnałów z otoczenia odbieramy za pośrednictwem wzroku (90%), za pomocą słuchu – tylko kilka procent informacji. Konstruowanie przekazów radiowych wymaga więc nie lada umiejętności zwanych sztuką radiową.

Jej podstawą jest perfekcyjne poznanie i zrozumienie istoty radia oraz technologii tworzenia przekazu radiowego. Najważniejsze jednak jest uczenie się od mistrzów mikrofonu i realizacji dźwięku.

Radiowcy mają swój specjalny język. W Po polsku przedstawiamy

go tak:

Za program (audycję) odpowiedzialny jest wydawca (ktoś w rodzaju reżysera). To on czuwa nad wypełnieniem każdej sekundy w radiu (czas bowiem mierzy się tam nie w godzinach ani minutach, ale właśnie w sekundach – nie powinno być ani chwili ciszy).

Wydawca każdą godzinę ustawia według zasady hot clock. Musi pamiętać, aby zmieścić w odpowiedniej kolejności wszystkie konieczne elementy:

• każde wejście antenowe prowadzącego (i ew. gościa)

• każdą piosenkę

• każdą reklamę

• każde promo i autopromo

O pracy dziennikarzy radiowych piszemy w Po polsku tak:

W radiu uprawia się różne gatunki dziennikarskie:

• krótki wywiad radiowy

• relację reporterską

• reportaż

Krótki wywiad radiowy to pytania reportera i odpowiedzi naocznego świadka bądź uczestnika zdarzenia, składające się na relację z jego przebiegu bądź opisujące pewien stan.

Taki krótki wywiad może być częścią relacji reporterskiej – czyli informowania o jakichś wydarzeniach na żywo, z miejsca, w którym coś się dzieje. Relacja powinna być zwięzła, treściwa, uporządkowana logicznie.

Tak jak programy informacyjne wymagają od reportera refleksu, tak programy publicystyczne wymagają od reportażysty refleksji.

Reportażysta zatem to dziennikarz, który starannie wybiera temat czy to wywiadu (długiego), czy reportażu, czy audycji publicystycznej, którą prowadzi.

O pracy reportażysty piszemy w Po polsku tak:

Radio można założyć samemu – w domu, w szkole. Potrzebny będzie odpowiedni sprzęt, ale niezbędne jest również przygotowanie dziennikarskie:

• poćwicz dykcję (szczegółową instrukcję znajdziesz w następnej prezentacji)

• doskonal umiejętność pisania – wiele ćwiczeń i podpowiedzi znajdziesz w Po polsku w częściach pt. „Warsztat dziennikarski”

Radio to nie tylko sztuka mówienia, ale też pisania: pisanie jest fundamentem każdego dziennikarstwa, nie tylko radiowego. Pisanie informacji (na zasadzie odwróconej piramidy) uczy dwóch rzeczy: biegłości językowej i wartsztatowej oraz selekcji materiału, niezbędnej przy montażu materiałów dźwiękowych. Każdy dziennikarz musi przede wszystkim umieć dobrze pisać.

Jeśli chcesz zostać dziennikarzem – czy radiowym, czy telewizyjnym – nie popełniaj błędów językowych. To kompromituje. Wiele podpowiedzi, jak mówić i pisać poprawnie, znajdziesz w Po polsku np. w postaci takich notek:

Być może bardziej niż radio interesuje Cię telewizja. Jeśli chciałabyś/chciałbyś pracować w telewizji, poczytaj o niej – na przykład w Po polsku.

Telewizja narodziła się wtedy, ludzie zapragnęli przesyłać ruchome obrazy i dźwięki na odległość – tak by odbiorcy w różnych częściach świata widzieli je jednocześnie

• 1925 – pierwsza, jeszcze niedoskonała, transmisja obrazu ruchomego

• lata 30. XX wieku – pierwsze programy telewizyjne pojawiają się w Niemczech i ZSRR

• 1950 – w USA możliwa jest transmisja obrazu kolorowego

Telewizja w Polsce

• 1938 – pierwsze eksperymentalne emisje• 15.12.1951 – pierwszy program dla tzw. radiowidzów;

występowali znani aktorzy, kabareciarze, tancerze• 25.10.1952 – pierwszy półgodzinny program –

pokazano etiudę baletową; można ją było odbierać na... 24 odbiornikach w kraju

• 23.01.1953 – rozpoczęto regularną emisję programu – półgodzinnego raz w tygodniu

• 1970 – uruchomonio II ogólnopolski program telewizyjny

• 1971 – rozpoczyna się epoka telewizji kolorowej

Telewizja to coś więcej niż utrwalanie rzeczywistości: chodzi o to, by widz miał wrażenie bycia na miejscu wydarzeń, uczestniczenia w zdarzeniach rozgrywających się na ekranie.

Obserwacja rozwijającej się telewizji i zachowań odbiorców skłania do stawiania ważnych pytań. W Po polsku przedstawiamy je tak:

• Czy telewizja jest obiektywna? Czy to forum wymiany myśli, czy tuba aparatu władzy

albo jakiejś grupy społecznej? Zaobserwowano, że ludzie znani z ekranu mogą liczyć na większe poparcie społeczne i polityczne, zaczynają odgrywać rolę autorytetów i wpływać na zachowania i postawy widzów. To dobrze czy źle?

• Telewizja a rzeczywistość: relacja czy kreacja?

Na ile telewizja pokazuje prawdziwy, a na ile stwarza nowy, własny świat? Przez różne strategie utrzymywania widza stale przy ekranie (np. zachęcanie do wysyłania SMS-ów) ten ma wrażenie, że uczestniczy w innym, nowym, ale prawdziwym świecie. To dobrze czy źle?

• Telewizja staje się coraz bardziej autotematyczna, reklamuje siebie, swoje programy i wydarzenia, swoje gwiazdy ekranu.

Ludzie zaczynają się interesować prywatnym życiem osób znanych z telewizji, także dziennikarzy (czy są żonaci, czy rozwiedzeni, na co chorują, z kim się spotykają itd.). Takie osoby stają się autorytetami w sprawach społecznych, politycznych, życiowych. To dobrze czy źle?

• Telewizja od początku jest związana z kulturą popularną.

Czy oglądane telewizji obniża poziom wykształcenia i kompetencji kulturowych odbiorców? Jakie umiętności są potrzebne, by rozumieć programy telewizyjne?

• Telewizja wpływa na sposób organizowania czasu i na relacje międzyludzkie.

Ludzie oglądają telewizję w różny sposób: biernie (jest wtedy tylko tłem dla innych zajęć) albo aktywnie (inne sprawy schodzą na dalszy plan, najważniejszy jest program telewizyjny). Z jednej strony telewizja skupia rodzinę i znajomych (np. przez rytuały wspólnego oglądania), z drugiej strony – oglądana w nadmiarze, otępia psychicznie i społecznie. Czy czas spędzony przed odbiornikiem zagraża związkom przyjacielskim, rodzinnym, towarzyskim? Czy oglądanie telewizji uzależnia?

• Czy pokazywanie agresji i przemocy w telewizji ma wpływ na zachowania

społeczne? Badacze udowodnili, że (…) przemoc prezentowana w

telewizji nie tylko wywołuje u widzów nasilenie agresji, ale również obniża ich wrażliwość na przejawy agresji w codziennym życiu społecznym i sprawia, że zaczynają te przejawy akceptować (nazwano to zjawisko efektem znieczulającym). (E. Aronson i in., Psychologia społeczna. Serce i umysł)

Najważniejsze gatunki telewizyjne

Z jednej strony występują tu gatunki znane z innych dziedzin kultury, np. film, reportaż, wywiad, relacja, z drugiej – gatunki typowo telewizyjne. Dodatkowo coraz częściej obserwuje się zjawisko hybrydyzacji, czyli łączenia, mieszania gatunków.

W Po polsku przedstawiamy je tak:

W Po polsku przedstawiamy je tak:

W Po polsku przedstawiamy je tak:

I na koniec....

Zastanów się, co Ci się w radiu i telewizji najbardziej podoba, a co, Twoim zdaniem, należałoby zmienić. Może urządzisz z koleżankami i kolegami debatę „Za i przeciw telewizji” – albo zastanowicie się, czym się różni życie gwiazd przedstawiane w telewizji od ich prawdziwego życia?

A może – jeśli wiążesz swoją przyszłość z medami – zorganizujesz wycieczkę do radia bądź telewizji, żeby podpatrzyć, jak pracują dziennikarze?

Wiele podpowiedzi oraz ćwiczeń znajdziesz w Po polsku.