1

Uprawa roślin strączkowych

dr hab. Bogdan Kulig, prof. UR

Znaczenie roślin motylkowatych drobno- i grubonasiennych

W płodozmianie bardzo duŜe znaczenie mają rośliny motylkowate. Ich głównym zadaniem jest:

� wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie współŜyjące i udostępnianie go roślinom następczym ,

� zwiększenie zawartości substancji organicznej w glebie, dzięki duŜej masie systemu korzeniowego,

� poprawa właściwości fizycznych gleby w następstwie rozluźniającego działania palowego systemu korzeniowego i dobrego jej ocienienia przez rośliny wieloletnie,

� zwiększenie biologicznej aktywności gleby poprzez duŜe ilości wydzielin korzeniowych oraz resztek poŜniwnych bogatych w azot, które stymulująrozwój flory i fauny glebowej,

� dostarczenie wysokiej jakości pasz gospodarskich, � ochrona gleby przed erozją wodną i wietrzną, � spulchnianie podglebia i uruchamianie składników pokarmowych z podglebia,

Gospodarowanie substancją organiczną

Współczynniki degradacji i reprodukcji glebowej substancji organicznej

b. lekkie i lekkie

średnie cięŜkie

Okopowe -1.26 -1.4 -1.54

Kukurydza -1.12 -1.15 -1.22

ZboŜa, oleiste -0.49 -0.53 -0.56

Poplony ozime -0.32 -0.35 -0.38

Strączkowe +0.32 +0.35 +0.38

Wsiewki +0.63 +0.7 +0.77

Trawy +0.92 +1.05 +1.16

Motylkowate i mieszanki

+1.89 +1.96 +2.1

Obornik

Gnojowica

Słoma +0.21

Rośliny lub nawozy Gleby

+0.35

+0.28

Zawartość azotu w resztkach poŜniwnych róŜnych roślin motylkowatych

Rośliny

Zawartość azotu w kg/ha

lucerna 110-185

koniczyna czerwona 80-100

koniczyna czerwona

z trawami

55-150

koniczyna biała 100

bobik 60-80

groch, wyka 40-60

Plon główny

łubin 65-95

Systematyka roślin strączkowych

Rodzina: Papilionaceae (Fabaceae) - motylkowate

Plemiona /rodzaje/:

Wykowe / bobik, groch, wyka, lędźwian, soczewica/

Janowcowe /łubin/

Fasolowe /fasola, soja/

2

Mała wierność plonowania� Rośliny strączkowe są niezbyt chętnie uprawiane ze względu na dosyć duŜą zawodność w plonowaniu.

� W latach o większej ilości opadów słabo kwitną i zawiązująstrąki, nierównomiernie dojrzewają oraz dają duŜo zielonej masy.

� Natomiast w latach suchych zasychają i opadają zawiązki kwiatów oraz owoców.

� Oprócz niekorzystnego przebiegu pogody, przyczynąniskich plonów są błędy popełniane w uprawie tych roślin (niewłaściwy dobór gleby, opóźnianie terminu siewu, niewłaściwa ilość i głębokość siewu, nieprawidłowa pielęgnacja plantacji).

Bobik� Odmiany samokończące (gen „ti”) dojrzewają średnio o tydzień wcześniej niŜ tradycyjne, a w przypadku nadmiaru opadów w końcowym okresie wegetacji róŜnica ta moŜe dochodzić do trzech tygodni. Cechują sięmniejszymi moŜliwościami plonowania oraz mniejszązawartością białka w nasionach niŜ tradycyjne. Mają one takŜe większą skłonność do chorób grzybowych ale mniejsze i wylegające rośliny ułatwiają wykonanie zabiegów ochronnych.

� Dzięki hodowli roślin wprowadzono do uprawy odmiany posiadających geny „3 b”, to jest białe kwiaty, biały znaczek na nasieniu oraz białą okrywę nasienną. Odmiany o takim genotypie zawierają ponad dziesięciokrotnie mniej tanin od odmian tradycyjnych.

ODMIANY� W hodowli łubinów uzyskano formy samokończące, o zredukowanych rozgałęzieniach bocznych i słabszym ulistnieniu, co umoŜliwia wcześniejsze i bardziej równomierne dojrzewanie. Poza tym nowsze odmiany mają mniejszą skłonność do pękania strąków i osypywania się.

� Wśród odmian grochu róŜniących się szeregiem cech uŜytkowych i morfologicznych moŜna wyodrębnić odmiany jadalne i ogólnouŜytkowe przydatne na gleby lepsze (tab. 1) oraz odmiany pastewne i ogólnouŜytkowe - na gleby lŜejsze

Plonowanie roślin strączkowych

Zmiany powierzchni zasiewów roślin strączkowych

Powierzchnia ogólna uprawy roślin strączkowych i perspektywy na przyszłość

� Powierzchnia uprawy roślin strączkowych w Polsce utrzymywała się w latach 1995-2000 na stałym poziomie i wynosiła około 150 tys. ha.

� W roku 2004 areał uprawy tej grupy roślin zmniejszył się do 110 tys. ha.

� Najwięcej uprawia się grochu siewnego, zdecydowanie mniej bobiku i łubinów, chociaŜ w ostatnich latach znacznie wzrasta zainteresowanie ich uprawą.

� Występuje duŜy deficyt surowców białkowych pochodzenia roślinnego. Nasiona roślin strączkowych pokrywają w niewielkim stopniu zapotrzebowanie naszego kraju na te surowce.

� Opłacalność uprawy roślin strączkowych w Polsce jest znacznie mniejsza niŜ w innych krajach UE, co wynika z przyjętego systemu dopłat do ich produkcji oraz cen zbytu.

3

Stanowisko w zmianowaniu� Stanowisko najlepiej wybrać po zboŜach w 3.-4. roku po oborniku. Bezpośrednio po okopowych na oborniku uprawa nie jest zalecana, gdyŜ po zbyt dobrym przedplonie następuje nadmierny rozwój wegetatywny roślin, przedłuŜa się wegetacja, a w konsekwencji rośliny nierównomiernie dojrzewają.

� Z powodu nadmiernego występowania chorób i szkodników, plantacji nasiennych roślin strączkowych nie naleŜy zakładać po innych strączkowych częściej, jak co 4-5 lat.

Wymagania glebowe� GROCH - odmiany jadalne mają większe wymagania glebowe od odmian pastewnych. Najlepsze gleby dla odmian jadalnych to: czarnoziemy, czarne ziemie, lessy, gleby brunatne, średnie mady, klasy l, II, IIIa i IIIb, a więc naleŜące do kompleksu pszennego bardzo dobrego, pszennego dobrego oraz Ŝytniego bardzo dobrego, o odczynie od obojętnego do zasadowego (pH od 6,6 do powyŜej 7,3). Odmiany pastewne z powodzeniem moŜna uprawiać na glebach nieco słabszych, klasy lllb, IVai IVb, czyli kompleksu pszennego wadliwego, Ŝytniego bardzo dobrego do Ŝytniego dobrego, o odczynie obojętnym (pH 6,6-7,2);

Wymagania glebowe

� BOBIK - ma największe wymagania glebowe i wodne spośród roślin strączkowych. Wymaga gleb Ŝyznych, zwięzłych dobrze uwilgotnionych klasy l, II, IIIa i IIIb, kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego, o odczynie od obojętnego do zasadowego (od pH 6,6 do powyŜej 7,3). Najlepsze to: czarnoziemy, czarne ziemie, gleby brunatne, lessy oraz mady średnie i cięŜkie;

Wymagania glebowe

� ŁUBIN śÓŁTY - ma małe wymagania glebowe, odpowiednie są gleby płowe klasy IVb i V, kompleksu Ŝytniego dobrego i słabego, o odczynie lekko kwaśnym (pH 5,6-6,5);

� ŁUBIN WĄSKOLISTNY - dobrze plonuje na glebach płowych, klasy IVa i lVb, kompleksu Ŝytniego bardzo dobrego do dobrego, o odczynie lekko kwaśnym (pH 5,6-6,5);

Wymagania glebowe

� ŁUBIN BIAŁY - ma nieco większe wymagania glebowe, niŜ pozostałe dwa gatunki łubinu, uprawiać go moŜna na glebach klasy lllbkompleksu pszennego dobrego i IVa, kompleksu Ŝytniego bardzo dobrego i dobrego, o odczynie obojętnym (pH 6,6-7,2). W latach wilgotnych dobrze plonuje równieŜ na glebach słabszych. Na zbyt wilgotnych i bardzo dobrych glebach nierównomiernie dojrzewa, przedłuŜa wegetację, a zebrany materiał siewny jest niskiej jakości;

Wymagania glebowe� WYKA SIEWNA - wymaga gleb podobnych do grochu, a więc Ŝyznych, w dobrej kulturze, zasobnych w składniki pokarmowe i dobrze uwilgotnionych, klasy II, IIIa, IIIb i IVa, kompleksu pszennego bardzo dobrego, pszennego dobrego do Ŝytniego bardzo dobrego, o odczynie obojętnym do zasadowego (od pH 6,6 do po-wyŜej 7,3);

� WYKA KOSMATA - naleŜy do roślin o małych wymaganiach glebowych, poniewaŜ doskonale wykorzystuje zapasy wody zimowej. Uprawiać ją moŜna na glebach płowych, klasy IVa, IVb i V, kompleksu Ŝytniego bardzo dobrego do Ŝytniego słabego, o odczynie lekko kwaśnym ( pH 5,6 do 6,5);

4

Wymagania glebowe� SOJA - dobrze plonuje na glebach Ŝyznych, średniozwięzłych, będących w wysokiej kulturze, dobrze nagrzewających się i przewiewnych.

� Odpowiednie są gleby klasy II, IIIa, IIIb do IVa, kompleksu pszennego bardzo dobrego, pszennego dobrego oraz Ŝytniego bardzo dobrego, o odczynie obojętnym (pH 6,6-7,2).

� Najlepsze to: czarnoziemy, czarne ziemie, gleby brunatne wytworzone z lessów, średnie gliny i mady oraz gleby płowe o podłoŜu gliniastym.

Uszeregowanie roślin strączkowych pod względem wymagań glebowych

Uprawa poŜniwna

� Terminowa i staranna uprawa roli moŜe ograniczyć występowanie chwastów i zatrzymaćjak najwięcej wody w glebie.

� Bezpośrednio po zbiorze przedplonu wykonana podorywka z bronowaniem przerywa parowanie i umoŜliwia kiełkowanie chwastów. Kolejne bronowania w odstępach 2-3 tygodniowych niszczą wschodzące chwasty.

Uprawa roli

� Uprawa roli powinna byćprzeprowadzona tradycyjnym sposobem płuŜnym.

� Brak bowiem aktualnie danych dotyczących wieloletnich wyników badań nad wpływem uproszczonej uprawy lub siewu bezpośredniego na plon i wartość siewną nasion.

Uprawa roli� Pod wykę kosmatą orkę siewną naleŜy wykonać w połowie sierpnia, na głębokość 18-22 cm.

� Pod pozostałe jare rośliny strączkowe naleŜy koniecznie wykonać orkę przedzimową.

� Wobec konieczności stosowania wczesnych terminów siewu u większości gatunków, poza soją, wiosenne uprawki przedsiewne naleŜy wykonać moŜliwie jak najwcześniej. W tym celu najlepiej jest zastosowaćagregat uprawowy lub agregat uprawowo-siewny. Aby nadmiernie nie przesuszyć wierzchniej warstwy roli, głębokość pracy agregatu nie powinna być większa niŜ 5 cm, od wymaganej głębokości siewu.

Sposób siewu

� Rośliny strączkowe dla celów reprodukcyjnych powinny byćuprawiane w siewie czystym.

� Gatunki o wiotkich i łatwo wylegających łodygach, jak wyka siewna i wyka kosmata, mogą byćuprawiane w mieszankach z roślinami podporowymi. Uprawa w mieszankach wpływa na ogół korzystniej na jakość i zdrowotność materiału siewnego.

5

Właściwości bobiku mające wpływ na jego agrotechnikę

� Hypogeiczne kiełkowanie nasion bobiku umoŜliwia głęboki ich siew. Łatwiej im dzięki temu zapewnićdostatek wody, koniecznej do skiełkowania.

� Głęboki siew umoŜliwia bronowanie plantacji przed wschodami bobiku i po ukazaniu sięwschodów, bez obawy wyrywania lub uszkodzenia roślin. Natomiast brona jest najtańszym narzędziem pielęgnacyjnym i najskuteczniej chroni rolęprzed nieproduktywnym wyparowaniem z niej wody, a oprócz tego niszczy chwasty nie tylko w międzyrzędziach - jak pielnik, ale i w rzędach.

Właściwości bobiku mające wpływ na jego agrotechnikę

� Zdolność pęcznienia nasion i wzrostu korzonka oraz łodygi, aŜ do ukazania się na powierzchni ziemi, nawet w niskiej temperaturze oraz odporność siewek na przymrozki, umoŜliwiają bardzo wczesny siew bobiku. W takich warunkach bobik przechodzi pełnąjarowizację, która prowadzi do obfitszego kwitnienia, wczesnego wiązania strąków i w efekcie do uzyskiwania wysokich plonów nasion i wcześniejszego dojrzewania.

� Aby zapobiec niepoŜądanej przy produkcji nasion skłonności do nadmiernego rozwoju zielonej masy z powodu nadmiaru wody, następczego działania obornika i nawoŜenia azotem moŜna zapobiegać, unikając nisko połoŜonych pól, stanowiska w bliskim sąsiedztwie po oborniku i nadmiernego nawoŜenia azotem, jednocześnie stosując obfite nawoŜenie fosforem i potasem .

Właściwości bobiku mające wpływ na jego agrotechnikę

� Zdolność wiązania azotu z powietrza uwalnia od konieczności nawoŜenia azotem, dzięki czemu nakłady na produkcję są mniejszej niŜ w przypadku roślin niemotylkowych, potrzebujących duŜo azotu dla wytworzenia wysokiego plonu.

� Gładka powierzchnia liści i pędów oraz występujący na nich woskowy nalot ułatwia chemiczne zwalczanie chwastów. Poza tym szybki wzrost roślin stwarza bobikowi duŜe moŜliwości konkurencyjnego zwalczania chwastów.

� Sztywne łodygi i zdolność do wydawania wysokiego plonu są szczególnie cennymi cechami bobiku. Pozwalają one na stosowanie wysokich dawek nawozów bez obawy wylegania, a tym samym pogorszenie warunków zbioru czy nawet zniszczenia plonu.

Właściwości bobiku mające wpływ na jego agrotechnikę

� Zdolność do wzrostu nawet na glebie najzwięźlejszej umoŜliwia uprawę bobiku na glebach bardzo Ŝyznych, zapewniających dostatek wody aŜ do czasu zawiązania i wykształcenia strąków, nawet przy długotrwałym braku opadów.

� W sytuacji gdy w czasie zbioru występująniesprzyjające warunki wilgotnościowe, nie pękanie i nie odpadanie silnie przymocowanych do łodygi strąków, pozwala na czekanie nawet przez dłuŜszy czas na poprawę pogody.

� Dzięki tym wszystkim właściwościom bobiku uprawa jego jest łatwa. Wszystkie prace moŜna zmechanizować, przy zastosowaniu odpowiedniego parku maszynowego.

Główne elementy technologii uprawy

� Bobik jest silnie poraŜany przez choroby i uszkadzany przez szkodniki. Szkody wywołane przez choroby szacowane sąśrednio na około 15%, a w latach epidemii mogąspowodować nawet 60% obniŜkę plonu nasion. Występowanie agrafagów moŜna ograniczyć przez stworzenie roślinom dobrych warunków wzrostu i rozwoju drogą zapewnienia optymalnych wymagańagrotechnicznych, jak:

� właściwe zmianowanie,� terminowa i staranna uprawa roli,� terminowy siew, optymalna obsada roślin i głębokośćsiewu,

� odpowiednie nawoŜenie mineralne,� mechaniczna i chemiczna pielęgnacja i ochrona roślin.

Zmianowanie� Przedplonem bobiku mogą być róŜne rośliny. Najodpwiedniejszym są zboŜa, zwłaszcza ozime w 3-4 roku po oborniku, po których jest moŜliwośćswobodnego przeprowadzania uprawek odchwaszczających.

� Bobiku nie naleŜy uprawiać po bobiku oraz po innych motylkowych (w tym równieŜ mieszankach) częściej jak co 4-5 lat, gdyŜ moŜna spodziewać się znacznego nasilenia nicieni oraz chorób płodozmianowych, w tym chorób fuzaryjnych(powodujących więdnięcia) i chorób wywołujących zgorzele korzeni.

� Bobik jest dobrym przedplonem dla zbóŜ, zwłaszcza pszenicy. W gospodarstwach o duŜym udziale zbóŜ moŜe byćdobrą rośliną przerywającą częste następstwo zbóŜuprawianych po zboŜach.

6

Nitragina

� Na glebach, gdzie od wielu lat nic uprawiano strączkowych, naleŜy zaprawiać materiałsiewny szczepionką bakterii brodawkowych -Nitraginą.

� Ilość wysiewu określa się na podstawie masy 1000 nasion i wartości materiału siewnego, tak aby uzyskać odpowiednie zagęszczenie łanu

Efektywność szczepienia roślin motylkowych ich bakteriami symbiotycznymi zaleŜy od:

� właściwości szczepionki,

� sposobu szczepienia,

� właściwości gleby, na której jest uprawiana roślina szczepiona,

� zabiegów agrotechnicznych stosowanych w uprawie rośliny (uprawki, nawoŜenie, stosowanie pestycydów),

� warunków pogodowych podczas wegetacji roślin.

� ziarno naleŜy szczepić w dzień jego wysiewu, na który powinno się wybrać dzień pochmurny, najlepiej po deszczu, gdy gleba jest jeszcze wilgotna.

WIĄZANIE AZOTU ATMOSFERYCZNEGO

� Azot wiązany w procesie symbiozy ma olbrzymie znaczenie dla rolnictwa. Jest on wykorzystywany przez rośliny w 100%, podczas gdy z nawo-zów mineralnych rośliny wykorzystują na ogół 50% N, tak więc kaŜde 50 kg N związa-nego symbiotycznie odpowiada 100 kg tego pierwiastka dostarczonego roślinie w formie nawozu.

� Ponadto, jeŜli uwzględni się wzrastające ceny nawozów azotowych, koszty ich transportu oraz siewu, jak teŜ moŜliwość zanieczyszczenia nimi środowiska, widzimy jak wielkie korzyści moŜe czerpać rolnik z uprawy roślin motylkowych szczególnie w przypadku, jeśli stworzy im warunki sprzyjające do efektywnej symbiozy z bakteriami brodawkowymi.

NawoŜenie (dawki w kg/ha)Roślina N P2O5 K2O

Bobik 30-35 60-140 80-180 Groch siewny 25-30 60-120 120-220 Łubin Ŝółty, - 60-120 60-180 Łubin wąskolistny 25-30 60-120 60-180 Łubin biały 25-30 60-120 60-180 Wyka siewna i kosmata 25-30 80-120 80-160

Zalety wczesnego siewu

� Zwiększanie plonu nasion w wypadku wczesnego siewu:

� w okresie wczesnowiosennych chłodów następuje w krótszym czasie pełna jarowizacja,

� chłody ograniczają w początkowym okresie wzrost części nadziemnych, dzięki czemu moŜe rozwinąć sięsilniejszy system korzeniowy .

Opóźnienie siewu wpływa nie tylko na spadek plonu nasion, ale wydłuŜa wegetację i zwiększa podatność roślin na poraŜenie przez choroby i uszkodzenie przez szkodniki.

Siew

� Termin siewu, który ma znaczący wpływ na plon nasion, dla omawianych roślin strączkowych przypada w okresie siewu owsa i pszenicy jarej. Opóźniony siew wpływa na wydłuŜenie wegetacji, nierównomierne dojrzewanie i opóźnienie zbioru.

� Siew na zieloną masę moŜna celowo opóźniać o ok.10-14 dni.

7

Siew� Siew wszystkich jarych gatunków strączkowych, poza soją, naleŜy przeprowadzić w terminie moŜliwie jak najwcześniejszym, w zaleŜności od regionu kraju, od 2. połowy marca do końca 1. połowy kwietnia.

� Siew nasion termoneutralnych odmian łubinu moŜna opóźnić do dwóch tygodni.

� Soję jako roślinę ciepłolubną naleŜy siać później, w okresie siewu kukurydzy, a więc od 2. połowy kwietnia do 1. dekady maja.

� Opóźnianie siewu strączkowych prowadzi do spadku plonu nasion, wydłuŜenia wegetacji, nierównomiernego dojrzewania, a w konsekwencji do zebrania materiału siewnego gorszej jakości i zmniejszenia współczynnika reprodukcji

Bobik� Odmiany samokończące (gen „ti”) dojrzewają średnio o tydzień wcześniej niŜ tradycyjne, a w przypadku nadmiaru opadów w końcowym okresie wegetacji róŜnica ta moŜe dochodzić do trzech tygodni. Cechują sięmniejszymi moŜliwościami plonowania oraz mniejszązawartością białka w nasionach niŜ tradycyjne. Mają one takŜe większą skłonność do chorób grzybowych ale mniejsze i wylegające rośliny ułatwiają wykonanie zabiegów ochronnych.

� Dzięki hodowli roślin wprowadzono do uprawy odmiany posiadających geny „3 b”, to jest białe kwiaty, biały znaczek na nasieniu oraz białą okrywę nasienną. Odmiany o takim genotypie zawierają ponad dziesięciokrotnie mniej tanin od odmian tradycyjnych.

Parametry siewu roślin strączkowych na

plantacjach nasiennych

Roślina Gęstość szt./m2

Rozstaw rzędów (w cm)

Głębokość siewu (w cm)

Bobik a) odmiany tradycyjne

40-60 15-20 8-12

b) odmiany samokończące

65-85 15-20 8-12

Groch 90-100 10-15 6-7 a) odmiany

średniotodygowe 110-120 10-15 6-7 b) odmiany

krótkotodygowe 110-120 10-15 6-7 c) odmiany

wąsolistne

Parametry siewu roślin strączkowych na plantacjach nasiennych

Roślina Gęstość szt./m2

Rozstaw rzędów (w cm)

Głębokość siewu (w cm)

Łubin Ŝółty odmiany tradycyjne 90-100 10-15 3-4

odmiany samokończące 115-125 10-15 3-4

Łubin wąskolistny

odmiany tradycyjne 90-100 10-15 3-4

odmiany samokończące 115-125 10-15 3-4

Łubin biały odmiany tradycyjne 60-70 10-15 4-5

odmiany samokończące 80-90 10-15 4-5

Parametry siewu roślin strączkowych na plantacjach nasiennych

Roślina Gęstość szt./m2

Rozstaw rzędów (w cm)

Głębokość siewu

(w cm) Soja 80-100 10-15 3-4 Wyka siewna a) siew czysty 180-200 10-15 5-6 b) siew mieszany:

- wyka siewna + owies 120 + 200 10-15 5-6 - wyka siewna + gorczyca 120 + 75 10-15 5-6

Wyka kosmata wyka kosmata + Ŝyto ozime 35 + 150 10-15 4-5 wyka kosmata + pszenŜyto oz. 35 + 200 10-15 4-5

Herbicydy w uprawie roślin strączkowych

� Bezpośrednio po siewie (przykłady): � Afalon 50WP 1,25 – 1,5 kg/ha; � Azotop 50WP 1,00 – 1,5 kg/ha; � Linurex 50WP 1,25 – 1,5 kg/ha; � Stomp 330EC 4 l/ha; � Command 480 EC 0,2 l/ha + np AfalonDyspersyjny 450 SC 1 l/ha.

8

Szkodnikibobiku

Spośród szkodników atakujących plantacje bobiku naleŜy wymienić oprzędziki, mszyce trzmielinowo-burakową i strąkowca bobowego.

� Zwalczanie szkodników naleŜy wykonywać po przekroczeniu progów szkodliwości. W warunkach duŜego nasilenia szkodników trzeba wykonać 3 opryski zwalczające:

� oprzędziki (po wschodach), � mszyce (przed kwitnieniem lub na początku kwitnienia),� strąkowca (w momencie wykształcenia 2 okółka strąków).

Oprzędzik pręgowany

Mszyca burakowaMszyca trzmielinowo-burakowa

Strąkowiec bobowy

9

Szkodniki grochu� Zwalczanie szkodników (strąkowiec i pachówkastrąkóweczka) jest konieczne w grochu. Szkodniki te mogą ograniczyć plon o 30-40%.

� DuŜe szkody mogą wyrządzić równieŜ oprzędziki. Najbardziej wraŜliwe są rośliny do fazy 6 liści. Oprzędziki moŜna zwalczać chemicznie poprzez zaprawianie nasion, stosując w łubinie Mesurol 500 WP. Nasiona grochu moŜna zaprawiać takimi zaprawami, jak: Gaucho 350 PS, Mesurol500 FS, Promet 400 CS.

� W okresie wegetacji natomiast szkodniki moŜna zwalczaćstosując Karate 025 EC, Decis 2,5 EC, Fastac 10 EC, Talstar100 EC, Trebon 10 SC. Preparaty te zwalczają równieŜpachówkę strąkóweczkę.

Pachówkastrąkóweczka

Zaprawy nasienne dla bobiku przeciwko szkodnikom

Nazwa preparatu Dawka nasion na 100 kg nasion

Uwagi

Gaucho 350 FS 5000 ml

Super Homai 70 DS. 1500 g

Mesurol 500 FS 1000 ml

Zaprawa Diafuran 350 FS 1000 ml

Zaprawa Diafuran 350 ST 1000 ml

Zaprawa Marshall 250 DS 3000 g

Zaprawione nasiona przeznaczyć wyłącznie do siewu. Wymienione zaprawy moŜna stosować łącznie z zalecanymi zaprawami grzybobójczymi.

Zaprawy nasienne dla bobiku przeciwko chorobom

Nazwa preparatu Dawka na 100 kg nasion

Ilość wody (ml) Uwagi

Prelude Special 51 WS 200 g +300 400

Sarfun T 65 DS 200 g lub 200 g 800

Sarfun T 450 FS 250 g 500

Sarox T 500 FS 300 ml 400

Super Homai 70 DS. 500 g -

Vitavax 200 FS 300 ml -

Zaprawa Funaben T 200 g -

Zaprawa Funaben T 200 g 800

Zaprawa nasienna T zaw. 200 g -

Zaprawa nasienna T zaw. 200 g 600

Zaprawa Oxafun T 75 DS.

200 g -

Zaprawa Oxafun T 75 WS 200 g 800

Jeśli przewidywane jest większe zagroŜenie poraŜenia chorobami dawkę moŜna podwyŜszyć do 300g/100 kg nasion nie zwiększając dodatku wody. JeŜeli nasiona będą przechowywane do następnego sezonu naleŜy przed siewem zbadać zdolność kiełkowania materiału siewnego.

Choroby

� Zaprawianie nasion zaprawami fungicydowymi ogranicza występowanie zgorzeli siewek i zgnilizny korzeni.

� Askochytoza, czekoladowa plamistość oraz rdza bobu poraŜają części nadziemne.

� Liczba i termin zabiegów zaleŜy od warunków klimatycznych. Najczęściej wykonuje się 1-2 opryski fungicydami

Askochytoza

10

Czekoladowa plamistość Antraknoza łubinu

Fungicydy

Askochytoza /Ascochyta fabae/

Dithane M – 45 Dithane 75 WG Nemispor 80 WP Penncozeb

2 –3 kg 2 – 3 kg 2 – 3 kg 2 – 3 kg

Czekoladowa plamistość /Botrytis fabae/

Benlate 50 WP Euparen 50 WP Ronilan 50 WP Rovral Flo 255 SC Sportak 45 WP Sumilex 50 WP Sumilex 500 SC

0,75 kg 3,5 kg 1,5 kg 3,0 l 1,5 l 1,5 l 1,5 l

Fungicydy -łubin� Ochrona zasiewów: przed siewem konieczne zaprawianie nasion zaprawą nasienną Funaben T w ilości 200g/100kg lub Sarfunem 250 ml/100kg nasion

� Ochrona przed antraknozą: przy sprzyjających warunkach pogodowych (wysoka wilgotnośćpowietrza i ciepło) z chwilą wystąpienia pierwszych objawów choroby, nawet juŜ w drugiej połowie maja opryskiwać plantacje Gwarantem 500SC w ilości 2,0 l/ha, Sarfunem 500SC w ilości 0,7 l/ha, Bravo Plus 500SC w ilości 2,0 l/ha lub Amistarem 250 SC w ilości 1,0 l/ha.

Groch

� Zapobiegawczo przeciwko askochytozie oraz rdzy grochu moŜna wykonaćopryskiwanie grochu preparatami, np.:� Bravo 500 SC, � Dithane 75 WG, � Sancozeb 80 WP.

Zbiór� Jako desykanty moŜna stosować preparaty: Basta (glufosynat amonowy) 150 SL i Basta 200 SL- 2,5 l/ha, Reglone (dikwat) 200 SL - 2,0-3,0 l ha'1 + zwilŜacz lub Reglone Turbo 200 SL - 1,5-2,0 l na ha.

� Do zbioru naleŜy przystąpić po 7-10 dniach. Po rozpoczęciu zbioru kombajnem naleŜy sprawdzićparametry zbieranych nasion pod względem uszkodzeń, zanieczyszczeń, strat i w razie potrzeby zwiększyć lub zmniejszyć szczelinęroboczą, szybkość bębna młocarni oraz strumieńprzepływu powietrza.

11

Zbiór

� Wilgotność nasion podczas zbioru, zwłaszcza kombajnowego jest bardzo waŜna, gdyŜ zarówno nasiona zbyt suche, jak i nadmiernie wilgotne łatwo ulegają makro- i mikro-uszkodzeniom, które powodują obniŜenie ich wartości siewno-reprodukcyjnej. W warunkach klimatycznych naszego kraju zbiór strączkowych odbywa się przy wilgotności nasion około 18-20%.

� Zbiór bobiku i grochu kombajnem przeprowadza się, gdy wilgotność nasion wynosi poniŜej 25% .

Straty� Całkowite straty nasion podczas zbioru jednoetapowego kombajnem wynoszą średnio: � u bobiku 2,0-2,5%, � wyki 7-8%, � grochu 6-15%, � soi 6-7% .

Przy zbiorze dwuetapowym naleŜy liczyć się z większymi stratami nasion, niŜprzy jednoetapowym. Nasiona zanieczyszczone po omłocie kombajnem trzeba wstępnie doczyścić, oddzielając zanieczyszczenia organiczne za pomocą wialni, wyposaŜonej w odpowiednie sita lub czyszczalni bardziej złoŜonej, a następnie dosuszyć. Obecność wilgotnych zanieczyszczeńpowoduje zwiększenie wilgotności zebranych nasion. Dokładnie doczyszcza się wysuszone nasiona czyszczalnią typu Petkus lub innymi specjalistycznymi maszynami

Dosuszanie� Sposób dosuszenia decyduje w znacznym stopniu o wartości siewnej nasion. Proces sztucznego suszenie nasion strączkowych wymaga szczególnej uwagi i ostroŜności, gdyŜ nasiona są bardzo wraŜliwe na temperaturę i szybkość suszenia.

� Suszenie nasion w zbyt wysokiej temperaturze powoduje pękanie okrywy nasiennej, oddzielanie się liścieni, wewnętrzne uszkodzenia połączone ze zmianami właściwości białek, co w konsekwencji powoduje utratę zdolności kiełkowania.

� Ogólna zasada jest taka, Ŝe im większa wilgotność nasion tym dłuŜej i przy niŜszej temperaturze powinny być suszone.Dopuszczalna temperatura czynnika suszącego przy wilgotności nasion bobiku, grochu, łubinu i wyki do 20%, nie powinna przekraczać 40°C, a u soi 35°C, natomiast przy wilgotności powyŜej 20% - 30-35 °C.

Uprawa bobiku na paszęw mieszankach ze zboŜami jarymi

Uprawa mieszanek zboŜowo-strączkowych

� Uprawa mieszanek zboŜowo-strączkowych jest dla rolników mniejszym ryzykiem od uprawy mieszanek samych zbóŜ. Jeśli warunki glebowe i pogodowe w danym roku sąniekorzystnie dla jednego gatunku, to są przewaŜnie lepsze dla drugiego, który stabilizuje plon. W innych latach moŜe byćodwrotnie.

� Poziom plonowania mieszanek zaleŜy od właściwego doboru ich komponentów (gatunków i odmian). Uprawiane w mieszankach gatunki powinny mieć podobne wymagania siedliskowe, zbliŜony termin dojrzewania, podobną wysokośćroślin oraz małą konkurencyjność względem siebie.

� Spośród mieszanek zbóŜ i strączkowych najpopularniejsze sąwarianty: jęczmień + groch (na glebach lepszych), jęczmień+ owies + groch (na glebach średnich) i owies + peluszka(na glebach słabszych).

Uprawa mieszanek zboŜowo-strączkowych

� wzrasta zainteresowanie mieszankami zbóŜ z łubinem wąskolistnym lub Ŝółtym. Łubin wąskolistny plonuje wyŜej od łubinu Ŝółtego, jest odporniejszy na antraknozę i dojrzewa o kilka dni wcześniej. Zaletą łubinu Ŝółtego jest wyŜsza zawartośćbiałka w nasionach, mniejsze wymagania glebowe i większa odporność na pękanie strąków.

� Mieszankę łubinu wąskolistnego ze zboŜami dojrzewającymi w zbliŜonym do niego terminie, tzn. pszenŜytem jarym lub pszenicą jarą, naleŜy zalecać na glebach średniej jakości(dla pszenicy potrzebna jest dobra kultura gleby). Na glebach słabszych moŜna wysiewać mieszankę łubinu Ŝółtego z pszenŜytem, a w przypadku niskiego pH gleby (poniŜej 5) mieszankę łubinu Ŝółtego z owsem.

12

Plonowanie bobiku w mieszance z pszenŜytem jarym

*Optimal – determinate; ** Olga – indeterminate, zero tanin

13

Plonowanie bobiku w mieszance z owsem nagim (system ekologiczny)