2016-12-27

1

Nawożenie mineralne,naturalne i organiczne

Prof. dr hab. Barbara Filipek-Mazur

Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej

Cel nawożenia

Wyższy plon roślin Poprawa jakości plonów Wyższa opłacalność uprawy roślin Poprawa zdrowotności roślin

Niezbędność nawożenia

Poprawa właściwości gleby, jako podłoża dla uprawyroślin

Uzupełnienie naturalnych, często niedostatecznychzapasów składników pokarmowych w glebie

Uzupełnienie pobranych z plonami roślin lubstraconych z gleby składników pokarmowych/wymywanie, uwstecznianie, ulatnianie/

Wielkość plonowania roślin

Intensywności odmiany Wymagań rośliny w stosunku do pH gleby,

zawartości próchnicy, kultury gleby Poziom agrotechniki Czynników klimatycznych

Nawozy

Mineralne Naturalne Organiczne

Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 10 lipca 2007 z późniejszymizmianami

Podział nawozów mineralnych

Jednoskładnikowe Wieloskładnikowe

Azotowe

Fosforowe

PotasoweSiarkowe

Magnezowe

Nawozy wapniowe

Mieszane

Kompleksowe

Mikronawozy

2016-12-27

2

Poziom nawożenia mineralnego w roku 2014/2015 wyniósł 132,9 kgNPK/ha użytków rolnych (UR), przy czym nawożenie azotowe zmalało do75,5 kg N/ha UR, fosforowe do 23,4 kg P2O5/ha UR, a potasowe zostałozwiększone do 34,2 kg K2O/ha UR

Nawozy azotowe

W skład każdego organizmu wchodzi wielepierwiastków; są to tzw. pierwiastki biogenne, doktórych zaliczamy C, H, O, N, S, P.

W zależności od ilości w jakiej występują oraz funkcjijaką spełniają, pierwiastki dzieli się na :

makroelementy, czyli pierwiastki niezbędne dożycia, mające największy ilościowy udział w budowieorganizmów: C, H, O, N, P, K, Na, Ca, Mg, S, Cl.

mikroelementy pierwiastki, których udział w budowieorganizmu choć jest nieznaczny to jednak ważny: Fe,Cu, Zn, Mn, Mo, B, J.

Jest składnikiem budulcowym, powodującym największeprzyrosty plonów.Wchodzi w skład białek, witamin, enzymów, nukleotydów,kwasów nukleinowych i chlorofilu.

Przy niedoborze azotu rośliny słabo rosną, są jasno zielone iwiotkie.

Nadmierne nawożenie tym składnikiem powoduje wybujaływzrost (szczególnie niekorzystnie wpływa na zboża ozime) ibarwę ciemno zieloną.

Azot

CYKL KRĄŻENIA AZOTU

aminokwasy

NH3

N2

NO2- NO3

-

nitryfikacja

pobi

eran

ie p

rzez

org

aniz

my

żyw

e

amonifikacja

wią

zani

eaz

otu

N-ogółemw glebach mineralnych

N-organiczny (90-97%) N-mineralny (3-10%)

2/3 jako azot aminowy,aminocukrów i amidów

1/3 jako azot kwasównukleinowych i substancjihuminowych

N-NH4+

-w roztworze glebowym-wymiennie związany w KS-niewymiennie związany w KS

N-NO3-

W roztworze glebowym

Formy azotu w glebach mineralnych

2016-12-27

3

Przemiany form mineralnychazotu

W skład przemian form mineralnychazotu wchodzą trzy zasadnicze procesy:

amonifikacja nitryfikacja denitryfikacja

Procesy amonifikacji i nitryfikacji są korzystne, gdyż w ich wynikunieprzyswajalne dla roślin związki azotowe przekształcają sięw łatwo dostępne (NH4+, NO3-). Jeżeli nie zostaną onezasorbowane przez kompleks sorpcyjny gleby (NH4+) lub pobraneprzez rośliny (NO3-), łatwo ulegają wymyciu z profilu glebowego,zanieczyszczając wody gruntowe.Proces denitryfikacji jest niepożądany, gdyż powoduje straty azotuwskutek ulatniania się.

W przyrodzie, atmosferyczny azot wiązany jest (do postacitlenków) przez bakterie azotowe żyjące m.in. w korzeniach roślinmotylkowych i podczas wyładowań atmosferycznych. Trafia potemdo gleby, gdzie jako azotany wykorzystywany jest przez rośliny dotworzenia aminokwasów i białek będących podstawowymbudulcem świata ożywionego. Obumarłe substancje organicznerozkładając się wydzielają gazowy azot do atmosfery i jegozwiązki do gleby. Azot - rozkładany w glebie przez niektórebakterie - trafia ponownie do atmosfery.

Rośliny pobierają azot za pomocą systemu korzeniowego wpostaci jonów NH4+ i NO3-.

Gdy rośliny pobierają jon NH4+ może on być bezpośredniowłączony w cykl przemian białkowych,natomiast jon NO3- musi najpierw ulec redukcji.

H HNO3 HNO2 H2N2O2 NH4OH NH3kw. azotowy kw. azotowy kw. azotowy hydroksyamina amoniak

(V) (III) (I)

Proces przebiega pod wpływem enzymu reduktazy azotanowej,która aktywowana jest przez Mo na pierwszym etapie iprzez Fe na etapie drugim

Jony NH4+ są włączane do syntezy białek bezpośrednio.

OH NH2NH4

+ + R - CH = R - CH + H2OCOOH COOH

aminokwas

aminokwasy peptydy polipeptydy białka

Podział nawozów azotowych

Zależnie od formy, w jakiej występuje azot

Nawozy azotowe amoniakalne /azot występuje w formie NH3/ Nawozy azotowe amonowe /azot występuje w formie N-NH4

+/ Nawozy azotowe saletrzane /azot występuje w formie N-NO3

-/ Nawozy azotowe amonowo-saletrzane /azot występuje w formie N-

NH4+ i N-NO3

-/ Nawozy azotowe amidowe /azot występuje w formie N-NH2/ Nawozy azotowe zawierające kilka form azotu

Na podstawie szybkości działania w obrębienawozów azotowych można wyróżnić

Nawozy azotowe typowo przedsiewne /nawozy amonowe i wolnodziałające/

Nawozy azotowe typowo pogłówne /saletry / Nawozy azotowe uniwersalne do stosowania zarówno przed

siewem, jak i pogłównie /nawozy amonowo-saletrzane, mocznik,RSM/

2016-12-27

4

SIARCZAN AMONU zawiera ok. 20,5% N i 25% S, łatwo sięrozpuszcza w wodzie, może być produkowany specjalnie do celównawozowych lub powstawać jako produkt uboczny w koksowniach

2NH3 + H2SO4 → (NH4)2SO4

nawóz przedsiewny nadający się szczególnie pod ziemniaki, wymagaprzykrycia glebą zwłaszcza na glebach alkalicznych, aby uniknąć strat

azotu w formie amoniaku

CaCO3 + (NH4)2SO4 = (NH4)2CO3 + CaSO4

(NH4)2CO3 → 2NH3↑ + CO2↑ + H2O

SALETRA AMONOWA pod względem chemicznym azotan(V) amonu,zawiera 34% N, nawóz higroskopijny, zanieczyszczony materiąorganiczną po zetknięciu z ogniem wybuchowy

NH3 + HNO3 = NH4NO3 + energia

Nadaje się pod wszystkie rośliny, do stosowania przedsiewnego ipogłównego. W przypadku stosowania pogłównego i na glebachzasadowych wskazane jest przykrycie nawozu glebą w celu uniknięciastrat azotu w wyniku ulatniania się amoniaku.

SALETRZAK / Salmag stanowi mieszaninę azotanu amonowego iwęglanu wapniowego /zmielony CaCO3 + płynna saletra amonowa/

NH4NO3 + CaCO3

Zawiera 28% N i 20% CaCO3.Jego działanie jest zbliżone do działaniasaletry amonowej, może być stosowany zarówno przedsiewnie jak ipogłównie

MOCZNIK jest nawozem zawierającym azot w formie organicznej, wglebie łatwo hydrolizuje do węglanu amonu pod wpływem wody ienzymu ureazy. Otrzymuje się go przez syntezę amoniaku i tlenkuwęgla(IV) przy podwyższonym ciśnieniu /9,8-39,2 kPa/ i temperaturze/130-190o C/.FAZA I /powstawanie karbaminianu amonu/

2NH3 + CO2 → NH2COONH4

FAZA II / dehydratacja karbaminianu/

Mocznik zawiera 46% N, to nawóz uniwersalny, nadaje się niemal podwszystkie rośliny

O

CO

NH4

NH2

→ CO

NH2

NH2

+ H2O

Forma amidowa azotu nie jest bezpośredniodostępna dla roślin!

W glebie musi ulec przekształceniu do formy amonowej (hydrolizaenzymatyczna), stąd działanie tej formy azotu jest przesunięte wczasie. Jest natomiast bardzo szybko absorbowana przez liście.

Mocznik to związek organiczny, nie dysocjujący w roztworzeglebowym. Po wprowadzeniu do gleby rozpuszcza się i ulegahydrolizie enzymatycznej pod wpływem ureazy, enzymuwydzielanego przez drobnoustroje glebowe:

ureaza

CO(NH2)2 + 2H2O (NH4)2CO3

(NH4)2CO3 2NH3 +CO2 + H2O

NH3 + H2O NH4OH

Tempo hydrolizy enzymatycznej mocznika zależy od temperatury otoczenia. Przy temperaturze 10oC zachodzi wokresie 21 dni, przy temperaturze 20oC w czasie 7 dni, a 30oC – 2 dni. Stosowanie formy amidowej zaleca się wuprawach o powolnym początkowym wzroście (kukurydza, ziemniak), a nie jest polecane dla roślin o szybkimpoczątkowym wzroście (burak cukrowy).

CIEKŁY NAWÓZ SALETRZANO-MOCZNIKOWY RSM pod względemchemicznym stanowi wodny roztwór saletry amonowej i mocznika.RSM to nawóz uniwersalny, jego stosowanie daje możliwośćrównomiernego rozprowadzenia składnika na powierzchni glebypoprawia wykorzystanie składników pokarmowych, może byćstosowany również w formie oprysku

Nie można wyświetlić obrazu.

Nawozy fosforowe

2016-12-27

5

Fosfor w glebie

1. Formy mineralne fosforuZawartość P w glebach Polski waha się od 0.02 - 0.20% P2O5.

Występuje w formach:

mineralnej Organicznej

Stosunek P min. : P org. = 60 : 40/ 40 : 60

P

2. P- minerałów fosforowych

fluoroapatyt Ca3(PO4)2CaF2hydroksyapatyt Ca3(PO4)2[Ca(OH)2]wiwianit Fe3(PO4)2waryscyt AlPO4

.2H2O.Al(OH)2

3. P- nierozpuszczalnych fosforanów(o rodzaju tworzących się fosforanów decyduje odczyn gleby)

gl. kwaśne gl. zasadowe

AlPO4 Ca3(PO4)2FePO4 Mg3(PO4)2Mn(PO4)2

4. wolne jony fosforanowe

H2PO4- i HPO4

2- (najłatwiej dostępne dla roślin)

Jony fosforanowe ulegają sorpcji chemicznej, dlatego wstanie wolnym, w roztworze glebowym jest ich bardzo mało.

Sorpcja chemiczna polega na przejściu związków łatworozpuszczalnych w związki trudno rozpuszczalne lub w ogólenierozpuszczalne.

Sorpcja chemiczna fosforanów, zwana również uwstecznianiemfosforu, najwolniej przebiega przy pH 6 - 7.

Przyswajalność fosforu można więc regulować poprzez zmianęodczynu. Sorpcja chemiczna fosforu gwarantuje jegozatrzymanie w glebie (nawożenie na "zapas").

Formy organiczne fosforu

P - w resztkach roślinnych izwierzęcychP - w kwasach nukleinowych,fosfatydach i fitynie

Aby fosfor organiczny mógł być dostępny dla roślinmusi ulec mineralizacji.

Fosfor w roślinie

Rola fizjologiczna

♦jest składnikiem strukturalnym tkanek♦bierze udział w procesach generatywnych♦uczestniczy w przenoszeniu energii wprocesach biochemicznych: synteza białek,metabolizm węglowodanów, w procesiepowstawania skrobi

2016-12-27

6

W roślinach występuje głównie w połączeniach organicznych.Mineralnych związków fosforu jest bardzo mało.

Związki organiczne fosforu występujące w roślinach

1. Estry kwasu adenozynofosforowego ADP i ATP2. Nukleoproteidy (białka złożone)3. Kwasy nukleinowe RNA i DNA4. Fosfolipidy (substancje tłuszczopodobne - lecytyna)5. Fityna

Pobieranie fosforu

Kwas fosforowy(V) dysocjuje 3-stopniowo

H3PO4 H + + H2PO4-

H2PO4- H + + HPO4

2-

HPO42- H + + PO4

3-

Rośliny pobierają jon H2PO4- i HPO4

2-

2. Formy organiczne fosforu

P - w resztkach roślinnych i zwierzęcychP - w kwasach nukleinowych, fosfatydach i fitynie

Aby fosfor organiczny mógł być dostępny dla roślin musi ulecmineralizacji.

P org. H2PO4-

mineralizacja

Grupa I

Nawozy fosforowe zawierające fosforany łatwoprzyswajalne rozpuszczalne prawie w całości w wodzie

Superfosfat prosty pylisty (18 % P2O5)Superfosfat prosty granulowany (19 % P2O5)Superfosfat prosty magnezowy – Supermag (15 % P2O5 i 6 % MgO)Superfosfat magnezowy – Fosmag pylisty (13,5 % P2O5 i 5 % MgO)Fosmag granulowany (15,5 % P2O5 i 5 % MgO)Superfosfat potrójny granulowany (46 % P2O5)Superfosfat potrójny granulowany borowany (44 % P2O5 i 0,5 % B)

Są to nawozy przedsiewne do stosowania na gleby oodczynie /pH/: lekkie 4,6 - 5,5; średnie 5,1 – 6,0; ciężkie6,1 – 7,0

Grupa II

Nawozy fosforowe wolno działające, zawierającefosforany nie rozpuszczalne w wodzie, słaborozpuszczalne w 2 % kwasie cytrynowym, a dopiero wcałości rozpuszczalne w mocnych nieorganicznychkwasach

Mączki fosforytowe (29 % P2O5)Mączka kostna odklejona (30 % P2O5 w postaci Ca3(PO4)2, 1,5 % N)Mączka kostna bębnowa (10 % P2O5 w postaci Ca3(PO4)2, ponadtowęglany wapnia i magnezu oraz organiczne związki azotu)

Są to nawozy przedsiewne do stosowania na glebykwaśne i wilgotne

Nawozy potasowe

2016-12-27

7

Potas Potasu w glebach jest znacznie więcej niż azotui fosforu - 0,04-2,4% K2O. Najwięcej potasuznajduje się w najdrobniejszej frakcji - frakcjiilastej

Formy potasu glebowego

Potas minerałów pierwotnych (sylwin, sylwinit, kainit,polihalit, krzemiany, glinokrzemiany - ortoklaz, albit, anortyt)Potas związany z minerałami ilastymi w formie niewymiennej(z montmorylonitem)Potas związany wymiennie z kompleksem sorpcyjnymPotas w formie soli rozpuszczalnych w roztworze glebowym

Potas przyswajalny:

w formie jonu K+ w roztworze glebowymzasorbowany w KS

Potas zawarty w minerałach pierwotnych lub związany zminerałami ilastymi nie jest bezpośrednio dostępny dlaroślin. Może przejść w formę przyswajalną w wynikuprocesu wietrzenia.

Potas przyswajalny stanowi 1 - 5% całkowitej ilościK glebowego.

Jon K+

• może być pobrany przez rośliny z roztworu glebowego• może ulec sorpcji wymiennej i zostać zatrzymany w KS• może zostać wymyty (gl. lekkie o słabym KS, w warunkachintensywnych opadów)

Potas pobierany jest przez rośliny w postaci jonu K+.

W roślinach występuje wyłącznie w połączeniachmineralnych - nie tworzy połączeń organicznych.

Rola fizjologiczna K

gospodarka wodna (uwadnianie)gospodarka węglowodanowa (w procesie fotosyntezy -odprowadzanie węglowodanów z miejsc syntezy do innychorganów)gospodarka azotowa (redukcja azotanów)aktywuje układy enzymatyczneuodparnia rośliny na mróz i chorobyniweluje ujemny wpływ warunków atmosferycznychzobojętnia kwasy organiczne powstałe w procesachmetabolicznych.

Podział nawozów potasowych:

.typy chlorkowego

-sole potasowe – 38 – 42 % K2O57 – 59 % K2O60 – 62 % K2O

.typu siarczanowego

-siarczan potasu – 50 % K2O

.typu potasowo-magnezowego

-kainit - 11 – 13 % K2O, 6% MgO w formie MgSO4, duże ilościNaCl oraz inne domieszki

Wapń

Zawartość wapnia w glebach Polski waha się od 0.1 - 5% CaO.

Głównym źródłem Ca są minerały: anortyt, kalcyt, dolomit, apatyt

Występuje w nich w formach nieprzyswajalnych dla roślin.Aby mógł być pobrany przez rośliny musi ulec procesowi wietrzenia.

Wapń przyswajalny

•w rozpuszczalnych solach•w roztworze glebowym.•formie Ca2+ związany wymiennie z KS.

Rośliny pobierają wapń w formie kationu Ca2+.

2016-12-27

8

Rola fizjologiczna Ca

wpływa na wydłużanie się komórek roślinnychbierze udział w budowie blaszki liściowejzobojętnia kwasy organiczneodwadnia plazmę komórkistabilizacja ścian komórkowychuczestniczy w gospodarce wodnejzabezpiecza równowagę między kationami dwu i jednowartościowymi

Wapń jest w roślinie transportowany do części nadziemnej prawiewyłącznie przez ksylem.Transport na małe odległości odbywa się poprzez wchodzące w skład błonkomórkowych białka tworzące tzw. kanały i pompy wapniowe.

Magnez

Minerały zawierające Mg: biotyt, augit, magnezyt, dolomit -minerały pierwotne, w minerałach ilastych - Mg trudno dostępny.

Mg przyswajalny:w formie kationu Mg2+ w roztworze glebowym związanywymiennie z KS.

Rośliny pobierają kation Mg2+.

Rola fizjologiczna magnezu

uczestniczy w procesie fotosyntezy (jest centralnymatomem w cząsteczce chlorofilu)

występuje wraz z Ca w blaszce środkowej ścianykomórkowej

jest składnikiem fityny

Niedobór magnezu u roślin występuje na kwaśnych glebach lekkich,zwłaszcza po zastosowaniu dużych dawek potasu.

Wprowadzony do gleby w postaci nawozów (lub powstały wwyniku procesu amonifikacji materii organicznej) azot w formieamonowej NH4+:

w niewielkiej ilości pozostaje w postaci jonu w roztworzeglebowym, skąd może być pobierany przez rośliny, tempopobierania kationu -NH4+ i jego ilości są większe niżtowarzyszącego mu w nawozie anionu,

znaczna część kationów amonowych zostaje zatrzymana wkompleksie sorpcyjnym gleby w wyniku sorpcji fizyko-chemicznej (wymiennej), skąd uwalniana jest do roztworuglebowego, pewne ilości jonu amonowego mogą być wiązane wkompleksie sorpcyjnym w sposób niewymienny,

w sprzyjających warunkach ulega procesowi nitryfikacji, któryprowadzi do powstania jonów -NO3-, zagrożonych wymyciem zgleby i powodując jej zakwaszenie (w wyniku utleniania 1 molNH4+ (nitryfikacja) powstają 2 mol H+).

Wprowadzony do gleby w postaci nawozów (lubpowstały w wyniku procesu nitryfikacji) azot wformie azotanowej NO3- :

pozostaje w roztworze glebowym, skąd jest pobierany przezrośliny, tempo jego pobierania jest większe niż towarzyszącegomu kationu,

nie ulega sorpcji glebowej, więc jest podatny na wymywanie wgłąb profilu glebowego, do wód gruntowych ipowierzchniowych, w tej postaci jest pierwiastkiemeutroficznym,

może ulegać procesowi denitryfikacji, w przypadku denitryfikacjicałkowitej prowadzącej do powstania azotu cząsteczkowegoN2 jest przyczyną strat tego pierwiastka z gleby.

2016-12-27

9

Wapń

Reguluje właściwości fizykochemiczne cytoplazmy, wpływa na przepuszczalność błon komórkowych i strukturę

cytoplazmy,

uczestniczy w selektywnym pobieraniu kationów jednowartościowychnp. potasu,

hamuje dyfuzję jonów oraz substancji organicznej z komórki, wchodzi w skład enzymów m.in. ά-amylazy i proteaz, wpływa na utrzymywanie równowagi między kationami jedno- i

dwuwartościowymi oraz utrzymywanie równowagi między kationami ianionami,

stymuluje syntezę białek, wpływa odkwaszająco na glebę.

Magnez

Zajmuje centralną pozycję w budowie cząsteczki chlorofilu, spełnia ważnąfunkcję w procesie fotosyntezy (faza jasna). 13-18% zawartości Mg wroślinie występuje w chloroplastach,

związany jest z pektynami blaszki pierwotnej ściany komórkowej, reguluje właściwości fizykochemiczne plazmy, jest aktywatorem enzymów, szczególnie uczestniczących w procesie

fosforylacji, wpływa na utrzymywanie równowagi między kationami jedno- i

dwuwartościowymi oraz utrzymywanie równowagi między kationami ianionami,

wpływa na przepuszczalność błony komórkowej, bierze udział w procesach powstawania struktur DNA i RNA, wpływa na gospodarkę lipidami, reguluje procesy oksydoredukcyjne i fotosyntezy, aktywuje enzymy.

Siarka zwiększa wykorzystanie azotu!

Siarka w nawozie – lepsza jakość plonu – więcej białka w ziarniezbóż, lepsza jakość białka (więcej aminokwasów egzogennych),więcej tłuszczu w nasionach rzepaku

Testem roślinnym potrzeb nawożenia siarkąjest określenie wartości stosunku N : S wewskaźnikowych częściach roślin. Optymalna wartośćtego stosunku, zależnie od gatunku rośliny, powinnawynosić 15-10 : 1.

Metabolizm siarki w roślinie jest ściślezwiązany z metabolizmem azotu. Przy niezrównoważonym nawożeniu azotem i siarkągenetyczna stałość stosunku N : S w białku jestprzyczyną nagromadzenia się niskocząsteczkowychzwiązków tych pierwiastków.

Siarka Obok azotu, fosforu i potasu jest jednym z podstawowych pierwiastków

odżywczych roślin,

wchodzi w skład cystyny, cysteiny, metioniny, glutationu, ferredoksyny,koenzymu A, tiaminy i biotyny, których brak lub niedobór powodujeniewłaściwy rozwój roślin i schorzenia u ludzi i zwierząt,

aminokwasy siarkowe odgrywają znaczącą rolę w strukturze i aktywnościbiochemicznej białek oraz enzymów,

glutation bierze udział w oddychaniu komórek roślinnych, w komórkachzwierzęcych i roślinnych utrzymuje stały potencjał oksydoredukcyjny,

roślinne fitochelatyny biorą udział w detoksykacji nadmiaru wolnych jonówmetali ciężkich przy wzroście ich wewnątrzkomórkowych stężeń,uczestniczą w gospodarce mikroelementowej w roślinie,

ferredoksyna odgrywa podstawową rolę w procesie fotosyntezyoraz w mechanizmie wiązania azotu atmosferycznego przez bakteriebrodawkowe z rodzaju Rhizobium żyjące z symbiozie z roślinamimotylkowatymi,niektóre gatunki roślin zawierają specyficzne dla nich związkisiarkowe, powstałe w wyniku metabolizmu wtórnego -glukozynolany (olejki gorczyczne) i alliny (występują głównie wroślinach kapustnych, które w zależności od rodzaju glukozynolanucharakteryzują się różnym smakiem i zapachem).

2016-12-27

10

Prawidłowe odżywienie roślin siarką jest warunkiem wysokiej jakościproduktów roślinnych przeznaczonych na paszę lub stanowiącychżywność dla człowieka.

Zarówno człowiek, jak i zwierzęta monogastryczne pobierają siarkętylko z jej połączeń organicznych.

Rośliny kapustowate wykazują symptomy niedoboru siarki pojawiającesię na liściach, kwiatach i strąkach. Niedobory siarki objawiają się nanajmłodszych liściach w postaci żółtego zabarwienia od brzegów dośrodka blaszki liściowej, przy czym nerwy pozostają zawsze zielone,natomiast w zbożach o niedoborach tego składnika może sygnalizowaćnieregularny łan.

Wskaźniki efektywności nawożenia azotem rzepaku wwarunkach nawożenia siarką

Dawki NWykorzystanieN z nawozów

%

kg nasion . kg-1 Nw nawozach

kg nasion . kg-1 Npobranego przez

rośliny

- S +S - S +S - S +S

0-40 51,1 53,0 10,8 11,3 21,0 21,4

40-80 49,5 53,0 9,5 10,3 19,2 19,5

80-120 49,0 53,0 8,5 9,3 17,7 17,7

120-160 50,0 53,0 7,3 8,3 14,6 15,7

160-200 49,0 53,0 6,0 7,3 12,1 13,8

Wpływ nawożenia azotem i siarką na pobranie azotuprzez rzepak ozimy

Obiektynawozowe

Siarka % udziałS-SO4 wS ogólnejOgólna S-SO4

mg · kg-1

suchej masymg · kg-1

suchej masy

I 168 21,17 12,6

II 172 16,53 9,6

III 211 22,20 10,5

IV 238 35,43 14,9

V 254 35,29 13,9

VI 268 30,41 11,4

VII 251 25,10 10,0

Nawozy wieloskładnikowe

Podział nawozów wieloskładnikowych (z punktu widzeniatechnologii wytwarzania)

-nawozy mieszane-nawozy kompleksowe

Oddzielną grupę stanowią nawozy płynne.

2016-12-27

11

Dolistne dokarmianie roślin

Dzięki nawożeniu pozakorzeniowemu możemy szybko wprowadzić potrzebneskładniki pokarmowe do nadziemnych części roślin, co jest szczególnie ważne,kiedy pobieranie składników pokarmowych przez system korzeniowy jestutrudnione (np. w przypadkach niekorzystnych warunków glebowych lubpogodowych).

Nawożenie dolistne jest istotne, kiedy należy przeciwdziałać deficytowi składnikówpokarmowych w tych stadiach rozwojowych roślin, w których zapotrzebowanie naskładniki pokarmowe jest zwiększone, albo wtedy, kiedy dany składnik słaboprzemieszcza się od systemu korzeniowego do części nadziemnych.

Nawożenie dolistne ma dobroczynny wpływ na pobieranie składników pokarmowychprzez system korzeniowy rośliny. Tłumaczyć to można wzrostem szybkościfotosyntezy po zastosowaniu dolistnych nawozów zawierających N, K lub Fe, Zn,Mn i Mg. Większa ilość produktów fotosyntezy wpływa na wzrost i rozwój korzeni,co podnosi efektywność pobierania jonów składników pokarmowych.

Nawożenie dolistne nie zastępuje nawożenia doglebowego, ale je uzupełnia.

Nawożenie nalistne Stymuluje rozwój systemu korzeniowego.Wpływa na lepsze wykorzystanie składników pokarmowych oraz zwiększaodporność na suszę.

Dolistne dokarmianie roślin

Regeneruje uszkodzenia herbicydowe już po 4-dniach.

Dolistne dokarmianie roślin

Błyskawiczna dostępność składników pokarmowych dla roślin.Efektywne gospodarowanie wodą pobraną z gleby.

Dolistne dokarmianie roślin

Zasady ustalania dawek nawozów azotowychpod rośliny uprawne

Podstawą prawidłowego ustalania dawek nawozów, czyli tzw. potrzebnawozowych, jest znajomość wymagań pokarmowych rośliny.

Wymagania pokarmowe jest to ilość składników jaką roślina musipobrać w celu wydania założonego plonu, możliwego do osiągnięcia wdanych warunkach agroekologicznych.

Oblicza się je mnożąc wielkość plonu końcowego (głównego iubocznego) przez zawartośćskładnika w plonie i wyraża w kilogramach na hektar.

Rośliny Pobranieazotu w

kg/t plonu

Zalecanadawka

kg N/ha

Termin I Termin II Termin III

Pszenicaozima

30 100-190 Wiosną przedruszeniem wegetacji

(50%)

W fazie strzelania wźdźbło (30%)

Początekkłoszenia

(20%)

Żyto ozime 20 60-90 Wiosną po ruszeniuwegetacji (60%)

W fazie strzelania wźdźbło (40%)

-

Pszenicajara

20 80-120 Przedsiewnie (60%) W fazie strzelania wźdźbło (40%)

-

Kukurydza 32 150-220 Przedsiewnie (60%) Przy wysokościroślin ok. 30 cm

(40%)

-

Rzepakozimy

56 150-200 Przesiewnie (20%) Wiosną, poruszeniu wegetacji

(55%)

W faziepąkowania

(25%)

Ziemniak 5 50-180 Przed sadzeniem(70%)

Na początkuwschodów (30%)

Burak 4 120-180 Przedsiewnie (70%) W fazie 4-6 liści(30%)

Wartości jednostkowego pobrania azotu w kg na 1 t masy plonu(głównego i ubocznego) w %% z podziałem na fazy rozwojowe roślin

2016-12-27

12

Przykład obliczenia potrzeb pokarmowych:

Burak cukrowy – plon korzeni 50 t (+ odpowiednia masa liści), jednostkowe pobranie azotu– 4 kg N/1 t

50 x 4 = 200 kg N/ha

Potrzeby nawozowe rośliny jest to ilość składnika pokarmowego, którą należy dostarczyćw postaci nawozów mineralnych.Oblicza się je odejmując od wymagań pokarmowych ilość pierwiastka którą roślina pobieraz glebowej materii organicznej, przedplonu oraz nawożenia naturalnego.Prawidłowe zbilansowanie dawki azotu wymaga przeprowadzenia dodatkowych analiz iznajomości historii pola.

Obliczone potrzeby nawozowe (kg N/ha) dotyczą stanowisk dobrych o średniej zawartościazotu mineralnego w glebie.Korekty tej dawki należy dokonać na podstawie wartości testu Nmin. Wynik testupodawany jest w kg azotu mineralnego w glebie do głębokości 60 cm na powierzchni 1hektara pola.

Kategoriaagronomiczna gleby

Zawartość Nmin

Bardzo niska Niska Średnia Wysoka Bardzowysoka

Bardzolekka

do 30 31-50 51-70 71-90 pow. 90

Lekka do 40 41-60 61-80 81-100 pow 100

Średnia iciężka

do 50 51-70 71-90 91-100 pow. 100

Ocena zawartości Nmin (kg/ha) w glebie do głębokości 60 cm [IUNG-PIB 2010]

Jak wykorzystać dane dotyczące wartości testu Nmin?

Jeżeli wynik testu Nmin wykazuje wysoką lub bardzo wysokązawartość składnika w glebie, to planowaną dawkę nawozowąmożna zmniejszyć o różnicę pomiędzy zawartością Nminstwierdzoną w glebie pobranej z pola i górną granicą zawartościśredniej dla takiej gleby.

W przypadku zawartości bardzo niskiej lub niskiej zalecaną dawkęN należy zwiększyć o różnicę pomiędzy dolną granicą zawartościśredniej i oznaczoną ilością Nmin w glebie.

Jeśli wynik testu mieści się w przedziale zawartości średniej,dawka N pozostaje bez zmian [IUNG-PIB 2010].

Przykład 1.

Gleba średnia.

Wynik testu Nmin – 55 kg N/ha

Dawkę azotu należy zwiększyć o 16 kg N/ha (71 kg N/ha – 55 kg N/ha)

Przykład 2.

Gleba średnia.

Wynik testu Nmin – 100 kg N/ha

Dawkę azotu należy zmniejszyć o 10 kg N/ha (100 kg N/ha – 90 kg N/ha)

Mając na uwadze dodatkowe źródła azotu glebowego (nawozy naturalne, materiaorganiczna) oraz straty azotu (na drodze wymywania, ulatniania, wbudowywania wzwiązki organiczne) ustalenie dawki tego pierwiastka może być obarczone pewnym

błędem. Konieczna jest systematyczna obserwacja uprawy (pojawianie się symptomówniedoboru azotu) i uzupełnienie dawki w postaci nawożenia pogłównego lub dokarmiania

dolistnego.

Roślinyuprawne

Fazy krytyczne

1) krzewienie

Zboża 2) początek strzelania w źdźbło

3) koniec strzelania w źdźbło – kłoszenie

Rzepak 1) pełnia budowy rozety/początek wzrostuwydłużeniowego

2) pąkowanie

Ziemniaki 1) 20-30% zakrytych międzyrzędzi

2) początek tworzenia bulw

Buraki 1) 2./3. para liści

cukrowe 2) 60 dni od wschodów; początek lipca

Ustalając dawkę nawozów należy pamiętać, że wykorzystanie azotu z nawozówmineralnych wynosi od 50-70%, w zależności od gatunku uprawianej rośliny, warunkówglebowych i przebiegu pogody.

Nie tylko dawka azotu jest ważna, ale również termin jej aplikacji. U roślin uprawnychwyróżnia się fazy, w których roślina jest szczególnie wrażliwa na niedobór azotu.

Przygotowanie planu nawozowego

Obliczenie wymagańpokarmowych roślin

Uwzględnieniewłaściwości gleby

Obliczenie ilościskładników

wykorzystanych przezrośliny z nawozów

naturalnych

Ustalenie daweknawozów mineralnych

Zlecając Stacji Chemiczno-Rolniczej wydanieopinii o planie nawożenia, należy złożyćwniosek z załącznikami:

1) planem nawożenia opracowanym wgwzoru (lub zlecić opracowanie planu Stacji);

2) kopią aktualnych (nie starszych jak 4-letnie) wyników badań odczynu i zasobnościgleb (pH, P, K, Mg) wykonanych wlaboratorium OSCHR lub w innymakredytowanym laboratorium;

3) kopią wyników badań nawozunaturalnego (zawartość N, P, K)wykonanych w laboratorium OSCHR lub winnym akredytowanym laboratorium (aktualnewyniki: odnoszą się do aktualnego kierunkuprodukcji, przy niezmiennym sposobieżywienia i przechowywania nawozu możnaprzyjąć 5-6 lat);

4) kopią wyników zawartości azotumineralnego w glebie (na podstawie wynikówbadań monitoringowych lub założonychpunktów).

Plan nawożenia dla gospodarstwa i poszczególnych pólpłodozmianu

2016-12-27

13

Plan nawożenia dla gospodarstwa i poszczególnych pólpłodozmianu

15 minut przerwy!!!!!

Przybliżone dawki azotu w kg N/ha dla kukurydzy (gleby średnie)

Plon t/haWycena stanowiska

Ziarno CCM Niska Średnia Wysoka7 13 125 115 105

10 19 180 170 155

Zielonka Na kiszonkę

50 135 125 115

70 170 160 150

CCM stanowią kolby kukurydzy pozbawione koszulek (ziarno + osadka).Zbioru kolb kukurydzy na CCM dokonuje się przed pełną dojrzałością ziarna, przy wilgotności wynoszącej około60%. Następuje to w czasie pomiędzy zbiorem kukurydzy silosowej a zbiorem kukurydzy ziarnowej. Zebranamasa nie wymaga kosztownego suszenia, gdyż daje się łatwo zakiszać. Przy tym sposobie zbioru uzyskuje się plono 10--20% wyższy niż przy zbiorze samego ziarna.

Dla uzyskanie dobrego co do wielkości i jakości plonu ziarnakukurydzy lub zielonki należy prawidłowo przeprowadzićnawożenie azotem, zgodne z zapotrzebowaniem rośliny i

tempem jego pobierania w różnych fazach wzrostu.Maksymalne pobieranie azotu przypada na 7-9 tygodni po

wschodach (faza wytwarzania łodygi).

Struktura pobrania azotu przez kukurydzę (%)

Faza rozwojowa N

Do fazy 4 liścia 2

Od fazy 4 liścia dozakończenia fazy kwitnienia

85

Nalewanie ziarna 13

S

Rys. 1. Plon ziarna kukurydzy (15% wilogotności)średnio z lat 2008-2010 w zależności od nawożenia

9,5

12,3 11,913,6

12,3 11,9 12,4

1,54

02468

10121416

I II III IV V VI VII NIR

Obiekty nawozowe

t/ha

2016-12-27

14

Pszenica ozima

Dawka N(kg/ha)

Zawartość glutenumokrego (%)

0 26,640 27,280 30,3120 33,7160 36,1

Nawożenie azotem pszenic chlebowych dodatniowpływa na zawartość glutenu

Podział dawki azotu pod rzepak

Dawka azotukg/ha

Przed siewemnasion

Wiosną przedruszeniemwegetacji

W fazie początkupakowania

140 30 75 35

160 30 85 45

180 40 95 45

200 40 105 55

Roślina uprawna Fosfor Potas Magnez Siarka

P2O5 K2O MgO S

Pszenica 12 18 5 4

Żyto 14 22 4 4

Kukurydza 11 25 6,5 4

Rzepak 30 80 10 16

Buraki cukrowe 1 6 1,2 0,8

Ziemniaki 0,8 6 1 0,5

Wartości jednostkowego pobrania składników mineralnych (poza N), kg/trzeczywistej masy plonu [Grzebisz 2009]

Dla wszystkich roślin dawki P i K stosować w zależności od spodziewanychplonów i zasobności gleby.

Nawozy te wysiewać należy przed siewem (najlepiej pod orkę przedsiewną – dlaozimin lub przedzimową - dla jarych).

Przemiany azotu w glebie

Forma amonowa i azotanowa są bezpośrednio dostępne dla roślin.

Rośliny pobierają zarówno formę amonową, jak i azotanową (saletrzaną), a

różnice w preferencji jednej lub drugiej są znikome.

Teoretycznie rośliny powinny pobierać formę amonową gdyż jest ona

bezpośrednio włączana w cykl przemian białkowych. Przy pobieraniu formy

azotanowej rośliny muszą wydatkować energię niezbędną do jej redukcji do

postaci amoniaku NH3. Nie jest to jednak dla roślin przeszkodą.

Poziomnawożenia

azotem

%s.m.

%skrobi

wświeżejmasie

% białkaogółemw s.m.

mg %witamin

y C

% bulw po 6miesiącach

przechowywania

zdrowych

chorych

Bez N 22,2 17,4 9,5 13,8 - -

Niski 21,2 16,7 9,4 14,7 51 11

Średni 21,1 16,3 10,5 15,1 60 31

Wysoki 20,8 16,2 11,5 14,2 37 34

Zrównoważone nawożenie azotowe zwiększa zdecydowanie wielkośćbulw i powoduje wzrost zawartości białka w bulwach nie pogarszającwartości biologicznej plonu. Zwiększone dawki azotu zmniejszajązawartość suchej masy w bulwach, a opóźniając dojrzewanie, pośrednioprzyczyniają się do zwiększania strat w czasie ich przechowywania.Umiarkowane dawki azotu powodują niewielki wzrost zawartości skrobi iwitaminy C.

Wpływ poziomu nawożenia azotem na niektóre cechy jakościowe bulw ziemniaka

2016-12-27

15

Dawka azotu(kg N · ha-1)

0 40 120 160

Sumaaminokwasówegzogennych

26,23 27,76 27,57 25,67

Sumaaminokwasówendogennych

50,25 49,69 50,93 47,55

Razem 76,48 77,45 78,50 73,22

% N ogółem wbulwach

1,60 1,59 1,59 1,52

% N białkowego wbulwach

0,93 0,91 0,91 0,87

Indeks EAA* 46,5 48,9 47,8 47,3

•Indeks EAA – oznacza porównanie wartości•odżywczej białka roślin z białkiem jaja kurzegona podstawie zawartości aminokwasówegzogennych wg. Osera

Nawożenie wzrastającymi dawkami azotu w większym stopniu różnicujezawartość aminokwasów endogennych niż egzogennych. Dawka 40 i 120kg N · ha-1 zwiększyły zawartość aminokwasów egzogennych, natomiastdawka 160 kg N · ha-1 zmniejszyła ich ilość w porównaniu z obiektem beznawożenia azotem. Najwyższa dawka azotu działała równieżniekorzystnie na sumę aminokwasów oraz zawartość N białkowego.Najkorzystniej na wartość biologiczną białka (EAA) wpływała dawka 40kg N · ha-1.

Wpływ nawożenia na zawartość aminokwasów w bulwach ziemniaków (g · kg-1 s.m.)

Wpływ nawożenia azotem na zawartość (mg · 100 g-1

ś.m.) witaminy C w bulwach ziemniaków

14

15

16

17

18

19

PK PK + N 40 PK + N 120 PK + N 200

Zawartość witaminy C w bulwach ziemniaków jest uwarunkowanacechami genetycznymi, niemniej nawożenie w znacznym stopniumodyfikuje jej zawartość. Dawka 200 kg N znacząco obniżyła zawartośćtego składnika. Na podstawie badań różnych autorów można z dużymprawdopodobieństwem powiedzieć, że każde 10 kg N/ha, stosowanepowyżej dawki 50 kg obniża zawartość witaminy C w bulwach wgranicach 0,1 – 0,2 mg/100 g świeżej masy.

Ziemniaki są istotnymźródłem witaminy C.Jej stężenie wynosiokoło 20mg w 100 g świeżejmasy bulw, ale zmieniasię w szerokimzakresie (od 3-30 mg)zależnie od odmiany iroku uprawy

Wpływ nawożenia azotem na biologiczny i technologiczny plon cukru

Dawka Nkg · ha-1

Plon cukru w t · ha-1

Technologiczny

Biologiczny

Biologiczny Technologiczny

50 5,95 5,20 87,4

100 5,99 5,13 85,6

150 5,66 4,83 85,3

200 5,61 4,72 84,1

250 5,25 4,46 85,0

Nawożenie w istotny sposób modyfikuje zawartość cukru w plonieburaka. Wysokie dawki azotu powodują obniżenie biologicznego itechnologicznego plonu cukru. W plonie cukru biologicznego udziałcukru technologicznego wynosi 80 – 88%.

Wpływ nawożenia azotem na zawartośćpopiołu w soku

0,32

0,34

0,36

0,38

0,40

0,42

0,44

% p

opio

łu

0 50 100 150 200 250

kg N . ha-1

Intensywne nawożenie mineralne zwiększa w korzeniach burakazawartość popiołu. Większa część popiołu po spaleniu korzeni znajdujesię w stanie rozpuszczalnym, a mniejsza w stanie związanym przezmiąższ w stosunku do masy korzeni. Popiół rozpuszczalny ma dużeznaczenie w procesach technologicznych przeróbki buraków, bowiemjony alkaliczne mają właściwości melasotwórcze. Wywiera więc znacznywpływ na otrzymywanie cukru i jego krystalizację. Pod wpływemwzrastającego nawożenia azotem znacząco zwiększa się zawartośćpopiołu.

Plon nasion rzepaku ozimego oraz zawartość i plon tłuszczu ibiałka ogółem po nawożeniu azotem

Dawkaazotu

kg·ha-1

Plon w t z ha Zawartość w %

Nasion Tłuszczu

Białka Tłuszczu*

Tłuszczu**

Bez N 1,10 0,55 0,20 49,6 35,9

40 1,51 0,74 0,27 48,9 46,9

80 1,92 0,91 0,37 47,4 41,0

120 2,10 0,98 0,42 46,5 43,0

Powszechnie znany jest ujemny wpływ nawożenia wysokimi dawkamiazotu na zawartość tłuszczu w nasionach rzepaku, podobnie jak wzrostzawartości białka pod wpływem nawożenia tym składnikiem. Nawożenieazotem wywiera jednak tak duży wpływ na plon nasion, że mimopewnego obniżenia wartości tłuszczu, zdecydowanie wyższe plonytłuszczu uzyskuje się po zastosowaniu wysokich dawek azotu. Wpływnawożenia azotem na plon rzepaku, a więc na opłacalność jego uprawy,jest tak wyraźny, że przyjmując nawet obniżenie zawartości tłuszczurzepak powinien być nawożony wysokimi dawkami tego składnika.

* - w s.m. nasion** - w s.m. nasion odtłuszczonych

Działanie wysokich dawek azotu na zawartość tłuszczu i białka wnasionach rzepaku

W nawożeniu roślin oleistych można stwierdzić określone zależnościmiedzy wysokością dawki nawozów azotowych, a zawartością tłuszczu ibiałka w nasionach. Z reguły pod wpływem wzrastającego nawożeniaazotem obniża się zawartość tłuszczu i zwiększa się zawartość białka.Obniżenie zawartości tłuszczu w nasionach rzepaku wynosiło 3,10%, azwiększenie zawartości białka 4,25%. Na podstawie uzyskanychwyników można obliczyć, że na każde 10 kg N · ha-1 obniżeniezawartości tłuszczu w nasionach rzepaku wynosi 0,16%.

0

10

20

30

40

50

%

0 100 150 200

kg N . ha-1

Tłuszcz Białko ogółem

2016-12-27

16

Wpływ nawożenia siarką na niektóre cechy jakościowe nasionrzepaku ozimego (% s.m.)

Zwiększone dawki siarki powodują zwiększenie zawartościglikozynolanów w nasionach, a także aminokwasów siarkowych i siarki.Według niektórych autorów poziom zawartości glikozynolanów wnasionach rzepaku zależy również od poziomu nawożenia azotem.

Dawkasiarki

g / wazon

Białkoogółem

Glikozynolany

Aminokwasysiarkowe

Siarka

0,2 39,4 0,495 1,32 0,010

0,6 40,4 3,873 1,88 0,023

1,0 39,8 4,420 2,13 0,032

Salmag z borem

Bor mikroelementem niezbędnym dla burakacukrowego, buraka pastewnego i rzepaku!

Bor jest ściśle związany z przemianami azotu, zwłaszcza mechanizmem

wiązania azotu katalizowanym przez kompleks enzymatycznynitrogenazę,

wpływa na syntezę białek i węglowodanów oraz ichprzemieszczanie w roślinie,

w przypadku niskiego poziomu boru wzrasta stężenie azotanów wroślinach,

odgrywa ważną rolę w metabolizmie fenoli, związki fenolowepochodzenia roślinnego są substancjami odznaczającymi się dużąaktywnością przeciwwolnorodnikową,

odgrywa rolę w budowie ściany komórkowej, wpływa na wielkośćporów w ścianie komórkowej,

przy niedoborze następuje zahamowanie syntezy ścianykomórkowej oraz zmiany w tkance merystematycznej stożkówwzrostu (zahamowanie podziału komórek), powodujące jejzamieranie, stwierdzono też kruchość i łamliwość liści,

niedobór boru powoduje zahamowanie rozwoju rośliny,

przy niedoborze boru następuje skrócenie i zniekształcenie łagiewkipyłkowej, prowadzące do jej pęknięcia,

przy niedostatku boru następuje obniżenie zawartości RNA, bez zmian wzawartości DNA, a także zwiększenie aktywności RNAazy (enzymrozkładający cząsteczki kwasu RNA), wskazując, że bor blokując tenenzym zapobiega rozkładowi RNA,

uodparnia rośliny na choroby i szkodniki, w organizmach z niedoborem magnezu, bor podnosi stężenie wapnia i

magnezu w osoczu, jak również hamuje początkową fazę wapnieniachrząstek,

wpływa korzystnie na równowagę mineralną i stymuluje syntezę hormonów sterydowych, może odgrywać rolę w utrzymaniu aktywacji mózgu, a stopniowe

pozbawienie mózgu tego mikroelementu prowadzi do zwiększa stężeniażelaza w tej tkance i insuliny w osoczu,

bierze udział w rozmnażaniu, rozwoju embrionalnym i dojrzewaniuzwierząt,

wpływa na prawidłowy rozwój kości, zapobiegając osteoporozie bor i wapń wzajemnie oddziałując na siebie, wpływają na funkcje

hormonów.

Niedobór boru występujący w różnych warunkach glebowo-klimatycznych objawia się brunatnieniem i chlorozą liści,obumieraniem stożków wzrostu, ograniczeniem kiełkowania,uszkodzeniem korzeni, a także ograniczeniem tworzenia pąkówkwiatowych. Zahamowaniu ulega rozrost komórek, a u niektórychgatunków roślin obserwuje się korkowacenie owoców.

U buraka liście sercowe są małe, przebarwiają się na czarno iobumierają. Na ogonkach liściowych widoczne są brązowe,nekrotyczne plamy. Stare liście więdną, żółkną i obumierają.Porażona głowa korzenia czernieje i pęka.

Wywołane niedostatkiem boru choroby roślin występują głównie naglebach alkalicznych, w których zawartość wapnia jest bardzo dużaoraz w latach o małej częstotliwości opadów.

Terminy nawożenia salmagiem – kukurydza

I dawka – przedsiewnie - 250-370 kg/ha salmagu zastosowanego woparciu o wymagania w stosunku do azotu. Przedsiewnie dlakukurydzy zaleca się stosować do 50-70% planowanej dawki azotu.

II dawka – pogłównie (przy wysokości roślin max. 30-35 cm, najlepiejw fazie 4-6 liści) uzupełnić salmagiem w dawce 170-250 kg/ha, wzależności od wielkości planowanego plonu (ziarna lub zielonki).

Do nawożenia pogłównego najlepsze są nawozy granulowanestosowane rzędowo, nie powodujące poparzenia roślin i stosowanymi

w międzyrzędzia.

2016-12-27

17

Terminy nawożenia salmagiem – rzepak

I dawka – 100-150 kg/ha – salmagu przed siewem nasion.W razie potrzeby (zły stan plantacji – żółknięcie i czerwienienie starszych

liści, rośliny nierówne, ze słabym tempem wzrostu) azot należyzastosować powschodowo (3-5 tygodni po siewie) w formie nawozów

wieloskładnikowych, saletrzaku, kędzierzyńskiej saletry amonowej lub wformie dolistnej (10-15 kg/ha w postaci mocznika lub RMS).

II dawka – 300 – 400 kg/ha salmagu z siarką (wiosną przed ruszeniemwegetacji).

III dawka – 130-180 kg/ha salmagu w oparciu o zapotrzebowanie na azotzwiązany z wielkością planowanego plonu nasion (w fazie pąkowania).

Nawożenie siarką najlepiej zastosować w okresie wiosennym przedruszeniem wegetacji nawozami zawierającymi siarkę (saletrosan 26

makro).

Terminy nawożenia salmagiem- zboża ozime

I dawka - 90-340 kg/ha - salmagu w okresie ruszenia wegetacji w oparciu owymagania w stosunku do azotu, w zależności od planowanego plonu,

II dawka – uzupełniająca - salmag 80-200 kg/ha w oparciu o zapotrzebowanie naazot (w zależności od wielkości zakładanego plonu) nawozić w okresiestrzelania w źdźbło.

III dawka – uzupełniająca w czasie kłoszenia (tylko w rejonach o optymalnymrozkładzie opadów i małej częstotliwości występowania susz) do wielkościzakładanego plonu i zapotrzebowania na azot.

W rejonach o dużej częstotliwości występowania susz, a więc wwarunkach dużej niepewności działania drugiej, a zwłaszcza trzeciejdawki N, należy stosować system dwudawkowy.

Pierwsza dawka powinna stanowić około 60-70% całkowitej dawki azotu.W trzydawkowym systemie nawożenia pszenicy ozimej pierwszadawka stanowi 50% całkowitego zapotrzebowania roślin na azot wprodukcji ziarna konsumpcyjnego.

Taki system dzielenia dawki w Polsce jest możliwy tylko w rejonach ooptymalnym rozkładzie opadów i małej częstotliwości występowaniasusz (atmosferycznych i glebowych).

Terminy nawożenia salmagiem - zboża jare

I dawka – 170-260 kg/ha salmagu przed siewem w oparciu o wymagania wstosunku do azotu, nie więcej jak 50-60% całości azotu (w zależności odzakładanego plonu). W przypadku dawek małych, poniżej 70 kg N/ha, zabiegten przeprowadzić bezpośrednio przed siewem.

II dawka – 110-170 kg/ha salmagu (40-50% azotu) w fazie od pełni krzewieniado fazy ukazania się liścia flagowego w zależności od przewidywanegoplonu.

Użytki zielone – dawka salmagu z siarką ustalona w oparciu o wymagania wstosunku do azotu i podzielona na 2 lub 3 części w zależności odspodziewanej ilości pokosów lub turnusów wypasowych.

Terminy nawożenia salmagiem - burak cukrowy

I dawka – 300-450 kg salmagu, przedsiewnie w oparciu o wymagania wstosunku do azotu. Pierwsza dawka nawozu powinna stanowić 40-50%całości zaplanowanego azotu pod roślinę (w zależności od wielkościplonu).

II dawka – pozostała część azotu w postaci salmagu po ustaleniuobsady roślin (4-6 par liści właściwych).

Terminy nawożenia salmagiem - ziemniak

I dawka –120-450 kg salmagu przed sadzeniem w oparciu o wymaganiaw stosunku do azotu. Dawka azotu w tym terminie wynosić powinna 2/3całości dla odmian przemysłowych oraz późnych, natomiast dla odmianwczesnych i jadalnych ziemniaka całą dawkę azotu.

II dawka – pozostała część azotu (w zależności od planowanego plonu)w postaci salmagu w okresie od wschodów do kwitnienia.

Saletrosan 26 makro

Skład chemiczny

Azot – 26% - w formie azotanowej (saletrzanej) – 7% i amonowej – 19%

Siarka – 13%- w formie siarczanowej

Siarka zwiększa wykorzystanie azotu!

2016-12-27

18

Terminy nawożenia saletrosanem 26 makro - kukurydza I dawka – przedsiewnie - 250-310 kg/ha saletrosanu 26 makro

zastosowanego w oparciu o wymagania w stosunku do siarki iuzupełnić innym nawozem azotowym w zależności od planowanegoplonu (ziarna lub zielonki).

Przedsiewnie dla kukurydzy zaleca się stosować do 50-70%planowanej dawki azotu. Najlepszymi nawozami mineralnymi sąwolno działające mocznik lub saletrzaki, a na glebach lekkokwaśnych również siarczan amonu.

II dawka – pogłównie (przy wysokości roślin max. 30-35 cm,najlepiej w fazie 4-6 liści) uzupełnić innym nawozem azotowym wzależności od wielkości planowanego plonu (ziarna lub zielonki).

Terminy nawożenia saletrosanem 26 makro - rzepak I dawka – 100-150 kg/ha – kędzierzyńska saletra amonowa przed

siewem nasion lub inny nawóz amonowy i amidowy.

II dawka – 430 – 550 kg/ha saletrosanu 26 makro w oparciu owymagania w stosunku do siarki (wiosną przed ruszeniu wegetacji)w razie potrzeby większej dawki N można uzupełnić kędzierzyńskąsaletrą amonową, RMS.

III dawka - uzupełniająca nawożenie azotem (kędzierzyńska saletraamonowa, RMS) w oparciu o zapotrzebowanie na azot związany zwielkością planowanego plonu nasion (w fazie pąkowania).

Terminy nawożenia saletrosanem 26 makro - zboża ozime I dawka 90-250 kg/ha - saletrosanu 26 makro w okresie ruszenia

wegetacji w oparciu o wymagania w stosunku do siarki i uzupełnićinnym nawozem azotowym w zależności od planowanego plonu,

II dawka – uzupełniająca w postaci kędzierzyńskiej saletryamonowej lub saletrzaku w oparciu o zapotrzebowanie na azot (wzależności od wielkości zakładanego plonu) nawozić w okresiestrzelania w źdźbło.

III dawka – uzupełniająca w czasie kłoszenia (tylko w rejonach ooptymalnym rozkładzie opadów i małej częstotliwości występowaniasusz) do wielkości zakładanego plonu i zapotrzebowania na azot.

Dostarczone z nawozami składniki ulegają wglebie przemianom. Najważniejsze z nich:

pobieranie przez roślin,zatrzymywanie (wiązane) w glebie w kompleksiesorpcyjnym na drodze sorpcji fizykochemicznej(wymiennej), chemicznej (wytrącanie) i biologicznej(mikroorganizmy),wymywanie w głąb profilu glebowego,erozja wietrzna, wodna, spływ powierzchniowy,ulatnianie do atmosfery.

Odpływ substancji biogennych z terenu zlewnido wód powierzchniowych zależy od

następujących czynników:

Warunków klimatycznych Zwięzłości i żyzności gleb Stosunków wodno-powietrznych Sposobu gospodarowania Poziomu nawożenia mineralnego i naturalnego Fizjografii zlewni Wielkości opadów Pory roku

Azot w przestrzeni rolniczej- UR

- Strefa korzeniowa w glebie- Zagroda wiejska

Strefa przejściowa między przestrzenią rolnicząA wodami gruntowymi i powierzchniowymi

-strefa nienasycona i nasycona gruntów- podziemne systemy drenarskie

- otwarty układ melioracyjny

- śródpolne zbiorniki wodne

Wymywanie N-NO3

Wody powierzchniowe Wody gruntowe

WymywanieN-NO3

AtmosferaEmisja NH3

N2, NOx, N2O

Denitryfikacja

Migracja azotu z przestrzeni rolniczejdo wód

2016-12-27

19

Rozchód azotu z nawozów mineralnych

Wykorzystanie60%

Wymycie6%

Wbudowanie wsubstancję organiczną

14%Straty gazowe

5%

Denitryfikacja15%

Z ekologicznego punktu widzenia ważny jest udziałazotu azotanowego(V) w azocie mineralnym. Około 60%azotu mineralnego stanowi azot amonowy, a 40% azotazotanowy.

Średnia zawartość azotu mineralnego w glebie

Nawożenie N-min.mg/kg gl

N-NH4+

% w N-minN-NO3

–

% w N-min

O 1,64 57,9 42,1

NPK 2,45 59,6 40,4

Obornik 2,22 59,9 40,1

X 2,10 59,2 40,9

Z terenów rolniczych azot przemieszcza sięgłównie z odpływem podpowierzchniowym

Ilości azotu wnoszone docieków wodnych mogąstanowić kilkanaście kg Nna 1 ha w roku.

Jest to ilość, która znaczącowpływa na jakość wódpowierzchniowych.

Wymycie azotu z gleby nawożonejnawozami naturalnymi (kg N/ha)

Nawożenie N-amonowy N-azotanowy

O 4,3 4,9

Gnojowica 6,5 7,2

Obornik 14,5 3,5

NPK 12,0 4,0

Nawozy naturalne

oObornikoGnojowicaoGnojówka

Skład chemiczny obornika

Woda - 75% Sucha masa - 25%

Nawozy naturalne

Parametr

Obornik

Bydlęcy Od trzodychlewnej Koński Owczy Mieszany Średnio

Sucha masa

%świeżejmasy

20,99 21,44 24,71 26,82 21,14 21,37

N 0,47 0,51 0,54 0,75 0,46 0,48

P2O5 0,28 0,44 0,29 0,38 0,30 0,31

K2O 0,65 0,68 0,90 1,19 0,63 0,67

CaO 0,43 0,44 0,43 0,58 0,41 0,43

MgO 0,15 0,18 0,16 0,19 0,15 0,16

2016-12-27

20

W ciągu roku otrzymuje się następujące ilości obornika (poodliczeniu odchodów pozostawionych w polu czy na pastwisku):

koń - 8,0 tkrowa - 5,5 t (żywienie w oborze i na pastwisku)krowa - 12,0 t (żywienie tylko w oborze) cielę 4,0 t (żywienie woborze i na pastwisku)cielę - 8,0 t (żywienie tylko w oborze)owca - 0,5 t świnia 1,51kura - 0,55 tgęś - 11,0 kg

Stosowanie obornika.

Obornikiem nawozi się najczęściej rośliny o długim okresie wegetacjinp. ziemniaki i buraki. Stosowanie pod inne rośliny np. pod rzepak,gdy dysponujemy dostatecznymi ilościami nawozów mineralnych, niejest ekonomicznie uzasadnione.

Z zasady obornik powinien być przyorywany na jesień. Jednakże niezawsze jest to możliwe, gdyż w tym czasie jest go niewiele. Dlategojesienią stosujemy obornik pod buraki, natomiast wiosną może byćprzyorywany pod ziemniaki.

Obornik powinno się wywozić na pole w dni chłodne, pochmurne ibezwietrzne. Po wywiezieniu należy go natychmiast roztrząsnąć iprzyorać, pozostawienie obornika rozrzuconego na polu, powodujeduże straty azotu.

Obornik należy przyorać na odpowiednią głębokość. Zbyt głębokieprzyoranie obornika utrudnia jego rozkład, natomiast zbyt płytkie -przyspiesza. Na glebach ciężkich obornik przyoruje się na głębokość12—16 cm, a na lekkich — na 18—20 cm.

Gnojowica

Płynna mieszanina kału i moczu

Gęsta > 8% suchej masyRozcieńczona < 8%suchej masy

ParametrGnojowica Gnojówka

Bydlęca Od trzody chlewnej Bydlęca Od trzody chlewnej

N

%świeżej

masy

0,36 0,56 0,32 0,28

P2O5 0,19 0,44 0,03 0,04

K2O 0,41 0,28 0,80 0,41

CaO 0,26 0,38 0,06 0,08

MgO 0,08 0,08 0,04 0,03

Gnojowica przechowywana jest w specjalnych zbiornikach, w których ulegafermentacji.Po kilku dniach przechowywania może być stosowana do nawożenia pól wdawkach 20000 – 40000 l na 1 ha. ( 20-30 t/ha, max 50 t/rok).

Podobnie jak przy gnojówce należy równolegle stosować nawożeniefosforowe w ilości 40-60 kg P2O5.

Na łąkach i pastwiskach gnojowicę stosuje się, z konieczności, pogłównietj. wczesną wiosną lub po każdym pokosie czy wypasie, a na gruntachornych najczęściej przedsiewnie, chociaż może też być stosowanapogłównie.

Do rozlewania gnojowicy służą beczkowozy. Można ją również rozlewać zapomocą deszczowni.

Azot w gnojowicy występuje głównie w formie amonowej(40-60%), azot azotanowy stanowi około 6%.

Azot z gnojowicy jest wykorzystywany podobnie jak znawozów mineralnych. Wykorzystanie stanowi 40-80%.

Stosunek C : N w gnojowicy wynosi 6,8 : 1, a więc jestwęższy niż w oborniku, dzięki czemu nie zachodzisorpcja biologiczna azotu z gnojowicy, a pobieranie przezrośliny nie jest utrudnione.

Gnojówka

Jest to przefermentowany mocz zwierząt,przechowywany w specjalnych szczelnie zamkniętychzbiornikach. Zabezpiecza to przed stratami azotu.

2016-12-27

21

Gnojówkę można stosować bez rozcieńczenia - przedsiewnie pod roślinyokopowe, a po rozcieńczeniu wodą - pogłównie w międzyrzędzia np.buraków, lub na łąkach i pastwiskach wczesną wiosną lub zaraz popokosie.Nawożąc pogłównie, zwłaszcza buraki, należy uważać, aby gnojówka niedostawała się na liście, gdyż może je poparzyć, szczególnie jeżelizawiera dużo amoniaku lub gdy jest długo przechowywana. Gnojówkęrozcieńczamy stosując na jedną jej część 2 - 3 części wody.

Składnik pokarmowy Wykorzystanie składnika w %Azot w I roku 30-40%, w II i III roku po około 15%Fosfor w I roku 15-25%, w II i III roku po około 5%Potas w I roku 50-60%, w II roku 15%, w III roku 5%

Wykorzystanie składników pokarmowych z nawozów organicznych

Nawozy organiczne

•Komposty

•Nawozy zielone

•Osady ściekowe

•Słoma

Parametr

Metoda produkcji kompostu (kompostownia, miejscowość w którejznajduje się zakład)

M-U-T Kyberferm(Ekokonsorcjum Efekt Sp. z o.o.,

Kraków)

M-U-T DANO(Kompostownia "Radiowo",

Warszawa)

Sucha masa % świeżejmasy od 44 do 58 57,3

N

% suchejmasy

1,44-2,37 od 0,47 do1,21

C-org b.d.* 19,2

P2O5 od 0,48 do 1,12 od 0,30 do 0,80

K2O od 1,11 do 3,21 od 0,22 do 0,84

CaO od 3,96 do 5,40 od 3,22 do 7,55

MgO od 0,56 do 1,11 od 0,33 do 0,78

Skład chemiczny kompostów

ParametrRodzaj rośliny

Pszenica Żyto Jęcz

mień Owies Kukurydza

Rzepak

Groch ibobik

Suchamasa

%świeżej

masy

86 86 86 86 86 86 86

N%suchejmasy

0,7 0,5 0,6 0,8 0,7 0,7 1,5

P2O5 0,2 0,2 0,3 0,3 0,6 0,3 0,2

K2O 1,4 1,2 2,0 2,7 2,0 2,5 1,3

CaO 0,4 0,3 0,7 0,7 0,6 0,5 0,2

MgO 0,3 0,1 0,2 0,2 0,3 0,2 0,2

Skład chemiczny słomy

Parametr Wartość średnia Zakres

Materiaorganiczna %

suchejmasy

50,6 od 8,7 do 82,5

N 3,53 od 0,12 do 8,35

P2O5 3,01 od 0,10 do 8,28

K2O 0,31 od 0,03 do 1,10

CaO 3,31 od 0,11 do 8,11

MgO 0,72 od 0,04 do 2,09

Skład chemiczny osadów ściekowych

2016-12-27

22

Rolnicze źródła amoniaku:

odchody zwierzęce gromadzone, przechowywane istosowane (obornik, gnojówka, gnojowica)ulatnianie się amoniaku z upraw polowych nawożonychnawozami mineralnymi.

Poza rolnicze źródła amoniaku

gospodarka komunalnaprzemysł, w tym nawozów sztucznychenergetykatransport

Poza rolnicze źródła stanowią 1 - 2% emitowanegodo atmosfery amoniaku.

Straty amoniaku z budynków inwentarskichKategoria zwierząt System utrzymania

zwierzątStraty*

Bydło Obora płytka, bydło nauwięzi

5

Obora płytkawolnostanowiskowa

10

Obora bezściołowa(system gnojowicowy)

8

Obora głęboka 8

Trzoda chlewna Chlewnia płytka zluźnym wybiegiem

15-20

Konie Stajnia głęboka 15

Owce Owczarnia płytka 15

Kury System podłogowy 25

System klatkowy 10

Brojlery System podłogowy(ściólka)

20

* - wyrażony w %stosunek ilościwyemitowanegoN w formie NH3do ogólnej ilościN wydalonego zodchodamizwierząt

Stosowanie nawozów naturalnych a emisja amoniaku

Podstawowym warunkiem przy stosowaniu obornika nagruntach ornych ograniczającym straty azotu w postaciulatniającego się amoniaku jest jego natychmiastowe przyoraniepo wywiezieniu na pole. Pozostawienie rozrzuconego obornikabez przyorania przez jeden dzień obniża jego wartość nawozowąo 20-30%, a przez dwa dni o 20-45%

Duży wpływ na wielkość strat azotu mają warunkipogodowe (temperatura powietrza, wilgotność, prędkość wiatru)oraz termin stosowania obornika (jesienny, wiosenny), a takżesposób aplikacji (rozbryzgowo, pasmowo, iniekcyjnie – nawozypłynne).

Na użytkach zielonych nie ma możliwości wymieszanianawozów naturalnych (obornik, gnojowica) z glebą. Z tegopowodu, aby ograniczyć straty azotu, nawozy płynne powinno sięrozcieńczać wodą i stosować zgonie z zapisem w KodeksieDobrej Praktyki Rolniczej uwzględniającym zapisy DyrektywyAzotanowej.

Emisja amoniaku z produkcji roślinnej

Amoniak jest gazem, który ulatnia się z powierzchni glebzarówno użytkowanych rolniczo (nawożonych), jak i ugorowanych.Ilości te wynoszą 0,09 – 3,0 kg N-NH3 z ha.

Ilość emitowanego amoniaku z nawozów mineralnych zależyod warunków klimatyczno-glebowych (pojemności kompleksusorpcyjnego, wartości pH gleby, temperatury i wilgotności powietrza).

Emisja amoniaku z produkcji roślinnej (bez stosowanianawozów naturalnych) wynosi 2-6 kg N . ha-1. Z gleb nawożonychnawozami naturalnymi ulatnia się mniej amoniaku niż z nawożonychnawozami mineralnymi.

Największe straty azotu w postaci amoniaku zachodzą przystosowaniu mocznika (10% w stosunku do zawartości w nawozie) isiarczanie amonu (15% w stosunku do zawartości w nawozie), anajmniejsze – nawozów kompleksowych (1% w stosunku do zawartościw nawozie).

Emisja amoniaku powoduje zmniejszenie efektywnościprodukcji rolniczej oraz przyczynia się do pogorszenia jakościśrodowiska przyrodniczego.Najważniejsze dokumenty prawne regulujące to zagadnienie to

Protokół z Goeteborga z dnia 1 grudnia 1999 r. w sprawieprzeciwdziałania zakwaszeniu, eutrofizacji i powstawaniu ozonuprzyziemnego (Polska ratyfikowała w 2000 r.) i Dyrektywa ParlamentuEuropejskiego i Rady 2001/81/EC z dnia 23 października 2001 roku wsprawie górnej granicy emisji do powietrza niektórych szkodliwychsubstancji.

Na mocy protokołu z Goeteborga państwa, które podpisałydokument, zobowiązały się do ograniczenia do roku 2010 emisjiamoniaku o 20% w stosunku do emisji z roku 1990. PostanowieniaDyrektywy zobowiązywały kraje UE-15 do zmniejszenie emisji NH3średnio na obszarze Unii o 18% w porównaniu do 1990 r. oraz nieprzekraczania limitów dla poszczególnych państw po roku 2010.

Azot z nawozów naturalnych i organicznych dostępnych dla roślin[Grzebisz 2009]

Rodzaj nawozu Azot dostępny w roku stosowania nawozukg/ha

Obornik mieszany, dawka 30t/ha

50-60

Gnojowica bydlęca, dawka 30m3/ha

60-70

Gnojowica trzody chlewnej,dawka 30 m3/ha

70-80

Nawóz zielony 20-50